USD 2.7248
EUR 3.1619
RUB 3.4828
თბილისი
გიორგი კობერიძე - ლიბერალიზმს სერიოზული გამოწვევები აქვს დღეს
თარიღი:  
ქართულ და ზოგიერთ უცხოურ პოლიტიკურ საზოგადოებაში ლიბერალიზმს წარმოაჩენენ, როგორც ნეგატიური ტერმინის მქონე სალანძღავ სიტყვად და არა პოლიტიკურ იდეოლოგიად, მაშინ, როდესაც ამის მთქმელები, ხშირად, ლიბერალიზმის ფუნდამენტურ პრინციპებს თავად იზიარებენ ხოლმე და ქმნიან ერთგვარ პარადოქსს.
ცხადია, ლიბერალიზმი ძალიან ფართო პოლიტიკურ იდეოლოგიასა და ქვე მიმდინარეობას მოიცავს (რითაც ბევრმა ძალამ დაიბრალა/გაიზიარა ლიბერალიზმი) და ყველაფერს ვერ დავფარავ ამ პოსტში, მაგრამ მისი ძირითადი პრინციპებსა და გამოწვევებზე ვისაუბროთ:
- ადამიანი ინდივიდია, თავისი ინდივიდუალური ხედვებით, რომელიც შეიძლება ვიღაცისათვის მიუღებელი და ვიღაცისათვის სასურველი იყოს; ინდივიდუალიზმი ყველა ასპექტში რჩება ინდივიდუალიზმად - შეიძლება დღეს ერთ ასპექტში ორი ინდივიდი თანხმდებოდეს, ხვალ კი, სხვა ასპექტში - აღარ. ავტოკრატიული რეჟიმებისათვის ინდივიდუალიზმი საკმაოდ საშიში მოვლენაა.
- ადამიანებს აქვთ თავისუფლება და შეიძლება ამ თავისუფლებით თავად გადაწყვიტონ ვინ და რა მოსწონდეთ და ვინ არ მოსწონდეთ; თავისუფლება მოიცავს ყველა სფეროს - პოლიტიკიდან დაწყებული, კომპიუტერული ტექნიკით დამთავრებული.
- ადამიანი რაციონალური არსებაა (უნდა იყოს) და თავად, რაციონალური დათვლითა და განსჯით გადაწყვეტს რა არის მისთვის მოცემულ მომენტში სასურველი და რა არა. მაგალითად, იყიდოს ძვირადღირებული ნივთი და იმუშაოს ორჯერ მეტი ამ დანახარჯის ასანაზღაურებლად თუ დაზოგოს ფული ხვალინდელი დღისათვის. ან დაოჯახდეს ანგარებით თუ დაელოდოს ნამდვილ სიყვარულს. ან სულაც სამუშაო დღეს დაიძინოს თუ წავიდეს სამსახურში. ყველა ამ ნაბიჯების უკან ესა თუ ის გათვლა დგას ხოლმე.
- ადამიანებს სხვა ადამიანის აზრების მიმღებლობა აქვთ. ეს არ ნიშნავს რომ აპრიორი პატივს სცემენ სხვის აზრს, მაგრამ მიაჩნიათ რომ სხვისი აზრის გამოხატვის თავისუფლება მნიშვნელოვანია. ანუ, სხვისი აზრის მოსმენა თანდაყოლილია ადამიანის ბუნებისათვის, ხოლო პატივისცემა - ინდივიდუალურად დამსახურებადი.
- ლიბერალიზმი მხარს უჭერს კერძო საკუთრებას. ადამიანი, რომელსაც აქვს კერძო საკუთრება უფრო რაციონალური იქნება ვიდრე ის ადამიანი, რომელსაც არაფერი აღარ აქვს დასაკარგი. ამიტომ, ლიბერალებს სწამთ კერძო საკუთრების, როგორც საზოგადოებრივი სტაბილურობის ერთგვარი გარანტის - თუკი ერთი წაართმევს სხვას კერძო საკუთრებას, ეს გამოიწვევს ჯაჭვურ ეფექტს და შეიძლება ერთხელაც მას წაართვან კერძო საკუთრება;
- რასაც მიაღწევ შენი დამსახურებაა და რაც მოგივა - შენი ბრალია. ეს სოციო-ეკონომიკური მიდგომა მიანიშნებს ფაქტზე, რომ ყველაფერი რაც შენს თავს ხდება შენი გამომუშავებულია. პირიქითაც ასეა ოღონდ - თუკი რაიმე არ გამოვიდა ისიც შენი ბრალია;
- ლიბერალებს კანონის უზენაესობის სწამთ. თუკი სისტემა, რომელშიც მათი ინდივიდუალიზმი, თავისუფლება და კერძო საკუთრება უნდა იყოს დაცული, აუცილებელია კანონი უზენაესობდეს, სხვა შემთხვევაში რა გარანტია აქვთ რომ ვინმე არ მოსპობს იმას, რაც მათია?!
- ლიბერალიზმი სეკულარული სახელმწიფოს მხარდამჭერია - როგორც ეკლესია არ უნდა ჩაერიოს საერო პოლიტიკურ საქმიანობაში (ფუნდამენტალიზმის უარყოფა), ასევე საერო პოლიტიკური წრეები არ უნდა ჩაერიონ საეკლესიო საქმიანობაში (ბიზანტიური პრინციპის უარყოფა).
ცხადია ლიბერალიზმს სერიოზული გამოწვევები აქვს დღეს:
1. ის, ვინც საკუთარ თავს ლიბერალს უწოდებს, ხშირად ძალიან ცოტა აქვთ საერთო ლიბერალიზმთან (ისევე, როგორც თვითგამოცხადებულ კონსერვატორებს კონსერვატიზმთან ხოლმე); ამიტომ, ისინი ლიბერალიზმის თავისებურ გაგებასა და ფორმას ქმნიან, რომელიც ფუნდამენტური ლიბერალიზმის პრინციპებზე აღარ დგას ხოლმე.
2. ლიბერალიზმი სხვისი აზრის გამოხატვის შეზღუდვისათვის რთულად შეიძლება იყოს გამოყენებული, რადგან ეს მიდგომა უფრო მასობრივ და ავტორიტარიზმისაკენ მიდრეკილ იდეოლოგიებს ახასიათებთ ხოლმე, ვიდრე ინდივიდუალიზმის მხარდამჭერ ლიბერალიზმს; ამ ფონზე ზოგიერთი ლიბერალი დილემურ კითხვას სვამს: რა ვქნათ, თუკი ლიბერალურ სისტემას ანტილიბერალური ძალა იყენებს იმისათვის, რომ თავად ეს ლიბერალური სისტემა მოსპოს?
3. ზოგიერთი თანამედროვე ლიბერალი ტოლერანტობასა და პატივისცემას შორის ტოლობის ნიშანს სვამს - რაც მცდარია; ტოლერანტობა და თავისუფალი არჩევანი ადამიანის თანდაყოლილი ფორმაა ხოლო პატივისცემა - შეძენადი და დამსახურებადი, ისიც ინდივიდების თვალში და არა საყოველთაოდ. ანუ შეიძლება ერთი ადამიანი ადამიანთა ნაწილში გმირი იყოს, ხოლო მეორე ნაწილში - ანტიგმირი. თუმცა ამავე საზოგადოებაში გმირები და ანტიგმირები გვერდიგვერდ ცხოვრობენ. როგორც კი ერთი სხვას მოსთხოვს რომ აღიაროს გმირად/ანტიგმირად წინააღმდეგ შემთხვევაში მოსპობს მას - ლიბერალიზმის დიდი კრიზისი იწყება.
4. კლასიკური ლიბერალიზმი ინდივიდუალიზმის წინ დაყენების ფონზე ძალიან მკაცრი პოლიტიკური იდეოლოგიაა და ხშირად კოლექტივისტურ და საყოველთაო პასუხისმგებლობაზე დაფუძნებულ იდეოლოგიებს (მაგ. კლასიკურ სოციალისტებს და მათ მომხრეებს) ძალიან აშინებთ ის;
5. ლიბერალიზმს ძალიან ბევრი ფორმა გაუჩნდა, რომელთა ნაწილიც ლიბერალიზმის პოლიტიკური შეხედულებების ნაწილს, ხოლო ეკონომიკურს მხოლოდ მინიმალურად (ან საერთოდ არ) იზიარებს. ეს კი ტერმინი "ლიბერალის" გამოყენებას საკმაოდ ბუნდოვანს ხდის.
6. არა ყოველდღიური, მაგრამ ფილოსოფიური გამოწვევა ლიბერალიზმში ღმერთის საკითხია. ლიბერალიზმში რიგი პრინციპები ღმერთის გარეშე რთულად არსებობს, რადგან თუკი ვამბობთ, რომ ადამიანისათვის თავისუფალი ნება, არჩევანი და ნებისმიერი სხვა რამ თანდაყოლილია, ეს ნიშნავს რომ ამ "თანდაყოლილ" თვისებებს წყაროც აქვს. და ეს წყარო თავად ადამიანის მიერ შექმნილი სახელმწიფო და კანონი ვერ იქნება, რადგან სახელმწიფო ადამიანს თან არაფერს აყოლებს გარდა ვალდებულებებისა და უფლებებისა. სახელმწიფოები თავიანთი რეჟიმებიანად იცვლებიან, თანდაყოლილობის პრინციპი კი - რჩება. მეცნიერულად, ადამიანისათვის რომ ღრმა ფილოსოფიური პრინციპები აპრიორი თანდაყოლილია ბიჰევიორისტი ფსიქოლოგიები ძალიან მკაცრად უარყოფენ. ერთადერთი რაც თანდაყოლილობის პრინციპს გაამყარებდა ისეთი ძალის არსებობაა, რომელიც მის (ადამიანის) გამორჩეულობას გაამყარებს. ამიტომაა, რომ კლასიკური ლიბერალიზმის მხარდამჭერთა აბსოლუტურ უმრავლესობას ღმერთი (ან მის მაგივრად ნებისმიერი ბუნების ძალა) არ უარუყვია. დღეს, თანამედროვე ლიბერალები, ღმერთის საკითხზე ნაკლებად მსჯელობენ ხოლმე და ამბობენ, რომ ესეც ინდივიდის შინაგანი რწმენის საკითხია. როგორც არ უნდა იყოს, თავისუფალი ნება და სხვა თანდაყოლილი პრინციპების უარყოფა კი არ მომხდარა, არამედ წინ წამოიწია კიდეც.
7. ამერიკულ პოლიტიკაში, მეტწილად, ლიბერალი უფრო მემარცხენე პოლიტიკურ ძალასთან ასოცირდება, ხოლო ევროპის უმეტეს ქვეყანაში - მემარჯვენესთან. ასეა თუ ისე ლიბერალიზმის ფუნდამენტური პრინციპები უფრო მემარჯვენეა ვიდრე მემარცხენე.
როგორც არ უნდა იყოს, მიუხედავად იმისა, რომ ამ პოსტში მისი მხოლოდ მცირე ნაწილი დავფარე, ლიბერალიზმი საკმაოდ მყარი პოლიტიკური იდეოლოგიაა, რომლის ფუნდამენტურ ფორმასაც, არ მოგეჩვენებათ თუ ვიტყვი, რომ ეკონომიკისა და კანონის უზენაესობის პრინციპებით ყველაზე მეტი საზიარო სწორედ კონსერვატიზმთან აქვს და გარკვეულწილად შეთავსებადია ნაციონალიზმთანაც კი, რომელთან ერთადაც მან ფეოდალიზმი დაამარცხა.
ამიტომაა, რომ ხშირად იდეოლოგიებზე დაფუძნებული სალანძღავი ტერმინები საკმაოდ აცდენილია ხოლმე ამა თუ იმ პოლიტიკური იდეოლოგიის ფუნდამენტურ ფორმას და ყოველდღიურ პოლიტიკაში, პოლიტიკოსების მიერ არასწორად გამოიყენება ხოლმე უნებლიედ ან მიზანმიმართულად.
მიყევით ბმულს - გიორგი კობერიძე  
საერთაშორისო ურთიერთობების სპეციალისტი, ჯიპას პროფესორი
ანალიტიკა
«Financial Times» (დიდი ბრიტანეთი): „მსოფლიოში არასტაბილურობა სუფევს, ამიტომ ევროპა უნდა შეიარაღდეს“

ბრიტანულ გაზეთ „ფაინენშელ თაიმსში“ (Financial Times) დაბეჭდილია სტატია სათაურით „მსოფლიოში არასტაბილურობა სუფევს, ამიტომ ევროპა უნდა შეიარაღდეს“, რომლის ავტორები არიან ფრიდრიხ მერცი (გერმანიის კანცლერი) და ემანუელ მაკრონი (საფრანგეთის პრეზიდენტი).

გთავაზობთ სტატიის შინაარსს:

 „ჰააგაში ნატოს სამიტის ფონზე მსოფლიოში ქაოსური მოვლენები სუფევს: ბობოქრობენ ომები, ჩვეული ქცევის წესები და ნორმები ინგრევა,  ხოლო დიდი ხნით განმტკიცებული რწმენები ეჭვის ქვეშ დგება. ამ ეპოქალური გამოცდის ჟამს გერმანია და საფრანგეთი - თავიანთ ევროპელ და ატლანტის ოკეანის გაღმა ნაპირზე მყოფ მეგობრებთან და მოკავშირეებთან ერთად ერთიანი და მტკიცე ფრონტით გამოდიან, რათა დაიცვან ჩვენი საერთო ფასეულობები, ჩვენი მოქალაქეების თავისუფლება და უსაფრთხოება“, - ნათქვამია სტატიის დასაწყისში.

ავტორთა აზრით, „ევროპაში არასტაბილურობის ძირითად წყაროს რუსეთი და მისი იმპერიალისტური ომები წარმოადგენს: „2008 წელს რუსეთი თავს დაესხა საქართველოს, შემდეგ, 2014 წელს - მოახდინა ყირიმისა და დონბასის ოკუპაცია, 2022 წელს კი კრემლის ჯარები უკრაინის დანარჩენ ტერიტორიაზე შეიჭრნენ. ვლადიმერ პუტინის მიზანია ძირი გამოუთხაროს ევროპულ უსაფრთხოებას, მეზობლებს თავს მოახვიოს უკანონო მეურვეობა, ისინი შიგნიდან გატეხოს და თავის ორბიტაზე გადაიყვანოს, საერთაშორისო მართლწესრიგს საფუძველი შეურყიოს. ეს ყველაფერი რუსეთის სტრატეგიულ ინტერესებს წარმოადგენს. ჩვენ არ შეგვიძლია ამ ყველაფერს შევურიგდეთ, ჩვენს კონტინენტზე მშვიდობა უნდა დავიცვათ“.

„თუ კრემლის ამჟამინდელი პოლიტიკის ტრაექტორია არ შეიცვლება, რუსეთი საფრანგეთისა და გერმანიის ურყევ და მტკიცე პოზიციის წინაშე აღმოჩნდება. ამჟამად სასწორზე დევს ევროპული სტაბილურობის ბედი ათწლეულების განმავლობაში.

ნატოს სამიტზე საფრანგეთი და გერმანია დაადასტურებენ თავიანთ მხარდაჭერას იმ ძალისხმევისადმი, რასაც აშშ მიმართავს კონფლიქტების შეწყვეტისათვის და მტკიცე მშვიდობის მისაღწევად. საფრანგეთი და გერმანია მხარს დაუჭერენ უკრაინის სუვერენიტეტს, ცეცხლის შეწყვეტის წინადადებას და გააძლიერებენ რუსეთზე ზეწოლას, მათ შორის სანქციების მეშვეობით“, - აღნიშნავენ სტატიის ავტორები, - „ჩვენ ვუზრუნველყოფთ, რომ უკრაინა კონფლიქტიდან გამოსვლის შემდეგ აყვავებული, ძლიერი და უსაფრთხო ქვეყანა გახდეს“.

როგორც სტატიაშია ნათქვამი, ამ მხრივ უკვე ბევრი რამ არის გაკეთებული - ევროკავშირი უკრაინას 130 მილიარდი ევროთი დაეხმარა. გარდა ამისა, ევროკავშირმა დაგმო კრემლის აგრესიული პოლიტიკა, რისთვისაც რუსეთს მკაცრი სანქციები აქვს დაწესებული. „მაგრამ ეს კიდევ ცოტაა. ამიტომ ჩვენ, დიდ ბრიტანეთთან ერთად, ხელს შევუწყობთ უკრაინის არმიის გაძლიერებას, განვაახლებთ უკრაინის თავდაცვით მრეწველობას იმ მიზნით, რომ სამომავლოდ მას რუსეთის სავარაუდო აგრესიის წარმატებით მოგერიება შეძლოს.

„რა თქმა უნდა, ჩვენი გეგმები მხოლოდ უკრაინას არ ეხება. როგორც ჩანს, ახლო მომავალში კონფლიქტურ გარემოში ცხოვრება მოგვიწევს - იმ მსოფლიოში, სადაც ჩვენი მოკავშირეების წინაშე ახალი დილემები და პრიორიტეტები დადგება. რუსეთის გარდა, ჩვენ, ალბათ, კიდევ ბევრი გამოწვევის მოწმენი გავხდებით. ამისათვის ახლავე უნდა ვიზრუნოთ“, - აღნიშნავენ ავტორები და იქვე მიუთითებენ: აუცილებელია ნატოს გაძლიერება - თავდაცვის სფეროს ალიანსის წევრების საერთო ბიუჯეტის 3,5% უნდა მოხმარდეს, 2%-ის ნაცვლად. დამატებითი ხარჯები აუცილებელია. მათი მეშვეობით ჩვენ იმ ბზარს ამოვავსებთ, რომელიც ნატოს სამხედრო პოტენციალს გაუჩნდა რევანშისტული რუსეთის პირისპირ“, - ხაზს უსვამენ ავტორები.

„ალიანსის უსაფრთხოების ქვაკუთხედად ბირთვული შეკავება რჩება: საფრანგეთს აქვს თავისი დამოუკიდებელი სტრატეგიული ბირთვული ძალები, რომლებსაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ ნატოს საერთო უსაფრთხოების დაცვაში. გერმანიას უფლება აქვს მონაწილეობა მიიღოს ნატოს ბირთვული იარაღის ერთობლივ გამოყენებაში. გარდა ამისა, ერთობლივად ვიმუშავებთ შესყიდვების სისტემის რეფორმირებაში, რომელიც გამოიხატება უნიფიკაციაში, გამარტივებასა და გაზრდაში“, - ნათქვამია სტატიაში.

პუბლიკაციის დასასრულს, ავტორები აღნიშნავენ, რომ ნატო გააგრძელებს მჭიდრო თანამშრომლობას ევროკავშირთან, რათა უკეთ იქნას გამოყენებული ევროპის ტექნოლოგიური უპირატესობა [რუსეთის წინააღმდეგ]. „ჩვენ ვადასტურებთ სამოკავშირეო ერთიანობას, სოლიდარობას და ერთგულებას ჩვენი კონტინენტის თავისუფლების, მშვიდობისა და უსაფრთხოებისათვის“.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.