,
თბილისში უამრავი, სხვადასხვა ეპოქაში აშენებული შენობაა, აქედან გამომდინარე ისინი ვიზუალურად ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან. საბჭოთა დროინდელ შენობებს, მთელი საქართველოს ტერიტორიაზე შეხვდებით. ნაგებობები ნათლად გამოხატავენ საბჭოთა წყობის სურვილს, თუ როგორ სურდათ თავისი სიძლიერე შენობების სტილშიც წარმოეჩინათ, საკუთარ არქიტექტურაში გამოეხატათ სოციალისტური და კომუნისტური იდეოლოგია. როგორ მოხდა ამ შენობების ათვისება და შერწყმა ეპოქასთან და მისი დაშლის შემდეგ - ამის უამრავი მაგალითი გვაქვს.
როგორ შეიცვალა საბჭოთა კავშირის დროინდელმა შენობებმა სახე და ფუნქცია – ამას 5 საბჭოთა დროინდელი შენობის მაგალითზე განვიხილავთ.
ექსპოჯორჯია
თბილისის გეოგრაფიული ცენტრის, დიდუბის მიმდებარე ტერიტორიაზე, უფრო ზუსტად წერთლისა და სამტრედიის ქუჩების კვეთასთან, ყველასათვის „გამოფენად“ ცნობილი „ექსპოჯორჯია“ მდებარეობს.
თავდაპირველად თბილისში 1957 წელს, საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სახალხო მეურნეობის საბჭოს მუდმივმოქმედი სამრეწველო გამოფენა დაარსდა, რომლის საფუძველზეც 1960 წელს გაიხსნა საქართველოს სსრ სახალხო მეურნეობის მიღწევათა გამოფენა, ხოლო 1991-დან „საქართველოს სამეცნიერო-ტექნიკური და კომერციული გამოფენების ცენტრი“ ეწოდა. მისი ფართობია 15,3 ჰა; საგამოფენო გადახურული ფართი – 7400 მ; საგამოფენო ღია ფართი – 1,5 ჰა; საპარკო ზონა – 3,2 ჰა; სუბტროპიკული კულტურების ორანჟერეა – 930 მ; ორი დეკორატიული აუზი თავისი შადრევნებით – 2 368 მ; აქვე განლაგებულია და მოქმედებს თერთმეტი თანამედროვე საგამოფენო პავილიონი, საერთ ფართობით 7 410 მ, რომლებიც აღჭურვილია ელექტრომომარაგებით, წყალსადენით, სატელეფონო აპარატურით; აქვს საკონფერენციო დარბაზი თანამედროვე სინქრონული თარგმანის აპარატურით; საბაჟო ტერმინალი; ავტოსადგომი მსუბუქი ავტომანქანებისა და რაილერებისათვის; აგრეთვე ეროვნული და ევროპული სამზარეულოს რესტორანი; ღია საკონცერტო მოედანი და სხვ.
ექსპოჯორჯიას საქმიანობის მიზანია საქართველოს და საზღვარგარეთის სახელმწიფოთა ორგანიზაციებს შორის ეკონოიკური, მეცნიერულ-ტექნიკური სავაჭრო კავშირებისა და ურთერთთანამშრომლობის განვითარება. აქ იმართება საქართველოსა და საერთაშორისო გამოფენები, გამოფენა-პრეზენტაციები, ბაზრობები, აუქციონები, ვაჭრობები, კონგრესები, სამეცნიერო კონფერენციები, კულტურისა და ფოლკლორის ფესტივალები, ვერნისაჟები და სხვა ოფიციალური ღონისძიებები.
1960 წლიდან საგამოფენო პავილიონებში ჩატარდა ასზე მეტი საერთაშორისო და ეროვნული სხვადასხვა თემატიკური და დარგობრივი გმოფენა, გამოფენა-გაყიდვა, გამოფენა-პრეზენტაცია, კონგრესი და კონფერენცია.
რიტუალების სასახლე
ქორწინების სასახლის პროექტი, რომელიც თბილისში მდებარე ბორცვზე ავლაბარში, ბოჭორმის ქ. 21-ში დგას, ვიქტორ (ბუცა) ჯორბენაძეს ეკუთვნის. მშენებლობა 1979 წელს შეუკვეთეს და 1984 წელს დასრულდა. ეს პერიოდი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით იყო სტაგნაციის ხანა, როდესაც ცენზურა განსაკუთრებით აქტიური და სასტიკი იყო.
შენობის მასშტაბები და ღირებულება თანამედროვეთა დიდი მითქმა-მოთქმის საგანი გამხდარა. მაშინდელი საზოგადოებისთვის სრულ შოკს წარმოადგენდა ისიც, რომ სასახლე ქრისტიანული ტაძრის ფორმას იმეორებდა.
სასახლე კარგად ჩაეწერა გარემოში და თავისი დომინირებული მდგომარეობით გაამდიდრა ქალაქის სილუეტი. თანამედროვე ნაგებობა, საკმაოდ გართულებული, მრუდხაზოვანი ფორმებით, გაბატონებულია არსებულ დაბალსართულიან განაშენიანებაში და ქმნის ამ რაიონში ახალ მასშტაბს. საინტერესოდაა გადაწყვეტილი ინტერიერები, რომლებსაც ამშვენებს ფერწერული ნამუშევრები, ჭედურობა. ცენტრალური შესასვლელის წინ ფართო კიბეზე აღმართულ სვეტზე დგას ბრინჯაოსგან ჩამოსხმული დიონისეს კლასიკური ფიგურა. ეს არის გადიდებული ასლი პატარა ქანდაკების, რომელიც ნაპოვნია არქეოლოგიური გათხრების დროს.
არქეოლოგიური მუზეუმი
არქეოლოგიური მუზეუმი მდებარეობს თბილისში დიღმის მასივის თრელიგორების ნასახლარის ერთ-ერთ ბორცვზე. შენობის ავტორები 1979 წელს, შოთა ყავლაშილი და შოთა გვანცელაძე იყვნენ, მოქანდაკე კი თენგიზ კიკალიშვილი. მუზეუმი არქეოლოგ როსტომ აბრამიშვილის ინიციატივით 1988 წელს დაარსდა. მუზეუმში დაცულია თანამედროვე თბილისის ტერიტორიაზე მოპოვებული არქეოლოგიური მასალის უმეტესობა. ქალაქის ტერიტორიაზე გამოვლენილი 200-ზე მეტი არქეოლოგიური ძეგლი 6000-წლოვანი უწყვეტი დასახლების ისტორიას ასახავს.
ე.წ. საბჭოთა ბეტმენი
ყოფილი ინდუსტრიულ-პედაგოგიური ტექნიკუმის კომპლექსი, მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე მდებარეობს. ტექნიკუმის კომპლექსი 1978 წელს არქიტექტორმა ნიკოლოზ ლაზარიშვილმა ააშენა. ის შემაღლებულ ადგილას, გორაზე დგას, მარშალ გელოვანისა და ბროწეულის ქუჩებს შორის.
დღეს ის დევნილების თავშესაფარი და ნაწილობრივ უფუნქციოდ მიტოვებული მონუმენტური ნაგებობაა. კომპლექსი ხუთი ნაგებობისგან შედგება, რომელთაგან ერთი განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს. ერთი შეხედვით უხეში, ძლიერი კონსოლით წინ გადმოწეული ნაგებობა, კლდის ჰორიზონტალურ ხაზს მიჰყვება, ამ ნაწილის ფასადს ამშვენებდა ბარიელიფი, რომელსაც თანამედროვეებმა “ბეტმენი” უწოდეს.
ე.წ. “საბჭოთა ბეტმენი“, 2018 წლიდან ნელ-ნელა იძარცვებოდა. შენობის ფასადზე ამჯერად მხოლოდ რკინა-ბეტონის ფრაგმენტებია დარჩენილი. სავალალო მდგომარეობაშია შენობაც. იმის გამო, რომ მას კულტურული ძეგლის სტატუსი არ აქვს, საბჭოთა მოდერნიზმის ნარჩენები თბილისში ნელ-ნელა ნადგურდება.
ყოფილი ამიერკავკასიის ენერგოსისტემათა გამოთვლითი ცენტრის მთავარი სამმართველოს შენობა
რთულ რელიეფზე ნაგებობის მორგების, უფრო სწორად კი ჩაწერის უაღრესად საინტერესო არქიტექტურის მქონე ნაგებობა: ყოფილი ამიერკავკასიის ენერგოსისტემათა გამოთვლითი ცენტრია (ახლანდელი რადიოსადგური). შენობის არქიტექტორები 1985 წელს ს. კაციტაძე და გ. ჯამბერიძე გახლდნენ.
მისი განხილვა შესაძლებელია არა ლოკალურად არამედ, მისი გარემოში როლით ამ ადგილის სივრცულ სტრუქტურაში და ზოგადად მარჯვენა სანაპიროს სილუეტში. ერთი შეხედვით მარტივი გეომეტრიული ფორმის, ზომიერად თავშეკავებული, მაგრამ საინტერესო არქიტექტურის მქონე ნაგებობა, საკმაოდ ძლიერად, სოლისებურადაა შეჭრილი ფერდობებს შორის წარმოქმნილ ღრმა ხევში და ქმნის საინტერესო სინთეზს გარემოსთან.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
