USD 2.7227
EUR 3.1910
RUB 3.4642
თბილისი
ქართულ-გერმანული ურთიერთობები 1918-1921 წლებში
თარიღი:  

ავტორი : გიორგი ასტამაძე

1918 წლის მარტში ბრესტ-ლიტოვსკის ზავის დადების შემდეგ გერმანიის იმპერიასა და ბოლშევიკებს შორის, კავკასიის საკითხმა განსაკუთრებული სიმწვავე შეიძინა და მსოფლიო ომის მოკავშირეები გერმანია და ოსმალეთი განხეთქილების ზღვარზე მიიყვანა.

პირველ ეტაპზე, გერმანიის უმაღლესი მთავარსარდლობა და აღმოსავლეთის ოპერაციების მეთაური ლუდენდორფი ოსმალეთში მყოფი მისი გენერლის ფონ ზეექტის გავლენით მხარს უჭერდა კავკასიაზე და ბაქო-ბათუმის ნავთობსადენზე პირდაპირ თურქული გავლენის დამყარებას. ამ იდეას ეწინააღმდეგებოდა გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტრო ფონ კიულმანის მეთაურობით, რომელიც თვლიდა, რომ კავკასიის ქრისტიანულ ნაწილზე თურქეთის გავლენა პირდაპირი საფრთხის შემცველი იქნებოდა გერმანიისთვის, რადგან შეიძლებოდა რეგიონი ინგლისელთა ხელში აღმოჩენილიყო. ასევე, დიდი ალბათობა არსებობდა ახალგაზრდა თურქების მხრიდან სომეხთა მკვლელობების გაგრძელების, რაზეც მსოფლიო პასუხისმგებლობას გერმანიის იმპერიას დააკისრებდა.

აპრილის თვეში ლუდენდორფის მიდგომა საკითხისადმი თანდათან შეიცვალა, რაშიც თავისი წვლილი გერმანელი კოლონისტების კავკასიაში ყოფნამაც შეიტანა. ლუდენდორფი კავკასიიდან მოელოდა სამ რამეს:

 

1. ომისათვის საჭირო ნედლეულის მიღებას (ბაქოს ნავთობი და ჭიათურის მანგანუმი).

2. ქართული არმიის ჩამოყალიბებას, რომელსაც საჭიროების შემთხვევაში უნდა ებრძოლა გერმანელების მხარეზე და უზრუნველეყო წესრიგი ადგილზე.

3. გეოგრაფიული ტრამპლინის მოპოვებას სამომავლოდ თურქესტანსა და ინდოეთში ინგლისელების წინააღმდეგ ომის საწარმოებლად.

 

აქედან გამომდინარე, ლუდენდორფი აპრილის ბოლოს თვლიდა, რომ ოსმალებს უნდა გადასცემოდათ არა მთლიანი კავკასია ახლო აღმოსავლეთში დაკარგული არაბული მიწების საკომპენსაციოდ, არამედ მხოლოდ ბრესტ-ლიტოვსკის ზავით გათვალისწინებული მიწები მდინარე ჭოროხამდე, ბათუმი კი გერმანელების პროტექტორატის ქვეშ მყოფ საქართველოს უნდა დარჩენოდა.

საკუთარი გავლენის სფეროდ კავკასიაში გერმანელებს საქართველო სურდათ. ეს გამოწვეული იყო როგორც მისი სტრატეგიული მდებარეობით, ასევე უდავოდ იმ რამდენიმეწლიანი შრომით, რაც გერმანიაში არსებულმა ქართულმა კომიტეტმა გასწია პირველი მსოფლიო ომის დროს, რითაც საკმაოდ აამაღლა საქართველოს ცნობადობა გერმანიის პოლიტიკურ და სამხედრო წრეებში.

გერმანიამ, მაისის დასაწყისში, ბათუმის მოლაპარაკებებზე კავკასიელებსა და თურქებს შორის, გამოგზავნა საკუთარი წარმომადგენელი - ბავარიელი გენერალი ოტო ფონ ლოსოვი, აქამდე პროთურქული განწყობილებებით ცნობილი. თურქების საქციელმა, რომლებიც ყოველმხრივ ცდილობდნენ კავკასიელებთან პირისპირ დარჩენას მათ გამოუვალ მდგომარეობაში ჩასაყენებლად, გერმანელი წარმომადგენლის დაბლოკვას, მისთვის სატელეგრაფო თუ სხვა სახის კომუნიკაციის დახშობას, ლოსოვის დამოკიდებულებების რადიკალური ცვლილება გამოიწვია. ლოსოვი ამ დროიდან აშკარად მხარს უჭერდა კავკასიაში პირდაპირი ხაზით გერმანული ინტერესების გატარებას თურქების ჩარევის გარეშე. სწორედ მისი და ამიერკავკასიის წარმომადგენელ აკაკი ჩხენკელის წაქეზებით დაიბადა 1918 წლის 26 მაისს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა, ბერლინში კი გაჩნდა იდეა კავკასიაში ექსპედიციის გაგზავნის თაობაზე.

გერმანიის იმპერიის სამხედრო მეთაურობასა და საგარეო განყოფილებას შორის არსებობდა აზრთა სხვადასხვაობა კავკასიაში სამხედრო ექსპედიციის გაგზავნასთან დაკავშირებით. საგარეო განყოფილება და კერძოდ მინისტრი ფონ კიულმანი ეწინააღმდეგებოდა მისიის გაგზავნას იმ მოტივით, რომ არ სურდა ძალების გადასროლა იმ ადგილებში, სადაც ომის შემდეგ გერმანია ვერ შეძლებდა პოზიციების შენარჩუნებას. ის გერმანელ სამხედროებს „ნაპოლეონიზმში“ ადანაშაულებდა. ამის მიუხედავად, ლუდენდორფმა და სამხედრო ელიტამ თავისი გაიტანა, რაშიც ბათუმის კონფერენციამ, ფონ ლოსოვის დამოკიდებულების ცვლილებამ და ქართველთა მიერ შეთავაზებულმა საქართველოს გერმანიის პროტექტორატად გამოცხადების იდეამ, თავისი როლი ითამაშა. გადაწყდა მისიის გამოგზავნა, რომელსაც საგარეო დეპარტამენტისადმი მიცემულ განმარტებაში, ოფიციალურად ევალებოდა კავკასიის სუსტი არმიის საბრძოლო სწავლების ხელშეწყობა.

1918 წლის 8 ივნისს ფოთს ეწვია მისიის პირველი ნაწილი კაპიტან იენო ედვარდ ფონ ეგან-კრიგერის მეთაურობით. ექსპედიციის ხელმძღვანელად დანიშნული ბავარიელი გენერალ-მაიორი ფრიდრიხ კრეს ფონ კრესენშტაინი 23 ივნისს ჩამოვიდა თბილისში თავისი შტაბით. მისიის ლეგაციის მდივანი იყო ქართველთათვის კარგად ნაცნობი ფრიდრიხ შულენბურგი, რომელსაც მეფის რუსეთის დროს თბილისში გერმანიის იმპერიის კონსულად ჰქონდა ნამუშევარი, მსოფლიო ომისას კი ოსმალეთის ტერიტორიაზე მოქმედი ქართული ლეგიონის ერთერთი მეთაური იყო. მისიაში ასევე შედიოდა გერმანიის ავღანური ექსპედიციიდან ცნობილი პროფესორი ერნსტ ცუგმაიერი. საქართველოს მხრიდან მისიასთან ურთიერთობა სოციალ-დემოკრატულმა ხელისუფლებამ დაავალა სპეციალურ წარმომადგენელს, ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრ დათა ვაჩნაძეს. გერმანიაში კი საქართველოს წარმომადგენლად გაიგზავნა გერმანიაში განათლებამიღებული დოქტორი ვლადიმერ ახმეტელი, მისი მდივანი იყო ალექსანდრე გოზალიშვილი, ხოლო სამხედრო ატაშე გიორგი კერესელიძე. საქართველოს დამოუკიდებლობის არასრული სამი წლის განმავლობაში ვლადიმერ ახმეტელი რჩებოდა საქართველოს უცვლელ წარმომადგენლად გერმანიაში.

გერმანიის კავკასიურმა ექსპედიციამ, რომელიც 1919 წლის იანვრამდე გაგრძელდა, დადებითი როლი ითამაშა ქვეყნის სტაბილიზაციის საქმეში. ექსპედიცია თითქმის მთლიანად ბავარიული ჯარებისგან შედგებოდა და მისმა რაოდენობამ მაქსიმუმს, დაახლოებით 19 ათასს, მიაღწია სექტემბერში. სამხრეთ საქართველოში, აფხაზეთში, ზოგჯერ მოკავშირე ოსმალების წინააღმდეგაც კი, გერმანელები და ქართველები ერთად იბრძოდნენ. ურთიერთობები რომ კარგად აეწყო ორ მხარეს შორის, ამის შესახებ წერდნენ როგორც საქართველოს მთავრობის მეთაური ნოე ჟორდანია, ასევე გერმანული მისიის ხელმძღვანელი ფონ კრესი. კრესმა იმდენად კარგი სახელი დატოვა საქართველოში, რომ მოგვიანებით, დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარებისას, ქართველებს დიდი სურვილი ჰქონდათ საქართველოში გერმანიის ელჩად სწორედ კრესი დანიშნულიყო.

ცალკე საკითხია, რამდენად შეასრულა ექსპედიციამ ფუნქციები პოლიტიკური თავლსაზრისით. საქართველოში ძლიერი არმიის შექმნა მოკლე ვადებში ვერ მოხერხდა. გერმანიის მოლოდინი კავკასიის რესურსებზე იმთავითვე გადაჭარბებული იყო და ბაქოს ხელიდან ხელში გადასვლის გამო 1918 წელს დიდი მოგება ამ თვალსაზრისით არ უნახავთ. ომში დამარცხებიდან გამომდინარე კი არც ტრამპლინად გამოადგა კავკასია ინგლისთან საომრად. საქართველოსთვის, ნაწილობრივ სომხეთისთვისაც, მისია ცალსახად სასარგებლო იყო ოსმალების შემოტევებისგან თავდასაცავად და მდგომარეობის სტაბილიზაციისთვის. თანაც ამ მისიის გამოგზავნა ფაქტიურად ნიშნავდა საქართველოს დე ფაქტო აღიარებას გერმანიის მხრიდან. 23 სექტემბერს დიდვეზირ თალაათ ფაშასთან გაფორმებული ფარული შეთანხმების შემდეგ გერმანიის იმპერიამ ზეგავლენა დაამყარა ბაქო-ბათუმის ნავთობსადენზე და საქართველო უკვე ოსმალეთის აღიარებითაც გერმანიის მფარველობაში გადავიდა. იურიდიულ აღიარებამდე საქმე აღარ მივიდა პირველ მსოფლიო ომში გერმანიის დამარცხების გამო.

საქართველოდან გერმანიის კავკასიური ექსპედიციის გასვლის შემდეგ, ბუნებრივია, ურთიერთობების სიხშირემ იკლო. საქართველოში გერმანული მისიის არარსებობის პირობებში ინფორმაციის მოპოვება ევალებოდათ გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს იმ თანამშრომლებს (შულენბურგი, ნადოლნი, ვეზენდონკი), რომელთაც კავკასიის საკითხებში კომპეტენცია ჰქონდათ. ინფორმაციის მოპოვება ხდებოდა ვიზიტებით, კავკასიელი გერმანელებისგან, სტუმრად ნამყოფი მრეწველებისგან, აგენტურისგან და ა.შ. 1919 წელს მნიშვნელოვანი საკითხი იყო გერმანული ექსპედიციის წარმომადგენელთა მშვიდობიანად დაბრუნება გერმანიაში, რაც ივნისამდე გაიწელა კუნძულ პრინკიპოზე ბრიტანელთა მიერ მათი დროებით დაპატიმრების გამო. ვაიმარის რესპუბლიკის საგარეო განყოფილება მიიჩნევდა, რომ გერმანული ექსპედიციის ყოფნის ხარჯები კავკასიაში, ასევე საქართველოსთვის რამდენჯერმე გაწეული მატერიალური დახმარება საქართველოს რესპუბლიკას უნდა აენაზღაურებინა ფულადი სახით ახლა, როცა გერმანიას თავად გაუჭირდა. ამაზე საქართველოს წარმომადგენელი ვლადიმერ ახმეტელი დასაბუთებულ უარს აცხადებდა საქართველოში არსებული მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის გამო.

უნდა აღინიშნოს, რომ ომის შემდეგ გერმანიაში არსებული უმძიმეს სოციალურ ფონზეც კი, გერმანელებს არ აუღიათ ხელი კავკასიაში საკუთარი ეკონომიკური და პოლიტიკური გაფართოების იდეაზე. ისინი თვლიდნენ, რომ საქართველო იმ იშვიათ ქვეყნებს მიეკუთვნებოდა მსოფლიოში, სადაც გერმანელებს კარგი რეპუტაცია და ნიადაგი ჰქონდათ შენარჩუნებული სამომავლო ეკონომიკური თუ პოლიტიკური საქმიანობისთვის. ამ ვითარების გამოყენებას ცდილობდა ვლადიმერ ახმეტელი საქართველოსთვის გერმანიის მხრიდან იურიდიული აღიარების მოსაპოვებლად.

გერმანული მისიის გახსნის დიდ მნიშვნელობაზე საუბრობდა საქართველოში მცხოვრები ცნობილი გერმანელი პუბლიცისტი არტურ ლაისტი 1920 წელს საგარეო განყოფილებისთვის გაგზავნილ რამდენიმე წერილში, სადაც საქართველოში არსებული ვითარების შესახებ აწვდიდა ზუსტ ინფორმაციას. 1920 წლის ზაფხულისთვის მომწიფდა საქართველოში გერმანული მისიის გახსნის იდეა. აგვისტოში თბილისში გერმანიის წარმომადგენლად გაიგზავნა დიპლომატი, ორიენტალისტი და ბიზანტინისტი, კავკასიის მცოდნე ერნსტ ფონ დრუფელი, რომლის მუშაობის დროსაც, 1920 წლის 24 სექტემბერს, გერმანიამ დე იურე აღიარა საქართველოს დამოუკიდებლობა. მალევე შეირჩა ელჩის კანდიდატურა სოციალ-დემოკრატ ულრიხ რაუშერის სახით, რომელიც თბილისში დეკემბერში შეუდგა მოვალეობების შესრულებას და საქართველოს მთავრობის ევაკუაციამდე 1921 წლის მარტში, მის გვერდით იმყოფებოდა. ბოლშევიკური ანექსიის შემდეგ რაუშერი დარჩა ქვეყანაში და თითქმის ერთი წლის განმავლობაში გასაბჭოებულ საქართველოში აგრძელებდა საქმიანობას, ვიდრე 1922 წლის დასაწყისში არ გადაწყდა მისი უკან გაწვევა.

ფოტო: ქართული დელეგაცია ბერლინში.

სხედან, მარცხნიდან: ნიკო ნიკოლაძე, აკაკი ჩხენკელი, ზურაბ ავალიშვილი.

დგანან: სპირიდონ კედია, გიორგი მაჩაბელი, მიხაკო წერეთელი.

წყარო:https://german-georgian.archive.ge/ka/blog/5

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.