USD 2.7203
EUR 3.2029
RUB 3.4550
თბილისი
მირიან ფოფხაძე-საერთაშორისო ურთიერთობების და უსაფრთხოების საკითხების მკვლევარი აშშ-ში
თარიღი:  1239

19 წლის ვიყავი, როდესაც ამერიკაში გაცვლითი პროგრამით ჩამოვედი. შემდეგ სწავლა ქალაქ ბოსტონში, ქუინსის სახელმწიფო კოლეჯში განვაგრძე. საერთაშორისო ურთიერთობების და უსაფრთხოების საკითხებში ცოდნის გაღრმავების მიზნით კი, ჰარვარდის უნივერსიტეტში ჩავაბარე. მაგისტრატურა პოლიტიკური მეცნიერების მიმართულებით ბოსტონში, საფოლკის უნივერსიტეტში დავამთავრე.

ბოსტონიდან ვაშინგტონში გადავედი საცხოვრებლად, სადაც აბშირე-ინომარის ლიდერთა აკადემიაში ვეზიარე დებატების და ორატორობის ხელოვნებას. პარალელულად სტაჟირება გავიარე ამერიკის სტრატეგიული და საერთაშორისო სწავლების ცენტრში (Center for strategic and international studies). აღნიშნულ think-tank-ში მუშაობით დიდი გამოცდილება მივიღე. ბევრ ცნობილ ექსპერტთან მქონდა ურთიერთობა. მათ შორის იყვნენ ჰენრი კისინჯერი და ზბიგნევ ბრეჟინსკი. ასევე ვმუშაობდი ვაშინგტონში, საქართველოს საელჩოში, თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლობაში, საიდანაც გადავედი საქართველოს გაეროს მისიაში, თავდაცვის სამინისტროს სამოქალაქო წარმომადგენლის პოზიციაზე. ამერიკულმა განათლებამ და აქ ცხოვრების გამოცდილებამ მომცა საკუთარი თავის რწმენა და საშუალება, რომ ჩემი მცირე წვლილი შემეტანა ამერიკა-საქართველოს სტრატეგიული ურთიერთობის გაღრმავებასა და გაძლიერებაში. ორმხრივი დიპლომატიიდან მრავალმხრივ

დიპლომატიაში გადასვლა ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანი პროცესი იყო ჩემს კარიერაში. როტაციის დასრულების შემდეგ, სწავლა ჯორჯ ვაშინგტონის, ელიოტის სკოლის საერთაშორისო ურთიერთობების სკოლაში(the Elliott School of International Affairs) განვაგრძე. სადაც, უსაფრთხოების და საერთაშორისო პოლიტიკის მართვაში მაგისტრის ხარისხი მივიღე.

ამჟამად, საგარეო პოლიტიკის კვლევის ინსტიტუტში (Foreign Policy Research Institute-FPRI) ვარ მკვლევარი, ვმუშაობ ამერიკულ და ქართულ საგანმანათლებლო ინსტიტუტებს შორის თანამშრომლობის გაღრმავებაზე. ცივი ომის დასრულების შემდეგ, მსოფლიო ჰიპერ გლობალიზაციის პერიოდში შევიდა. გლობალიზაციამ მსოფლიოში მიმდინარე პროცესები ააჩქარა და ხელი შეუწყო რევოლუციურ ცვლილებებს. რევოლუციამ კომუნიკაციებსა და ტექნოლოგიებში არნახული გავლენა მოახდინა მსოფლიოს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებაზე. მოხდა ხალხის, კაპიტალის, საქონლის, ინფორმაციის იაფი და გამარტივებული მობილურობის უზრუნველყოფა. გაჩნდა ენერგიის უფრო სწრაფი და იაფი ნაკადები, ინტერნეტიც უფრო სწრაფი და მოცულობითი გახდა. გლობალური ფინანსური ბაზრები განვითარდა და წარმოების ჯაჭვები გავრცელდა, პროცესების აპოთეოზი იყო აიფონის(iPhone-ს) შექმნა.

ამ მიღწევების ერთობლიობამ საფუძველი შეუქმნა ე.წ. 4-ე ინდუსტრიულ რევოლუციას. დაიწყო მეხუთე თაობის 5G ინფრასტრუქტურის და ხელოვნური ინტელექტის (AI) განვითარება, მოხდა წარმოების კიდევ გაზრდა ( additive manufacturing-3D) და მობილური ენერგიის უფრო გონივრული მართვის სისტემების შექმნა. რომელი სახელმწიფოც იქნება ლიდერი ტექნოლოგებში, ის განსაზღვრავს მომავალი სამყაროს დღის წესრიგს. სახელმწიფოებს შორის იწყება კონკურენცია - პორტების, ხიდების, ტუნელების და სარკინიგზო ქსელების განვითარებასა და გაფართოებისთვის, რაც თავისთავად, გულისხმობს ბრძოლას მონაცემთა საცავების ბაზებისთვის. ვისაც მეტი მონაცემთა ბაზა აქვს და ფართო ინფრასტრუქტურა, ის 21 საუკუნის რეალობაში ბევრად წინ აღმოჩნდება. ჩვენ შევდივართ სამყაროში, რომელიც უფრო ჰგავს სამეცნიერო- ფანტასტიკის ფილმს. კომპიუტერი, რობოტიკა, ბიო ტექნოლოგია, ნანო ტექნოლოგია უფრო სწრაფი და საყოველთაო ხდება, ხოლო სამედიცინო მიღწევები უფრო ახანგრძლივებს და ამდიდრებს სიცოცხლეს. დღეს სახელმწიფოებს საშუალება ეძლევათ, უფრო ეფექტურად მოახდინონ ადამიანების კონტროლი და მონიტორინგი. ეს ყველაფერი საფრთხეს უქმნის ადამიანის უფლებებს და თავისუფლებას.

ჩვენ უკვე შევედით სოციალური მედიის სამყაროში, რომელმაც ბევრი ბენეფიტი და გამოწვევა მოგვიტანა: მსოფლიო დაპატარავდა, კომუნიკაცია ადვილი და იაფი გახადა. გაძლიერდნენ ინდივიდები, ადამიანებს და მათ ხმას მეტი გავლენა აქვთ ეკონომიკის, ბიზნესის, კულტურის და სოციალური პოლიტიკის ფორმირებაზე. სოციალურმა მედიამ ასევე ხელი შეუწყო ციფრული დიპლომატიის, როგორც ახალი ფენომენის განვითარებას. სახელმწიფოები და საერთაშორისო ორგანიზაციები ინტერნეტის მეშვეობით უფრო ეფექტურად, სწრაფად, იაფად და ფართოდ ახერხებენ პოზიციების, ფასეულობების და პოლიტიკური გზავნილების გავრცელებას. პოსტ-კოვიდ მსოფლიოში, კიბერ დიპლომატია უფრო მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს ქვეყნების, კორპორაციების და საერთაშორისო ორგანიზაციების ყოველდღიურ საქმიანობაში. სოციალურმა მედიამ საზოგადოებები გახლიჩა ინტერესების, ფასეულობების და შეხედულების მიხედვით. ამ პროცესებმა ხელი შეუწყო მათ რადიკალიზაციას. მოხდა ტრადიციული ინსტიტუტების, ნორმების და წესების დევალვაცია. ხალხს აღარ სჯერა სახელმწიფოსი და არ ესმით ერთმანეთის. კოვიდის პირობებში პროცესები უფრო აჩქარდა და საშიში გახდა. ბოლო წლების განმავლობაში აღნიშნული ტენდენციები საქართველოშიც შეინიშნება.

მსოფლიო წესრიგი იცვლება. პოსტ ცივი ომის პერიოდი, ლიბერალური მსოფლიო წესრიგი, სადაც ამერიკა დომინანტ როლს თამაშობდა, წარსულს ჩაბარდა. მსოფლიო გადადის მრავალ პოლუსიან სისტემაზე, სადაც ამერიკასთან ერთად სხვა დიდი სახელმწიფოები (მაგალითად ჩინეთი) განსაზღვრავენ საერთაშორისო ურთიერთობების დღის წესრიგს. ჩვენ ვხედავთ კონტურებს ახალი ცივი ომის დასაწყისის, ჩინეთსა და აშშ-ს შორის. მრავალპოლუსიანი სისტემა თავისი ხასიათით კონფლიქტური და ომისკენ მიდრეკილია. ამ სისტემაში დემოკრატიული ძალები დომინანტი აღარ იქნებიან. მრავალ პოლუსიანი სისტემა განსაკუთრებით მკაცრია პატარა სახელმწიფოებისთვის, მათ შორის საქართველოსთვის. ჩვენ შეიძლება დავდგეთ დამოუკიდებლობის და სახელმწიფოებრიობის დაკარგვის სერიოზული საფრთხის წინაშე. აუცილებლად უნდა ავაჩქაროთ სვლა დასავლეთისაკენ, ევროკავშირისა და ნატოსაკენ. დროულად უნდა დავასრულოთ ის რეფორმები, რაც გვჭირდება ევროპული ინტეგრაციისთვის. თუ არ ვიქნებით ხუთოსნები, აუცილებლად დავკარგავთ დამოუკიდებლობას და აღმოვჩნდებით ისტორიის არასწორ მხარეს.

აუცილებელია საზოგადოების კონსოლიდაცია. ინვესტიცია უნდა ჩავდოთ განათლებაში და დავიწყოთ გრძელვადიანი, მასიური განათლების პროცესი. ოცდამეერთე საუკუნის მთავარი კაპიტალი განათლებული მოქალაქე იქნება. ქართველ ახალგაზრდებს ვურჩევდი, რომ განათლება მიიღონ აშშ-სა და ევროპის წამყვან ქვეყნებში. ასევე აიძულონ ხელისუფლება, გაზარდოს ინვესტიციები განათლების სფეროში, ხელი შეუწყონ ამერიკული და ევროპული უნივერსიტეტების ქვეყანაში შემოსვლას. საქართველოს შეუძლია გახდეს რეგიონში განათლების ჰაბი. განათლების რეგიონალურ ცენტრად გადაქცევა ბევრ ინვესტიციას მოუტანს ქვეყანას. მე, რომ დღეს სწავლას ვიწყებდე, უფრო მეტ დროს და ენერგიას დავხარჯავდი ტექნიკურ განათლებაზე: ფიზიკის, მათემატიკის და ბიოლოგიის მიმართულებით. ჩვენი მომავალი ტექნოლოგიებშია. ის ქვეყანა და ის ადამიანი იქნება წარმატებული, ვინც ტექნიკურად და ტექნოლოგიურად უფრო განვითარებულია!

Speech • სფიჩი

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.