USD 2.7433
EUR 2.8862
RUB 2.7214
თბილისი
მანანა თანდაშვილი- ფრანკფურტის უნივერსიტეტის ემპირიული ენათმეცნიერების ინსტიტუტის პროფესორი, კავკასიოლოგიის მიმართულების ხელმძღვანელი
თარიღი:  3763
გერმანიაში 1999 წელს ჩამოვედი, როგორც ალექსანდრე ფონ ჰუმბოლდტის სტიპენდიატი. 90-იანი წლებისთვის ჩემი სამეცნიერო მოღვაწეობა წარმატებულ კარიერად ითვლებოდა: დაცული მქონდა საკანდიდატო და სადოქტორო დისერტაციები, ენათმეცნიერების ინსტიტუტში ვხელმძღვანელობდი კომპიუტერული ლინგვისტიკის ლაბორატორიას და მქონდა მკაფიოდ ჩამოყალიბებული სამეცნიერო ინტერესები: ქართველური ენების ელექტრონული რესურსების შექმნა და ქართული ენის კომპიუტერული დამუშავების თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარება მათი ჰუმანიტარულ კვლევებში დანერგვის მიზნით. იმ დროისათვის ცნება დიგიტალური ჰუმანიტარია უცხო იყო საქართველოში. შესაბამისად, ის ამოცანები, რომლის განხორციელების აუცილებლობა ჩემთვის ჰუმანიტარიის და კერძოდ, ქართველოლოგიის განვითარების გარდაუვალ პროცესად მიმაჩნდა, „არამეცნიერულად“ ითვლებოდა. პროფესიული ზრდისა და დასახული მიზნების განსახორციელებლად გადავწყვიტე საერთაშორისო სამეცნიერო სივრცეში მეცადა ბედი და ალექსანდრე ფონ ჰუმბოლდტის ფონდში შევიტანე პროექტი. სტიპენდია მივიღე და 1999 წლის 31 ოქტომბერს ჩემ ოჯახთან ერთად ჩამოვედი გერმანიაში, ფრანკფურტის უნივერსიტეტში, სადაც ჰუმბოლდტის სტიპენდიის დასრულების შემდეგ სამუშაოდ დავრჩი და გერმანელი ქართველოლოგის პროფ. იოსტ გიპერტის მხარდაჭერითა და თანადგომით ემპირიული ენათმეცნიერების ინსტიტუტში ახალი მიმართულება - კავკასიოლოგია შევიტანე.
 
ქართველური ენების გაციფრებისა და ენის ტექნოლოგიების განვითარების ოცნება უეცრად ფართომასშტაბიან რეალობად იქცა: პროფ. იოსტ გიპერტთან ერთად 15 საერთაშორისო სამეცნიერო პროექტი განვახორციელე, რომელშიც 500-ზე მეტმა ქართველმა მეცნიერმა და სტუდენტმა მიიღო მონაწილეობა და რომლის საერთო ღირებულება 2,5 მილიონ ევროს შეადგენდა. აღნიშნულმა პროექტებმა უაღრესად დიდი როლი შეასრულა ქართველოლოგიის მოდერნიზაციისა და ინტერნაციონალიზაციის თვალსაზრისით: ა) ფრანკფურტის უნივერსიტეტში ემპირიული ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ბაზაზე ჩამოყალიბდა ქართველოლოგიის ერთ-ერთი უძლიერესი ცენტრი ევროპის მასშტაბითა, ბ) შეიქმნა ქართული ენის დიგიტალური კვლევისა და ტექნოლოგიზირების უმნიშვნელოვანესი რესურსი „ქართული ენის ეროვნული კორპუსი“, რომელიც დღეისათვის 202 მილიონ სიტყვაფორმას აერთიანებს (კორპუსი ასევე აღჭურვილია მორფოლოგიური და სინტაქსური ანალიზატორით) და 3) საფუძველი ჩაეყარა ახალი სამეცნიერო მიმართულების დიგიტალური ქართველოლოგიის განვითარებას, რომელიც სისტემატურად იყენებს ქართველური ენების გაციფრებულ რესურსებს და კვლევის დიგიტალურ მეთოდებს ჰუმანიტარიასა და კულტუროლოგიაში კვლევების საწარმოებლად.
 
დიგიტალური ქართველოლოგიის განვითარება ციფრული რესურსებისა და კვლევის დიგიტალური მეთოდების განვითარების გარდა ქართველოლოგიის ახალი, დიგიტალური თაობის შექმნასაც მოითხოვდა. ამიტომ ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში დიგიტალური ქართველოლოგიის დანერგვის მიზნით 2012 წლიდან ყოველწლიურად ვატარებ სეზონურ სკოლებს დიგიტალურ ჰუმანიტარიაში. 2014 წელს ბათუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაკვეთით დავამუშავე მაინორი პროგრამა დიგიტალურ ჰუმანიტარიაში, რომელმაც 2015 წელს გაიარა აკრედიტაცია და საუნივერსიტეტო სასწავლო პროგრამაში დიგიტალური ჰუმანიტარიის დანერგვის პირველ მცდელობას წარმოადგენდა. მაინორი პროგრამის სტუდენტებისა და დიგიტალურ ჰუმანიტარიაში ბათუმის საზაფხულო სკოლის მონაწილეებისათვის ქართულ ენაზე მოვამზადე და გამოვეცი სახელმძღვანელოები: ქართული ენის კორპუსლინგვისტური პარადიგმა, ქართული ენის ფუნქციური გრამატიკა, ზმნის სემანტიკური ანალიზი ქართულში, რეფერენციულობა ქართულში, ენისა და კულტურის დოკუმენტირების თანამედროვე მეთოდები და ინსტრუმენტები, რამაც საშუალება მისცა ფილოლოგთა ახალგაზრდა თაობას გასცნობოდნენ კვლევის თანამედროვე პერსპექტივებსა და პრობლემატიკას და დაუფლებოდნენ ენის დოკუმენტირების თანამედროვე ინსტრუმენტებს (FLEX, ELAN). სულ ახლახანს, ჩემს ქალიშვილთან, მარიამ ყამარაულთან ერთად დავასრულე მუშაობა ახალ წიგნზე „შესავალი დიგიტალურ ქართველოლოგიაში“, რომელიც უახლოეს ხანში გამოქვეყნდება. 2016 წელს ჩემს გერმანელ კოლეგებთან - იოსტ გიპერტთან და დიანა ფორკერთან ერთად განვახორციელე საერთაშორისო სადოქტორო პროგრამის საპილოტო ვერსია „დიგიტალური ჰუმანიტარია“ თსუ-სა და ბათუმის უნივერსიტეტთან თანამშრომლობით. ამ პროექტის ფარგლებში ბათუმის უნივერსიტეტში ჩემი ინიციატივითა და ხელმძღვანელობით გაიხსნა „დიგიტალური ჰუმანიტარიის ცენტრი“, რომელმაც უნიკალური ღია რესურსი - „ლინგვოკულტუროლოგიური დიგიტალური არქივი“ (რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის დაფინანსებით) შექმნა - თანამედროვე ტექნოლოგიებით დამუშავებული პირველი და ჯერჯერობით ერთადერთი დიგიტალური არქივი საქართველოში.
 
ამჟამად ვმუშაობ პროექტზე Rustaveli goes digital, რომელიც ითვალისწინებს „ვეფხისტყაოსნის“ თარგმანების სრულმასშტაბიან დიგიტალიზაციას - პოემის 55 ენაზე შესრულებული თარგმანების პარალელური კორპუსის შექმნას, რომელიც მიზნად ისახავს თარგმანმცოდნეობის, როგორც თარგმანის პროცესის კვლევის, დიგიტალიზაციას და თარგმანის სტრატეგიების კვლევის ტექნოლოგიზაციას. პროექტის განხორციელების მიზნით წლების განმავლობაში ვაგროვებდი და თავი მოვუყარე პოემის თარგმანების სრულმასშტაბიან კოლექციას, რომლის ბაზაზეც 2019 წელს ფრანკფურტის უნივერსიტეტში დავაარსე რუსთაველის კაბინეტი, რომელიც ერთადერთი კვლევითი ცენტრია რუსთველოლოგიაში საქართველოს ფარგლებს გარეთ. „ვეფხისტყაოსნის“ თარგმანების პარალელური კორპუსი ქართველოლოგიის საერთაშორისო სამეცნიერო სივრცეში ინტეგრაციის უნიკალური შანსია, ვინაიდან იგი ინტეგრაციული კვლევების დანერგვის საშუალებას იძლევა.
 
სამეცნიერო მოღვაწეობის გარდა რამდენიმე სოციალურ-კულტურული პროექტის განხორციელებაც შევძელი: 2005 წელს ფრანკფურტში დავაარსე საკვირაო სკოლა ქართველი ბავშვებისათვის, 2008 წელს კი წამოვიწყე ლიტერატურული პროექტი, რომელიც სულ მალე გადაიქცა ფრანკფურტის ქართული ლიტერატურის სალონად „ევტერპე“, რომლის დაარსებასა და განვითარებაში აქტიურად იყვნენ ჩართული ჩემი შვილებიც, როგორც მთარგმნელები. ლიტერატურული სალონი წლების განმავლობაში მასპინძლობდა ქართველ ავტორებს, აწყობდა პოდიუმ-დისკუსიებს ქართული ლიტერატურის საკითხებზე, გერმანულად გამოსცემდა ქართველი მწერლების წიგნებს. 10 წლის განმავლობაში 140-ზე მეტი ლიტერატურული საღამო მაქვს ჩატარებული, მათ შორის წიგნის ბაზრობებზე ლაიფციგსა და ფრანკფურტში. 2018 წელს, როდესაც საქართველო სტუმარი სტატუსით წარსდგა ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე, გერმანულად გამოცემული წიგნებიდან 21 წიგნი ქართული ლიტერატურის სალონის „ევტერპეს“ მიერ იყო თარგმნილი.
 
ყველა ის დიგიტალური რესურსი და ტექნოლოგიები, რომელიც ზემოთ ჩამოვთვალე, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა დიგიტალური ქართველოლოგიის განვითარებას, ერთობლივი სამეცნიერო თანამშრომლობის შედეგად შეიქმნა და ეს ბუნებრივიცაა, ვინაიდან დიგიტალური ქართველოლოგია, დიგიტალური ჰუმანიტარიის მსგავსად, სინერგეტიკული დარგია და ინოვაციური ცოდნისა და გამოცდილების გაერთიანების შედეგად იქმნება. მთავარი და არსებითი ამ პროცესში სწორედ ეპოქის შესაბამისი ამოცანების განსაზღვრა, განხორციელების გზებისა და მეთოდების კონცეპტუალიზაცია და მისი რეალიზაცია გახლდათ, რის შედეგადაც შეიქმნა ქართულ-გერმანული სამეცნიერო ურთიერთობის უწყვეტი ჯაჭვი, რათა ქართველოლოგიას კვლევის ახალი მეთოდებითა და რესურსებით შეებიჯებინა 21-ე საუკუნეში.
 
ანალიტიკა
«Lauterbacher Anzeiger» (გერმანია): „საქართველო პუტინის ორბიტაზე გადადის: უშვებს თუ არა „შეცდომას“ ევროკავშირი?“

გერმანული გაზეთი „ლაუთერბახერ ანცეიგერი“ (Lauterbacher Anzeiger - იბეჭდება ჰესენის მხარეში) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „საქართველო პუტინის ორბიტაზე გადადის: უშვებს თუ არა „შეცდომას“ ევროკავშირი?“ (ავტორი - ფლორიან ნაუმანი).

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

საქართველოში ჩატარებული არჩევნებიდან სამ კვირაზე მეტი გავიდა, მაგრამ ევროკავშირს ჯერ კიდევ არ აქვს გამოხატული მკაფიო პოზიცია და ამ ეტაპზე მხოლოდ განმარტებებს ითხოვს. ბრიუსელს ამისათვის საკმაო მიზეზები აქვ: არცევნებში რატომღაც მოულოდნელად გაიმარჯვა სულ უფრო ავტორიტარმა და პრორუსულად განწყობილმა პარტიამ „ქართულმა ოცნებამ“, რაც ბევრ კითხვას იწვევს. ოქტომბრის ბოლოდან ოპოზიცია არჩევნების დროს მომხდარი დარღვევების ფაქტებს აგროვებს, მაგრამ მნიშვნელოვანი კანონდარღვევების რაოდენობა, როგორც ჩანს, საკმარისი არ არის.

დებატები ევროპარლამენტში: საით მიდის საქართველო?

ამ კვირაში ევროპის პარლამენტში მიმდინარე დებატების დროს ორი მომენტი აშკარად გამოიკვეთა: პარლამენტართა ერთმა ნაწილმა ევროკავშირი ორმაგი პოლიტიკის გატარებაში  და არჩევნების შედეგების მხოლოდ პოლიტიკური ნიშნით შეფასებაში დაადანაშაულა, ხოლო მეორე ნაწილმა საქართველოს მთავრობის მიმართ უფრო ხისტი ზემოქმედება მოითხოვა. გადაწყვეტილება (ალბათ, სიმბოლური მნიშვნელობის მქონე) ჯერ მიღებული არ არის.

საბოლოო ჯამში, როგორც ჩანს, ამჟამად საკითხის აქტუალობა იმაშია, გადავა თუ არა  საქართველო რუსეთის ორბიტაზე და გახდება თუ არა მისი თანამგზავრი - მიუხედავად იმისა, რომ მოსახლეობას ევროპული ორიენტაცია აქვს. ასევე მნიშვნელოვანია დადგინდეს - იყო თუ არა არჩევნები დემოკრატიული და სამართლიანი.

გერმანიის „მწვანეთა“ პარტიის წარმომადგენელი სერგეი ლაგოდინსკი და ესტონელი სოციალ-დემოკრატი მარინა კალიურანდი ჯერ კიდევ არ არიან დარწმუნებულები იმაში, რომ საქართველოში არჩევნები გაყალბდა. ყოველ შემთხვევაში, ისინი დამადასტურებელ ფაქტებს ვერ ხედავენ. ორივე პოლიტიკოსი ევროპარლამენტის დელეგაციის - „ევრონესტის“ წევრები არიან, რომელთა მოვალებაშია ურთიერთობა და აზრთა გაცვლა-გამოცვლა ჰქონდეთ ისეთ ქვეყნებთან, როგორებიცაა საქართველო, მოლდოვა, უკრაინა და სომხეთი. სერგეი ლაგოდინსკი, თავის მხრივ, „ევრონესტის“ თავმჯდომარეა.

თბილისი მოსკოვსა და ბრიუსელს შორის

„საქართველო და მოლდოვა ჭადრაკის ფიგურები არ არიან, რომ ჩვენ ისინი დაფაზე გადავაადგილოთ. ისინი სახელმწიფოებს წარმოადგენენ და მათ თავიანთი მომავალი აქვთ“, - ამბობს სერგეი ლაგოდინსკი, რომელსაც მხედველობაში აქვს ორივე ქვეყანაში ჩატარებული არჩევნები. თუმცა იგი ყურადღება ასევე ამახვილებს სავარაუდო გაყალბებაზეც და აღნიშნავს, რომ არსებობს არგუმენტები განმეორებითი არჩევნების ჩასატარებლად.

 „პირადად ჩემთვის საკითხი ასე გამოიხატება: რა უნდა ვუქნათ იმ პარტიას, რომელიც ანტიკონსტიტუციურ პოლიტიკას ატარებს? საქართველოს ძირითად კანონში ჩაწერილია, რომ ქვეყნის მიზანს ევროკავშირთან ინტეგრაცია წარმოადგენს“, - აცხადებს სერგეი ლაგოდინსკი. მმართველი პარტია „ქართული ოცნება“ სიტყვით ოფიციალურად ადასტურებს, რომ მისი მიზანი 2030 წლისათვის ევროკავშირში გაწევრიანებაა, მაგრამ საქმით მთავრობამ უკვე დიდი ხნის გადაუხვია ევროკავშირისაკენ მიმავალი გზიდან, როცა პრორუსული კანონები მიიღო, ბრიუსელის გაფრთხილებისა და საპროტესტო აქციების მიუხედავად. „ვფიქრობ, მართლაც გონივრული იქნებოდა არჩევნების განმეორებით ჩატარება - უბრალოდ, საზოგადოება რომ სიმართლეში დარწმუნდეს“, - ამბობს სერგეი ლაგოდინსკი, - ნებისმიერ შემთხვევაში, თუ დამტკიცდება, რომ მანიპულაციები მართლაც მოხდა, ახალი არჩევნების ჩატარება აუცილებელია, თანაც საერთაშორისო კონტროლით“.

მარინა კალიურანდსაც ასეთივე თავალსაზრისი აქვს: „უნდა დაველოდოთ განმარტებებს [და სასამართლოს გადაწყვეტილებებს], სპეკულირება არ უნდა მოხდეს... მაგრამ თუ დამტკიცდება, რომ არჩევნები იმაზე უარესად ჩატარდა, როგორც ამას ეუთოს დამკვირვებლები აღწერენ, მაშინ ჩვენ მკაფიო რეაგირება უნდა მოვახდინოთ“. აღსანიშნავია, რომ ეუთოს მისიამ დაგმო ცალკეული დარღვევები, მიუთითა მთავრობისა და ოპოზიციის არათანაბარ პირობებზე, მაგრამ არჩევნებში მასშტაბური ფალსიფიცირება არ დაუფიქსირებია.

„ეუთოს მისიამ 2020 წლის არჩევნებიც დაახასიათა როგორც კონკურენტული და კარგად ორგანიზებული“, - ამბობს მარინა კალიურანდი, რომელიც ადრე ესტონეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო, მანამდე კი ესტონეთის ელჩი რუსეთში, - „თუმცა ასეთი დახასიათება დემოკრატიული ქვეყნისათვის საკმარისი არ არის. ჩვენ ყველას გვსურს, რომ არჩევნები გამჭვირვალე და პატიოსნად ჩატარდეს“. მისი თქმით, საქართველოსთვის კანდიდატის სტატუსის გაუქმება ლოგიკური იქნება, თუ ქვეყანა თამაშის წესებს არ დაიცავს.

განხეთქილება ევროპარლამენტის მემარჯვენეთა ბანაკში

სერგეი ლაგოდინსკის თქმით, საქართველოს ახალგაზრდა იურისთა ასოციაცია თვლის, რომ არჩევნებში მრავალი დარღვევა მოხდა. „თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ასოციაციის წევრები ობიექტურად აფქსირებდნენ დარღვევებს მიხეილ სააკაშვილის მმართველობის დროსაც, მაშინ მათი პოზიცია პოლიტიკურად მიუკერძოებლად  უნდა ჩაითვალოს. ეს სერიოზული არგუმენტია“, - ამბობს მწვანეთა პარტიის წარმომადგენელი.

დღემდე ევროკავშირს თავისი მტკიცე პოზიცია დაფიქსირებული არ აქვს. „ალბათ, ეს იმას უკავშირდება, რომ ჯერ-ჯერობით მოსმენები კომისიებში ისევ მიმდინარეობს... საბოლოო ჯამში გადაწყვეტილების მიღება ევროკავშირის წევრი ქვეყნების ნებაზეა დამოკიდებული. ამჟამად რაიმე კონფრონტაცია არ შეიმჩნევა“, - აცხადებს სერგეი ლაგოდინსკი.

ევროპარლამენტში 13 ნოემბერს დებატების დროს აზრდტა სხვადასხვაობა დაფიქსირდა აღმოსავლეთევროპელ მემარჯვენეთა შორის. უნგრელი პოლიტიკოსის ანდრაშ ლასლოს აზრით, საქართველოს მთავრობა ევროკავშირის კურსის ერთგულია და რომ არჩევნების შედეგები ევროკავშირმა უნდა აღიაროს. პოლონელმა მალგოჟატა ჰოსევსკამ ყოფილი მმართველი პარტიიდან „კანონი და სამართლიანობა“, პირიქით, განაცხადა, რომ „საქართველოს ხელისუფლებაში არის პიროვნება, რომელსაც [რუსეთთან] გაურკვეველი კავშირები აქვს“ (იგულისხმება ბიძინა ივანიშვილი). პოლონელმა დეპუტატმა ევროკავშირს მოუწოდა, რომ „საქართველოს მმართველი რეჟიმის ირგვლივ სანიტარული კორდონი უნდა შეიქმნას“.

წყარო: https://www.lauterbacher-anzeiger.de/politik/georgien-rueckt-in-putins-umlaufbahn-begehen-die-eu-einen-error-zr-93415845.html

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.