USD 2.7127
EUR 3.1386
RUB 3.3552
თბილისი
ლელა ანჯაფარიძე სერგეი ესენინზე
თარიღი:  2191

ლელა ანჯაფარიძე და მისი საფირმო "ძალიან დილა მშვიდობისა" ბევრი ადამიანისათვის იქცა საყვარელ საკითხავად სოციალურ სივრცეში. გთავაზობთ მის ერთ-ერთ ჩანახატს, რომელიც ქ-მა ლელამ სერგეი ესენინს და მის ბობოქარ ცხოვრებას მიუძღვნა. 

"ძალიან დილა მშვიდობისა!

მიუხედავად იმისა, რომ როგორც იქნა, გამოგაზაფხულდა და არც სუბსარქისები არ გვაწუხებენ და არც ნასესხები, რომლებიც წელს „ნაჩუქარი“ გახდა, და არც ყელი არ მტკივა....
მაინც კისერზე რომანტიკულად შემოვიხვიე გრძელი და ჰაეროვანი შარფი, მერცხალივით თავგანწირულად შევეჯახე სულ პირველ სხივს… მივესალმე
ყვავილობისთვის შემზადებულ, მოაჯირზე იდაყვით ოდნავ მიდებულ ბროწეულს...
ღრმად შევისუნთქე ჰაერი და წარმოვთქვი:

„დალეული ხარ შენ უკვე სხვისგან…
მაგრამ მე დამრჩა… მე მაინც დამრჩა
შუშებისფერი სურნელი თმისგან
და ქარვისფერი თვალების ფარჩა…“

ეს სიტყვები გამოუსწორებელმა რიაზანელმა ხულიგანმა, სერგეი ესენინმა მიუძღვნა ცნობილ ამერიკელ მოცეკვავე ქალბატონს, ბრწყინვალე აისედორა დუნკანს. ზუსტად ამ დღეს კი, 1922 წლის 2 მაისს, მათ ხელი მოაწერეს მოსკოვის ხამოვნიკის სარაიონო მმაჩის ბიუროში.

ქორწილის ცერემონიამდე რამდენიმე დღით ადრე, აისედეორამ თხოვა თავის მდივანს — „მართალია, მე და ესენინი საერთოდ ვერ ვგრძნობთ ასაკში 15 წლის განსხვავებას (სინამდვილეში განსხვავება 18 წელი იყო), ეცადეთ პასპორტში შეასწოროთ ჩემი დაბადების თარიღი, სერგეი უცხო ხალხთან უხერხულ მდგომარეობაში რომ არ ჩავაგდოთო“.

მდივანმა პირნათლად შეასრულა აისედორას თხოვნა და ასაკში განსხვავება ფორმალურად 9 წლამდე დაიყვანა.

ეჰ, რატომ არა მყავს ასეთი მდივანი...

აისედორას და სერგეის შეხვედრა ნამდვილად საბედისწერო იყო და, სავარაუდოდ, ზემოდან ნაბოძები….დუნკანს ესენინამდე რამდენიმე ხმაურიანი რომანი ჰქონდა, გადაიტანა საშინელი ტრაგედია — ავტომობილი, რომელშიც მისი 2 შვილი იჯდა, მდინარე სენაში გადავარდა და ბავშვების გადარჩენა ვერ შეძლეს. შემდეგ აისედორა კიდევ ერთხელ გახდა დედა და მესამე შვილიც რამდენიმე საათში დაეღუპა.

ასე რომ, საერთოდ ხელი ჰქონდა ჩაქნეული ცხოვრებაზე, თავდავიწყებით ატარებდა დროს და აკვირვებდა სალონის სტუმრებს იმით, რომ ცეკვავდა ძველბერძნულ ცეკვებს ფეხშიშველა და იმ დროისთვის მიუღებლად მოკლე ტანისამოსში გამოწყობილი, საიდანაც მუხლის თავებიც კი უჩანდა… მისი ცეკვის ძირითად ატრიბუტს კი გრძელი შარფი წარმოადგენდა…

რაც შეეხება ესენინს, ის მამა უკვე 19 წლის ასაკში გახდა… მისი შვილის დედას, კორექტორ ანა იზრიადნოვასთან დაშორების შემდეგ, ცოლად მოიყვანა გერმანელი მსახიობი ქალი, ზინაიდა რეიხი, რომელთანაც 2 შვილი გაუჩნდა და მასაც რამდენიმე წელიწადში დასცილდა. რეიხი კი ცოლად გაყვა ცნობილო რუს რეჟისორ მეიერხოლდს.

აისედორასთან შეხვედრამდე ესენინს რომანი ჰქონდა ჟურნალისტ გალინა ბენისლავსკაიასთან… ესენინი ორჯერ ეცადა მის მიტოვებას, მაგრამ ორივეჯერ გალინა ფსიქიატრულ საავადმყოფოში მოხვდა, ალბათ, მას მართლა არ შეეძლო ესენინის გარეშე სუნთქვა და არსებობა, რადგანაც პოეტის სიკვდილის შემდეგ, ზუსტად ერთ წელიწადში, მან ესენინის საფლავზე თავი მოიკლა…

ესენინი და აისედორა ერთმანეთს შეხვდნენ შემთხვევით, 1921 წლის ოქტომბერში,მხატვარი ჟორჟ იაკულოვის სახლში. აისედორას ეცვა ხასხასა წითელი ფერის ტუნიკა… მათ შორის წამიერად თითქოს რაღაც ნაპერწკალმა გაირბინა. სულ ცოტა ხნის შემდეგ კი, აისედორა ტახტზე იყო მიწოლილი, ესენინი კი მის წინ მუხლებზე იდგა. მან არ იცოდა ინგლისური, აისედორას კი რუსულ ენაზე სულ რამდენიმე სიტყვა ქონდა ნასწავლი… მან შეხედა ესენინს და წარმოსთქვა — „ანგელოზი“… მერე კი ჩახედა ღრმად თვალებში, გაიღიმა და დაამატა — „ეშმაკი“…

სულ რამდენიმე დღეში ესენინი საცხოვრებლად მოსკოვის ცენტრში, პრეჩისტენკას ქუჩაზე მდებარე დუნკანის სახლში გადავიდა… ცოტა ხანში მათ იქორწინეს და მხოლოდ მაშინ გაახსენდა აისედორას, რომ გემზე, რომლითაც ის რუსეთში მიემგზავრებოდა, შეხვდა მკითხავი, რომელმაც უწინასწარმეტყველა უცხო ქვეყანაში გათხოვება…პასუხად აისედორამ გადაიხარხარა და გასამრჯელოც კი არ მისცა „მატყუარა“ ბოშას.

ქორწილის შემდეგ ესენინი და აისედორა საზღვარგარეთის ტურნეში გაემგზავრნენ…

სამშობლოს მოწყვეტილი პოეტი საზღვარგარეთ თავს ზედმეტად გრძნობდა, მას ყველა უყურებდა, როგორც აისედორას ახალგაზრდა „კაპრიზს“… მათ შორის უთანხმოებები დაიწყო…მოსკოვში დაბრუნების შემდეგ, აისედორა მალე ისევ საზღვარგარეთ გაემგზავრა, მაგრამ ამჯერად მარტო… ცოტა ხანში კი მას ესენინის დეპეშა მიუვიდა: „მე სხვა მიყვარს. ვარ ბედნიერი. ესენინი“…

ეს „სხვა“ გახლდათ გალინა ბენისლავსკაია, რომელსაც ესენინი ცოტა ხნით დაუბრუნდა.

მალე ესენინმა მესამე ცოლიც მოიყვანა — ლევ ტოლსტოის შვილიშვილი, სოფია ტოლსტაია. რომელსაც ასევე მალე დასცილდა.

1925 წლის 28 დეკემბერს ესენინი სასტუმრო „ანგლეტერში“აღმოაჩინეს… მან თავი ჩამოიხრჩო და დატოვა თავისი ბოლო ლექსი: „ნახვამდის, მეგობარო, ნახვამდის“….

ორი წლის შემდეგ კი, აისედორა დუნკანი ნიცაში ჩაჯდა ავტომობოლში, მხიარულად დაემშვიდობა მეგობრებს — „ნახვამდის, მეგობრებო, მივდივარ წარმატებისკენ!“ ეს მისი ბოლო სიტყვები იყო. აისედორას შარფი დაეხვია ავტომობილის საბურავს და დაახრჩო პატრონი…

ორი ადამიანის ორი „ნახვამდის“... ორი ულამაზესი და უნიჭიერესი პიროვნების ტრაგიკულად გადაკვეთილი 2 ცხოვრება…ტკივილამდე მსგავსი ორი წასვლა ამ ქვეყნიდან…

ვინ იცის, ეს დამთხვევა იყო, განგება თუ იქნებ, სასჯელი იმისთვის, რომ არ გაუფრთხილდნენ ერთმანეთს და გრძნობას… რომელიც ასე ზღაპრულად დაიწყო…

ალბათ ან საერთოდ არ უნდა გქონდეს ასეთი შეყვარების ნიჭი ან ამ ნიჭს. გრძნობის შენარჩუნების ნიჭიც უნდა ახლდეს თან...

გისურვებთ ბედნიერ, ლამაზ და ყველაფერში ნიჭიერ დღეს!

საზოგადოება
მეუფე შიო - განსაკუთრებით გვამხნევებს ღირსი გაბრიელის სიტყვები, რომ სულიწმინდის მადლს არასდროს დაუტოვებია საქართველო და არც არასდროს მოაკლდება

მხოლოდ გულმოწყალე ადამიანმა შეიძლება დაიმკვიდროს სასუფეველი, - ამის შესახებ საპატრიარქო ტახტის მოსაყდრემ, სენაკისა და ჩხოროწყუს მიტროპოლიტმა შიომ (მუჯირი)სულთმოფენობიდან ოცდამეერთე კვირას, ღირსი გაბრიელ აღმსარებლისა და სალოსის ხსენების დღეს ქადაგების დროს განაცხადა.

მიტროპოლიტის თქმით, ცათა სასუფევლის დამკვიდრებისთვის საჭიროა, ისე მოვალბოთ ჩვენი გული, რომ მასში შემოვიდეს სულიწმინდის მადლი, რომელიც ფერს უცვლის ადამიანს...

მისივე განცხადებით, დღევანდელ მსოფლიოში, როდესაც ასეთი სულიერი ძნელბედობაა, ჩვენ განსაკუთრებით გვამხნევებს ღირსი გაბრიელის სიტყვები, რომ სულიწმინდის მადლს არასდროს დაუტოვებია საქართველო და არც არასდროს მოაკლდება“.

„სახელითა მამისათა და ძისათა და სულისა წმინდისათა.

ძვირფასო მამებო, დედებო, ძმებო და დებო, გილოცავთ დღევანდელ კვირა დღეს, რომელიც დაემთხვა ღირსი გაბრიელ სალოსისა და აღმსარებლის ხსენებას. შეგვეწიოს მისი მადლი და ლოცვა ჩვენ და სრულიად საქართველოს.

გადმოგცემთ მისი უწმინდესობის და უნეტარესობის, კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-ის მოლოცვას და კურთხევას.

დღეს წაკითხული იყო იგავი სახარებიდან მდიდარსა და ლაზარეზე. ეს ორი ადამიანია, ორი სახეა წარმოდგენილი ჩვენ წინაშე. მდიდარს საერთოდ არ ენაღვლებოდა, რომ მის კართან იწვა მძიმე ავადმყოფი და გლახაკი, სრულიად გულგრილი იყო მისი ბედისადმი. ლაზარე კი ძალიან მოკრძალებული იყო. მას ის კი არ უნდოდა, რომ მდიდრის სუფრიდან ლანგრით მიეტანათ მისთვის საჭმელი, არამედ იმას ნატრობდა, რომ ძირს დაცვენილი ნამცეცი მაინც შეხვედროდა. იმდენად ავად იყო, რომ სიარულიც კი არ შეეძლო. ამ მდიდარს ეს ამბავი სრულიად არ აღელვებდა, ის იმდენად გართული იყო თავისი ნადიმებით და ფუფუნებით. გარდაცვალების შემდეგ ყველაფერი შეიცვალა, ღარიბი აღმოჩნდა აბრაამის წიაღში, მდიდარი კი - ცეცხლოვან გეენიაში, ჯოჯოხეთში.

რატომ მოხდა ასე? რაზეა ეს იგავი, საერთოდ?

ეს იგავი არის მოწყალებაზე. ასე იმიტომ მოხდა, ძვირფასო ძმებო და დებო, რომ ღმერთი არის მოწყალე. მხოლოდ გულმოწყალე, მოწყალე გულის მქონე ადამიანმა შეიძლება დაიმკვიდროს სასუფეველი. ვერცერთი ულმობელი, ვერცერთი უსიყვარულო, სასტიკი, ბოროტი ადამიანი სასუფეველს ვერ დაიმკვიდრებს, რაგინდ ბევრი დამსახურება ჰქონდეს ამ დედამიწაზე, იმიტომ რომ ცათა სასუფეველი არ არის ის, რაც გაიცემა რაღაც დამსახურებების სანაცვლოდ, არამედ ცათა სასუფევლის დამკვიდრებისთვის საჭიროა, ისე მოვალბოთ ჩვენი გული, რომ მასში შემოვიდეს სულიწმინდის მადლი, რომელიც ფერს უცვლის ადამიანს და ხარბიდან გადააქცევს ხელგაშლილად, ამპარტავნიდან - თავმდაბლად, შურიანიდან - მოსიყვარულედ, ნაყროვანიდან - მმარხველად და ა. შ. არცერთი ულმობელი ადამიანისთვის, ვინც არ არის მოწყალე გულის მქონე, ეს ფერისცვალება შესაძლებელი არ არის. ვერ მოხდება ეს სასწაული მის სულში. ვიმეორებ: რატომ? - იმიტომ, რომ ასეთი ადამიანის სულში სულიწმინდის მადლი ვერ შემოდის.

ამიტომ მთელი ცხოვრება უნდა იღვაწოს ადამიანმა ქმედით სიყვარულში, რომ ეს ლმობიერება და მოწყალება ისწავლოს. სწორედ ამაზეა დღევანდელი იგავი, რომ ვისწავლოთ ეს თვისებები, ეს სათნოებები და ჩვენი ცხოვრების შედეგად ამ მდიდრის მსგავსად არ აღმოვჩნდეთ ცეცხლოვან გეენიაში, არამედ მოვემზადოთ მარადისობასთან შესახვედრად. ეს ცხოვრება იმისთვის გვაქვს მოცემული, რომ ღირსეულად მოვემზადოთ მარადისობაში გადასვლისთვის, როცა იქნება სამსჯავრო ჩვენი, როცა წარვდგებით სამსჯავროზე. თუმცა სამსჯავრო არის მთელი ცხოვრება, ადამიანი ამ ცხოვრებაშივე გამოუტანს განაჩენს თავის თავს და აკეთებს არჩევანს, თუ სად იქნება მარადისობაში.

თუ ამ ცხოვრებაში შეიძინე შური, უმოწყალობა, სიძვა, ვერცხლისმოყვარეობა, ამპარტავნება და სხვა ასეთი ვნებები, მარადისობაშიც თან წაგყვება ეს თვისებები, იქაც ასეთი იქნები. მაგრამ უფალს უნდა, რომ შეიძინო სიმდაბლე, სიყვარული, ლოცვა, მოთმინება, სულგრძელება, მოწყალება. რატომ? - იმიტომ, რომ თვითონ არის ასეთი უფალი ჩვენი იესო ქრისტე; და თუ ეს თვისებები გექნება, მაშინ ის თავისთან წაგიყვანს და გაცხონებს.

ძვირფასო ძმებო და დებო, მაგრამ ეს ადამიანის დახმარების გარეშე შეუძლებელია. თუ ადამიანს ეს არ უნდა, ყველაფერი ამაო იქნება, ხოლო თუ უნდა და იღვწის ამისთვის, მაშინ უფალი აუცილებლად შეეწევა მას, განკურნავს ამ ვნებებისგან და აცხონებს.

ასე რომ, დავფიქრდეთ ამ იგავზე: ვინ ვართ ჩვენ - მდიდარი თუ ლაზარე? და თუ ჩვენს თავში ჯერ კიდევ ვხედავთ ამ უმოწყალო მდიდრის თვისებებს, გონს მოვიდეთ, სანამ კიდევ გვაქვს ფიზიკური და სულიერი ძალები, რომ ფერი ვიცვალოთ და გამოვსწორდეთ.

დღეს არის ღირსი გაბრიელ სალოსისა და აღმსარებლის ხსენება. საოცარი სიხარული სუფევს დღეს ჩვენს მსახურებაზე, ძალიან ბევრი ხალხია შეკრებილი. გილოცავთ ამ დღესასწაულს. შეგვეწიოს მამა გაბრიელის ლოცვა და მადლი.

იგი იყო სრულიად გამორჩეული ადამიანი და მოღვაწე ჩვენი ეკლესიის უახლეს ისტორიაში. მოგეხსენებათ, ის მოღვაწეობდა ათეისტურ პერიოდში და მრავალ ადამიანს გაუნათა გზა უფლისკენ, რისთვისაც იგი მრავალჯერ ტანჯეს, დევნეს, გვემეს და დააპატიმრეს. ის ამ თავის დიდ სულიერებას ფარავდა სალოსობის ღვაწლით. ამის გამო, მრავალჯერ შეშლილი ეგონათ, მაგრამ, როგორც ამბობს პავლე მოციქული: „სულელი იგი ღვთისა უბრძენეს არს კაცთა“ (1 კორ. 25). თავისივე სიცოცხლეში ის მრავალ სასწაულს აღასრულებდა და მისი გარდაცვალების შემდეგ კიდევ უფრო მეტი სასწაული სრულდება, ადამიანები მოდიან არამხოლოდ საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან, არამედ მსოფლიოს სხვადასხვა მხარიდან და წმინდა გაბრიელის ლოცვით უფალი მათ უსრულებს თხოვნას და ანიჭებს სულიერ და ხორციელ კურნებებს.

დღეს, დღევანდელ მსოფლიოში, როდესაც ასეთი სულიერი ძნელბედობაა, ჩვენ განსაკუთრებით გვამხნევებს ღირსი გაბრიელის სიტყვები, რომ სულიწმინდის მადლს არასდროს დაუტოვებია საქართველო, საქართველოს არასდროს მოჰკლებია სულიწმინდის მადლი და არც არასდროს მოაკლდება.

მაშ, დღეს, მისი ხსენების დღეს, განსაკუთრებით ვევედროთ ღირს გაბრიელს, აღმსარებელსა და სალოსს, რომ მისი ლოცვით უფალმა დაიფაროს და გააძლიეროს ჩვენი ქვეყანა, ჩვენი ეკლესია, გააძლიეროს და ადღეგრძელოს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II და შეგვეწიოს ღირსი მამა გაბრიელი, რომ ამ ლაზარეს მსგავსად, უფალმა დაგვამკვიდროს აბრაამის წიაღში, რათა დავტკბეთ იმ გამოუთქმელი სიკეთეებით, რომლებიც „თვალს არ უნახავს და ყურს არ სმენია“ (1 კორ. 2,9), რისი ღირსიც დაე, გავმხდარიყავით მადლითა და კაცთმოყვარებითა უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესითა, რომელსაც შვენის ყოველი დიდება, პატივი და თაყვანისცემა, თანა მამით და სულიწმინდითურთ, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე. ამინ.

ჩვენთან არს ღმერთი!“, - განაცხადა მეუფე შიომ.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.