,
ნიკოლო მაკიაველის ფილოსოფიაზე, მის პრინციპებზე, სხვადასხვა დროსა და ეპოქაში, უამრავი რამ დაწერილა და თქმულა, თუმცა არც ერთი მისი ნაწარმოები ყოფილა იმხელა განსჯის საგანი, როგორც ლორენცო დი პიერო დე მედიჩისთვის მიძღვნილი წიგნი „მთავარი“. ფლორენციის რესპუბლიკის წინააღმდეგ შეთქმულების ბრალდებით გადასახლებული ნიკოლო მაკიაველი გადაწყვეტს ფლორენციელი მმართველის „გულის მოგებას“ არა მდიდრული საჩუქრებით, არამედ წიგნით, რომელიც ბევრად მეტ ღირებულებას შესძენდა მედიჩს. სინამდვილეში კი ეს წიგნი ერთგვარი საშუალებაა ფილოსოფოსისთვის, რომ დაუბრუნდეს იმ სიმაღლეებს, რაც მას ფლორენციის დატოვებამდე ჰქონდა. მედიჩისადმი ერთგულების დასამტკიცებლად მან ამ წიგნის საშუალებით გაამყარა მმართველის სწრაფვა ტოტალური ძალაუფლებისაკენ. ეს წიგნიც სწორედ ამიტომ არის დიდი განსჯის საგანი, ერთი მხრივ გამართლებულია ტირანია და მისი სისასტიკე, როგორც ქალაქში წესრიგის დამყარების გზა, თუმცა, მეორე მხრივ, იკვეთება მისი პოზიტიური დამოკიდებულება დემოკრატიული წყობისადმი.
მაკიაველის პოლიტიკური აზროვნება ჩამოყალიბდა სხვადასხვა პოლიტიკურ ბრძოლებსა თუ კონფლიქტებზე დაკვირვების შედეგად. სწორედ ამ პერიოდში იწყებს მაკიაველი სახელმწიფოს საქმიანობის შესწავლას, გაანალიზებას და მიზნად ისახავს არსებული პოლიტიკური წყობის რეფორმირებას. რით არის ზემოთ ხსენებული წიგნი გამორჩეული სხვა მისი წინამორბედი ავტორების წიგნებისგან? მისი წიგნის ინტერპრეტაცია შეიძლება მრავალნაირი იყოს, ხოლო ცხოვრებაში მისი იდეების გათავისება ადამიანის მორალზეა დამოკიდებული. მისი მთავარი გზავნილი პოლიტიკური მორალისადმი არის ის, რომ სასურველი არავითარ შემთხვევაში უნდა გავაიგივოთ რეალობასთან. მაგალითად, თუ შენ აღწერ ადამიანებს ისე, როგორებადაც გსურს რომ იყვნენ და არა ისე, როგორებიც არიან სინამდვილეში, მაშინ შენ ვერასოდეს მიაღწევ წარმატებას. სწორედ ასეთ ფუნდამენტურ შეცდომას უშვებდა კარლ მარქსი, რომელიც უგულვებელყოფდა ადამიანის სიზარმაცესა და მის ბევრ სხვა ნაკლოვანებას, რის შედეგადაც მიიღო სამართლიანი იდეების, წარმოსადგენად ძალიან კარგი და მომხიბვლელი, თუმცა უტოპიური ნაშრომი.
ფლორენციის მმართველი ლორენცო დი პიერო დე მედიჩი (1516-1519)
ტექსტში მაკიაველი აღწერს უბრალო მოქალაქის მიერ ძალაუფლების მოპოვებას სიქველის (virtu) და შემთხვევითობების (fortuna) საშუალებით. მისი აზრით, ეს მხოლოდ იარაღისა და ძალის მეშვეობით ხდება, ამის მაგალითად კი მოჰყავს რომულუსი, თეზევსი, კიროსი, მოსე. იგი წერს, „ისინი რომ უიარაღო ყოფილიყვნენ, ვერავის აიძულებდნენ გაეზიარებინათ მათი მრწამსი და აღესრულებინა მათი ნება.“
ძალაუფლება შეიძლება საკუთარი ღირსების წყალობითაც მოიხვეჭო. ამას აუცილებლად უნდა დაერთოს გარკვეული გარემოებების დამთხვევა და სიქველეც. ღირსეული კერძო პირის მმართველად აღზევების, მაგალითად მაკიაველის ჰიერონ სირაკუზელის მოჰყავს.
შემთხვევითობებმა განაპირობეს ყველა იმ კაცის ბედნიერება, რომლებმაც წარმატებას მიაღწიეს მმართველის პოზიციის დასაკავებლად (ამის თვალსაჩინო მაგალითია ამ წიგნის წერის პერიოდში ჯერ არ დაბადებული ნაპოლეონ ბონაპარტი), ხოლო უჩვეულო სიქველით მათ მიეცათ საშუალება სათანადოდ შეეფასებინათ ასეთი შემთხვევითობები, რითაც „განადიდეს თავიანთი სამშობლო და ბედნიერებას აზიარეს იგი“. სიქველე საშუალებაა გახდე მთავარი, დააგვირგვინო ფორტუნის მიერ მოცემული შანსი, არ გაუშვა ხელიდან ბედის ნაჩუქარი შესაძლებლობა და მიაღწიო წარმატებას.
არანაკლებ რთული და მნიშვნელოვანია მოპოვებული ძალაუფლების შენარჩუნება. მაკიაველის წარმოდგენით, დაპყრობილი ქვეყნის შენარჩუნების იდეალური გზა ამ ადგილას დასახლებაა. ასეთი ქმედებით მოსახლეობისგან უფრო მეტ ნდობას მოიპოვებს დამპყრობელი, თუმცა ბევრი ქვეყნის დაპყრობის შემთხვევაში ამ გამოსავლის ეფექტურობა დგება კითხვის ნიშნის ქვეშ, ერთი ადამიანი ყველგან ვერ დასახლდება. ამავე დროს შესაძლოა შენივე ქვეყნის დეცენტრალიზაციამ სატახტო ქალაქის მოსახლეობაში პროტესტი გამოიწვიოს. მმართველობის შენარჩუნების განსამტკიცებლად კი მაკიაველი არ ერიდება ტოტალიტარულ მოდელსაც, აბსულუტური მმართველობის დამყარებას და ამის საილუსტრაციოდ თურქეთი მოჰყავს. იგი საფრანგეთისა და თურქეთის მმართველობის ფორმებს ადარებს ერთმანეთს. თურქეთში ერთი მმართველია, ხოლო „დანარჩენნი კი მისი ყურმოჭრილი ყმები არიან“. საფრანგეთში მეფეს ურიცხვი პატარა „მბრძანებლები“ ახვევია გარს და ასეთი გარემოებები „მეფეს სასიკეთოს არას უქადის“.
როგორ უნდა შეინარჩუნოს ხალხის თვალში სანდოობა მთავარმა? ნიკოლოს პასუხია ეშმაკობით, ცბიერებით. მას დუკას მაგალითი მოჰყავს, რომელმაც ქალაქში თავის სასტიკ თანაშემწე მესსერ რემირო დ’ოკოს შეუზღუდავი უფლებების მინიჭებით წესრიგი დაამყარებინა. როდესაც აღარ იყო საჭირო ასეთი სისასტიკე და რემიროს შეუზღუდავი ძალაუფლებაც ზედმეტი გახდა, ხალხის გულის მოსაფხანად და მათ დასაზაფრად, დასაშინებლად, სასტიკი და გაქნილი კაცის მოკვლა ბრძანა. გაჩეხილი გვამი ჩეზენას მოედანზე გამოატანინა და ამით დუკამ, თითქოს, მესსერ რემიროს ჩადენილი სისასტიკეების პასუხისმგებლობა აირიდა თავიდან. ხალხს აფიქრებინა, რომ რემიროს ჩადენილ სისასტიკეებთან მას არ ჰქონია კავშირი.
ბედისწერას ადამიანის ცხოვრებაზე გარკვეული გავლენა აქვს, ხოლო მის წინააღმდეგ ამხედრება შესაძლებელია შეუპოვარი ბრძოლით. მთავრები თავიან წარუმატებლობას ბედისწერას კი არა თავიანთ უნიათობას უნდა აბრალებდნენ -„ბედისწერა – ქალია და მის მოსათვინიერებლად არ უნდა იშურებდე მუჯლუგუნებსა და წიხლებს“.
„ის, ვისაც აუცილებლად მიაჩნია თავის ახალ სამფლობელოში მტრებისაგან დაიზღვიოს თავი, შეიძინოს მეგობრები, ძალითა თუ ცბიერებით სძლიოს მტერს, სიყვარული და შიში ჩაუნერგოს ხალხს, ხოლო ლაშქარს – მორჩილება და მოწიწება, მუსრი გაავლოს ყველას, ვისაც შეუძლია ან ვალად აძევს რაიმე ავნოს მას, ახლებურად გარდაქმნას ძველი წესრიგი, იყოს მკაცრი და მოწყალე, დიდსულოვანი და გულუხვი, დაშალოს არასაიმედო მხედრობა და მის ნაცვლად შექმნას ახალი, მეგობრული ურთიერთობა იქონიოს მეფეებსა და მთავრებთან, რათა ისინი სიხარულით სწყალობდნენ და შიშით შეურაცხყოფდნენ მას, – ვერსად იპოვის მისაბაძ დუკას მოქმედებებზე უფრო დიდებულ ნიმუშს“.
მმართველობას შეიძლება მიაღწიო ქედუდრეკელი, სასტიკი, შეუპოვარი, მუხანათური და უღმერთო საქციელით, მაგრამ ძალაუფლების შენარჩუნებას ვერ შეძლებ თუ ვერ მოიხვეჭ დიდებას“.
მთავრისთვის ზოგჯერ აუცილებელია, რომ იყოს ორპირიც - „მთავარს არასოდეს გამოელევა იმის მიზეზი, რომ გაამართლოს თავისი ორპირობა
ნიკოლო მაკიაველი - „მთავარს არასოდეს გამოელევა იმის მიზეზი, რომ გაამართლოს თავისი ორპირობა“
მაგალითად, რამდენი შეთანხმება, რამდენი საზავო ხელშეკრულება დარჩენილა ფუჭ ოქმად მთავართა სიმუხთლის შედეგად, და ის, ვინც ახერხებდა უფრო უკეთ გაეთამაშებინა მელას როლი, უფრო ადვილად აღწევდა მიზანს. მაგრამ აუცილებელია საგულდაგულოდ შენიღბო ეს ბუნება, რისთვისაც დიდი თვალთმაქცობა და გაქნილობა გმართებს.“
მაკიაველის აზრით მთავარი ბოროტების გზასაც შეიძლება დაადგეს , ოღონდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ეს აუცილებელია, „ბრბო“ კი მთავართა ქმედებებს მხოლოდ საქმის გერეგნული ნიშნების, მხარეებისა და საბოლოო შედეგების მიხედვით აფასებს.
ავტორები: სმარტარეა, ლაშა ჟვანია
