ბრიტანული ჟურნალი „ეკონომისტი“ (The Economist) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „იდუმალი შუამავლები, რომლებიც რუსეთის სამხედრო მანქანას ეხმარებიან: რატომაა დასავლური სანქციები „საცერივით წყალგამტარი?“, რომელშიც განხილულია ანტირუსული სანქციების არაეფექტურობისა და რუსული ეკონომიკის განვითარების მიზეზები.

გთავაზობთ პუბლიკაციის შინაარსს:

რუსი მაღალჩინოსნების განცხადებით, რუსეთის ეკონომიკა უკვე განწყობილია იმისათვის, რომ დასავლურ სანქციებს ათწლეულობით კიდევ გაუძლოს. ფაქტები მოწმობენ, რომ რუსებისათვის სანქციების ეფექტის მინიმუმამდე დაყვანა რაიმე დიდ პრობლემას არ წარმოადგენს. შეხედეთ: ეკონომიკა სწრაფი ტემპით ვითარდება - მეორე კვარტალში 4%-იანი მატება დაფიქსირდა და ეს ხდება ისეთი უმკაცრესი სანქციების პირობებში, რომელიც ოდესმე ისტორიულად შემოუღიათ რომელიმე სახელმწიფოს წინააღმდეგ. მოსახლეობა არ შიმშილობს, ხელფასები მატულობს, ვაჭრობა ყვავის. მართლაცდა, რაშია საქმე?

კითხვაზე პასუხის გასაცემად შევხედოთ ყაზახეთს: ამ ცენტრალაზიურ რესპუბლიკას უკრაინაში ომის დაწყებისას მომგებიანი ბილეთი შეხვდა. საქმე იმაშია, რომ როცა ევროპულ ფირმებს, ტექნოლოგიური პროდუქციის მსხვილ მწარმოებლებს, რუსეთში პროდუქციის ექსპორტი აკრძალათ, სავაჭრო არენაზე ყაზახეთი გამოვიდა, რომელმაც თავისი 50 პროფილური კომპანიით - საწარმოო პოტენციალით 100 მილიონი დოლარი წელიწადში - გაჩენილი სიცარიელე შეავსო. შესაბამისად, ყაზახეთის ექსპორტი რუსეთში 20023 წელს 300 მილიონ დოლარამდე გაიზარდა. იმავდროულად მნიშვნელოვნად გაიზარდა ელექტრონიკის იმპორტი ევროპიდან ყაზახეთში. ალბათ, მკითხველი კარგად მიხვდება, რომ რუსულმა ფირმებმა ევროპელი მიმწოდებლების შესანარჩუნებლად გვერდითი გზები იპოვეს.

თანაც ყაზახეთი ერთადერთი ქვეყანა არ არის, სადაც რუსეთთან ვაჭრობამ მკვეთრად იმატა უკრაინასთან ომის დაწყების შემდეგ. ყაზახეთის გვერდით დგას სომხეთი, აზერბაიჯანი, საქარტველო, თურქეთი და სხვა სახელმწიფოები. აღსანიშნავია, რომ 2023 წელს ამ ქვეყნებში ევროკავშირიდან ექსპორტი 50%-ით გაიზარდა, 2021 წელთან შედარებით.

მოსკოვის წინააღმდეგ ამოქმედებული სანქციები დასავლეთის ძალისხმევის ნაწილი იყო უკრაინისადმი დახმარების საკითხში, მაგრამ აგრესორს სავაჭრო ემბარგომ დღემდე რაიმე მნიშვნელოვანი ზიანი ვერ მიაყენა.  პარადოქსია, მაგრამ ფაქტია: ომის დაწყებიდან მესამე წელს რუსეთის ეკონომიკა კი არ ინგრევა, არამედ იზრდება და ვითარდება, იმავე დასავლეთის ქვეყნებისაგან განსხვავებით, სადაც ეკონომიკური ზრდა დაბალია ან თითქმის არ შეინიშნება. თანაც, როგორც ირკვევა, ვაჭრობა ყველაზე მეტად გაიზარდა იმ პროდუქციით, რომლებზეც დრეს ყველაზე მკაცრი შეზღუდვაა გამოცხადებული. ევროპელი ჩინოვნიკები გამალებით  ცდილობენ „ხვრელების“ ამოქოლვას, მაგრამ ჯერ-ჯერობით წარუმატებლად.

საშუამავლო ვაჭრობის ზრდაში შეიძლება გამოვყოთ სამი მთავარი ფაქტორი:

პირველი - აკრძალული პროდუქციით ვაჭრობა, რომლებიც სანქციებზე ვრცელდება. დღეისათვის ევროკავშირმა 14-პაკეტიანი სანქციები აქვს მიღებული, თანაც ყველაზე ბოლო ახლახანს - ივნისის დასასრულს მიიღო. ამ სანქციების ჩარჩოებში იკრძალება იმ ყველაფრის ექსპორტი, რითაც რუსეთმა შეიძლება ბრძოლის ველზე რაიმე ფორმით ისარგებლოს. და მაინც, ლონდონის ანალიტიკური ცენტრის მონაცემებით, იმ სამხედრო ტექნიკის ნახევარზე მეტი, რომელსაც რუსეთი ბრძოლის ველზე იყენებს, შეიცავს ევროპაში და აშშ-ში წარმოებულ მაღალტექნოლოგიურ კომპონენტებს. სხვათა შორის, იმავე ყაზახეთის მაგალითზე ირკვევა, რომ იმპორტის ყველაზე სწრაფი ზრდა ევროკავშირიდან შეიმჩნევა ქიმიური, ელექტრონული და მანქანათმშენებლობის პროდუქციაში, ანუ რომლებიც დასანქცირებულია. მიუხედავად ამისა, 2022 წელს აღნიშნული სამრეწველო პროდუქციოს იმპორტი 2022 წელს, 2021 წელთან შედარებით, გაორმაგდა, ხოლო 2023 წელს კიდევ 23%-ით იმატა. სომხეთმა ევროპიდან ორჯერ მეტი ქიმიური პროდუქციის იმპორტი განახორციელა, ხუთჯერ მეტი IT-მოწყობილობების და ოთხჯერ მეტი ელექტრონიკისა, 2021 წელთან შედარებით. მაგრამ ეს ციფრები საბოლოო არ არის, რადგან პროდუქციის მნიშვნელოვანი ნაწილი საზღვარს კონტრაბანდული გზით კვეთს და ბევრი რამ ოფიციალურად არ აღირიცხება. შესაძლოა თურქმა და ცენტრალაზიელმა ექსპორტიორებმა მართლაც არ იციან, თუ საიდან და როგორი გზებით ხვდება მათთან აკრძალული ევროპული და საერთოდ, დასავლური პროდუქცია - იმიტომ, რომ ტვირთების ნაწილი სანამ მათამდე მიაღწევდეს, რამდენიმე შუამავალს იცვლის. 

მეორე მიზეზი არაპირდაპირი სავაჭრო ბუმისა ისაა, რომ 2022 წელს რუსეთმა აკრძალა ევროპიდან სატვირთო ავტომობილების პირდაპირი შესვლა რუსეთის ტერიტორიაზე. მაგალითად, ევროკავშირი ვაჭრობს რუსეთთან სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციით, მაგრამ დატვირთულ ავტომანქანებს რუსეტში შესვლა მხოლოდ ირიბი გზებით, მესამე ქვეყნების ტერიტორიის გავლით შეუძლიათ. აი, სწორედ ამიტომ გაიზარდა ორჯერ ევროპული სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის მიწოდების მოცულობა ყაზახეთში.

მაგრამ ყველაზე რთულადაა საქმე მესამე მიზეზთან (ტენდენციასთან) დაკავშირებით: მესამე ქვეყნების კომპანიები ევროპიდან ისეთ ზოგიერთი პროდუქციის იმპორტს ახდენენ, რომლებიც სანქციების დარღვევის არ წარმოადგენს, მაგრამ როგორც ირკვევა, ბრძოლის ველზე გამოიყენება, მაგალითად, საფეიქრო მრეწველობის პროდუქცია (ტექსტილი). ევროკავშირის სპეციალისტებს ეს გარემოება რატომღაც მხედველობიდან გამორჩათ და, ალბათ, შეცდომას გამოასწორებენ. რასაკვირველია, ევროკავშირი ებრძვის სანქციების დამრღვევ კომპანიებს: უკვე შედგენილია „შავი სია“, რომელშიც 2200 ფირმა და ფინანსისტია შეტანილი.

აშკარაა, რომ კავკასიისა და ცენტრალური აზიის ქვეყნების ეკონომიკა დიდ მოგებას იღებს იმ ყველაფრისაგან, რაც კი რუსეთ-უკრაინის ომთან არის დაკავშირებული. თვითონ განსაჯეთ: ხუთი ცენტრალაზიური რესპუბლიკის ერთობლივი ეკონომიკა 2022 წელს გაიზარდა 4%-ით, 2023 წელს კი 6%-ით. სომხეთის ეკონომიკამ კი 2023 წელს „ნახტომი“ გააკეთა - მოულოდნელად 8%-ით გაიზარდა. შესაბამისად, აქ მოკლე ხანში სწრაფად გაფართოვდა ტვირთის გადამზიდავი სექტორი, რომელიც ბოლო დროს 20%-ით მატულობს.

ეს ყველაფერი ევროპელი ჩინოვნიკებისათვის თავის ტკივილად იქცა, რომლებიც არანაირად არ ელოდნენ სანქციების გვერდის ავლის ასეთ მასშტაბებს.

პრობლემის რეალურად გადაწყვეტისათვის აუცილებელია აღნიშნული ქვეყნების (სომხეთი და ა.შ.) მთავრობების მხარდაჭერა, მაგრამ აქაც პრობლემები იჩენს თავს: რეგიონის ქვეყნები აფასებენ მოსკოვთან ურთიერთობებს და არ სურთ კრეთან დამოკიდებურების გაფუჭება. გარდა ამისა, ამგვარ „შუამავლობაში“ არსებობს პოლიტიკოსთა დაინტერესებაც - სანქციების დარღვევით მეტი ფულის შეძენა შეიძლება.

ევროპას ხელი პულსზე უნდა ჰქონდეს დადებული და მის ყველა ცვლილებას უნდა გრძნობდეს. ალბათ, სასურველია ზოგჯერ „თაფლაკვერის“ პოლიტიკის გატარებაც. მაგალითად, სომხეთმა მხოლოდ მას შემდეგ დაიწყო რუსეთთან ვაჭრობის საშუამავლო ფირმების დახურვა, როცა ერევანს ბრიუსელმა 270 მილიონი ევრო კრედიტის სახით გამოუყო. მაგრამ დასავლეთი არ უნდა შემოიფარგლოს მხოლოდ თაფლაკვერით, ხშირად „მათრახიც“ საჭიროა - მაგალითად, უნდა აიკრძალოს მესამე ქვეყნებში ექსპორტი და მათი ბანკების მიმართ „შოლტი“ იქნას გამოყენებული. რა თქმა უნდა, ასეთი ნაბიჯით ევროპული კომპანიებიც დაზარალდებიან. რაც შეეხება უკრაინას, მისთვის ანტირუსული სანქციები, ჯერ-ჯერობით, არაეფექტიანია და დღევანდელი სიტუაცია კიევს სასიკეთოს არაფერს უქადის - რუსეთი იდუმალი შუამავლების წყალობით დასავლურ ტექნოლოგიებს იღებს და ომს აგრძელებს.

წყარო: https://www.economist.com/