USD 2.7075
EUR 3.1272
RUB 3.3424
თბილისი
ირმა მგელაძე- ქართველი ფიზიკოსი და ფიზიკის სახელმძღვანელოების ავტორი შვეიცარიაში
თარიღი:  1402
თსუ-ს ფიზიკის ფაკულტეტის დამთავრების შემდეგ მონაწილეობას ვიღებდი თეორიული ფიზიკის კვლევებში თბილისში, დუბნაში (JINR) და ბერნის უნივერსტეტში. კვლევებში ჩართულობის ყველა ეტაპმა დიდი გავლენა მოახდინა ჩემს პროფესიულ ზრდაში, ფიზიკის სიღრმისეულ გააზრებაში და საბოლოოდ ფიზიკოსად ჩამოყალიბებაში, რომელიც რა თქმა უნდა ისევ გრძელდება. ბერნის უნივერსტეტის თეორიული ფიზიკის ინსტიტუტში, ჰიგსის ნაწილაკის პრობლემატიკაზე,1999 წლიდან ვმუშაობდი. 2002 წელს კი გადავწყვიტე, პროფესია შემეცვალა და არჩევანი სწავლებაზე გავაკეთე.
 
ვინიდან ქართულ დიპლომში პედაგოგის სპეციალობაც ეწერა, სწავლების ნება დამრთეს. სანამ ჩემი განათლების შვეიცარიულ დიპლომთან შესაბამისობას შეამოწმებდნენ დავრწმუნდი, რომ ეს სპეციალობა ჩემთვის საკმაოდ დიდი გამოწვევა იყო.
 
პედაგოგიკა და სწავლების დიდაქტიკა ცალკე მიმართულებაა შვეიცარიის უნივერსტეტებში. სამაგისტრო პროგრამის დამთავრების შემდეგ კურსდამთავრებულებს უფლება ეძლევათ დამამთავრებელი კლასების მოსწავლეებს ასწავლონ.
 
ასე რომ, ორი შვილის დედა დიდი სამოვნებით გავხდი სტუდენტი და დავიწყე ბერნის უნივესტეტში გიმნაზიის პედაგოგიკისა და საგნის სწავლების დიდაქტიკის შესწავლა. სამი წლის შემდეგ მუშაობა უკვე როგორც დიპლომირებულმა ფიზიკისა და მათემატიკის მასწავლებელმა ისე გავაგრძელე.
 
სკოლა ყველაზე მეტად არის ქვეყნის კულტურის, მენტალობის და ისტორიის ანარეკლი. მიუხედავად იმისა, რომ შვეიცარიულ სკოლას მშობლის თვალსაწიერიდან უკვე ვიცნობდი, მთლიანად შვეიცარიული განათლების სისტემა დიდი აღმოჩენა იყო ჩემთვის. ამ ქვეყანამ საკმაოდ ადრე გააცნობიერა, რომ ხარისხიანი განათლება ქვეყნის წარმატების საწინდარია. ჯერ კიდევ 1855 წელს, გეოგრაფიულ მეზობლებთან შედარებით ბევრად ღარიბმა მაღალმთიანმა ქვეყანამ გადაწყვიტა, იმ დროისთვის ცნობილ არაქიტექტორს გეორგ სემპერს აეშენებინა ტექნიკური უმაღლესი სასწავლებელი, რომელშიც შემდეგ სახელოვანმა გერმანელმა ფიზიკოსებმა რენტგენმა და აინშტაინმა ისწავლეს. ამ უნივერსტეტმა კი ქვეყანას, საბუნებისმეტრველო დარგებში, 21 ნობელის პრემია მოუტანა. ძლიერმა ინდუსტრიულმა ქალაქმა ბაზელმა რეფერენდუმზე სიძვირის გამო უარი თქვა, რომ გამოჩენილ ესპანელ არქიტექტორს კალატრავას ხიდი აეშენებინა, მაგრამ ქალაქის პატარა შემოგარენში ულამაზესი გიმნაზია ააშენეს, რისთვისაც ფულს არ ზოგავენ. ასეთია შვეიცარიელების დამოკიდებულება განათლებისადმი. ეს მიდგომა იგრძნობა ყველა საგამანათლებლო საფეხურზე თუ ინსტიტუციაში. ეს მიდგომა იგრძნობა საზოგადოების ნდობაში ამ სისტემის მიმართ და პედაგოგების შრომის დაფასებაში.
 
თუ ამერიკულ სისტემას შევადარებთ, გიმნაზიის პროგრამა, სილაბუსების მიხედვით, კოლეჯის მოსამზადებელი და კოლეჯის პირველი ორი წლის პროგრამას მოიცავს. მოზარდები თავიანთი სასკოლო კარიერის მანძილზე რამდენიმე სელექციას გადიან, რის შედეგადაც გიმნაზიაში მოზარდების მხოლოდ 20% ხვდება. ასეთი მკაცრი სელექციის შედეგად გიმნაზიის გამოსაშვები ატესტატი გასაღებია ყველა უმაღლესი სასწავლებლისთვის. ჩვენ, პედაგოგებს, უზარმაზარი აკადემიური თავისუფლება გვაქვს: ვირჩევთ სახელმძღვანელოს, ვწერთ გამოსაშვებ გამოცდებს, რითაც სრულ პასუხისმგებლობას ვიღებთ ჩვენსავე დაწერილ ნიშანზე თუ მიცემული ცოდნის ხარისხზე. ერთის მხრივ ამ გარემოში მუშაობა ჩემთვის უაღრესად საინტერესოა, მაგრამ, ამავე დროს, დიდი გამოწვევაც არის. ასევე, ჩემი საგანი არ მაძლევს მოდუნების შესაძლებლობას. თუ სამეცნიერო მკვლევარი რომელიმე ერთ საკითხს სიღრმისეულად სწავლობს, ჩვენ მუდმივად უნდა ვეუფლებოდეთ ამ დარგის ახალ-ახალ მიღწევებს. მეორე მხრივ, საოცარი ტემპით ვითარდება ექსპერიმენტული ბაზა. მაგალითად, თუ პლანკის მუდმივი გაზომვა ადრე მხოლოდ მაღალტექნოლოგიურ ლაბორატორიებში იყო შესაძლებელი, დღეს ეს, სენსორების საშუალებით მიიღწევა მაღალი სიზუსტით საკლასო ოთახში.
 
სწავლების პარალელურად ვხელმძღვანელობ პრაქტიკას დამწყები კოლეგებისთვის. დამატებით ვკითხულობ მათთვის კურსს “ფიზიკის სწავლება თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით.”
 
ჩემს კოლეგასთან, ჰანს კამერთან ერთად 2010 წელს დავწერე ფიზიკის სახელმძღვანელო, რომელსაც შემდეგ ამოცანების კრებული დაერთო. მიუხედავად გერმანულენოვანი სახელმძღვანელოების სიმრავლისა, შვეიცარიაში გიმნაზიებმა წიგნი საკმაოდ შეიყვარეს. შარშან მესამე გადამუშავებული გამოცემა გამოვიდა. თუმცა ჩემი აქ მუშაობის ყველაზე დიდი აღიარება არის შვეიცარიის გიმნაზების რეფორმირების სამუშაო ჯგუფში მონაწილეობა. ეს პროექტი 2023 წელს უნდა დასრულდეს და რეფორმები მთელ შვეიცარიულ გიმნაზიებში გატარდეს.
გამოცდილებას ხშირად ვუზიარებ ჩემს კოლეგებს საქართველოდან. აგრეთვე, შესაძლებლობა მაქვს, შევხვდე ცერნში ვიზიტად მყოფ კოლეგებს. ის ფაქტი, რომ სკოლის მასწავლებლებს საშუალება აქვთ, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად საუკეთესო სამეცნიერო ცენტრებს ეწვიონ, ძალიან მნიშვნელოვანია. თუმცა საკმარისი არ არის. თუ გვინდა, რომ ქვეყანა წინ წავიდეს, ბევრი შრომისა და ინვესტიციის ჩადება გვჭირდება ფიზიკის სწავლების მეთოდიკის დასახვეწად, ასევე ახალგაზრდა ფიზიკოსების დასაინტერესებლად, რომ მათ თავიანთი ცოდნა და გამოცდილება მოზარდებს გაუზიარონ. ეს შესაძლებელი გახდება, თუ სკოლა მათთვისაც განვითარების ადგილად იქცევა საინტერესო ექსპერიმენტული ბაზით თუ ღირსეული ანაზღაურებით.
 
ამ მომენტში უზარმაზარ პრობლემას ზუსტად ახალგაზრდა კადრების მოძიებაში ვხედავ. მაშინ, როდესაც ქართველი ფიზიკოსები მსოფლიოს ყველა კუთხეში წარმატებას აღწევენ, ჩვენ ვერ ვაინტერესებსთ ახალგაზრდებს, რომ მეტი ყურადღება დაუთმონ ამ საგნის სწავლას -- საგნის, რომელიც ანვითარებს ისეთ უნარ-ჩვევებს, როგორიც არის მოდელირება და ლოგიკური კავშირი სხვადასხვა მოვლენას შორის. ეს უნარ-ჩვევები არა მხოლოდ ყველა საბუნებისმეტყველო დისციპლინის საფუძველია, არამედ ძალიან მოთხოვნადია საბანკო, სამედიცინო და საინჟინრო მიმართულებებისთვისაც.
საზოგადოება
მეუფე შიო - განსაკუთრებით გვამხნევებს ღირსი გაბრიელის სიტყვები, რომ სულიწმინდის მადლს არასდროს დაუტოვებია საქართველო და არც არასდროს მოაკლდება

მხოლოდ გულმოწყალე ადამიანმა შეიძლება დაიმკვიდროს სასუფეველი, - ამის შესახებ საპატრიარქო ტახტის მოსაყდრემ, სენაკისა და ჩხოროწყუს მიტროპოლიტმა შიომ (მუჯირი)სულთმოფენობიდან ოცდამეერთე კვირას, ღირსი გაბრიელ აღმსარებლისა და სალოსის ხსენების დღეს ქადაგების დროს განაცხადა.

მიტროპოლიტის თქმით, ცათა სასუფევლის დამკვიდრებისთვის საჭიროა, ისე მოვალბოთ ჩვენი გული, რომ მასში შემოვიდეს სულიწმინდის მადლი, რომელიც ფერს უცვლის ადამიანს...

მისივე განცხადებით, დღევანდელ მსოფლიოში, როდესაც ასეთი სულიერი ძნელბედობაა, ჩვენ განსაკუთრებით გვამხნევებს ღირსი გაბრიელის სიტყვები, რომ სულიწმინდის მადლს არასდროს დაუტოვებია საქართველო და არც არასდროს მოაკლდება“.

„სახელითა მამისათა და ძისათა და სულისა წმინდისათა.

ძვირფასო მამებო, დედებო, ძმებო და დებო, გილოცავთ დღევანდელ კვირა დღეს, რომელიც დაემთხვა ღირსი გაბრიელ სალოსისა და აღმსარებლის ხსენებას. შეგვეწიოს მისი მადლი და ლოცვა ჩვენ და სრულიად საქართველოს.

გადმოგცემთ მისი უწმინდესობის და უნეტარესობის, კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-ის მოლოცვას და კურთხევას.

დღეს წაკითხული იყო იგავი სახარებიდან მდიდარსა და ლაზარეზე. ეს ორი ადამიანია, ორი სახეა წარმოდგენილი ჩვენ წინაშე. მდიდარს საერთოდ არ ენაღვლებოდა, რომ მის კართან იწვა მძიმე ავადმყოფი და გლახაკი, სრულიად გულგრილი იყო მისი ბედისადმი. ლაზარე კი ძალიან მოკრძალებული იყო. მას ის კი არ უნდოდა, რომ მდიდრის სუფრიდან ლანგრით მიეტანათ მისთვის საჭმელი, არამედ იმას ნატრობდა, რომ ძირს დაცვენილი ნამცეცი მაინც შეხვედროდა. იმდენად ავად იყო, რომ სიარულიც კი არ შეეძლო. ამ მდიდარს ეს ამბავი სრულიად არ აღელვებდა, ის იმდენად გართული იყო თავისი ნადიმებით და ფუფუნებით. გარდაცვალების შემდეგ ყველაფერი შეიცვალა, ღარიბი აღმოჩნდა აბრაამის წიაღში, მდიდარი კი - ცეცხლოვან გეენიაში, ჯოჯოხეთში.

რატომ მოხდა ასე? რაზეა ეს იგავი, საერთოდ?

ეს იგავი არის მოწყალებაზე. ასე იმიტომ მოხდა, ძვირფასო ძმებო და დებო, რომ ღმერთი არის მოწყალე. მხოლოდ გულმოწყალე, მოწყალე გულის მქონე ადამიანმა შეიძლება დაიმკვიდროს სასუფეველი. ვერცერთი ულმობელი, ვერცერთი უსიყვარულო, სასტიკი, ბოროტი ადამიანი სასუფეველს ვერ დაიმკვიდრებს, რაგინდ ბევრი დამსახურება ჰქონდეს ამ დედამიწაზე, იმიტომ რომ ცათა სასუფეველი არ არის ის, რაც გაიცემა რაღაც დამსახურებების სანაცვლოდ, არამედ ცათა სასუფევლის დამკვიდრებისთვის საჭიროა, ისე მოვალბოთ ჩვენი გული, რომ მასში შემოვიდეს სულიწმინდის მადლი, რომელიც ფერს უცვლის ადამიანს და ხარბიდან გადააქცევს ხელგაშლილად, ამპარტავნიდან - თავმდაბლად, შურიანიდან - მოსიყვარულედ, ნაყროვანიდან - მმარხველად და ა. შ. არცერთი ულმობელი ადამიანისთვის, ვინც არ არის მოწყალე გულის მქონე, ეს ფერისცვალება შესაძლებელი არ არის. ვერ მოხდება ეს სასწაული მის სულში. ვიმეორებ: რატომ? - იმიტომ, რომ ასეთი ადამიანის სულში სულიწმინდის მადლი ვერ შემოდის.

ამიტომ მთელი ცხოვრება უნდა იღვაწოს ადამიანმა ქმედით სიყვარულში, რომ ეს ლმობიერება და მოწყალება ისწავლოს. სწორედ ამაზეა დღევანდელი იგავი, რომ ვისწავლოთ ეს თვისებები, ეს სათნოებები და ჩვენი ცხოვრების შედეგად ამ მდიდრის მსგავსად არ აღმოვჩნდეთ ცეცხლოვან გეენიაში, არამედ მოვემზადოთ მარადისობასთან შესახვედრად. ეს ცხოვრება იმისთვის გვაქვს მოცემული, რომ ღირსეულად მოვემზადოთ მარადისობაში გადასვლისთვის, როცა იქნება სამსჯავრო ჩვენი, როცა წარვდგებით სამსჯავროზე. თუმცა სამსჯავრო არის მთელი ცხოვრება, ადამიანი ამ ცხოვრებაშივე გამოუტანს განაჩენს თავის თავს და აკეთებს არჩევანს, თუ სად იქნება მარადისობაში.

თუ ამ ცხოვრებაში შეიძინე შური, უმოწყალობა, სიძვა, ვერცხლისმოყვარეობა, ამპარტავნება და სხვა ასეთი ვნებები, მარადისობაშიც თან წაგყვება ეს თვისებები, იქაც ასეთი იქნები. მაგრამ უფალს უნდა, რომ შეიძინო სიმდაბლე, სიყვარული, ლოცვა, მოთმინება, სულგრძელება, მოწყალება. რატომ? - იმიტომ, რომ თვითონ არის ასეთი უფალი ჩვენი იესო ქრისტე; და თუ ეს თვისებები გექნება, მაშინ ის თავისთან წაგიყვანს და გაცხონებს.

ძვირფასო ძმებო და დებო, მაგრამ ეს ადამიანის დახმარების გარეშე შეუძლებელია. თუ ადამიანს ეს არ უნდა, ყველაფერი ამაო იქნება, ხოლო თუ უნდა და იღვწის ამისთვის, მაშინ უფალი აუცილებლად შეეწევა მას, განკურნავს ამ ვნებებისგან და აცხონებს.

ასე რომ, დავფიქრდეთ ამ იგავზე: ვინ ვართ ჩვენ - მდიდარი თუ ლაზარე? და თუ ჩვენს თავში ჯერ კიდევ ვხედავთ ამ უმოწყალო მდიდრის თვისებებს, გონს მოვიდეთ, სანამ კიდევ გვაქვს ფიზიკური და სულიერი ძალები, რომ ფერი ვიცვალოთ და გამოვსწორდეთ.

დღეს არის ღირსი გაბრიელ სალოსისა და აღმსარებლის ხსენება. საოცარი სიხარული სუფევს დღეს ჩვენს მსახურებაზე, ძალიან ბევრი ხალხია შეკრებილი. გილოცავთ ამ დღესასწაულს. შეგვეწიოს მამა გაბრიელის ლოცვა და მადლი.

იგი იყო სრულიად გამორჩეული ადამიანი და მოღვაწე ჩვენი ეკლესიის უახლეს ისტორიაში. მოგეხსენებათ, ის მოღვაწეობდა ათეისტურ პერიოდში და მრავალ ადამიანს გაუნათა გზა უფლისკენ, რისთვისაც იგი მრავალჯერ ტანჯეს, დევნეს, გვემეს და დააპატიმრეს. ის ამ თავის დიდ სულიერებას ფარავდა სალოსობის ღვაწლით. ამის გამო, მრავალჯერ შეშლილი ეგონათ, მაგრამ, როგორც ამბობს პავლე მოციქული: „სულელი იგი ღვთისა უბრძენეს არს კაცთა“ (1 კორ. 25). თავისივე სიცოცხლეში ის მრავალ სასწაულს აღასრულებდა და მისი გარდაცვალების შემდეგ კიდევ უფრო მეტი სასწაული სრულდება, ადამიანები მოდიან არამხოლოდ საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან, არამედ მსოფლიოს სხვადასხვა მხარიდან და წმინდა გაბრიელის ლოცვით უფალი მათ უსრულებს თხოვნას და ანიჭებს სულიერ და ხორციელ კურნებებს.

დღეს, დღევანდელ მსოფლიოში, როდესაც ასეთი სულიერი ძნელბედობაა, ჩვენ განსაკუთრებით გვამხნევებს ღირსი გაბრიელის სიტყვები, რომ სულიწმინდის მადლს არასდროს დაუტოვებია საქართველო, საქართველოს არასდროს მოჰკლებია სულიწმინდის მადლი და არც არასდროს მოაკლდება.

მაშ, დღეს, მისი ხსენების დღეს, განსაკუთრებით ვევედროთ ღირს გაბრიელს, აღმსარებელსა და სალოსს, რომ მისი ლოცვით უფალმა დაიფაროს და გააძლიეროს ჩვენი ქვეყანა, ჩვენი ეკლესია, გააძლიეროს და ადღეგრძელოს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II და შეგვეწიოს ღირსი მამა გაბრიელი, რომ ამ ლაზარეს მსგავსად, უფალმა დაგვამკვიდროს აბრაამის წიაღში, რათა დავტკბეთ იმ გამოუთქმელი სიკეთეებით, რომლებიც „თვალს არ უნახავს და ყურს არ სმენია“ (1 კორ. 2,9), რისი ღირსიც დაე, გავმხდარიყავით მადლითა და კაცთმოყვარებითა უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესითა, რომელსაც შვენის ყოველი დიდება, პატივი და თაყვანისცემა, თანა მამით და სულიწმინდითურთ, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე. ამინ.

ჩვენთან არს ღმერთი!“, - განაცხადა მეუფე შიომ.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.