,
ბოლო წლების მოვლენები მოწმობს იმაზე, რომ ამიერკავკასიის ძირითადი მოვლენები რუსეთის უშუალო მონაწილეობით ხდება. არა იმიტომ, რომ მოსკოვი სპეციალურად ერევა რეგიონში მიმდინარე პროცესებში თავისი მნიშვნელოვნობის საჩვენებლად ან ვინმესთვის რაიმეს მოსაკბეჩად, არამედ ბანალურად იმის გამო, რომ მის გარეშე არ გამოდის არსებული პრობლემური საკითხების გადაწყვეტა ან დაძაბულობის გრადუსის დაწევა, უპირველეს ყოვლისა, იმათი, რომლებიც აზერბაიჯანულ-სომხური ურთიერთობების ნორმალიზაციას ეხება.
დღეს ერთი უმთავრესად მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის დარეგულირებაზეა დამოკიდებული. პრობლემის ისტორია კრგადაა ცნობილი: ბოლო დროს ამ საკითხის გადაწყვეტით დაკავებული იყო ეუთო-ს მინსკის ჯგუფი აშშ-ს, საფრანგეთისა და რუსეთის ხელმძღვანელობით. შემუშავდა მადრიდული პრინციპები, ყაზანის ფორმულა, ჩამოყალიბდა რუსეთის წინადადებები.
სამწუხაროდ, მუშაობის მრავალმხრივ ფორმატში ვერ მოხერხდა ურთიერთმისაღები გადაწყვეტილებების მიღება. აზერბაიჯანი და სომხეთი არ იყო მზად ორმხრივ დათმობებზე წასასვლელად და დიპლომატიურ დონეზე მკაცრ გელსიანობებს ცვლიდა არაღიარებული რესპუბლიკის ტერიტორიის კუთვნილების საკითხზე, რითაც რეგიონში არსებულ სიტუაციას მუდმივ დაძაბულობაში ინარჩუნებს.
ყველაზე დასამახსოვრებელი ფრაზა, რომელიც აღწერს სომხეთის ხელმძღვანელობის დამოკიდებულებას ამ თემასთან დაკავშირებით, გახდა BBC-ის ინტერვიუში ნ. ფაშინიანის გამონათქვამი: “არცახი სომხეთია, სომეხთა ქვეყანა”.
აბა, აზერბაიჯანი? რატომ არაა ყარაბაღი აზერბაიჯანის ტერიტორია? ჩვენ გვგონია, რომ ეს ი. ალიევმაც იკითხა, როდესაც სომხეთის “სახალხო პრემიერის” მკვახე განცხადება წაიკითხა.
ამ კითხვაზე პასუხის სრულყოფილად გაცემა მან სავსებით მალე შეძლო, 2022 წლის 9 ნოემბერს, 44-დღიანი ომის დასრულების შემდეგ, როდესაც აზერბაიჯანმა დაიბრუნა თავის კონტროლ ქვეშ ყარაბაღის 5 რაიონი, ნ. ფაშინიანი კი შიდაპოლიტიკური სიტუაციის ძლიერი ტურბულენტობის პირობებში ძლივს გაჩერდა პრემიერის სავარძელში.
აღვნიშნოთ, რომ სრული განადგურებისგან და მთელი მთიანი ყარაბაღის დაკარგვისგან სომხეთი სწორედ რუსეთმა გადაარჩინა, რომელმაც შეძლო სისხლის ღვრის შეჩერება და მოლაპარაკდა ბაქოსა და ერევანთან დარეგულირების გაგრძელებაზე არა ზარბაზანის ცეცხლის ქვეშ, არამედ დიპლომატიურ დონეზე.
რუსეთმა გააგზავნა თავისი მშვიდობისმყოფელი კონტინგენტი, რომლის მთავარი ამოცანა გახდა უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, მათ შორის, ლაჩინის დერეფნის ზონაში.
კიდე ვინ გააკეთა რუსეთზე მეტი სომხეთისთვისა და მისი ხალხისთვის სომხეთის დასავლელი მეგობრებიდან? ვინ შეძლო აზერბაიჯანის არმიის გაჩერება მთიანი ყარაბაღის დედაქალაქის – სტეფანაკერტის – მისადგომებთან? არავინ!
მაშინ რატომ ივიწყებენ ასე მალე გადარჩენილი ნ. ფაშინიანი და სომეხი ხალხი ამის შესახებ, რატომ არ სურთ აზერბაიჯანის, სომხეთისა და რუსეთის ლიდერების განცხადებების დებულებების შესაბამისად თავის თავზე აღებული ვალდებულებების შესრულება და რატომ უბიძგებენ ბაქოს “წითელი ხაზის” გადაწევისკენ?
პასუხი ნათელია – სომხეთის ხელმძღვანელობას არ გააჩნია საკუთარი პოზიცია და იმდენადაა დამოკიდებული დასავლეთზე, რომ ახლაც ცდილობს რუსეთზე დანაშაულის გადაბარებას თავისი უიღბლობისა და შეცდომების გამო.
ამის პირდაპირი დასტურია ლაჩინის დერეფანში ამ დღეებში შექმნილი ვითარება.
12 დეკემბრიდან გზა სტეფანაკერტი – გორისი, რომელიც მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკასა და სომხეთს ასერთიანებს, გადაკეტილია აზერბაიჯანელი გარემოსდაცვითი აქტივისტებისა და საზოგადო მოღვაწეების მასობრივი შეკრების შედეგად, რომლებიც ითხოვენ სომხების მიერ ყარაბაღის ბუნებრივი რესურსების უკანონო ექსპლუატაციის მიტოვებასა და პირობების შექმნას ეკოლოგიური მონიტორინგის ჯგუფის მუშაობისთვის.
უდავოა, ეს არ არის აზერბაიჯანის სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების სტიქიური აქცია, არამედ ბაქოს მკაფიო გათვლა ერევანზე ზეწოლის მოსახდენად, რომელიც ზამთრის პერიოდში ცდილობს მოლაპარაკებების პროცესის დაკონსერვირებასა და სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის ვადების გადაწევას, რადგან მერყეობს საბუთის ვაშინგტონისა და მოსკოვის ვარიანტებს შორის.
ბაქოსთვის ბოლო წვეთი ასევე გახდა მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის სახელმძღვანელო თანამდებობაზე რ. ვარდანიანის გამოჩენა, რომელმაც უარი თქვა რუსეთის მოქალაქეობაზე, როგორც ის ამბობს, არცახის შენარჩუნების მიზნით.
რეალურად კი ნ. ფაშინიანისა და ა. ჰარუთუნიანის მდუმარე თანხმობით რ. ვარდანიანის სახელმწიფო მინისტრად დანიშვნა რუსეთისა და აზერბაიჯანის (ბაქომ არაერთხელ განაცხადა ყარაბაღის საკითხზე მოლაპარაკებების წარმართვის მზადყოფნა მხოლოდ შეთანხმებულ ფიგურასთან) ერთმანეთთან დაჯახების მცდელობას ჰგავს, რითაც პასუხისმგებლობა მოიხსნა მიმდინარე მოვლენებზე და ყურადღება სხვა პრობლემებზე დაგაიტანა.
შედეგად, დაინტერესებულ მხარეებთან მოლაპარაკებების გზით რუსეთმა კიდევ ერთხელ შეძლო სომხეთისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ლაჩინის დერეფნის განბლოკვის საკითხის გადაწყვეტა და, გარდა ამისა, მთიან ყარაბაღს გაზის ბლოკადა მოხსნა.
თუმცა მთიანი ყარაბაღის პრობლემის სრულყოფილ დარეგულირებამდე კიდევ ბევრი დარჩა და ჩვენ გვგონია, რომ მოსკოვს კიდევ არაერთხელ მოუწევს ბაქოსა და ერევანს შორის ხიდების გადება მხოლოდ იმიტომ, რომ ვერავინ სხვა ამას ვერ გააკეთებს.
რადგან მათ – ჩვენ სომხეთის დასავლელ მეგობრებს ვგულისხმობთ – მხოლოდ ხმამაღალი განცხადებების გაკეთება, ვერდიქტების გამოტანა, დაბრალება შეუძლიათ, ხოლო პრობლემების გადაწყვეტა ხალხის ინტერესებიდან გამომდინარე უფრო ფაქიზი სამუშაოა, რომელიც სიტუაციის გაგებასა და შესაბამის უნარჩვევებს ითხოვს.
ამ გზაზე მოსკოვს პროვოკაციები, ბრალდებები, მუქარები ელოდება, მაგრამ ასეთია მისი – ძლიერი სახელმწიფოს – გზა.
საბოლოო ჯამში, რსკ-ს შეუძლია რეგიონიდან წასვლა და რითი დამთავრდება ყველაფერი – მორიგი ომით, რომელიც ათასობით როგორც აზერბაიჯანული, ისე სომხური წარმოშობის ხალხისთვის ტრაგედია გახდება.
მათ კი, რომლებიც მის შეცვლას ცდილობენ (აშშ, ევროპის კავშირი და სხვები), უკვე აჩვენეს, თუ როგორ აგვარებენ პრობლემებს ავღანეთის, ერაყის, სირიის, ლიბიისა და ა.შ. მაგალითებზე და როგორ ტოვებენ თავის შემდეგ მხოლოდ ფერფლსა და ნგრევას.
