ლიზიკო ქავთარაძემ, რომელიც ერთ-ერთი პირველი დისიდენტი ქალი იყო, საბჭოთა გულაგებში 28 წელი გაატარა. თქვენ არავითარი დანაშაული არ მიგიძღვითო, მოუბოდიშეს და ეს იყო რეაბილიტაცია საბჭოთა რუსეთში იმ მტანჯველი წლების „ფასად”, რაც იმ თაობის დისიდენტებს ერგოთ ხვედრად. ლიზიკო ქავთარაძე პატრიოტი და დიდი მოქალაქე იყო. ივანე ჯავახიშვილისა და ლუარსაბ ანდრონიკაშვილის ღირსეულმა მოწაფემ მთელი სიცოცხლე დევნასა და წამებაში გაატარა. ბოლოს სამუდამო გადასახლება მიუსაჯეს ყაზახეთში, ქალაქ კოკჩეტავში. საქართველოში ის ხრუშჩოვის „ოტტეპელმა” დააბრუნა, თუმცა იქამდე იყო დიდი მოწამეობრივი გზა. ლიზიკო პირველად დააპატიმრეს სოხუმში, 1928 წელს. მაშინ ის 23 წლის იყო და უკვე აქტიურად ჩართული საბჭოთა რეჟიმის წინააღმდეგ გამათავისუფლებელ მოძრაობაში. ის სოხუმში ვინმე გერმანელი ლექტორის, ვილიამ სპიროს დასმენის შედეგად დააპატიმრეს. იმ პერიოდში უშიშროების ორგანოები უფრო ლოიალურად აფასებდნენ დისიდენტურად მოაზროვნე ადამიანებს, 30-იან წლებში რუსეთისა და სხვა კუთხეების რჩეულმა ინტელიგენციამ დატოვა ბოლშევიკური რუსეთი და შორეული უნუგეშო ემიგრაციის გზას დაადგა. ლიზიკო ქავთარაძესაც შესთავაზეს, დაეტოვებინა ქვეყანა და გამგზავრებულიყო გერმანიაში, ან ამერიკაში, მაგრამ მან, როგორც მარო მაყაშვილმა, ბრძანა: სადაც ჩემს თანამემამულეთა სისხლი და ცრემლი იღვრება, მეც იქ უნდა ვიყოო! ამას მოჰყვა პატიმრობა, მეტეხის ციხე, სადაც ის ბედისწერის საოცარი კანონებით, იმავე საკანში მოხვდა, სადაც პატიმრობა მისმა მამამ, ქაიხოსრო ქავთარაძემ გაატარა. შვილმა იცნო მამის მიერ კედელზე დატოვებული წარწერა.
როდესაც დაპატიმრებული ლიზიკო მეტეხის ციხეში მოათავსეს, ის უკვე იმდენად პოპულარული იყო, ციხეში მყოფ პოლიტპატიმრებს დემოკრატიული საქართველოს ჰიმნი – „დიდება” და მის ჰანგზე ლიზიკოს სახელი დაუმღერებიათ. ის მხოლოდ 18 წლის იყო, როცა პარტიულ დავალებებს ასრულებდა და პროკლამაციებს ავრცელებდა. თვითონ ხშირად იხსენებდა ხოლმე ერთ კურიოზს. 1924 წელს, როდესაც საქართველო აჯანყების ქარცეცხლს მოეცვა, თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრში ტარდებოდა ქართველი ინტელიგენციის შეხვედრა ამიერკავკასიის სამხედრო და სამოქალაქო ხელისუფლებასთან. საღამოს თურმე სერგო ორჯონიკიძეც ესწრებოდა. 18 წლის ლიზიკოს იმ შეხვედრაზე პროკლამაციები უნდა შეეტანა და საღამოს მიმდინარეობის დროს დარბაზში გადმოეყარა. ის პროკლამაციებიანი ჩანთით იდგა ოპერის წინ და მოსაწვევის უქონლობის გამო, შესვლას ვერ ახერხებდა. ამ დროს თეატრის წინ გაჩერდა მანქანა და იქიდან ფილიპე მახარაძე გადმოვიდა. ლიზიკო მაშინვე მიჭრილა მასთან და უთქვამს, რომ შეხვედრაზე შესვლა და პროლეტარიატის დიდი ბელადების ნახვა სურდა. ფილიპე მახარაძეს მისთვის მოწყალების თვალით გადაუხედავს, ლიზიკო ოპერის შენობაშიც შეუყვანია და პროკლამაციებით სავსე ჩანთის შეტანაშიც დახმარებია. ლიზიკოს გამჭრიახობით, ფილიპე მახარაძე ანტიბოლშევიკური აქციის უნებლიე მონაწილე გამხდარა. დაპატიმრებული ლიზიკო ციმბირში, მდინარე ობის პირას მდებარე დასახლება, კოლპაშოვის კოლონიაში გადაასახლეს. ეს ადგილი დღემდე მიუწვდომლად ითვლება. იქ ზაფხულში მდინარით, ზამთარში კი, ძაღლებშებმული მარხილით შეიძლება ჩაღწევა. ამ უკაცრიელ და კოღოებით სავსე ტაიგაში გაატარა ლიზიკომ რამდენიმე წელი. 1936 წელს ის პირობით გაათავისუფლეს და საქართველოში დაბრუნების ნება მისცეს. მაგრამ, არც აქ შენელებულა მისი დევნა-შევიწროვება, რის გამოც ლიზიკო იძულებული იყო, ხშირად შეეცვალა საცხოვრებელი და სამუშაო ადგილი. 1940 წლის გადასახლებიდან ახლად დაბრუნებული დ ხელმეორედ დააპატიმრეს.
ის საშინლად აწამეს მათრახებით, რომელსაც ბოლოში რკინის ბურთულები ჰქონდა. მოგვიანებით, თავის მოგონებებში აღწერდა, როგორ აწამა ის ციხეში აქვსენტი რაფავამ; როგორ არ უჩანდა ბოლო ცეცხლის სეტყვას; როგორ ვერ გატეხეს ლიზიკო ქავთარაძე. „ბოლო არ უჩანს ბღავილს და ცეცხლის სეტყვას, ნადირებმა აიწყიტეს. სხეული ერთ მთლიან ტკივილად იქცა, დაბეგვილი ძვლების სიმწარე, დახლეჩილი ხორცის მდუმარება, გავარვარებულ თონეში ვიწვი” – წერდა იმ ღამის შესახებ ლიზიკო მოგვიანებით.
მეტეხის ციხეში დიდხანს არ გაუჩერებიათ. ის მალე გადაასახლეს. ოჯახმა დაკარგა მისი კვალი. ის ყაზახეთის დახურულ, აკმოლინსკის ლაგერში ჰყავდათ გადასახლებული. აკმოლა ყაზახურად თეთრ სამარეს ნიშნავს. მოგონებების მიხედვით, ეს იყო ღვთისგან დავიწყებული ადგილი, სადაც ციხეც კი სანატრელი ხდებოდა გადასახლებულთათვის. „ვისაც ეტაპი განუცდია, მან იცის რა არის ოცნება ციხეზე. იქ ჩვენ ვართ ჩვენივე სამყაროში ჩაკეტილი, იქ კუნჭულს მიგიჩენს საკნის მამასახლისი. გახრეკილ ნარებზე დაოსებულ სხეულს მიაგდებ, ძონძებს წაიხურავ, საკუთარ თავთან დარჩები. აღარ გჯიჯგნიან, ყურში არავინ ჩაგწივის „დავაი, დავაი”. მოღერებულ კონდახს აღარ ხედავ, ჯაჭვის ღრჭიალი აღარ გესმის, ნაგაზები აღარ გიღრენენ, მაგრამ რჩება გზა სადგურიდან ციხემდე,” – წერდა მოგონებებში ლიზიკო.
ლიზიკო ქავთარაძე თბილისში დაბრუნდა 1956 წელს, ამნისტიის საფუძველზე. ის უკვე 50 წელს იყო გადაცილებული, გატეხილი ჰქონდა ჯანმრთელობა, თუმცა სულიერად ძალიან ძლიერი ქალი გახლდათ. თბილისში დაბრუნებულმა მუშაობა დაიწყო თავისი სპეციალობით – იურისტ-ეკონომისტად და ეწეოდა ლიტერატურულ მოღვაწეობას – წერდა ესეებს, მოთხრობებს, თარგმნიდა ქართულიდან რუსულ ენაზე. მას არც ერთი წუთით არ შეუწყვეტია საზოგადოებრივი მოღვაწეობა, წერდა სტატიებს ეროვნულ პრობლემებზე. ლიზიკო ქავთარაძე ეროვნულ თვითშეგნებას აღვივებდა ახალგაზრდებში, 60-70-იან წლებში მისი ბინა, ფაქტობრივად, ეროვნული მოძრაობის არალეგალურ შტაბად იქცა. მან პოლიტიკურად აღზარდა ეროვნული მოძრაობის ახალი თაობა: გია ჭანტურია, მამუკა გიორგაძე, თამარ ჩხეიძე, ირაკლი წერეთელი და კიდევ არაერთი გამორჩეული მოღვაწე, რომელთა დიდი ნაწილიც სათავეში ედგა ეროვნულ-გამათავისუფლებელ მოძრაობას. სამწუხაროდ,ქალბატონი ლიზიკო ვერც პირველად ნაზეიმებ 26 მაისს მოესწრო და ვერც ეროვნული მოძრაობის გააქტიურებას. ის გარდაიცვალა 1988 წელს. მისი გარდაცვალებიდან 12 დღის შემდეგ უნივერსიტეტის ეზოში ჩატარდა პირველი მიტინგი, რომელიც მალე ეროვნული მოძრაობის აზვირთებად იქცა, რაშიც ერთ-ერთი პირველი დისიდენტის, ლიზიკო ქავთარაძის როლიც უზარმაზარი იყო – ამ მოძრაობას ხომ წინ მისი მოწაფეები მიუძღოდნენ.