USD 2.7484
EUR 2.8998
RUB 2.7361
თბილისი
მირიან ფოფხაძე-საერთაშორისო ურთიერთობების და უსაფრთხოების საკითხების მკვლევარი აშშ-ში
თარიღი:  1067

19 წლის ვიყავი, როდესაც ამერიკაში გაცვლითი პროგრამით ჩამოვედი. შემდეგ სწავლა ქალაქ ბოსტონში, ქუინსის სახელმწიფო კოლეჯში განვაგრძე. საერთაშორისო ურთიერთობების და უსაფრთხოების საკითხებში ცოდნის გაღრმავების მიზნით კი, ჰარვარდის უნივერსიტეტში ჩავაბარე. მაგისტრატურა პოლიტიკური მეცნიერების მიმართულებით ბოსტონში, საფოლკის უნივერსიტეტში დავამთავრე.

ბოსტონიდან ვაშინგტონში გადავედი საცხოვრებლად, სადაც აბშირე-ინომარის ლიდერთა აკადემიაში ვეზიარე დებატების და ორატორობის ხელოვნებას. პარალელულად სტაჟირება გავიარე ამერიკის სტრატეგიული და საერთაშორისო სწავლების ცენტრში (Center for strategic and international studies). აღნიშნულ think-tank-ში მუშაობით დიდი გამოცდილება მივიღე. ბევრ ცნობილ ექსპერტთან მქონდა ურთიერთობა. მათ შორის იყვნენ ჰენრი კისინჯერი და ზბიგნევ ბრეჟინსკი. ასევე ვმუშაობდი ვაშინგტონში, საქართველოს საელჩოში, თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლობაში, საიდანაც გადავედი საქართველოს გაეროს მისიაში, თავდაცვის სამინისტროს სამოქალაქო წარმომადგენლის პოზიციაზე. ამერიკულმა განათლებამ და აქ ცხოვრების გამოცდილებამ მომცა საკუთარი თავის რწმენა და საშუალება, რომ ჩემი მცირე წვლილი შემეტანა ამერიკა-საქართველოს სტრატეგიული ურთიერთობის გაღრმავებასა და გაძლიერებაში. ორმხრივი დიპლომატიიდან მრავალმხრივ

დიპლომატიაში გადასვლა ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანი პროცესი იყო ჩემს კარიერაში. როტაციის დასრულების შემდეგ, სწავლა ჯორჯ ვაშინგტონის, ელიოტის სკოლის საერთაშორისო ურთიერთობების სკოლაში(the Elliott School of International Affairs) განვაგრძე. სადაც, უსაფრთხოების და საერთაშორისო პოლიტიკის მართვაში მაგისტრის ხარისხი მივიღე.

ამჟამად, საგარეო პოლიტიკის კვლევის ინსტიტუტში (Foreign Policy Research Institute-FPRI) ვარ მკვლევარი, ვმუშაობ ამერიკულ და ქართულ საგანმანათლებლო ინსტიტუტებს შორის თანამშრომლობის გაღრმავებაზე. ცივი ომის დასრულების შემდეგ, მსოფლიო ჰიპერ გლობალიზაციის პერიოდში შევიდა. გლობალიზაციამ მსოფლიოში მიმდინარე პროცესები ააჩქარა და ხელი შეუწყო რევოლუციურ ცვლილებებს. რევოლუციამ კომუნიკაციებსა და ტექნოლოგიებში არნახული გავლენა მოახდინა მსოფლიოს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებაზე. მოხდა ხალხის, კაპიტალის, საქონლის, ინფორმაციის იაფი და გამარტივებული მობილურობის უზრუნველყოფა. გაჩნდა ენერგიის უფრო სწრაფი და იაფი ნაკადები, ინტერნეტიც უფრო სწრაფი და მოცულობითი გახდა. გლობალური ფინანსური ბაზრები განვითარდა და წარმოების ჯაჭვები გავრცელდა, პროცესების აპოთეოზი იყო აიფონის(iPhone-ს) შექმნა.

ამ მიღწევების ერთობლიობამ საფუძველი შეუქმნა ე.წ. 4-ე ინდუსტრიულ რევოლუციას. დაიწყო მეხუთე თაობის 5G ინფრასტრუქტურის და ხელოვნური ინტელექტის (AI) განვითარება, მოხდა წარმოების კიდევ გაზრდა ( additive manufacturing-3D) და მობილური ენერგიის უფრო გონივრული მართვის სისტემების შექმნა. რომელი სახელმწიფოც იქნება ლიდერი ტექნოლოგებში, ის განსაზღვრავს მომავალი სამყაროს დღის წესრიგს. სახელმწიფოებს შორის იწყება კონკურენცია - პორტების, ხიდების, ტუნელების და სარკინიგზო ქსელების განვითარებასა და გაფართოებისთვის, რაც თავისთავად, გულისხმობს ბრძოლას მონაცემთა საცავების ბაზებისთვის. ვისაც მეტი მონაცემთა ბაზა აქვს და ფართო ინფრასტრუქტურა, ის 21 საუკუნის რეალობაში ბევრად წინ აღმოჩნდება. ჩვენ შევდივართ სამყაროში, რომელიც უფრო ჰგავს სამეცნიერო- ფანტასტიკის ფილმს. კომპიუტერი, რობოტიკა, ბიო ტექნოლოგია, ნანო ტექნოლოგია უფრო სწრაფი და საყოველთაო ხდება, ხოლო სამედიცინო მიღწევები უფრო ახანგრძლივებს და ამდიდრებს სიცოცხლეს. დღეს სახელმწიფოებს საშუალება ეძლევათ, უფრო ეფექტურად მოახდინონ ადამიანების კონტროლი და მონიტორინგი. ეს ყველაფერი საფრთხეს უქმნის ადამიანის უფლებებს და თავისუფლებას.

ჩვენ უკვე შევედით სოციალური მედიის სამყაროში, რომელმაც ბევრი ბენეფიტი და გამოწვევა მოგვიტანა: მსოფლიო დაპატარავდა, კომუნიკაცია ადვილი და იაფი გახადა. გაძლიერდნენ ინდივიდები, ადამიანებს და მათ ხმას მეტი გავლენა აქვთ ეკონომიკის, ბიზნესის, კულტურის და სოციალური პოლიტიკის ფორმირებაზე. სოციალურმა მედიამ ასევე ხელი შეუწყო ციფრული დიპლომატიის, როგორც ახალი ფენომენის განვითარებას. სახელმწიფოები და საერთაშორისო ორგანიზაციები ინტერნეტის მეშვეობით უფრო ეფექტურად, სწრაფად, იაფად და ფართოდ ახერხებენ პოზიციების, ფასეულობების და პოლიტიკური გზავნილების გავრცელებას. პოსტ-კოვიდ მსოფლიოში, კიბერ დიპლომატია უფრო მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს ქვეყნების, კორპორაციების და საერთაშორისო ორგანიზაციების ყოველდღიურ საქმიანობაში. სოციალურმა მედიამ საზოგადოებები გახლიჩა ინტერესების, ფასეულობების და შეხედულების მიხედვით. ამ პროცესებმა ხელი შეუწყო მათ რადიკალიზაციას. მოხდა ტრადიციული ინსტიტუტების, ნორმების და წესების დევალვაცია. ხალხს აღარ სჯერა სახელმწიფოსი და არ ესმით ერთმანეთის. კოვიდის პირობებში პროცესები უფრო აჩქარდა და საშიში გახდა. ბოლო წლების განმავლობაში აღნიშნული ტენდენციები საქართველოშიც შეინიშნება.

მსოფლიო წესრიგი იცვლება. პოსტ ცივი ომის პერიოდი, ლიბერალური მსოფლიო წესრიგი, სადაც ამერიკა დომინანტ როლს თამაშობდა, წარსულს ჩაბარდა. მსოფლიო გადადის მრავალ პოლუსიან სისტემაზე, სადაც ამერიკასთან ერთად სხვა დიდი სახელმწიფოები (მაგალითად ჩინეთი) განსაზღვრავენ საერთაშორისო ურთიერთობების დღის წესრიგს. ჩვენ ვხედავთ კონტურებს ახალი ცივი ომის დასაწყისის, ჩინეთსა და აშშ-ს შორის. მრავალპოლუსიანი სისტემა თავისი ხასიათით კონფლიქტური და ომისკენ მიდრეკილია. ამ სისტემაში დემოკრატიული ძალები დომინანტი აღარ იქნებიან. მრავალ პოლუსიანი სისტემა განსაკუთრებით მკაცრია პატარა სახელმწიფოებისთვის, მათ შორის საქართველოსთვის. ჩვენ შეიძლება დავდგეთ დამოუკიდებლობის და სახელმწიფოებრიობის დაკარგვის სერიოზული საფრთხის წინაშე. აუცილებლად უნდა ავაჩქაროთ სვლა დასავლეთისაკენ, ევროკავშირისა და ნატოსაკენ. დროულად უნდა დავასრულოთ ის რეფორმები, რაც გვჭირდება ევროპული ინტეგრაციისთვის. თუ არ ვიქნებით ხუთოსნები, აუცილებლად დავკარგავთ დამოუკიდებლობას და აღმოვჩნდებით ისტორიის არასწორ მხარეს.

აუცილებელია საზოგადოების კონსოლიდაცია. ინვესტიცია უნდა ჩავდოთ განათლებაში და დავიწყოთ გრძელვადიანი, მასიური განათლების პროცესი. ოცდამეერთე საუკუნის მთავარი კაპიტალი განათლებული მოქალაქე იქნება. ქართველ ახალგაზრდებს ვურჩევდი, რომ განათლება მიიღონ აშშ-სა და ევროპის წამყვან ქვეყნებში. ასევე აიძულონ ხელისუფლება, გაზარდოს ინვესტიციები განათლების სფეროში, ხელი შეუწყონ ამერიკული და ევროპული უნივერსიტეტების ქვეყანაში შემოსვლას. საქართველოს შეუძლია გახდეს რეგიონში განათლების ჰაბი. განათლების რეგიონალურ ცენტრად გადაქცევა ბევრ ინვესტიციას მოუტანს ქვეყანას. მე, რომ დღეს სწავლას ვიწყებდე, უფრო მეტ დროს და ენერგიას დავხარჯავდი ტექნიკურ განათლებაზე: ფიზიკის, მათემატიკის და ბიოლოგიის მიმართულებით. ჩვენი მომავალი ტექნოლოგიებშია. ის ქვეყანა და ის ადამიანი იქნება წარმატებული, ვინც ტექნიკურად და ტექნოლოგიურად უფრო განვითარებულია!

Speech • სფიჩი

ანალიტიკა
«Lauterbacher Anzeiger» (გერმანია): „საქართველო პუტინის ორბიტაზე გადადის: უშვებს თუ არა „შეცდომას“ ევროკავშირი?“

გერმანული გაზეთი „ლაუთერბახერ ანცეიგერი“ (Lauterbacher Anzeiger - იბეჭდება ჰესენის მხარეში) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „საქართველო პუტინის ორბიტაზე გადადის: უშვებს თუ არა „შეცდომას“ ევროკავშირი?“ (ავტორი - ფლორიან ნაუმანი).

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

საქართველოში ჩატარებული არჩევნებიდან სამ კვირაზე მეტი გავიდა, მაგრამ ევროკავშირს ჯერ კიდევ არ აქვს გამოხატული მკაფიო პოზიცია და ამ ეტაპზე მხოლოდ განმარტებებს ითხოვს. ბრიუსელს ამისათვის საკმაო მიზეზები აქვ: არცევნებში რატომღაც მოულოდნელად გაიმარჯვა სულ უფრო ავტორიტარმა და პრორუსულად განწყობილმა პარტიამ „ქართულმა ოცნებამ“, რაც ბევრ კითხვას იწვევს. ოქტომბრის ბოლოდან ოპოზიცია არჩევნების დროს მომხდარი დარღვევების ფაქტებს აგროვებს, მაგრამ მნიშვნელოვანი კანონდარღვევების რაოდენობა, როგორც ჩანს, საკმარისი არ არის.

დებატები ევროპარლამენტში: საით მიდის საქართველო?

ამ კვირაში ევროპის პარლამენტში მიმდინარე დებატების დროს ორი მომენტი აშკარად გამოიკვეთა: პარლამენტართა ერთმა ნაწილმა ევროკავშირი ორმაგი პოლიტიკის გატარებაში  და არჩევნების შედეგების მხოლოდ პოლიტიკური ნიშნით შეფასებაში დაადანაშაულა, ხოლო მეორე ნაწილმა საქართველოს მთავრობის მიმართ უფრო ხისტი ზემოქმედება მოითხოვა. გადაწყვეტილება (ალბათ, სიმბოლური მნიშვნელობის მქონე) ჯერ მიღებული არ არის.

საბოლოო ჯამში, როგორც ჩანს, ამჟამად საკითხის აქტუალობა იმაშია, გადავა თუ არა  საქართველო რუსეთის ორბიტაზე და გახდება თუ არა მისი თანამგზავრი - მიუხედავად იმისა, რომ მოსახლეობას ევროპული ორიენტაცია აქვს. ასევე მნიშვნელოვანია დადგინდეს - იყო თუ არა არჩევნები დემოკრატიული და სამართლიანი.

გერმანიის „მწვანეთა“ პარტიის წარმომადგენელი სერგეი ლაგოდინსკი და ესტონელი სოციალ-დემოკრატი მარინა კალიურანდი ჯერ კიდევ არ არიან დარწმუნებულები იმაში, რომ საქართველოში არჩევნები გაყალბდა. ყოველ შემთხვევაში, ისინი დამადასტურებელ ფაქტებს ვერ ხედავენ. ორივე პოლიტიკოსი ევროპარლამენტის დელეგაციის - „ევრონესტის“ წევრები არიან, რომელთა მოვალებაშია ურთიერთობა და აზრთა გაცვლა-გამოცვლა ჰქონდეთ ისეთ ქვეყნებთან, როგორებიცაა საქართველო, მოლდოვა, უკრაინა და სომხეთი. სერგეი ლაგოდინსკი, თავის მხრივ, „ევრონესტის“ თავმჯდომარეა.

თბილისი მოსკოვსა და ბრიუსელს შორის

„საქართველო და მოლდოვა ჭადრაკის ფიგურები არ არიან, რომ ჩვენ ისინი დაფაზე გადავაადგილოთ. ისინი სახელმწიფოებს წარმოადგენენ და მათ თავიანთი მომავალი აქვთ“, - ამბობს სერგეი ლაგოდინსკი, რომელსაც მხედველობაში აქვს ორივე ქვეყანაში ჩატარებული არჩევნები. თუმცა იგი ყურადღება ასევე ამახვილებს სავარაუდო გაყალბებაზეც და აღნიშნავს, რომ არსებობს არგუმენტები განმეორებითი არჩევნების ჩასატარებლად.

 „პირადად ჩემთვის საკითხი ასე გამოიხატება: რა უნდა ვუქნათ იმ პარტიას, რომელიც ანტიკონსტიტუციურ პოლიტიკას ატარებს? საქართველოს ძირითად კანონში ჩაწერილია, რომ ქვეყნის მიზანს ევროკავშირთან ინტეგრაცია წარმოადგენს“, - აცხადებს სერგეი ლაგოდინსკი. მმართველი პარტია „ქართული ოცნება“ სიტყვით ოფიციალურად ადასტურებს, რომ მისი მიზანი 2030 წლისათვის ევროკავშირში გაწევრიანებაა, მაგრამ საქმით მთავრობამ უკვე დიდი ხნის გადაუხვია ევროკავშირისაკენ მიმავალი გზიდან, როცა პრორუსული კანონები მიიღო, ბრიუსელის გაფრთხილებისა და საპროტესტო აქციების მიუხედავად. „ვფიქრობ, მართლაც გონივრული იქნებოდა არჩევნების განმეორებით ჩატარება - უბრალოდ, საზოგადოება რომ სიმართლეში დარწმუნდეს“, - ამბობს სერგეი ლაგოდინსკი, - ნებისმიერ შემთხვევაში, თუ დამტკიცდება, რომ მანიპულაციები მართლაც მოხდა, ახალი არჩევნების ჩატარება აუცილებელია, თანაც საერთაშორისო კონტროლით“.

მარინა კალიურანდსაც ასეთივე თავალსაზრისი აქვს: „უნდა დაველოდოთ განმარტებებს [და სასამართლოს გადაწყვეტილებებს], სპეკულირება არ უნდა მოხდეს... მაგრამ თუ დამტკიცდება, რომ არჩევნები იმაზე უარესად ჩატარდა, როგორც ამას ეუთოს დამკვირვებლები აღწერენ, მაშინ ჩვენ მკაფიო რეაგირება უნდა მოვახდინოთ“. აღსანიშნავია, რომ ეუთოს მისიამ დაგმო ცალკეული დარღვევები, მიუთითა მთავრობისა და ოპოზიციის არათანაბარ პირობებზე, მაგრამ არჩევნებში მასშტაბური ფალსიფიცირება არ დაუფიქსირებია.

„ეუთოს მისიამ 2020 წლის არჩევნებიც დაახასიათა როგორც კონკურენტული და კარგად ორგანიზებული“, - ამბობს მარინა კალიურანდი, რომელიც ადრე ესტონეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო, მანამდე კი ესტონეთის ელჩი რუსეთში, - „თუმცა ასეთი დახასიათება დემოკრატიული ქვეყნისათვის საკმარისი არ არის. ჩვენ ყველას გვსურს, რომ არჩევნები გამჭვირვალე და პატიოსნად ჩატარდეს“. მისი თქმით, საქართველოსთვის კანდიდატის სტატუსის გაუქმება ლოგიკური იქნება, თუ ქვეყანა თამაშის წესებს არ დაიცავს.

განხეთქილება ევროპარლამენტის მემარჯვენეთა ბანაკში

სერგეი ლაგოდინსკის თქმით, საქართველოს ახალგაზრდა იურისთა ასოციაცია თვლის, რომ არჩევნებში მრავალი დარღვევა მოხდა. „თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ასოციაციის წევრები ობიექტურად აფქსირებდნენ დარღვევებს მიხეილ სააკაშვილის მმართველობის დროსაც, მაშინ მათი პოზიცია პოლიტიკურად მიუკერძოებლად  უნდა ჩაითვალოს. ეს სერიოზული არგუმენტია“, - ამბობს მწვანეთა პარტიის წარმომადგენელი.

დღემდე ევროკავშირს თავისი მტკიცე პოზიცია დაფიქსირებული არ აქვს. „ალბათ, ეს იმას უკავშირდება, რომ ჯერ-ჯერობით მოსმენები კომისიებში ისევ მიმდინარეობს... საბოლოო ჯამში გადაწყვეტილების მიღება ევროკავშირის წევრი ქვეყნების ნებაზეა დამოკიდებული. ამჟამად რაიმე კონფრონტაცია არ შეიმჩნევა“, - აცხადებს სერგეი ლაგოდინსკი.

ევროპარლამენტში 13 ნოემბერს დებატების დროს აზრდტა სხვადასხვაობა დაფიქსირდა აღმოსავლეთევროპელ მემარჯვენეთა შორის. უნგრელი პოლიტიკოსის ანდრაშ ლასლოს აზრით, საქართველოს მთავრობა ევროკავშირის კურსის ერთგულია და რომ არჩევნების შედეგები ევროკავშირმა უნდა აღიაროს. პოლონელმა მალგოჟატა ჰოსევსკამ ყოფილი მმართველი პარტიიდან „კანონი და სამართლიანობა“, პირიქით, განაცხადა, რომ „საქართველოს ხელისუფლებაში არის პიროვნება, რომელსაც [რუსეთთან] გაურკვეველი კავშირები აქვს“ (იგულისხმება ბიძინა ივანიშვილი). პოლონელმა დეპუტატმა ევროკავშირს მოუწოდა, რომ „საქართველოს მმართველი რეჟიმის ირგვლივ სანიტარული კორდონი უნდა შეიქმნას“.

წყარო: https://www.lauterbacher-anzeiger.de/politik/georgien-rueckt-in-putins-umlaufbahn-begehen-die-eu-einen-error-zr-93415845.html

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.