USD 2.7086
EUR 3.1783
RUB 3.4210
თბილისი
ყაზახეთში ნაზარბაევის ქალიშვილი ხელისუფლებას ჩამოაშორეს
თარიღი:  1352

ნაზარბაევის ქალიშვილი ხელისუფლებას  ჩამოაშორეს - როგორ დაუშვა ეს მამამ? რა კავშირშია ამასთან კორონავირუსის ეპიდემია ყაზახეთში?

ინტერვიუ პოლიტოლოგ არკადი დუბნოვთან

2 მაისს ცნობილი გახდა რომ ყაზახეთის პრეზიდენტმა ყასიმ-ჟომართ თოყაევმა სენატის თავმჯდომარის თანამდებობიდან გაანთავისუფლა დარიგა ნაზარბაევა - პირველი პრეზიდენტის ნურსულთან ნაზარბაევის, „елбасы“-ის, „ერის ლიდერირს“, უფროსი ქალიშვილი. პარლამენტის ზედა პალატის სპიკერი -  მეორე თანამდებობაა ქვეყნის ხელისუფლების იერარქიაში (თუ არ ჩავთვლით „ერის ლიდერს“) . ნაზარბაევამ თანამდებობა 2019 წლის მარტში, თითქმის თოყაევთან ერთად დაიკავა და უკვე მაშინ ბევრი ანალიტიკოსი წინასწარმეტყველებდა მათ შორის გარდაუვალ კონფლიქტს.

გთავაზობთ ინტერვიუს ცენტრალური აზიის საკითხებში ექსპერტ არკადი დუბნოვთან - ხომ არ ნიშნავს ყაზახეთის ბოლოდროინდელი მოვლენები იმას, რომ თოყაევი ქვეყნის ერთპიროვნული მმართველი გახდა.

„თოყაევმა გადაწყვიტა დაესწრო შესაძლო ჩუმი (მშვიდი) გადატრიალებისთვის“.

 "როგორ შეიქმნა ეს სიტუაცია“

დარიგა ნაზარბაევას გადაყენება ყაზახეთში ძალაუფლების ტრანზიტის კიდევ ერთი ეტაპია. გადადგომის წინ, ნაზარბაევმა უფროსი ქალიშვილი სენატის სპიკერად დანიშნა. ეს მოხდა ერთი წლის წინ, თითქმის თოყაევის პრეზიდეტნად არჩევის თანადროულად. მთელი ამ წლის განმავლობაში დარიგა უსაფუძვლო ამბიციებს ამჟღავნებდა.

ესმოდა ნაზარბაევს რომ კონფლიქტს ქმნიდა?

ვფიქრობ არა მარტო ესმოდა, არამედ გაწონასწორების და შეკავების ერთგარ სისტემადაც მიიჩნევდა. მისთვის მნიშვნელოვანი იყო შეენარჩუნებინა კონტროლი პრეზიდენტზე, რომელიც მისი ოჯახის წრეს არ ეკუთვნის. ამიტომ სახელმწიფოს მეორე პირად უფროსი ქალიშვილი გაამწესა.  ოჯახის ინტერესების შელახვის შემთხვევაში ცვლილების საშუალება რომ ქონოდა. მაგრამ დარიგას სისუსტე იმაში იყო, რომ  სენატში ის არჩევნების შედეგად კი არა,  პრეზიდენტის კვოტით მოხვდა ჯერ კიდევ მამამისის მმართველობის დროს. ანალოგიურად, სხვა პრეზიდენტს შეეძლო მისი გამოწვევა. მიმაჩნია რომ, თოყაევმა უბრალოდ დაასწრო ჩუმ გადატრიალების შესაძებლობას, რომელიც ნამდვილად შეიქმნა პანდემიის დროს. 16 მარტს ყაზახეთში საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა. ცოტა ხანში დარიგამ  საკონკსტიტუციო საბჭოს (ყაზახეთის საკონსტიტუ­ციო სასამართლო) მიმართა შეკითხვით, აქვს თუ არა მას, როგორც სენტაის თავმჯდომა­რეს უფლება  გააპროტესტოს  საგანგებო სიტუაციის   პირობებში პრეზიდენ­ტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები. სენატის აზრით ზოგიერთი მათგანი შეიძლება პრეზიდენტის კომპეტენციებს ცდებოდეს. გარეგნულად ეს გავს სენატორი კლიშასის მცდელობას გაეპროტესტებინა საბიანინის გადაწყვეტილებები. საკონსტიტუციო საბჭოს  რომ დაედასტურეინა ნაზარბაევას სიმართლე, ეს ქვეყანაში რეალურად შექმნიდა ორხელისუფლებიანობას  და საფრთხეს შეუქმნიდა პრეზიდენტს..

და თოყაევმა ამგვარად გადაწყვიტა კონფლიქტის გადაჭრა?

დიახ, მაგრამ ეს ჯერ კიდევ დასასრული არ არის. მთავარია, რომ ჩვენ ჯერ არ ვიცით „ერის ლიდერის“ რეაქცია არსებულ ვითარებაზე. ჩვენ მხოლოდ ვუშვებთ შესაძლოებლობას, რომ ეს მასთან შეთანხმებით მოხდა. მეორეც - ჩვენ  არ ვიცით რა თანამდებობას დათანხმდება დარიგა ნაზარბაევა, საკმაოდ დამამცირებელი განთავისუფლების შემდეგ, არ ვიცით რას მოიმოქმედებს. ის არ შეეგუება ხელისუფლებიდან ჩამოშორებას და ვფიქრობ თავის თამაშს მერეც გააგრძელებს, მის ხელთ არსებული ყველა საშუალების გამოყენებით.

ანუ თქვენ თვლით ის რევანშის აღებას შეეცდება?

თუ რევანშში თქვენ ხელისუფლებაში დაბრუნებას გულისხმობთ, მაშინ არა. მოქმედი პრეზიდენტის, თოყაევის შემთხვევაში ეს შეუძლებელია. მეორეს მხრის ის ახალგაზრდა ქალია, 7  მაისს მხოლოდ 57 წელი შეუსრულდა და უზარმაზარი მედიაიმპე­რიის ფლობს, რომელსაც პრეზიდენტის და მისი გუნდის წინააღმდეგ გამოიყენებს. თოყაევმა თავისი გუნდის ფორმირება მაულენ აშიმბაევის სპიკერად დანიშვნით დაიწყო

გამოდის რომ დემოკრატია სტიქიურად ყალიბდება? ოპოზიციური მედიაჰოლდინგი, კონკურენცია . . .

მოდით ნუ ვილაპარაკებთ დემოკრატიაზე, ოპოზიციაზე ჩვეული მნიშვნელობით. მოდით ვილაპარაკოთ ელიტის ინტერესების შეჯახებაზე. ვიდრე ნაზარვბაევი ცოცხალია, მისი სახელი ჯერ კიდევ ბევრს ნიშნავს. როგორც ყაზახეთში ამბობენ „კარგი მამის სახელი ცუდი შვილისთვის ორმოცი წლის სიცოცხლეა“

არსებობს რამე ცნობები თავად ნაზარბაევის ჯანმრთელობის შესახებ?

არაფერი, რაც დაადასტურებს ან უარყოფს ჭორებს მისი ჯანმრთელობის შესახებ. ინფრომაციული იზოლაციის თვალსაზრისით ეს რა თქმა უნდა თურქმენეთი არ არის, მაგრამ არანაირი ზუსტი ცნობა რას ფიქრობს ნაზარბაევი ქალიშვილის განთავისუფლებაზე გვაქვს.

„ოჯახური სკანდალები ჩრდილს აყენებენ ნაზარბაევის სახელს“

შესაძლებელია თოყაევს გაენთავისუფლებინა ნაზარბაევის ქალიშვილი მამის ნებართვის გარეშე?

ამის ალბათობა არსებობს. მე მგონია,  რომ განთავისუფლება მასთან შეთანხმებით მოხდა, მაგრამ გავიმეორებ, ჯერ არ გვაქვს ინფორმაცია რომელიც ან უარყოფს ან დაადას­ტუ­რებს ამას.

შეიძლება სკანდალებს ნაზარბაევის ოჯახში   გარკვეული როლი ეთამაშა ამ სიტუაციაში?

უეჭველად. ისინი ჩრდილს აყენებენ ნაზარბაევას, მამამისს, მათ ოჯახს და მთელ ქვეყანას.

ამბობენ, დარიგას რუსეთში ბინადრობის უფლება აღმოუჩინეს და ეს გახდა ბოლო წვეთი . . .

არა, კონკრეტულად თუ ვილაპარაკებთ, მხედველობაში მაქვს დარიგას უმცროსი ვაჟის -აისულტანის ახირებული გამოსვლები. აისულტანმა გამოაცხადა რომ ნაზარბაევის შვილიშვილი კი არა შვილია,  ანუ ფაქტიურად დედა და ბაბუა ინცესტში დაადანაშაულა. მეორე სკანდალი იყო როცა თავად დარიგას და მისი უფროსი ვაჟის,  ნურალის სახელზე საზღვარგარეთ  უძრავი ქონების არსებობა გამჟღვნდა. მაგრამ რუსეთში ბინადრობის უფლების არსებობა, არ არსებობა - ეს ყველაზე ნაკლები არგუმენტია, რისი გამოყენებაც დარიგას წინააღმდეგ შეიძება.

შესაძლებელია დარიგამ  გულნარა კარიმოვას ბედი გაიზიაროს?

არა, სასამართლო პროცესი და ციხე ყაზახეთში მას არ ემუქრება.

რატომ, სხვა პოლიტიკური კულტურაა?

არა, კულტურა სწორედაც რომ მსგავსია. მართალია ნაზარბაევის ძალაუფლებას ვერ შევადარებთ კარიმოვის სურლუფლებიანობას. უზბეკ დესპოტთან შედარებით ის განათლებულ ავტოკრატს უფრო გავს.  უბრალოდ გულნარას მიერ მოყენებული ზარალი ქვეყნიდან გატანილი მილიონებს (შეიძება მილიარდებსაც) ითვლის. ნაზარბაევას მსგავს ბრალდებას ვერ წაუყენებენ, თუმცა არც ის არის უცოდველი, როგორც მსგავსი ლიდერების  შვილები.

გამოდის ,რომ ხელისუფლებაში ყოფნის ერთი წლის განმავლობაში თოყაევი დამოუკიდებელი პოლიტიკოსი გახდა?

რა თქმა უნდა. მე არ ვარ თოყაევის თაყვანისმცემელი, მაგრამ ობიექტურად ის ლიდერების სხვა თაობაა - რაღაც თვალსაზრისით თანამედროვე, თავიდან ძალიან უცნაურად გამოიყურებოდა და პირველივე დღიდან მწვავე კრიტიკის საგანი იყო. მთლიანობაში ყველა პრობლემას რაც ამ დროის მანძილზე გაჩნდა უშიშრად წყვეტდა - გადიოდა ადგილზე, ხვდებოდა მოსახლეობას.  ადრინდელი მმართველებისგან განსხვავებით ეს ძალიან მომგებიანი იყო.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ნაზარბაევისგან განსხვავებით ის სხვა ტიპის პოლიტიკოსია.

უდაოდ, უფრო ლიბერალური.

ეს ყველაფერი ნაზარბაევის მიერ არის სანქცირებული?

მე ვიტყოდი ის ნდობას უცხადებს თოყაევს. თუმცა აგრძნობინებს რომ ყოველთვის არ ეთანხმება მის გადაწყვეტილებებს. რამოდენიმეჯერ ნაზარბაევმა განაცხადა, რომ იტოვებს პრეზიდენტის შესწორების უფლებას. პუბლიკისთვის ნათელი უნდა გამხდარიყო რომ ის ინარჩუნებს ან ცდილობს შეინარჩუნოს კონტროლი. 

ავტორიტარული ლიდერებისაგან ელოდები,რომ ისინი ოჯახისთვის ბოლომდე იბრძოლებელნ, ნაზარბაევი რატომ არ იქცევა ასე?

თუ ლიდერებს  ისტორიაში დარჩენა ან საკუთარი ცხოვრების ბოლომდე არსებული რესურსის შენარჩუნბა სურთ უნდა დააოკონ შვილების მოთხოვნები. საკმარისია  ასკარ აკაეცი გავიხსენოთ - სწორედ შვილების გაუმაძღრობამ გამოიწვია 2005 წელს ცენტრალური აზიის „მთავარი დემოკრატის“ გადაგდება. აი თქვენი კითხვის პასუხი: ნაზარბაევისთვის მისი დამსახურებები და სახელი ისტორიაში  უფროსი ქალიშვილის  სურვილებზე მნიშვნელოვანია.

გასაგებია, რომ „елбасы“ ხელისუფლებაში არ დაბრუნდება.  ყაზახეთში პოლიტიკური სისტემის მთავარი მიზანი მისი 80 წლის იუბილემდე მშიდად მიყვანა (რაც ორ თვეში მოხდება) და მისი, როგორც თანამედროვე ყაზახეთის დემიურგის უკვდავყოფაა.  ნაზარბაევი ამას იმსახურებს. გულწრფელად ვამბობს - ის განსაკუთრებული ლიდერია, რომელიც მეზობელი ქვეყნების ხელმძღვანელებისაგან მკვეთრად განსხვავდება  ფართო თვალსაწიერით.

წყარო:https://meduza.io

ანალიტიკა
კრემლს ომის შეწყვეტის მზაობა ჯერ კიდევ არ აქვს და რუსეთის ეკონომიკის შეწირვასაც არ ერიდება - გიორგი კობერიძე
დღევანდელი რუსული ბეჭდური პრესა ივლისის თვეში ეკონომიკური ვითარების დამძიმებაზე საუბრობს - რაც რუსეთის დახურული სისტემის პირობებში საკმაოდ იშვიათი მოვლენაა. გაზეთები აღნიშნავენ, რომ: საშუალოდ 12%-ით მოხდა რუსეთში კომუნალურები გადასახადების ზრდა. გაძვირდა პურის ფასიც, არადა ხორბლის ფასი გაიაფდა. მშენებლობის ბიზნესი დაეცა და ქარხნები იხურება.
 
მიზეზი? მუშახელის კატასტროფული დეფიციტი ბაზარზე, რასაც ადამიანური რესურსების კლების ხარჯზე ემატება მოთხოვნის ბუნებრივი შემცირება - რუსების ნაწილი ფრონტზე კვდება, ნაწილი კი ქვეყნიდან გარბის. დარჩენილი კვალიფიციური მუშახელი კი სამხედრო ინდუსტრიაშია მობილიზებული. იაფ ხორბალს რუსეთი თავის მოკავშირეებს საბითუმო ფასებში ყიდის, ხოლო ბაზარზე შემოსავლის შესანარჩუნებლად კრემლთან დაახლოებული პურის მსხვილი მეწარმეები მის ფასს ზრდიან.
 
ამას კი ემატება სანქციები. დღეს ევროპის მხრიდან სანქციების მე-18 პაკეტი დამტკიცდა, რომელიც რუსეთის ნავთობისა და გაზის ინდუსტრიას ურტყამს. 47.6 დოლარი - ესაა ის თანხა, რომელზე ძვირადაც ნავთობს არ შეიძენს ევროკავშირი და ბრიტანეთი რუსეთისაგან, რომელსაც გათვლა 60 დოლარზე ჰქონდა. კრემლს რომ მყარი მოგება ჰქონდეს 70 დოლარად უნდა ჰყიდდეს ბარელს. სანქციების მიხედვით ნორდ სტრიმების გაზსადენები აღარ ამუშავდება. ამას ემატება რუსულ ჩრდილოვან ფლოტზე დევნაც, რომელიც სხვა ქვეყნების დროშის ქვეშ მცურავი ხომალდების დახმარებით ცდილობდა რუსული ნავთობის ევროპაში გაყიდვას და სანქციების გვერდის ავლას.
 
ამ ფონზე მნიშვნელოვანია ისიც, რომ რუსეთში ტოტალიტარული მმართველობა კიდევ უფრო უჭერს მოსახლეობას: ქვეყანაში 5500 აკრძალული საიტი, მუსიკა, საინფორმაციო საშუალება, კოდური სიტყვა, ფილმი და გამოთქმაა, რისი მოძიებაცა და ნახვაც არ შეიძლება, მათ შორის არც VPN-ის გამოყენებით. თუ ნახავ ჯერ დაგაჯარიმებენ, შემდეგ ჯერზე კი პასუხისგებაში მისცემენ შენს თავს.
 
მზარდი ინფლაციისა და ძირითადი რესურსების სამხედრო წარმოებასა თუ ფრონტზე მობილიზების ფონზე ეკონომიკური პერსპექტივა კარგად არ გამოიყურება. არსებობს ვარაუდი, რომ გვიანი შემოდგომიდან რუსეთი კიდევ უფრო მეტი ბანკნოტების დაბეჭდვას აპირებს.
 
მუშახელის დეფიციტის ფონზე ინდური პრესა საუბრობდა პოტენციურ გეგმაზე, რომლის მიხედვითაც რუსეთი წლის ბოლომდე მილიონი ინდოელი მუშახელის რეკრუტირებას აპირებს, თუმცა ამ ამბავმა რუსეთში დადებითი რეაქცია არ გამოიწვია, რის გამოც რუსეთის შრომის მინისტრმა აღნიშნული ინფორმაცია უარყო. მიუხედავად ამისა, მარტო წელს რუსეთში 71,817 ინდოეთის მოქალაქეზე გაიცა ოფიციალური სამუშაო ნებართვა. ეს რაც ლეგალურად ჩანს, და რაც არა ის კიდევ სხვაა. ინდოელების გარდა რუსეთში დიდი რაოდენობით არიან შუა აზიელები და ჩინელები.
 
ამ ვითარებაში ფრონტზე რუსეთის ვითარება არასახარბიელოა. დონეცკის მონაკვეთზე მომარაგების გზას უკვე ეწოდა "სიკვდილის ხაზი", სადაც უკრაინული დრონები ყველაფერს ბომბავენ რაც კი გადაადგილდება. მიუხედავად ამისა, რუსეთი არ წყვეტს ცოცხალი ძალის მობილიზებას და დონეცკის ოლქის დასავლეთ ნაწილში, პოკროვსკის სექტორზე დაწოლას. რუსეთის მხრიდან ყველა გათვლა ისეთი იყო, რომ პოკროვკი ჯერ 2024 წლის ბოლომდე უნდა აეღოთ, შემდეგ 2025 წლის მარტამდე, ახალი თარიღი 2025 წლის 9 მაისი იყო, შემდეგ კი ამ სექტორზე დაწყებული შეტევის ერთი წლის თავი, ანუ ივლისი. მაგრამ ერთი წლის თავზე რუსები ჯერ კიდევ არ არიან ქალაქის ფარგლებში შესულები. ზოგადად პოკროვკისაკენ გაჭრას რუსები 2024 წლის თებერვლიდან ცდილობენ, ავდიივკას დაცემის შემდეგ.
 
დასავლური მედია ამბობს, რომ რუსული ზაფხულის შეტევის მხოლოდ პირველი ფაზა ვიხილეთ ჯერ და რომ მეორე ფაზა ჯერ კიდევ წინააო. ისინი 150 ათას დამატებით რუს, კორეელ და სხვა ქვეყნებიდან დაქირავებულ სამხედროებზე საუბრობენ და ახალი მიმართულებით გაჭრას არ გამორიცხავენ, ან ძველ სექტორებზე მათ გადანაწილებასა და უკრაინულ პოზიციებზე დაწოლის გაძლიერებას.
 
კრემლი ტრამპის მიერ მიცემულ 50 დღიან ვადას მაქსიმალური შეტევისათვის გამოიყენებს და ამაში უცნაური არაფერია. მთავარია რამხელა იქნება მსხვერპლი და გამოფიტვა. როგორც ამერიკის სახელმწიფო მდივანმა აღნიშნა, მხოლოდ წელს რუსეთს 100 ათასი მოკლული ჰყავს. მან ხაზი გაუსვა ფაქტს, რომ საუბარია მოკლულ სამხედროებზე და არა დაჭრილებზე, დაშავებულებზე ან ტყვეებზე. რუსეთი წლებია იმით პოზიციონირებს, რომ თითქოს ბოლო სამხედრომდე და ბოლო საკვებამდე შეუძლია იომოს. ასეთი რამ არცერთ სახელმწიფოს არ შეუძლია, მაგრამ კრემლს რომ ომის შეწყვეტის მზაობა ჯერ კიდევ არ აქვს და რუსეთის ეკონომიკის შეწირვასაც არ ერიდება - ეს უკვე ვნახეთ. და ისიც ნათელია, რომ ახლა ომს სერიოზული გამოფიტვის სახე აქვს მიღებული, რის გამოც დამატებითი მოთამაშეებისა და სახელმწიფოების ირიბი ჩართვა კიდევ უფრო მზარდია.
 
პუტინმა ისიც კარგად იცის, რომ ომის შეწყვეტა სხვა მიზეზითაცაა საშიში - ამდენი სამხედროსა და ციხეებიდან გამოსული, თუ მობილიზებული კრიმინალის რესოციალიზაცია ძალიან რთული იქნება, მით უფრო გართულებული ეკონომიკური ვითარებიდან გამომდინარე. თუმცა ყველაფერს აქვს თავისი ზედა ზღვარი - ეკონომიკის გამძლეობასაც, მსხვერპლის რაოდენობასაც და გამარჯვების რწმენასაც.
 
სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.