,
გერმანულ გაზეთ „დი ველტში“ (Die Welt) რუბრიკით „რეგიონული კვლევები“ გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „სვანეთში - „კავკასიის გვირგვინში“ - მოთხილამურეები ერთადერთობის განცდას გრძნობენ“ (ავტორი - შტეფან ვაისებორნი). პუბლიკაციაში განხილულია საქართველოს მაღალმთიანი რეგიონის - სვანეთის ისტორია და თანამედროვეობა, წარსულისა და დღევანდელობის ურთიერთკავშირი, ადგილობრივი კოლორიტი, ტრადიციები და რეგიონის განვითარების პერსპექტივა.
გთავაზობთ სტატიას მცირე შემოკლებით:
მხოლოდ ერთ გზას მივყავართ კავკასიონის იმ მაღალი მწვერვალებისკენ, რომლითაც სვანეთი - საქართველოს მთიანი მხარეა განთქმული. სვანეთში მდებარეობს სოფელი უშგული, ყველაზე მაღალმთიანი სოფელი, რომელსაც ზემოდან შხარა - საქართველოს ყველაზე მაღალი მწვერვალი (5201 მეტრი) გადმოჰყურებს.
სვანეთი წინათ და ახლა
როცა 1996 წელს იუნესკომ მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში უშგული შეიტანა, თავისი კარგად შენახული შუასაუკუნეობრივი კოშკებით, გზები უსაფრთხო არ იყო. სვანეთს ბანდიტური დაჯგუფებები აკონტროლებდნენ: საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო უცხოელ მოგზაურებს აფრთხილებდა, რომ გამორიცხული არ იყო შეიარაღებული თავდასხმები, ძარცვები და ადამიანთა გატაცებები.
დღეს საქართველოს ტერიტორიაზე მხოლოდ ორი რეგიონში არ არის რეკომენდებული ყოფნა - ახაზეთში და „სამხრეთ ოსეთში“, რომლებიც რუსეთის მიერ არიან ოკუპირებულნი. ქვეყნის დანარჩენი ნაწილი სტაბილურად და უსაფრთხოდ ითვლება, მათ შორის სვანეთიც, რომელიცსამხრეთ კავკასიაში ტურისტებისათვის ერთ-ერთ ყველაზე უძველეს, ხელუხლებელ და იმავდროულად მიმზიდველ მხარედ ითვლება, თავისი შორი მდებარეობის გამო.
სვანური ტრადიციები და ენის გაქრობის საფრთხე
სვანეთი ხასიათდება ძნელადმისადგომი ხეობებით, მაღალმთიანი უღელტეხილებით, მყინვარებითა და პლატოებით. ამ მხარის გაკონტროლებმა რუსეთის ხელისუფლებამ მხოლოდ მე-19 საუკუნის შუახანებში შეძლო. სვანეთის დაუმორჩილებელი მოსახლეობის გამო პრობლემები ჰქონდა საბჭოთა ხელისუფლებასაც. დღესაც სვანების ცხოვრების წესი და კულტურა მხოლოდ უმნიშვნელოდ არის შეცვლილი.
ადგილობრივი მოსახლეობა გამოირჩევა როგორც უძველესი, ქრისტიანობამდე არსებული ადათ-წესებით, ასევე შუა საუკუნეების ტრადიციებით, მითიური ფოლკლორით, ცეკვებით და ინსტრუმენტებით, რომლებიც ზოგიერთებს შეიძლება არქაულად მოეჩვენოს. გარდა ამისა, სვანებს საკუთარი სალაპარაკო ენა აქვთ, რომელიც ქართული ენის მონათესავედ ითვლება, თავისი ბევრი ხმოვანი ბგერებით, თუმცა სვანური ენით მხოლოდ 30 ათასამდე მცხოვრები სარგებლობს. ამიტომ იუნესკოს კლასიფიკაციით, სვანურ ენა „გაქრობის საფრთხის წინაშე მდგარ ენად“ ითვლება.
სვანეთი - ევროპის ყველაზე მაღალი მხარე
სვანეთს ხშირად „კავკასიის გვირგვინსაც“ უწოდებენ. სპორტის ზამთრის სახეობების მოყვარულებისათვის სვანეთის მთები ნამდვილ საოცრებას წარმოადგენს - აქ არის პრაქტიკულად ხელუხლებელი ბუნება, უსასრულო თოვლიანი ფერდობებით და სიწყნარით, განმარტოებით, მშვიდი ადგილებით, რასაც შედარებით უფრო განვითარებულ ალპებში ვერ იპოვით.
სვანეთის მთებში მდებარე სამთო-სათხილამურო ბაზები მცირეა, მაგრამ თანამედროვე ტექნოლოგიებით მოწყობილი. ტურიზმი ძირითადად ბოლო წლებში გახდა პოპულარული. 30 წლის წინათ, ეკონომიკური პრობლემების გამო სვანეთი (განსაკუთრებით ზემო სვანეთი) ბევრმა ადგილობრივმა მცხოვრებმა დატოვა, დღეს კი ისინი უკან ბრუნდებიან - ტურიზმის განვითარება შემოსავლების წყარო ხდება.
2016 წელს სვანეთში სამთო-სათხილამურო კურორტი „თეთნულდი“ გაიხსნა, რომელიც 4858 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს და რამდენიმე მეტრით აღემატება ევროპის ალპების ყველაზე მაღალ მწვერვალს - მონბლანს. „თეთნულდში“ არის 14-კილომეტრიანი სათხილამურო ტრასა და მუშაობს ხუთი საწეველა. კურორტი „ხაცვალი“ მხარის ადმინისტრაციულ ცენტრთან - მესტიასთან ახლოს მდებარეობს, გამოირჩევა იდეალური ხუთკილომეტრიანი ტრასით. ჯერ-ჯერობით გაურკვეველია, რეალიზდება თუ არა უშბის გიგანტური მყინვარის ათვისების პროექტი გონდოლების მეშვეობით, სადაც ზაფხულშიც შეიძლება თხილამურებით სრიალი.
სვანური სამზარეულო: კუპდარი
მსოფლიოს ბევრი ქვეყნისა და ხალხის სამზარეულოში შეხვდებით ცომის ღვეზელს შიგთავსით, რომელსაც სხვადასხვა სახელი ჰქვია. სვანეთში მას კუპდარს ეძახიან - ცხვრის ან ღორის ხორცის შიგთავსით, რომელსაც შერეული აქვს სანელებლები.
კუპდარს ცხელს მიირთმევენ, სპირტიანი სასმელის - ჭაჭის არაყის - თანხლებით, რომელიც თითქმის მთელ საქართველოშია გავრცელებული.
„სვანეთი“ - ვარსკვლავი კოსმოსში
დედამიწას „სვანეთთან“ - ციურ სხეულთან - თითქმის 300 მილიონი კილომეტრი აშორებს: „სვანეთი“ ასტეროიდს წარმოადგენს, რომელიც მარსსა და იუპიტერს შორის სივრცეში მოძრაობს. ის 1978 წელს საბჭოთა ასტრონომმა ნიკოლაი ჩერნიხმა აღმოაჩინა ყირიმის ობსერვატორიიდან და მას კავკასიის რეგიონში მდებარე კოლორიტული მხარის - სვანეთის სახელი ეწოდა. იმ დროს სვანეთი და მთლიანად საქართველო საბჭოთა კავშირის სემადგენლობაში შედიოდა.
„სვანები - ყველაზე მამაცი და გაბედული ხალხი მსოფლიოში“
ძველ ბერძენ გეოგრაფს სტრაბონს სვანები ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე პირველი საუკუნეში ჰყავს მოხსენიებული. მან კარგად იცოდა, რომ კავკასიიდან აღმოსავლეთით საქარავნო გზა მიემართებოდა და სვანებს იმდროინდელ მსოფლიოში უშიშარ მეომრებად თვლიდა.
ტრადიციული არქაული სამართლებრივი ადათ-წესები სვანეთში დღესაც არის შემორჩენილი - გვარის უხუცესიდან დაწყებული, რომელიც ყოველდღიურ ცხოვრებას არეგულირებს, სისხლის აღებით (შურისძიებით) დამთავრებული, რომელიც ამჟამადაც ნაწილობრივ არის გავრცელებული.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
