ამერიკულმა გაზეთმა „ნიუ-იორკ თაიმსმა“ (The New York Times) გამოაქვეყნა სტატია სათაურით „რატომ ითვლება შავი ზღვა ცხელ წერტილად რუსეთსა და დასავლეთს შორის“ (ავტორები - ბენ ჰაბარდი და გულსინ ჰარმანი).

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

თუ თქვენ თქვენ იმ ადგილების სიის შედგენას დაიწყებთ, სადაც, სავარაუდოდ, აშშ-სა და რუსეთის შეიარაღებულ ძალების პოტენციური შეტაკება შეიძლება მოხდეს, შავ ზღვას პირველი ადგილი უნდა მიაკუთვნოთ. ევროპის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ფლანგზე მდებარე ეს გიგანტური წყალსატევი დიდი ხნის განმავლობაში რჩებოდა, ერთი მხრივ, აშშ-სა და მისი ევროპელი მოკავშირეების და მეორე მხრივ, რუსეთის მეტოქეობის არეალად, ხოლო რუსეთ-უკრაინის ომმა მათი კონკურენციის დინამიკა უფრო გააძლიერა.

ამას წინათ რუსეთის სამხედრო თვითმფრინავის მიერ ამერიკული სამხედრო დრონის ჩამოგდება საგანგაშო სიგნალი გახდა ბევრი შავიზღვისპირა და რეგიონსმიღმა ქვეყნისთვის, რომ აქ ნებისმიერ მომენტში შეიძლება შეტაკება მოხდეს.

„შავი ზღვის აკვატორიაში ყოველთვის პრობლემები იყო, მაგრამ ახლა ფსონების თამასა განსაკუთრებით „მაღლა არის აწეული“, - ამბობს იან ლესერი, აშშ-ში არსებული მარშალის გერმანული ფონდის კვლევითი ჯგუფის ხელმძღვანელი, - „და რაც უფრო დიდხანს გრძელდება კონფლიქტი, მით უფრო მეტია სიტუაციის კონტროლიდან გამოსვლის რისკი“.

ფართობით შავი ზღვა კალიფორნიის შტატზე ცოტა მეტია, მის ნაპირებზე კი ექვსი სახელმწიფო მდებარეობს - მათგან თურქეთი, რუმინეთი და ბულგარეთი ნატოს წევრები არიან, უკრაინა [და საქართველო] კი ალიანსისადმი მეგობრულად არიან განწყობილნი და მასში გაწევრიანება სურთ. ნატო დიდი ხნის განმავლობაში თვლიდა შავიზღვისპირეთს საკვანძო რეგიონად რუსეთის შესაკავებლად.

შავიზღვისპირეთში უდიდესი მნიშვნელობა აქვს თურქეთის როლს, რომელიც მნიშვნელოვან სატრანზიტო საზღვაო გზას აკონტროლებს - შავ და ხმელთაშუა ზღვების დამაკავშირებელ ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეებს, რომელთა მეშვეობით აქაურ ქვეყნებს მსოფლიო ოკეანეში გასვლა შეუძლიათ.

სრუტეების საერთაშორისო სტატუსს და მათში გემების მოძრაობის წესებს 1936 წელს შვეიცარიის ქალაქ მონტრეში დადებული კონვენცია არეგულირებს. თურქეთს აქვს მათი დახურვის უფლება ომიანობის დროს, სამხედრო ტვირთების გადატანასთან დაკავშირებით. ამ უფლებით ანკარამ, რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტის გამო, გასულ წელს უკვე ისარგებლა.

შავი ზღვას დიდი მნიშვნელობა აქვს ვლადიმერ პუტინისათვის მოსკოვის გავლენის გასაფართოებლად, რის გამოც სიტუაცია ზღვის აკვატორიაში არასტაბილური გახდა. შავი ზღვა მომსწრეა  2008 წლის აგვისტოში მომხდარი რუსეთ-საქართველოს კონფლიქტისა და 2014 წელს უკრაინაში ანტირუსული გამოსვლებისა... შავი ზღვის ახლოს ხდებოდა სხვა ომებიც - კავკასიის რეგიონში აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის, 1992 და 2020 წლებში.

მაგრამ ვლადიმერ პუტინის მიერ ძალის დემონსტრირების ყველაზე ძლიერი ფაქტი გახდა 2014 წელს სტრატეგიული მნიშვნელობის მქონე ყირიმის ნახევარკუნძულის ანექსია, რომლითაც მან შავი ზღვის ჩრდილოეთ ნაწილში რუსეთის პოზიციები განამტკიცა და სევასტოპოლის სამხედრო-საზღვაო ბაზა მთლიანად გააკონტროლა. მას შემდეგ კრემლი მუდმივად აძლიერებს თავის სამხედრო ყოფნას შავ ზღვაზე, რის გამოც 2016 წელს თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ ერდოღანმა კიდეც აღნიშნა, რომ „შავი ზღვა თითქმის რუსულ ტბად გადაიქცაო“.

რუსეთის მეტოქეებმა მოსკოვის გააქტიურებას შავ ზღვაზე და მის ირგვლივ სამხედრო წრთვნებისა და მანევრების გახშირებით უპასუხეს: ნატოს თვითმფრინავები და უპილოტო საფრენი აპარატები რეგულარულად პატრულირებენ შავი ზღვის საჰაერო სივრცეში, ამერიკა და დიდი ბრიტანეთი ასევე რეგულარულად გზავნიან ზღვის აკვატორიაში სამხედრო გემებს, თუმცა აქვე ვიტყვით, რომ მათ იქ ყოფნა, მონტრეს კონვენციის თანახმად, 21 დღეზე მეტი ხნით არ შეუძლიათ.

„დაძაბულობა შავი ზღვის რეგიონში, რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების შემდეგ, რა თქმა უნდა, კიდევ უფრო გამძაფრდა“, - ამბობს თურქი სამხედრო ანალიტიკოსი არდა მევლუთოღლუ, - „ასევე გართულდა მონაპირე ქვეყნების ვაჭრობა, შეიზღუდა უკრაინული მარცვლეულის ექსპორტი, რაც კრიზისით ემუქრება რიგი ქვეყნების სასურსათო უსაფრთხოებას“.

თურქეთი საკვანძო როლს ასრულებს შავი ზღვის მოვლენებში. ჯერ ერთი, რომ ანკარამ, გაეროსთან ერთად, დიდი ძალისხმევა გასწია უკრაინული მარცვლეულის ექსპორტისათვის ე.წ. „საზღვაო დერეფნის“ შექმნაში, თანაც რუსეთ-უკრაინის ომის პირობებში, მეორე - თურქეთი არ აძლევს იმის უფლებას რუსეთს, რომ ბოსფორ-დარდანელის სრუტეების მეშვეობით, შავი ზღვის ფლოტის გასაძლიერებლად, წყნარი ოკეანისა და ბალტიის ზღვის ფლოტების გემები შეიყვანოს. თურქეთი ასევე ზღუდავს შავ ზღვაში ნატოს არაშავიზღვისპირა ქვეყნების სამხედრო გემების შესვლასაც.

„ამჟამად შავ ზღვაზე გემების კუთვნილების უფლება აქვთ მხოლოდ იმ ქვეყნებს, რომლებიც მის ნაპირებზე მდებარეობენ“, - ხაზს უსვამს სტამბოლის ახლო აღმოსავლეთის კვლევითი ინსტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომელი იორუკ ისიქი, რომელიც ყურადღებით ადევნებს თვალს სრუტეებში გემების მოძრაობას. მისი თქმით, ყველაზე ძლიერი ფლოტი შავ ზღვაზე მხოლოდ რუსეთს და თურქეთს ჰყავს. რუმინეთისა და ბულგარეთის ფლოტების ძლიერება ბევრად დაბალია, უკრაინის გემები ბლოკირებულნი არიან, საქართველოს კი მხოლოდ სანაპირო-საზღვაო დაცვის კატერები ჰყავს“.

მაგრამ რადგანაც შავი ზღვის ცა ღია რჩება, ნატომ დრონების სადაზვერვო ფრენების რაოდენობა გააფართოვა, ხოლო რუსეთი, ძალის დემონსტრირების მიზნით, რეაქტიული ავიაგამანადგურებლებით სარგებლობს. ხდება ინციდენტებიც - როგორც უკვე ცნობილია, ერთ-ერთი ფრიად სახიფათო შემთხვევა ამ დღეებში მოხდა, როცა რუსულმა ავიაგამანადგურებელმა ამერიკული სადაზვერვო დრონი ჩამოაგდო.

ამერიკელი ჩინოვნიკები შეშფოთებულები არიან და პროგნოზირებენ, რომ შავ ზღვაზე კიდევ შეიძლება უფრო სახიფათო ინციდენტი მოხდეს და არ აქვს მნიშვნელობა, ეს შემთხვევითი იქნება და წინასწარგანზრახული - ნებისმიერ მომენტში ასეთი ფაქტი, სავარაუდოდ, სიტუაციის ესკალაციას მოახდენს, რასაც სავალალო შედეგები მოჰყვება. ინციდენტების საფრთხე მხოლოდ მაშინ გაქრება, როცა რუსეთ-უკრაინის ომი შეწყდება.

„ყოველდღიური მონაცემები იმაზე მეტყველებს, რომ პოტენციური კონფრონტაციისა და ესკალაციის გეოგრაფია უფრო ფართოა, ვიდრე ჩვენ წარმოგვიდგენია“, - აცხადებს გერმანიის მარშალის ფონდის თანამშრომელი იან ლესერი, რომელიც შავიზღვისპირა ქვეყნებს სიფრთხილისაკენ მოუწოდებს.

წყარო: https://www.nytimes.com/2023/03/15/world/middleeast/black-sea-ukraine-war.html

მოამზადა სიმონ კილაძემ