USD 2.7384
EUR 2.8548
RUB 2.6619
თბილისი
«Tōkyō Shinbun//東京新聞» (იაპონია): „რუმინეთი, ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით, დღეს „უკრაინის ცივ მეზობლად“ ითვლება“
თარიღი:  436

ევროპის ქვეყნების დამოკიდებულება რუსეთ-უკრაინის ომის მიმართ სხვადასხვანაირია. იმ დროს როცა დასავლეთი ევროპა კიევს სრულ სოლიდარობას უცხადებს, აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების მიდგომები (იმის მიუხედავად, რომ ისინი ნატოსა და ევროკავშირის წევრები არიან) კიევ-მოსკოვის სამხედრო კონფლიქტისადმი ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან. ეს მომენტი ისტორიული მიზეზებით აიხსნება: აღმოსავლეთ ევროპას კარგად ახსოვს თავისი დაკარგული მიწები, რომლებიც ჟამთა სიავის გამო უკრაინის საზღვრებში აღმოჩნდნენ, - ნათქვამია იაპონურ გაზეთ „ტოკიო შიმბუნში“ (Tōkyō Shinbun//東京新聞) გამოქვეყნებულ სტატიაში სათაურით „რუმინეთი, ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით, დღეს „უკრაინის ცივ მეზობლად“ ითვლება“ (ავტორი - იუძი კონაინაგი).

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

უკრაინის ზოგიერთი აღმოსავლეთევროპელი მეზობელის პოზიცია კიევის მიმართ მხარდაჭერისა და დახმარების გაწევის საკითხში ერთმანეთისაგან არსებითად განხვავდება. ეს დაკავშირებულია ისტორიული მომენტებით - საბჭოთა პერიოდში უკრაინამ მიიღო ის, რაც მისმა დასავლელმა მეზობლებმა დაკარგეს. ეს განსაკუთრებით პოლონეთს, რუმინეთს და უნგრეთს. თუმცა, რასაკვირველია, ასევე განსხვავდება თითოეულის წინამძღვრები და თავისებურებები.

მოდით, განვიხილოთ რუმინეთთან დაკავშირებული მომენტები: რატომ აქვს ბუქარესტს შერეული და წინააღმდეგობრივი გრძნობები უკრაინის მიმართ.

„ვოლოდიმირ ზელენსკი უკრაინელებს აწამებს“

რუმინეთი ევროკავშირის და ნატოს წევრ სახელმწიფოს წარმოადგენს. ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში - ბუკოვინაში მდებარე ძველი ქალაქი სუჩავა უკრაინის საზღვრისგან სულ ახლოს მდებარეობს და ბევრი ლტოლვილი ომს თავს სწორედ აქ აფარებს. თუმცა, საინტერესოა, რომ ქალაქის ქუჩებში არ ჩანს არც პლაკატები და არც ლოზუნგები უკრაინის მხარდასაჭერად, არ ფრიალებს უკრაინის დროშები. ასეთი სიტუაცია კონტრასტულია ბალტიისპირა ქვეყნებთან შედარებით, რომლებიც ასევე აღმოსავლეთ ევროპაში მდებარეობენ და ძლიერ პროუკრაინულ (და ანტირუსულ) განწყობას გამოხატავენ.

„ვოლოდიმირ ზელენსკი ამერიკის პრეზიდენტის ჯო ბაიდენის მარიონეტს წარმოადგენს. იგი თავის ხალხს აწამებს და იარაღის მათხოვრად არის გადაქცეული“, - ამბობს ჩემთან საუბარში 58 წლის ფლორიანი, რომელიც ტელესაკომუნიკაციო მოწყობილობების კომპანიაში მუშაობს და თავის აზრებს მიზიარებს. იგი თავისუფლად ლაპარაკობს ინგლისურად, ხოლო მისი შვილები ელიტურ გარემოში ცხოვრობენ და სწავლობენ - ჩრდილოეთ ევროპაში. და მაინც ფლორიანი მხარს არ უჭერს უკრაინისადმი გაწეულ დასავლეთის მხარდაჭერას.

ვის ეკუთვნოდა ბუკოვინა?

სუჩავაში ყოფნისას რაც თვალში აუცილებლად გეცემა, ეს არის საინფორმაციო პლაკატები - „რუმინელისთვის მხოლოდ ერთი ბუკოვინა არსებობს“. ამჟამად ბუკოვინის ისტორიულ-ეთნიკური მხარე ორადაა გაყოფილი - მისი ერთი ნაწილი რუმინეთში მდებარეობს, ცენტრით ქალაქ სუჩავაში, ხოლო მეორე - დასავლეთ უკრაინაში, ცენტრით ქალაქ ჩერნოვცში, თუმცა ოდითგანვე ბოკუვინა ერთ კულტურულ არეალს წარმოადგენდა.

ამ მთიანი ადგილი მმართველები პერმანენტულად სხვადასხვა უფრო ძლიერ მფლობელებს ემორჩილებოდნენ - იყო დროს, როცა ბუკოვინა ძველ სლავურ სახელმწიფოს - კიევის რუსეთის შემადგენლობაში შედიოდა, შემდეგ მოლდოვას სამთავროში, ოსმალეთისა და ავსტრია-უნგრეთის იმპერიაშიც. 1918 წელს შევიდა ახლადშექმნილ რუმინეთის სახელმწიფოში.

მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე, საბჭოთა კავშირ-გერმანიის პაქტის საფუძველზე, ბუკოვინის ჩრდილოეთი ნაწილი უკრაინის სსრ-ს შეუერთდა. საბჭოთა კავშირმა მიიღო რუმინეთის კიდევ ერთი მხარე - ბესარაბია (დღევანდელი მოლდოვის დიდი ნაწილი) და იმიერკარპატისპირეთი, რომელსაც უნგრეთი თავისად თვლის. მეორე მსოფლიო ომის დროს რუმინეთი გარკვეული პერიოდით ფაშისტურ გერმანიის მომხრე იყო - ბუქარესტს ტერიტორიების დაბრუნების იმედი ჰქონდა, მაგრამ იმედი გაუცრუვდა: გერმანია დამარცხდა და მოკავშირეებმა (აშშ-მა, დიდმა ბრიტანეთმა და საბჭოთა კავშირმა), იალტის კონფრენციაზე, საბჭოთა კავშირის (ანუ უკრაინის სსრ-ის) საზღვრები რუმინეთთან მიმართებით უცვლელად დატოვეს. სსრკ-ის დაშლის შემდეგ კი ჩრდილოეთი ბუკოვინა უკრაინის რესპუბლიკის შემადგენლობაში დარჩა. ფლორიანი დარდობს: „აი, ამ მიზეზებით ისტორიულად ერთიანი ბუკოვინა ორად იქნა გაყოფილი“.

სუჩავასთან ახლოს მდებარე მე-15 საუკუნეში აგებულ მონასტერში კარგად მოჩანს ფრესკები და მათზე არსებული გერმანული წარწერები. საქმე ისაა, რომ მე-20 საუკუნის დასაწყისამდე ბუკოვინის გარკვეული ნაწილი გერმანულენოვანი იყო, რომელიც ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა. ეს მონასტერიც ამას ადასტურებს. სხვათა შორის, ცნობილი გერმანელი პოეტი (ებრაული წარმოშობით) ჩერნოვცელი იყო.

რუსეთ-უკრაინის ომის ექო ბუკოვინაში

ახლა, როცა ბუკოვინის ისტორიაზე ვწერ, ალბათ, ზოგიერთებს ვლადიმერ პუტინის ნათქვამი გაახსენდება, რომელიც მან ომის დაწყების წინ გააჟღერა: „დღევანდელი უკრაინა საბჭოთა კავშირის მიერ ხელოვნურად იქნა შექმნილიო“, რითაც მან ხელი შეუწყო აღმოსავლეთ ევროპის მეორე მსოფლიოს შემდგომ არსებული წესრიგის შეცვლას.

დღევანდელ საერთაშორისო საზოგადოებაში ხაზგასმულია პრინციპი „უკრაინის მთლიანობა და განუყოფლობა“, მაგრამ ბუქარესტი უკმაყოფილოა იმით, რომ ევროკავშირი ყურადღებას არ აქცევს საზღვრების სამართლიან გადაწყვეტის საკითხს აღმოსავლეთ ევროპაში. შესაბამისად, რუმინეთი გაღიზიანებულია უკრაინის ამბიციებით, რომელსაც, ბუქარესტის აზრით (არაოფიციალურად), ბუკოვინა უსამართლოდ აქვს დაკავებული. რუმინეთის ყოფილი საგარეო საქმეთა მინისტყრის ანდრეი მარგამ გასული წლის სექტემბერში საჯაროდ განაცხადა, რომ „უკრაინის საზღვრები არაბუნებრივია“: მისი აზრით, „ისტორიული სიმართლისა და საერთაშორის სამართლის თანახმად, უკრაინამ იმიერკარპატეთი უნგრეთს უნდა დაუთმოს, გალიცია - პოლონეთს, ბუკოვინა - რუმინეთს, დონბასი და ყირიმი კი - რუსეთს“.

ბევრი დამკვირვებლისა და ექსპერტის მიერ არის შენიშნული, რომ რუმინეთის მთვარობა უკრაინას უფრო ნაკლებად უჭერს მხარს, ვიდრე დასავლეთევროპული ქვეყნები. ამერიკული რადიოსადგური „თავისუფალი ევროპა // თავისუფლება“ კი, რომელსაც აშშ-ის კონგრესი აფინანსებს, რუმინეთს „უკრაინის გულცივ მეზობლად“ მოიხსენიებს...

როგორც უკვე ვახსენეთ ზემოთ, უკრაინის დასავლეთ ოლქში - იმიერკარპატეთში (ცენტრი - უჟგოროდი) ბევრი უნგრელი ცხოვრობს. შესაბამისად, უნგრეთის პრემიერ-მინისტრი ვიქტორ ორბანი ხშირად აცხადებს თანამემამულეთა მხარდაჭერის ლოზუნგებს, კიევის ხელისუფლება კი პერმანენტულ შეშფოთებას გამოხატავს ასეთი „შტატგარეშე“ სიტუაციების გამო.

წყარო: https://www.tokyo-np.co.jp/article/268581

 

ანალიტიკა
«The Washington Post» (აშშ): „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“

ამერიკული გაზეთი „ვაშინგტონ პოსტი“ (The Washington Post) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“ (ავტორი - მარია ილიუშინა), რომელშიც განხილულია არჩევნებისშემდგომი სიტუაცია საქართველოში.

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

(...) ქართველთა უმრავლესობა - გამოკითხვების მიხედვით, 80%-ზე მეტი - მხარს უჭერს ქვეყნის ევროპულ ორიენტაციას და მოსკოვის მიმართ მაინცდამაინც განსაკუთრებულ სიყვარულს არ ამჟღავნებს, ოპოზიცია კი ცდილობს ხმის მიცემის შედეგები წარმოადგინოს როგორც არჩევანი ევროკავშირსა და რუსეთს შორის.

მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ ორ ქვეყანას შორის 2008 წლის აგვისტორში მომხდარი ხანმოკლე ომის შედეგად საქართველოს ტერიტორიის 20% დე-ფაქტოდ რუსეთის კონტროლის ქვეშ იმყოფება, მოსკოვის სამხერო ძლიერების ჩრდილი სულ უფრო შესამჩნევი ხდება. შესაბამისად, „ქართულმა ოცნებამ“ ამომრჩევლებს უფრო რადიკალური დილემა შესთავაზა: არჩევანი მშვიდობასა და ომს შორის.

მმართველი პარტიის „რუსეთის მხარეს შებრუნება“ შედარებით ახალ მოვლენას წარმოადგენს. 2012 წელს, როცა „ქართული ოცნება“ ხელისუფლებაში მოვიდა, მნიშვნელოვან საგარეოპოლიტიკურ წარმატებას მიაღწია - სწრაფად დაუახლოვდა ევროკავშირს მასში გაწევრიანების სურვილით, მაგრამ რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების კვალობაზე პარტიამ რუსეთის ორბიტისაკენ გადაუხვია. მთავრობამ ევროპა და ადგილობრივი ოპოზიცია წარმოადგინა „ომის გლობალური პარტიად“, რომელსაც სურს საქართველო მოსკოვთან ომში ჩაითრიოს და კრემლთან დაპირისპირების ინსტრუმენტად გამოიყენოს

ამჟამად „ქართული ოცნება““ ოფიციალურად პრორუსულ პარტიას არ წარმოადგენს, მაგრამ ხშირად მისი პრაქტიკული მოქმედება საერთო პრორუსულ ჩარჩოებში ჯდება. 

ევროპული გზიდან გადახვევის პოლიტიკის ცენტრში მოჩანს „ქართული ოცნების“ დამაარსებელი ბიძინა ივანიშვილი - მილიარდერი, ყოფილი პრემიერ-მინისტრი, რომელიც ბოლო ათწლეულში წავიდა ქართული პოლიტიკიდან, მაგრამ იმავდროულად გავლენიან ადამიანად რჩებოდა. ბიძინა ივანიშვილი რუსეთში ყოფნის დროს გამდიდრდა, 1990-იან წლებში და როგორც მისი კრიტიკოსები ამბობენ,  მისი რიტორიკა და პოლიტიკური მრწამსი რუსეთის ლიდერის პოზიციას უთავსდება.

რუსეთის არმიის უკრაინაში შეჭრის დაწყებიდან პურველ ეტაპზე საქართველომ უკრაინას მხარი დაუჭირა. თბილისში დღესაც ბევრი უკრაინული დროშა ფრიალებს, მაგრამ მთავრობა თავს იკავებს რუსეთის გადაჭარბებული კრიტიკისაგან და ერიდება ანტირუსული სანქციების რეალიზებას.

„ჩვენ, როგორც ქვეყნის მმართველმა პარტიამ, მთავრობამ, ყველაფერი გავაკეთეთ უკრაინისა და უკრაინელი ხალხის მხარდასაჭერად“, - განაცხადა „ვაშინგტონ პოსტთან“ საუბარში „ქართული ოცნების“ თავმჯდომარის მოადგილემ არჩილ თალაკვაძემ, მაგრამ, მისი თქმით, დასავლეთის ოფიციალურმა პირებმა რუსეთ-უკრაინის ომში საქართველოს ჩათრევა მოისურვეს: „ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ ასეთი პოლიტიკა საქართველოსათვის ძალზე სარისკო და გაუმართლებელი იქნებოდა“.

„ქართულმა ოცნებამ“ წინასაარჩევნო კამპანიის დროს აქტიურად ისარგებლა უკრაინის ომით და ამომრჩევლებს პლაკატების სერია შესთავაზა, რომლებზე გამოსახულია ერთი მხრივ, ომით დანგრეული უკრაინის ქალაქები და სოფლები, მეორე მხრივ - აღმშენებლობის პროცესში მყოფი საქართველო. ასეთმა პროპაგანდამ თავისი გამოძახილი ჰპოვა რუსეთთან ომგადატანილ საქართველოს მოსახლეობაში, განსაკუთრებით სოფლებში, ოკუპირებულ რეგიონებთან ახლოს, მხარეთა დამაშორიშორებელ ე.წ. სადემარკაციო ხაზის გასწვრივ.

როგორ ავიცილოთ თავიდან ომი

ქართველებს კარგად ახსოვთ 2008 წლის აგვისტოს ომი. ჭორვილისაკენ - ბიძინა ივანიშვილის მშობლიური სოფლისაკენ მიმავალი გზა, რომელიც კავკასიის ქედის სამხრეთ კალთებზე მდებარეობს, სწორედ რუსეთის მიერ ოკუპირებული რეგიონის - სამხრეთ ოსეთთან ახლოს გადის, სულ რაღაც ორიოდე კილომეტრში, სადემარკაციო ხაზთან.

ჭორვილაში ბიძინა ივანიშვილს თითქმის ეროვნულ გმირად თვლიან - მდიდარ ადამიანად, რომელიც თანასოფლელებს ყოველმხრივ ეხმარებოდა - სახლებისა თუ გზების მშენებლობაში, ჯანდაცვასა თუ კომუნალური გადასახადების გადახდაში, სანამ მან სახელმწიფო თანამდებობა - ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის პოსტი არ დაიკავა.

„მე ომის მოწინააღმდეგ ვარ. დარწმუნებული ვარ, რომ „ქართული ოცნება“ მსვიდობას შეინარჩუნებს. არ გვსურს, რომ რომელიმე ქვეყანა საქართველოს მტერი იყოს და არც ის გვინდა, რომ საქართველოს იყოს სხვა ქვეყნის მტერი“, - ამბობს გიორგი გურძენიძე, სკოლის დირექტორი, რომელსაც ახსოვს, თუ როგორ ხმაურით დაფრინავდნენ სოფლის თავზე, ცაში რუსული თვითმფრინავები 2008 წელს.

„ქართული ოცნება“ აქტიურად უჭერს მხარს ბიძინა ივანიშვილის პოლიტიკური კურსის ორ ძირითად მომენტს - მშვიდობას ნეიტრალიტეტის გზით და ქართული ტრადიციული ფასეულობების დაცვას. „ქართული ოცნების“ მტკიცებით, მისი სტრატეგიული მიზანი არ შეცვლილა - ევროინტეგრაცია ძალაში რჩება, რომლის რეალიზებას 2030 წლისათვის არის დაგეგმილი: საქართველო ევროკავშირის წევრი გახდება „ღირსეულად“ და ტრადიციული ეროვნული ფასეულობების დაცვით.

„რა თქმა უნდა, მსურს ევროკავშირის წევრი ვიყოთ, მაგრამ ჩვენ ჩვენი წინაპრების ღირსებაც და მემკვიდრეობაც უნდა დავიცვათ. ქალი ქალი უნდა იყოს, კაცი კი - კაცი“, - ამბობს ჭორვილელი მამია მაჭავარიანი.

ქართველთა ღირსება კი დაცული იქნება ორი კანონით, რომლებმაც, პრაქტიკულად, ევროკავშირში საქართველოს პოტენციური წევრობის პროცესი შეაჩერეს - იმიტომ, რომ მათი დებულებები ევროპული ბლოკის სტანდარტებს ეწინააღმდეგება. ეს კანონებია „ოჯახური ფასეულობებისა და არასრულწლოვანების დაცვის, ასევე უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, რომლებიც, როგორც ოპოზიცია აცხადებს, რუსული სამართლებრივი აქტების ასლებს წარმოადგენენ.

ევროპა შორეული ხდება?!

საქართველოს დედაქალაქის მცხოვრებთა ნაწილი შეშფოთებულია, რომ ქვეყნის შანსი ევროკავშირის წევრობაზე მცირდება. „არჩევნებში „ქართული ოცნების“ გამარჯვება სხვა არაფერია, თუ არა ხელისუფლების უზურპაცია“, - ამბობს 38 წლის გიორგი, რომელიც გვარს არ ასახელებს, ვაითუ დევნა დაუწყონ, - „ჩვენ ევროკავშირთან ინტეგრაცია უნდა გავაღრმავოთ. რუსეთთან დაახლოებას კი არცერთი ნორმალური ქვეყანა არ ცდილობს. პრორუსუსლი ორიენტაცია თვითმკვლელობას ნიშნავს, რადგან მოსკოვი არანაირი შეთანხმების პირობებს არ იცავს“.

ოპოზიცია მწვავედ აკრიტიკებს „ქართული ოცნების“ ომის წინააღმდეგ მიმართულ კურსს და მას პროპაგანდისტულს უწოდებს, ზოგიერთები კი თვლიან, რომ მმართველ პარტიის მხრიდან ამგვარი ლოზუნგების წარმოჩენა ხელისუფლებაში დარჩენასა და ერთპარტიული მმართველი სისტემის შენარჩუნებას ემსახურება.

პარტია „საქართველოსათვის“ ლიდერის გიორგი გახარიას განცხადებით, ბიძინა ივანიშვილისა და „ქართული ოცნების“ პოლიტიკაში მომხდარი ცვლილებები - პრორუსული გადახრები - იმითაა გამოწვეული, რომ ევროკავშირში გაწევრიანება ხელისუფლების როტაციას ნიშნავს: „მისი მთავარია მიზანია ხელისუფლების შენარჩუნება. იგი ხედავს, რომ ევროპული დემოკრატია ხელისუფლების არჩევნების გზით შეცვლას ითვალისწინებს“.

მაგრამ არჩევნების შედეგების წინააღმდეგ მიმდინარე საპროტესტო აქციები ისეთივე ძლიერი და ფართო არ არის, როგორიც გაზაფხულზე მიმდინარეობდა ზემოთ ხსენებული კანონების მიღების დროს. ეს ნიშნავს, რომ ოპოზიცია გამოფიტულია. მათ ვერც დასავლეთი ვერ უწევს სათანადო დახმარებას. ბრიუსელს შეუძლია გარკვეული ზეწოლა მოახდინოს „ქართულ ოცნებაზე“, მაგრამ ევროპელი ჩინოვნიკების რეაქცია აწონილ-დაწონილია: დამკვირვებლებმა ნამდვილად დააფიქსირეს დარღვევები, მაგრამ მათ თავი შეიკავეს იმის განცხადებაზე, რომ არჩევნები გაყალბდა და ხმები მოპარულია.

არჩევნებში მომხდარი ყველა დარღვევის დეტალურად გამოკვლევა დროს მოითხოვს - კვირეებს და შეიძლება თვეებსაც, თანაც საკმაოდ რთულია მათი დამტკიცება-დადასტურება. „ჩვენ ახლა ისეთ სიტუაციასთან გვაქვს საქმე, როცა დასავლეთს არ სურს ხისტი ნაბიჯები გადადგას საკმარისი მტკიცებულებების გარეშე, ოპოზიციას კი საკმარისი მტკიცებულებები არ აქვს“, - ამბობს ჯონ დიპირო საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტიდან.

ბიძინა ივანიშვილი აშკარად იმაზე დებს თავის ფსონს, რომ ევროპა საქართველოსადმი ინტერესს დაკარგავს. ჯერ კიდევ ზაფხულში იგი აცხადებდა, რომ აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში დონალდ ტრამპის გამარჯვება რუსეთ-უკრაინის ომს დაასრულებს. „ჩვენ მაქსიმუმ ერთი წელი გვაქვს, რომ ეს ყველაფერი მოვითმინოთ, შემდეგ კი [დასავლეთის] გლობალური და რეგიონული ინტერესები შეიცვლება, მათთან ერთად კი შეიცვლება ინტერესები საქართველოს მიმართაც“, - ამბობდა ბიძინა ივანიშვილი, - ომის დასრულებასთან ერთად კი ყველა გაუგებრობა ევროპასთან და ამერიკასთან გაქრება“.

წყარო: https://www.washingtonpost.com/world/2024/11/21/georgia-russia-elections-influence/

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.