ფრანგულ გაზეთ „ლე ფიგაროში“ (Le Figaro) დაბეჭდილია სტატია სათაურით „საგანაგაშო დისბალანსი სამხრეთ კავკასიაში“ (ავტორი - რენო ჟირარი), რომელშიც სომხეთ-აზერბაიჯანის ურთიერთდამოკიდებულებაა განხილული - რუსეთის დასუსტების, თურქეთის გაძლიერებისა და ევროკავშირის ინტერესების ფონზე.
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:
თურქეთისა და აზერბაიჯანის მარწუხებში მოქცეული სომხეთი თავისი არსებობის საფრთხეს გრძნობს. მისი ისტორიული დამცველი და დამხმარე რუსეთი თვითონაც ცუდ დღეშია: მოსკოვი იმდენად არის დასუსტებული, რომ ერევნის გვერდში დგომა უძნელდება.
მსოფლიოს მასმედია ფართოდ აშუქებს რუსეთ-უკრაინის ომს, მაგრამ იმავდროულად საკმაოდ ცოტას წერს კიდევ ერთ კონფლიქტზე, რომელიც ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დაშლის წინ დაიწყო - სომხეთ-აზერბაიჯანის სამხედრო დაპირისპირებაზე, რომელიც თითქმის 35 წელია პერმანენტულად გრძელდება, ხოლო განსაკუთრებით გამწვავდა 2020 წლის სექტემბერში. სწორედ სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტი უშლის ხელს განვითარებაში, სტაბილურობაში და აყვავებაში სამხრეთ კავკასიის მშვენიერ რეგიონს, რომელიც შავსა და კასპიის ზღვებს შორის მდებარეობს.
ვინ სარგებლობს კავკასიაში რუსეთის დასუსტებით
ძალთა ბალანსი დღეს სომხეთის სასარგებლოდ არ არის ჩამოყალიბებული. დღის წესრიგში ამ კავკასიური სახელმწიფოს ყოფნა-არყოფნის საკითხი დგას.. ამ პატარა მთიან ქვეყანაში, რომლის ფართობი 30 ათას კვადრატულ კილომეტრზე ნაკლებია და რომელსაც ზღვაზე გასასვლელი არ აქვს, სადაც სამ მილიონამდე სომეხი ცხოვრობს, ბევრი უბედურება აქვს გადატანილი, განსაკუთრებით კი 1915 წლის გენოციდი, იმდროინდელი ოსმალეთის იმპერიის ხელისუფლების მიერ მოწყობილი. სომეხ სამ მილიონიან ხალხს 100 მილიონზე მეტი თურქულენოვანი ხალხები ემეზობლება: 80 მილიონი თურქი, 10 მილიონი აზერბაიჯანელი თვითონ აზერბაიჯანში და 15 მილიონი - ირანში. ისტორიულად ისინი მუსლიმანები არიან - სუნიტები და შიიტები და რბილად რომ ვთქვათ, არცერთს არანაირი სიმპათია არ გამოუხატავს სომეხი ხალხის მიმართ, რომელიც [კავკასიის რეგიონში] პირველი ქრისტიანული სახელმწიფოს შთამომავლებს წარმოადგენენ.
ტრადიციულად სამხრეთ კავკასიაში მცხოვრებ სომხებს რუსები იცავდნენ, რომლებიც რელიგიურად ასევე ქრისტიანები არიან. მაგრამ დღეს რუსი მფარველი თავისი პრბლემებით არის დაკავებული, თანაც დასუსტებულია. მოსკოვი მთელი ძალით ცდილობს თავი დააღწიოს განადგურებას უკრაინის წინააღმდეგ თავის მიერვე დაწყებულ ომში. უკრაინას რუსეთთან ბრძოლაში თურქეთი ეხმარება, რომელსაც უპილოტო საფრენ აპარატებს - დრონებს უგზავნის, „ბაირახტარის“ სახელწოდებით. სხვათა შორის, სწორედ „ბაირახტრების“ წყალობით გაიმარჯვა აზერბაიჯანმა სომხეთთან ომში 2020 წლის შემოდგომაზე. იმ გამარჯვების შედეგად ბაქომ მთიანი ყარაბაღის დაბრუნება შეძლო, რომელიც ოფიციალურად აზერბაიჯანის ტერიტორიად ითვლება და რომელსაც 1992 წლიდან ვერ აკონტროლებდა.
ბაქო-ანკარის ღერძი და მოსკოვის პერსპექტივა
კავკასიაში ანკარა-ბაქოს ღერძი არასდროს ისეთი ძლიერი არ ყოფილა, როგორიც დთესაა და სომხეთი არასდროს ისეთი სუსტი არ ყოფილა თავის ისტორიაში, როგორიც ამჟამად არის. ამერიკელები თურქეთს ლმობიერად ეპყრობა თურქეთს, ნატოს წევრს, რომელიც უკრაინის მიმართ ნეიტრალურ პოლიტიკას ატარებს. ობიექტურად თუ ვიტყვით, თურქეთსაც თავისი ღვაწლი მიუძღვის მოსკოვ-კიევის ურთიერთობის დარეგულირების საქმეში: ანკარამ ხელი სეუწყო რუსეთ-უკრაინის მოლაპარაკებას 2022 წლის მარტში, შუამავალი იყო უკრაინის მარცვლეულის ექსპორტთან დაკავშირებულ მოლაპარაკებებშიც, იმავდროულად ვაჭრობს როგორც უკრაინასთან, ასევე რუსეთთან.
თურქეთს თითქმის 30 წელზე მეტი დახურული აქვს საზღვარი სომხეთთან, თუმცა მიმდინარე წლის 7 იანვარს ანკარამ განაცხადა, რომ საზღვარს გახსნიან და აღარ იქნება აკრძალული სარკინიგზო გადაზიდვები ერევანსა და სტამბოლს შორის.
რას ნიშნავს თურქეთის ეს გადაწყვეტილება? როგორი ინტერპრეტაცია უნდა მიეცეს ანკარის მიერ გადადგმულ ნაბიჯს - არის თუ არა ეს პრეზიდენტ რეჯეფ ერდოღანის პიარ-კამპანიის ნაწილი თუ გულწრფელ კეთილ ნებას წარმოადგენს? ჯერ-ჯერობით ამაზე მტკიცედ რაიმეს თქმა ძნელია, ეჭვები საკმაოდ არსებობს.
აზერბაიჯანი ევროპულ განზომილებაში
აზერბაიჯანი არასდროს არ ყოფილა ისეთი ძლიერი დამოუკიდებლობის აღდგენის მომენტიდან საბჭოთა ნანგრევებზე (1991 წლიდან), როგორიც დღესაა. ბაქომ არამარტო შური იძია ერევანზე 1992-94 წლების ომში დამარცხებისათვის, არამედ მეტი მოკავშირეებიც შეიძინა - ევროკავშირისა და ისრაელის სახით.
ევროპელებმა აზერბაიჯანულ გაზში რუსული გაზის [ნაწილობრივი] ჩანაცვლების შესაძლებლობა დაინახეს: ევროკომისიის ხელმძღვანელმა ურსულა ფონ დერ ლაიენმა, რომელიც გასული შემოდგომით ბაქოს ეწვია, აზერბაიჯანს „საიმედო ქვეყანა“ უწოდა. ისრაელს, რომელმაც ბაქო, ანკარის მსგავსად, თავისი წარმოების იარაღით უზრუნველყო, აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე რამდენიმე სათვალთვალო-სადამკვირვებლო პუნქტი აქვს მოწყობილი დაუძინებელი მტრის - ირანის წინააღმდეგ.
ილჰამ ალიევის მოსკოვური გამოცდილება
მოსკოვის საერთაშორისო ურთიერთობათა სახელმწიფო ინსტიტუტის („მგიმო“) კურსდამთავრებულმა, აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა, სხვა სასარგებლო ჩვევა-უნარებთან ერთად, რუსეთში ისიც ისწავლა, თუ როგორ უნდა ელაპარაკოს რუსებს. „თუ არ გსურთ, რომ მე უფრო მეტად დავუმეგობრდე თურქებს, მაშინ თქვენ ერევნის მხარდაჭერა უნდა შეწყვიტოთ“ - უთხრა მან კრემლს.
2020 წლის ნოემბერში, როცა სომხები მთიან ყარაბაღში ქალაქ შუშის დაკარგვის შემდეგ კატასტროფული სამხედრო მარცხის წინაშე აღმოჩნდნენ, მათ დახმარების მიღების მიზნით რუსეთს მიმართეს. ცხრა ნოემბერს კრემლმა ორივე დაპირისპირებულ მხარე სამშვიდობო სეთანხმების ხელმოწერაზე დაითანხმა - სომხებმა დააბრუნეს 1992-94 წლებში მიტაცებული რაიონები, სამაგიეროდ მიირეს რუსი მშვიდობისმყოფლების მიერ მართვადი „ლაჩინის დერეფანი“ თავიანთ სტეფანაკერტელ თანამემამულეებთან დასაკავშირებლად. მაგრამ ეს დერეფანი უკვე 30 დღეა აზერბაიჯანის მიერ არის დაბლოკილი: რუსეთი დღეისათვის როგორც პოლიტიკურად და დიპლომატიურად, ასევე სამხედრო თვალსაზრისით კავკასიაში ძალიან სუსტია, რომ „ლაჩინის გზა“ თავისი გავლენით და ზეწოლით გახსნას.
სალადინის მაგალითი აზერბაიჯანისათვის
უპირატესობის მქონე ილჰამ ალიევისა და რეჯეფ ერდოღანის დუეტი შეცდომას დაუშვებს, თუ თავიანთ სტრატეგიას - „სალიამის მცირე ნაჭრებად დაქუცმაცების“ პოლიტიკას გააგრძელებენ და კავკასის რუკიდან სომხეთს ნელ-ნელა გააქრობენ. ვფიქრობთ, უმჯობესია ორივემ ისტორიული პიროვნების - იუსუფ სალაჰ-ად-დინის (სალადინის) მაგალითი გაიხსენოს, რომელმაც, მართალია, ევროპელ ჯვაროსნებზე გაიმარჯვა, მაგრამ მათი დამარცხების შემდეგ ქრისტიანების მიმართ დიდსულოვნება გამოამჟღავნა [პალესტინელ ქრისტიანებს და იერუსალიმის მომლოცველებს პრივილეგიები შეუნარჩუნა]. აზერბაიჯანის მხრიდან ყველაზე ბრძნულად გადადგმული ნაბიჯი ის იქნებოდა, რომ ბაქომ საბოლოოდ დამარხოს თავისი აზრები „ცივილიზაციათა ომის“ შესახებ და ერევანს, მტკიცე სამშვიდობო გარანტიებთან ერთად, იზოლაციისაგან გათავისუფლებაც შესთავაზოს. გეოპოლიტიკის პრინციპის თანახმად, დათმობაზე მაშინ უნდა წახვიდე, როცა ძლიერი ხარ.
წყარო: https://www.lefigaro.fr/vox/monde/renaud-girard-inquietant-desequilibre-dans-le-sud-caucase-20230109
მოამზადა სიმონ კილაძემ