USD 2.7215
EUR 3.2155
RUB 3.4658
თბილისი
ქეთევან ანჯაფარიძე- ექიმი, რომელსაც აფხაზები და ქართველები ერთნაირად სცემდნენ პატივს
თარიღი:  2185

ქეთევან ანჯაფარიძის სახელს უკავშირდება საქართველოში მედიცინის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი დარგის- ნეფროლოგიის განვითარება. თავისი საქმის პროფესიონალი, პრინციპული, აქტიური.. ქალი, რომელმაც თავისი ხანგრძლივი და საინტერესო  ცხოვრება პროფესიას მიუძღვნა და ამასთან, ყველას, ვისაც მასთან ურთიერობის ბედნიერება ჰქონდა, თავი დაამახსოვრა გამორჩეული პიროვნული თვისებებით..

 

ბავშვობა, კომკავშირი, სოხუმი

ქეთევან ანჯაფარიძე 1922 წლის 9 ნოემბერს მარტვილის რაიონის სოფელ ბანძაში დაიბადა აზნაურ ლავრენტი ანჯაფარიძისა და ფენია ფაღავას ოჯახში. მამა იურისტი იყო, დედას პეტერბურგის კეთილშობილ ქალთა ინსტიტუტი ჰქონდა დამთავრებული. მოგეხსენებათ, რა მძიმე იყო მეოცე საუკუნის ოციანი წლები, განსაკუთრებით – თავადაზნაურობისთვის. ლავრენტი, რომელიც მოსკოვში მუშაობდა, ისე გადაასახლეს, საქართველოში დაბადებული ტყუპი ქალიშვილი – ქეთევანი და თამარი არც უნახავს.

ქეთევანმა დაწყებითი განათლება ქუთაისში მიიღო. იმხანად კომკავშირელობა დიდ პრივილეგიად მიიჩნეოდა. ქეთევანი სკოლის კომკავშირის მდივანი გახდა და ამ ხაზით მოგვიანებითაც გააგრძელა საქმიანობა. სკოლა წარჩინებით დაამთავრა, მაგრამ დიდი კონკურსის გამო სამედიცინო ინსტიტუტში ვერ მოხვდა და სამი წლის განმავლობაში, სრულიად ახალგაზრდას, სოხუმის კომკავშირის ქალაქკომის პირველი მდივნის თანამდებობა ეკავა.

მიზანზე ხელი არ აუღია. სამედიცინო ინსტიტუტში 1943 წელს ჩააბარა. 1949 წელს დაამთავრა და ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტრომ ის კვლავ სოხუმში გაანაწილა. ქეთევანი ამჯერადაც საკმაოდ მაღალ თანამდებობებზე მუშაობდა: იყო სოხუმის ჯანმრთელობის განყოფილების მთავარი ეპიდემიოლოგი, ჯანდაცვის სამინისტროს ეპიდსაწინააღმდეგო სამმართველოს უფროსი და აფხაზეთის ჯანდაცვის სამინისტროს მე-4 სამმართველოს საავადმყოფო-პოლიკლინიკის მთავარი ექიმი.

 

სასარგებლო კავშირები

სოხუმი საბჭოთა კავშირში პოპულარული საკურორტო ქალაქი იყო. მთელი რუსეთი იქ ისვენებდა. მეოთხე სამმართველოს სავადმყოფო, სადაც ქეთევან ანჯაფარიძე მუშაობდა, უმთავრესად თანამდებობის პირებს და ცნობილ ადამიანებს ემსახურებოდა. ქეთევანმაც თავისი სამსახურის წყალობით ბევრი გავლენიანი ადამიანი გაიცნო. მის ნაცნობებს შორის იყვნენ მინისტრები, გამოჩენილი ხელოვანები, მეცნიერები, ექიმები... ერთი მათგანი გახლდათ თერაპევტი ევგენი ტარეევი – საბჭოთა ნეფროლოგიის, ჰეპატოლოგიის, რევმატოლოგიისა და პარაზიტოლოგიის ფუძემდებელი. სწორედ მან შესთავაზა ქეთევანს სამეცნიერო თემაზე მუშაობა თავისივე ხელმძღვანელობით.

ხანგრძლივი მუშაობის შემდეგ, 1974 წელს, ქეთევანმა საკანდიდატო დისერტაცია მოსკოვში დაიცვა. ნაშრომი ეხებოდა ქრონიკული პიელონეფრიტის მკურნალობას კურორტ საირმეზე. იმ დროს ქეთევან ანჯაფარიძე უკვე თბილისში, რესპუბლიკის ცენტრალურ კლინიკურ საავადმყოფოში მუშაობდა. 1973 წელს იქ გაიხსნა საქართველოში პირველი ნეფროლოგიური განყოფილება, რომლის გამგედაც ქეთევანი დანიშნეს. მალე საქართველოს ჯანდაცვის სამინისტროს მთავარი ნეფროლოგიც გახდა. მეცნიერული მოღვაწეობისთვის თავი არ დაუნებებია – 38 სამეცნიერო ნაშრომი აქვს გამოქვეყნებული.

 

სახელგანთქმული სემინარები

ქეთევან ანჯაფარიძის ხელმძღვანელობით რეპუბლიკის ცენტრალური კლინიკური საავადმყოფოს ნეფროლოგიურ განყოფილებაში ინერგებოდა კვლევისა და მკურნალობის ახალი მეთოდები, დიდი ყურადღება ექცეოდა ექიმთა კვალიფიკაციის ამაღლებას. ამისთვის ქეთევანი პირად კონტაქტებსაც იყენებდა – კლინიკაში ცნობილ ექიმებს იწვევდა. საქართველოში თითქმის ყოველ წელს ჩამოდიოდა ნეფროლოგების მთელი არმია ტარეევის ხელმძღვანელობით და მართავდა დეკადებს. ეს ათდღიანი შეხვედრები სამეცნიერო ყრილობებს უთანაბრდებოდა. მათზე დასასწრებად ჩამოდიოდნენ არა მხოლოდ საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან, არამედ სომხეთიდან, აზერბაიჯანიდან, როსტოვიდან, შუა აზიიდან... ექიმებს თბილისში ჩამოსვლა უფრო ეადვილებოდათ და ეხალისებოდათ, ვიდრე მოსკოვში. დამსწრეთა უმეტესობა პრაქტიკოსი იყო. ისინი სიხარულით მოდიოდნენ, ცოდნას იმდიდრებდნენ, სიახლეებს ეცნობოდნენ.

ერთხელ, ბანკეტზე, ტარეევმა ქეთევანი ადღეგრძელა და ქართველი ნეფროლოგების დედოფალი უწოდა, ხოლო მისი ერთ-ერთი საუკეთესო მოწაფე, რევაზ ბაღათურია, მის მემკვიდრედ მოიხსენია.

 

ავადმყოფისთვის თავდადება

თუ საქართველოში ნეფროლოგია როგორც დარგი განვითარდა, ეს უშუალოდ ქეთო ანჯაფარიძის დამსახურებაა. მუხლჩაუხრელად შრომობდა. საკონსულტაციოდ ხან აქ, ხან იქ იწვევდნენ, ისიც სულ თვითმფრინავში იჯდა. 35 წლის განმავლობაში საქართველოს სანიტარიული ავიასამსახურის ექიმი-კონსულტანტიც იყო. 1988 წელს სპიტაკში დიდი მიწისძვრის შემდეგ სხვა ქართველ ექიმებთან ერთად უმალვე გაეშურა დაშავებულების დასახმარებლად.

ერთ საგაზეთო ინტერვიუში ჰყვებოდა, როგორ უყვარდა თავისი პროფესია: “მას ვერასოდეს ვუღალატებდი, პაციენტების მიმართ გულისხმიერების გარეშე ერთი დღეც არ მიცხოვრია. თუ საჭირო იყო, სამი-ოთხი დღე შინ არ მივდიოდი, ადგილზე ვათენებდი და ვაღამებდი. რაიონებიდან გამოძახებებს ვერ ავუდიოდით. ქუთაისიდან წალკაში გადავსულვარ და ავადმყოფი არ მიმიტოვებია. უმძიმეს ავადმყოფებს ვგულისხმობ. იმ წუთებში ერთ ადამიანს დიდი პასუხისმგებლობა მეკისრებოდა – ავადმყოფის თბილისში გადაყვანა-არგადაყვანის საკითხი თავად უნდა გადამეწყვიტა, თან იმაზეც მეფიქრა, მგზავრობას როგორ აიტანდა, ან რა დასჭირდებოდა ადგილზე გადაუდებელი დახმარების გასაწევად... ძალზე დატვირთული დღეები გვქონდა...”

მართლაც შეუძლებელს შეძლებდა ადამიანის დასახმარებლად. ერთხელ რამდენიმე ყმაწვილმა არყის ნაცვლად შეცდომით ანტიფრიზი დალია. ძლიერი ინტოქსიკაციის გამო ადგილზე მათი მკურნალობა შეუძლებელი იყო; ჯერ ენგურჰესიდან ქუთაისში უნდა გადმოეყვანათ, მერე კი ქუთაისიდან თბილისში. ქეთევანი საქართველოს მინისტრთა საბჭოს მაშინდელ თავმჯდომარეს ზურაბ პატარიძეს დაუკავშირდა და სასწრაფოდ მოიძებნა ვერტმფრენი, რომლითაც მოწამლულები პირდაპირ თბილისში გადმოაფრინეს.

 

საამაყო განყოფილება

განყოფილება, რომელსაც ქეთო ანჯაფარიძე ხელმძღვანელობდა, ერთ-ერთი საუკეთესო იყო. პაციენტები იქ მოხვედრას ცდილობდნენ. რამდენჯერ მთავარ ექიმსაც უთხოვია – ქალბატონო ქეთო, მართალია, ეს ავადმყოფი თქვენი პროფილისა არ არის, მაგრამ თქვენთან უკეთესი პირობებია და იქნებ მანდ დააწვინოთო. ქეთოსაც ეამაყებოდა, რომ 1100-საწოლიან საავადმყოფოში მის 30-საწოლიან განყოფილებას ასე აფასებდნენ და რომ მისი ხელქვეითები საქმის საოცარი ერთგულებით გამოირჩეოდნენ.

 

მუდამ აქტიური

ქეთევანი ძალიან აქტიურ ცხოვრებას ეწეოდა. მონაწილეობდა საზღვარგარეთ გამართულ კონფერენციებში, იყო საერთაშორისო ასოციაციის “საქართველოს ქალები მშვიდობისა და სიცოცხლისათვის” წევრი და მასთან ერთად მრავალ საქველმოქმედო აქციაში მონაწილეობდა. სხვათა შორის, ამ ასოციაციამ გამორჩეულად აღნიშნა ქეთევანის 90 წლის იუბილე. ქართული ენა ქეთევან ანჯაფარიძისთვის დიდი სიწმინდე იყო, აღშფოთებას და გულისტკივილს ვერ მალავდა მასმედიის “დაბინძურებული” ენის გამო.

მის პირად არქივში ნახავთ უამრავ წერილს, სადაც ცნობილი თუ უცნობი ადამიანები მისდამი მადლიერებას, პატივისცემას, მისით აღფრთოვანებას გამოხატავენ. თავად ქეთოსთვის ეს წერილები უფრო ძვირფასი იყო, ვიდრე ნებისმიერი წოდება თუ ჯილდო, მათ შორის – ღირსების ორდენიც, რომელიც მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვაში შეტანილი დიდი წვლილისთვის 1997 წელს მიენიჭა. სხვათა შორის, ექიმ ნეფროლოგთა რეიტინგშიც ყოველთვის პირველი ადგილი ეკავა. ვერც საბჭოთა პრესამ აუარა გვერდი მის დამსახურებას – მაშინ “მედიცინსკაია გაზეტა” ქართველ ექიმებზე იშვიათად წერდა... მათ სტატიაში ასეთ რამესაც ამოიკითხავთ: პაციენტები ქეთევან ექიმის სიყვარულით მის სახელს არქმევენ შვილებსა თუ შვილიშვილებსო და ეს ნამდვილად ასე იყო.

 

ულევი სითბო

ყველასთან ძალიან თბილი იყო. საკუთარი ოჯახი არ ჰქონდა და სიყვარულს გარშემო მყოფებს უნაწილებდა. ახლობლებს საკუთარი ხელით შექმნილი საჩუქრებით ანებივრებდა... “ეს ხალისი, სითბო და სიყვარული, სურვილი, რომ ისინი რაიმეთი ვასიამოვნო, დღემდე შემომრჩა. ჩემს სიცოცხლეში არ მახსოვს, ვინმეზე გავბოროტებულიყავი”. ძალიან უყვარდა ყაყაჩოები, რომლებიც ბინაშიც უხვად ჰქონდა მიმოფანტული – სურათებზე, ჭურჭელზე, ნაქარგებზე. მას საქართველოს სიმბოლოდ მიიჩნევდა: “დაღუპული ვაჟკაცების სისხლიცააო, ამბობენ, ზოგჯერ კი მხურვალე ქართული სიყვარულია”...

ახლობლები მის სიყვარულს სიყვარულითვე პასუხობდნენ. როდის უნდა მისულიყავი, რომ მარტო დაგხვედროდა – სულ კოლეგებისა და მეგობრების გარემოცვაში იყო. მის გარეშე არაფერს აკეთებდნენ. თვალში რომ ჩავარდნოდათ, თითს არ ამოისვამდნენ.

ქეთევან ანჯაფარიძე 93 წლისა გარდაიცვალა, საბედნიეროდ, სიყვარულით გარემოცული.

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.