.png)
თუ რამ ჭირი და სიავე ჰქონდა წუთისოფელს, თითქოს ყველაფერი გაიმეტა იღუმენია ელეონორა დადიანისთვის.
ათი შვილიდან მხოლოდ ორმა დაიტირა: - ჯერ ალექსანდრე შეიწირა გასაბჭოებამ, შემდეგ - გრიგოლი და 26 წლის ქეთევანი...
სიყრმიდანვე ღვთისმოშიშმა, უმრწემესმა დავითმა კი, რომელმაც უმაღლესი განათლება ოქსფორდში მიიღო, უსამშობლობა ვერ აიტანა, 1928 წელს საქართველომდე ჩამოაღწია, მალევე ბერად აღიკვეცა და მძიმედ სნეულმა დედის კალთაში დალია სული...
გვესაუბრება პაატა ქურდოვანიძე, თეკლათის მონასტრის იღუმენია ელეონორა დადიანის შთამომავალი:
- გასაბჭოებულმა სამშობლომ დავითისთანებს არც ადგილი დაუტოვა და არც არჩევანი...
გაუსაძლისმა დროებამ მალე ოჯახის ემიგრირების აუცილებლობა მოიტანა, მაგრამ სქემიღუმენია ელეონორამ და საუკუნეს მიტანებულმა ბებია მაიამ (დედა ელეონორას დედამთილი - ავტ.) აქაურობა არ დატოვეს, საბოლოოდ კი ოჯახის წევრთა უმრავლესობაც სამშობლოში დარჩა, უკანასკნელ წუთს ემიგრაციაზე უარი თქვეს და ბათუმიდან უკან მობრუნდნენ...
ხორშში (სადაც დედა ელეონორას ოჯახი ცხოვრობდა) დარჩა მისი უფროსი ვაჟი კოკი (გრიგოლი), რომელიც მძიმე შრომით გაჭირვებით არჩენდა წვრილშვილიან ოჯახს და არც 1924 წლის ცნობილ აჯანყებაში ჩარეულა, მაგრამ უბედურება მაინც არ ასცდა: - ამ ამბოხის მონაწილე მისი სამი ძმა - გელა, კონსტანტინე და ლევანი ხელისუფლებამ რომ ვერსად მოიხელთა, ჯავრი კოკიზე იყარა, - აგვისტოს ერთ დღეს მოჰკიდა მასაც და კოკის სტუმარ სტუდენტ ბიძაშვილებს ხელი და ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე ადგილზევე მიახვრიტა..
ჭირისუფალთ მათი ქრისტიანულად დაკრძალვის ნებაც კი არ დართეს, - ავაზაკთა დარად, სახელდახელოდ დაფლეს და ზედ ორიოდ მუჭი მიწა მიაყარეს...
დაბინდებისას კი კოკი დადიანის სიყრმის მეგობრებს, ხორშელ გლეხებს - ბეგო კაბიშაძეს და მიხა გოგიას ცხედარი მოუპარავთ, წესისამებრ გაუპატიოსნებიათ და სანამ ინათებდა, მამისეულ საძვალეში - წმინდა გიორგის ტაძარში მოუსწრიათ დაკრძალვა...
გამთენიისას მიუყვანიათ სახლში თავზარდაცემული დედა, თურმე აცრემლებული პირჯვარს იწერდა და ჩურჩულებდა: - ყოველი ღვთის ნებააო...
სახლი ვახსენე, მაგრამ იგი დიდი ხნის დაქცეული იყო, ისევე, როგორც წმინდა გიორგის ტაძარი - ოჯახს ყველაფერი ჩამოართვეს, ანტირელიგიურმა ფსიქოზმა კი ხორშში კიდევ სამი ეკლესია შეიწირა...
ამ ტრაგედიის მომსწრენი იგონებენ, იმის შიშით, რომ კოკის ცხედარი ხელმეორედ არ შეურაცხეყოთ, გამწარებული მეუღლე და ნათესავები მოთქმითაც კი ვერ ტიროდნენო... იმ წელს ქრისტეშობა ისე შემოსულა, რომ მის მეუღლეს არ გაუხსნილებია... სვეგამწარებულ დედას თავადვე გაუკითხავს მეზობლებში მეძუძური რძლისთვის ორიოდ ნაჭერი შაშხი, მაგრამ კოკის სულის პატივსაცემად ახლომახლო კი არა, ნახევარ სოფელს ღორი არ დაეკლა.
კოკი დადიანის პატივისმცემელ, ვაჟკაცობით სახელგანთქმულ კუკუ ქაჯაიას კი დედა ელეონორასთვის უთხოვია: - ლოცვა-კურთხევა მიბოძეთ და მის მკვლელებს გავუსწორდებიო, მაგრამ სქემიღუმენიას შორს დაუჭერია: - დედაშვილობას, ნუ შესცოდავ, უფალი მაღალია, უბრალო მოკვდავთ ვინ მოგვცა ნება, ცოდვით მოვკითხოთ შეცოდებანიო.
გლეხობას უყვარდა ეს ოჯახი. ძიძიშვილობა-მორდუობის, ნათლულ-გაზრდილობის ძირძველი ტრადიციები და ზნეობის საუკუნოვანი საფუძვლები, მიუხედავად წეს-წყობილების ცვლილებისა და ხელისუფლების დიდი მცდელობისა, ჯერ კიდევ არ იყო შერყეული.
უფროსი ძმის დახვრეტის შემდეგ ქაქუცა ჩოლოყაშვილის გადარჩენილ შეფიცულებთან ერთად სამშობლო სამუდამოდ დატოვა სიმამაცითა და სიჩაუქით ცნობილმა ლევან (ჯონჯი) დადიანმა.
რიგ-რიგად დააპატიმრეს და გადაასახლეს კონსტანტინე (ჯუგუ), გელა, სიძეები: კონსტანტინე შერვაშიძე და გაგი ძიძავა. მათი ხვედრი გაიზიარეს მეუღლეებმაც... გამზრდელებში დაიფანტნენ შვილიშვილები, რომლებსაც სწავლის უფლებასაც კი არ აძლევდნენ... სიდუხჭირემ და ავბედობამ ოთხი მათგანის სიცოცხლე შეიწირა...
მსგავსი ამბები ხდებოდა მთელ სანათესაოში. მამაკაცთაგან ვინც 1924 წლის სისხლიან კალოს გადაურჩა, შემდგომი ათწლეული ვეღარ გადალახა...
როდესაც სქემიღუმენია ელეონორას შვილიშვილები გამოვლილ განსაცდელს იგონებდნენ, განსაკუთრებულად აღნიშნავდნენ, რომ არასოდეს უნახავთ წონასწორობიდან გამოსული დიდი ბებია, რომელიც მუდამ ღვთისა და მოყვასის სიყვარულსა და სათნოებაზე ესაუბრებოდათ...
ჩემს არქივში ვინახავ იმდროინდელი ავბედითობის დამადასტურებელ ერთ წერილს, რომელსაც ქუთაისში პატიმარ ვაჟს, ჯუგუ დადიანს სწერს დედა ელეონორა.
"დამტირებელო შვილო ჯუგუ!
შენს სახელს ენაცვალა დედაშენი. მივიღე შენი წერილი, რომელმაც გამახარა, მარა პაუსიას (ჯუგუს მეუღლე) გულის ტკივილები აქვს და ნუ აწუხებ მას... არ ვიცი, რა ჩემი სიკვდილია მისი ასე ავადმყოფობა, ასეთი გაგრძელებული ავად ყოფნა. ერთ ოჯახს არჩენდა მისი შრომით, მარა მიბრძანა უფალმა ჭირის მოთმენა. მართალია, ახლა ასე არის, მაგრამ ღვთისმშობელი მომირჩენს მის თავს. მხოლოდ, რასაკვირველია, ჩვენ გვეჩქარება მისი კარგად ყოფნა, რაკი ყოველივე ჩვენი გაჭირვება მას უყურებს. ღმერთი არას გაუჭირვებს, მის თავს მაჩუქებს ჩემი მოწყალე მაცხოვარი, დაენაცვლა ჩემი თავი.
ჩვენ ახლა ვერ მოგაკითხეთ. ხომ იცი, დიდის მიმდევარმა ცოტა ვერ შეძლოო, ისე დაგვემართა. ჩვილის ბრალია. რაც სენაკში ჩამოიყვანეს, სულ ავად არის და მისი სიყვარულით პაუსიაც დარჩა წამოუსვლელი. შეწუხებული ვარ, იცოდე, მარა აწი მალე წამოვლენ ბავშვებიანად, გენაცვალე.
ჯუგუ, ახლა ზუგდიდს წასვლის შესახებ. მარტოკა მე წამოვედი ქუთაისიდან კვირა ღამეს. ოთხშაბათს სადგურში ჩამოვედი ზუგდიდს წასასვლელად. იქ დამხვდნენ ჩვენები და დამაბრუნეს, არ მირჩიეს წასვლა. სამი დღის შემდეგ ჩეკაში დამიბარეს, დიდი პასუხი მომთხოვეს. შინსახკომელმა - პრაპავედნიკი ხარო და პროვოკატორიო. მე გავჩუმდი, მერე ვკითხე, - რომელ ნაწილს მიეკუთვნება ეს სახელი, გამაგებინეთ-მეთქი. რომელს და - ჩვენს საწინააღმდეგოსო. მერე დიდი ვიბრძოლე, ასე რომ, ათი საათიდან დაწყებული მესამე საათამდინ ვიბრძოდი. მოვიკითხე მოღვაწე პირი. მანაც ზოგი რამ შემეკითხა. მე ისეთი სიტყვებით მივუგე, რომ თვითონვე შეჩერდა და რატომღაც სიცილი დაიწყო. ასე გადავრჩი. მერე მეც გავჩუმდი, რადგან ბევრი ხალხი დაიჭირეს, ამის გამო ვერ წავედი, ჩვენებმაც არ მირჩიეს. ახლა ცოტა სიწყნარეა, წავალ უსათუოდ. ამ წერილის წაკითხვა თუ გაახერხე, კარგი იქნება, მარა არ ვიცი... მრავალს იწერები, წამომსვლელი ვერ ვიშოვნე და ყველაფერს ერთად ჩვენები წამოიღებენ. გენაცვალა დედაშენი შენი ცოლშვილიანად, შვილო. საჩვენიანოსი არ ვიცი რა და ვიშიშვი.
ჩემი ნაწერი არ წაიკითხება, მარა რა ვქნა, მარტო დავრჩი და დამწერი ვერ ვიშოვე... დაგენაცვლოს დედაშენი ციცუ.
ნუ გეშინია, ღმერთი მოწყალეა, ყველაფერი კარგად იქნება".
საკმარისია, გონებით მიმოვიხილოთ 1924 წლის აგვისტოს აჯანყებისშემდგომი დაბა სენაკის რეალობა და თვალწინ დაგვიდგება უღმერთო ხელისუფლების მიერ მდინარე ცივისა და ტეხურის პირას ასობით დახვრეტილი, ათასობით დაპატიმრებული ადამიანი და მათი რეპრესირებული ოჯახები.
როგორც წერილიდან ჩანს, ჯუგუს დედისთვის უთხოვია, ზუგდიდს წასულიყო (იმჟამად იქ ჩეკას მისი ძიძიშვილი, ლადი როგავა თავკაცობდა და ალბათ მისი შუამდგომლობისა ეიმედებოდა).
როგორც თავად წერს, დილის ათიდან სამ საათამდე იბრძოლა დედა ელეონორამ ჩეკაში... წარმოიდგინეთ, სიდარბაისლით და ღირსებით სავსე სქემიღუმენიას რა დღეში ჩააგდებდა ის უვიცი შინსახკომელი, ხეირიანადაც რომ ვერ მეტყველებდა... რამდენიმესაათიანი დაკითხვის შემდეგ აზრი ვერ გამოიტანა, რაში ადანაშაულებდნენ... როგორც ჩანს, იმდენად აბსურდული იყო იღუმენიასადმი წარდგენილი ბრალდებანი, რომ სიცილით გადაბჟირებულ "მოღვაწეს" უმალ გაუთავისუფლებია.
ბედად, ჯუგუ დადიანი მაშინ დახვრეტას გადაურჩა, მაგრამ შემდგომში არაერთგზის დააპატიმრეს და გადაასახლეს. 1943 წელს აქტიუბინსკის ციხეში გარდაიცვალა. უბედო აღმოჩნდა წერილში ნახსენები ნაბოლარაც.
- ბატონო პაატა, რამდენადაც ვიცი, სქემიღუმენია ელეონორა 1918-1933 წლებში, სიცოცხლის ბოლომდე წინამძღვრობდა თეკლათის დედათა მონასტერს. მაშინ მონასტრის წინამძღვრობა კი არა, ღვთის სახელის ხსენებაც ხშირად სასიკვდილო განაჩენი იყო... ამდენად, მისი ცხოვრების ყოველი დეტალი საგულისხმოა. რა არის ცნობილი მისი ბიოგრაფიიდან?
- დედა ელეონორა (ერში ციცუ, ნათლობის სახელით ოლღა) დადიანი (1865-1933) ნოქალაქევში დამკვიდრებულ დადიანთა საგვარეულოს იმ შტოს ეკუთვნოდა, სათავეს სამეგრელოს მთავრის, ბეჟან დადიანის ძმის, მანუჩარ ბატონიშვილის შთამომავლობიდან რომ იღებდა.
მე-19 საუკუნის დასასრულისთვის ამ ოჯახს ბატონიშვილობა უკვე აღარ ჰქონდა პატივად და გაღარიბებულ თავადთა წრეს ეკუთვნოდა. ობლობაში დაიზარდნენ ოლღა და მისი და-ძმა - მალაქია (გუჯუ), პეტრე, მიხეილი, ნინო და პელაგია (პაშა).
მაღალი, ცისფერთვალება, სევდიანი, სათნოებისა და სიკეთის განსახიერება, ადრე გაჭაღარავებული, ჩუმი და აუღელვებელი, მტკიცე და ჭირთამთმენი, ბოლომდე წელგამართული - ასეთი ახსოვთ ციცუ ბები, "ბებული-ბაბული" შვილიშვილებს...
სათნოებითა და სილამაზით განთქმული ციცუ გამორჩევით ჰყვარებია მის აღმზრდელ ბიძას, ელიზბარ დადიანს. სწორედ მის ოჯახში გაიცნო იგი სამეგრელოს მთავრის ძმისწულმა, გრიგოლ ბატონიშვილმა, რომელსაც თავდავიწყებით შეუყვარდა პირმშვენიერი ოლღა. რაინდულ ტრადიციებზე აღზრდილმა დიდგვაროვანმა სასიძომ შეძლო, მოეხიბლა ქალიშვილი და რამდენიმედღიანი სტუმრობის შემდგომ მისი თანხმობაც მიიღო...
სამთავრო სახლის უფროსი თაობის უკმაყოფილების (განსაკუთრებით გრიგოლის დედის, მაია დადიანის წინააღმდეგობის) მიუხედავად, გრიშამ მაინც მიიღო მისი ლოცვა-კურთხევა და ჯვარიც დაიწერა.
მაია ბატონიშვილმა, მართალია, უფროს ვაჟს უმამობა არ აგრძნობინა და საკადრისი ქორწილიც გადაუხადა, მაგრამ ურჩობისთვის მაინც დასაჯა და ცალკე, მისთვის განკუთვნილ ხორშის მამულში, საგამზრდელოში, თავად ჩიჩუათა სამოსახლოს ახლოს დაუდო ბინა.
გრიშას დედა ოჯახის შექმნამდეც განაწყენებული ჰყავდა, რადგან მამისა და უმცროსი ძმისგან განსხვავებით, გიმნაზიის დასრულების შემდეგ სწავლის გაგრძელებაზე უარი თქვა და არც სამხედრო სამსახურში ისურვა ყოფნა.
თავისუფალი კაცი გახლდათ, მოსწონდა ყველაფერი ტრადიციული და მამაპაპური, ღირსებით ატარებდა მთავრის შვილიშვილობის პატივს... ლხინი, მუნასიბი, პოეტური გაბაასება მისთვის უცხო არ გახლდათ. ბოჰემურ ცხოვრებას აყოლილი არაერთგზის გაკიცხა დედამ, მაგრამ შვილი იმპერატორის ოფიციალურ სამსახურში ჩადგომაზე ვერაფრით დაითანხმა...
უფროს ბიძაშვილთან, ნიკო მინგრელსკისთან ერთად გრიშამაც გარკვეული წვლილი შეიტანა მთავრობის რუსიფიკატორული განზრახვის - სამეგრელოს სამრევლო სკოლებში ქართულის ნაცვლად მეგრულის შემოღების ჩაშლაში.
ის არ ესწრაფოდა უმაღლეს ოფიციალურ წრეებთან ურთიერთობას და ამრეზით უყურებდა იმ "სიკეთეებს", რუსეთის ტახტის სამსახური რომ სთავაზობდა.
ზნემაღალ და სხვა უამრავ ღირსებათა მქონე გრიშა დადიანს საზოგადოება ემადლიერებოდა და გლეხობასაც უყვარდა.
ხორშის სასახლე იმდროინდელი სამეგრელოს ერთგვარ კულტურულ ცენტრად იქცა. იქ დასახლების დღიდან ბებიამ სულიერ მოძღვრად მღვდელი ხარიტონ ძიძავა აირჩია, შემდეგ კი - აწ წმინდანად შერაცხული ალექსი შუშანია. გრიშა ბატონიშვილის სულიერი მოძღვარიც წმინდა ალექსი ყოფილა.
თურმე იმდენად აღმერთებდა გრიშა ბატონიშვილი მეუღლეს, რომ თუ ქალბატონი ლოცვად იდგა, რაგინდ ნაღვინევი ყოფილიყო, ფეხს არ შედგამდა საწოლ ოთახში. ხან კი ხუმრობანარევი ღიმილით იტყოდა: - ციცუს ოჯახში მხოლოდ ჩემი სიცოცხლე აჩერებს, თორემ როგორც კი მოვკვდები, იმ დღესვე მონაზვნად აღიკვეცებაო...
1913 წელს 47 წლის საღ-სალამათი გრიგოლ დადიანი უეცრად გარდაიცვალა... გლოვის შემდეგ ბებია თეკლათის მონასტერში ელეონორას სახელით აღიკვეცა მონაზვნად.
1917 წელს ჭყონდიდელმა მიტროპოლიტმა, აწ წმინდანად შერაცხულმა ამბროსი ხელაიამ კი, თეკლათელი დედების თხოვნით, იღუმენიად დედა ელეონორა დაადგინა, რომელმაც ჯერ არ იცოდა, რომ შუათანა ვაჟი, ალექსანდრე, მოსკოვის კადეტთა კორპუსის სტუდენტი, გასაბჭოებამ შეიწირა...
უბედურება თითქოს ფეხდაფეხ დაჰყვებოდა დედა ელეონორას, მაგრამ ავბედით ამბებს, როგორც არაერთგზის მსმენია, უდიდესი სულიერი სიმშვიდით ხვდებოდა და ღვთისადმი მადლობის გარდა არაფერი წამოსცდენია...
ქალბატონმა ბაბო დადიანმა მიამბო: - "არაერთხელ შევხვედრივარ სქემიღუმენია ელეონორას. თუ თბილისში ჩამობრძანდებოდა, სიონში წირვა-ლოცვას არ დააკლდებოდა. ღვთისმშობლის ხატთან უყვარდა დგომა. სიტყვა არ მყოფნის ცრემლმდინარე მლოცველის სულიერი თუ ხორციელი სილამაზის აღსაწერად. ოციან წლებში ტაძარში წირვაზე მხოლოდ სარწმუნოებისთვის თავდადებულნი თუ დავდიოდით, ყველგან ჩეკას მეთვალყურეები იდგნენ, შიშით დაზაფრული ხალხი ეკლესიას ვერ ეკარებოდა. წარმოიდგინე, უწმინდესი ამბროსი, უკვე ავადმყოფი, დაუძლურებული, მაგრამ რწმენით ძალამიცემული, ან ჩემთვის განსაკუთრებულად მოსაგონარი კალისტრატე ცინცაძე, მაშინ მიტროპოლიტი, როგორი გრძნობით და სულიერი აღმაფრენით აღავლენდნენ ღვთის სადიდებელს და... ამ დროს საკათედრო ტაძარში კანტიკუნტად მდგარი მრევლი...
წუთისოფლის გაუტანლობით გულნატკენი, მაგრამ საოცრად მშვიდი იღუმენია მორჩილად მოელოდა ამ ქვეყნიდან განსვლის ჟამს, მხოლოდ სახეზე მომრავლებული ნაოჭები და თვალთა უძირო სევდა თუ მიგანიშნებდა ნეტარხსენებულის გულის ღადარზე".
თამარ დადიანი-კეშელავა კი ასე იგონებდა: - "ჯერ კიდევ ბავშვი ბედნიერი მივყვებოდი ბებიას სიონში, როდესაც ის პატიმრობიდან გათავისუფლებულ კათოლიკოს-პატრიარქ ამბროსის ეახლა. მე მათ საუბარს ვინ დამასწრებდა და ამაზე ვერც ვერაფერს გიამბობ, მაგრამ დღესაც თვალწინ მიდგას მისი საოცრად შთამაგონებელი და, ამავე დროს, ნამტირალევი სახე, უწმინდესის ოთახიდან რომ გამოვიდა...
,
