გერმანულმა სამაუწყებლო კომპანია „დოიჩე ველემ“ (Deutsche Welle), მოსკოვსა და ვაშინგტონს შორის პირდაპირი „ცხელი ხაზის“ ამოქმედების 60 წლისთავთან დაკავშირებით, თავის ვებ-გვერდზე გამოაქვეყნა სტატია სათაურით „დარეკეთ „ცხელ ხაზზე“: რატომ დაიდგა „წითელი ტელეფონები“ კრემლში და თეთრ სახლში 60 წლის წინათ“ (ავტორი - მარსელ ფიურსტენაუ).

გთავაზობთ პუბლიკაციას (დამატებითი მასალების გამოყენებით):

არსებობდა თუ არა ძველ დროში დედამიწის უძლიერესი სახელმწიფოების ლიდერებს შორის პირდაპირი კავშირი? დიდი ალბათობით, არსებობდა - მალემსრბოლების, კურიერების მეშვეობით, რომლებსაც მეფე-იმპერატორთა და პრეზიდენტ-პრემიერთა საიდუმლო ფირმანები მიჰქონდათ, მაგრამ იმდროინდელ კომუნიკაციას, ბუნებრივია, მუდმივი ხასიათი არ ჰქონდა. 

ორი დიდი ომის გადატანა და მესამის დაწყების მუქარა დაჭირდა მსოფლიოს, რომ 60 წლის წინათ, დაპირისპირებული მხარეები, მტრობის მიუხედავად (უფრო ზუსტად, სწორედ მტრობის გამო), დაფიქრებულიყვნენ პირდაპირი საუბრის აუცილებლობაზე, რომელიც ნდობას განამტკიცებდა. მართლაც, მოსკოვმა და ვაშინგტონმა მოილაპარაკეს, რომ ქვეყნის მეთაურებს შორის უშუალო საუბრისათვის კავშირგაბმულობის სპეციალური არხი - ე.წ. „ცხელი ხაზი“ აემოქმედებინათ. ეს მოხდა 1963 წლის 30 აგვისტოს, კარიბის ზღვის კრიზისიდან 10 თვის შემდეგ.

ტელეფონი? არა, ტელეტაიპი

ფილმებსა და წიგნებში იმდროინდელი „ცხელი ხაზი“, ტექნიკური თვალსაზრისით, „წითელი ტელეფონებით“ არის ცნობილი. სინამდვილეში სპეცკავშირი ტელეფონის მეშვეობით კი არ ხორციელდებოდა, არამედ ტელეტაიპის აპარატებით, რომლითაც მხოლოდ და მხოლოდ წერილობითი სახის შეტყობინებები გადაიცემოდა. „ტელეტაიპი იმ დროისათვის, პრინციპში, უკვე კავშირის მოძველებულ სისტემას წარმოადგენდა, თუმცა ტელეფონისაგან განსხვავებით, მისი მოსმენა შეუძლებელი იყო, ანუ გადაცემული ინფორმაცია დაცული იყო გამჟღავნებისაგან“, - განმარტავს ისტორიკოსი ბერნდ გრაინერი „დოიჩე ველესთან“ საუბარში.

ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობას ზესახელმწიფოები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ: „მათ სურდათ დარწმუნებულები ყოფილიყვნენ იმაში, რომ არცერთ მესამე მხარეს, ვინც არ უნდა ყოფილიყო, მათი მიწერ-მოწერის გაგების შესაძლებლობა არ ჰქონოდა“, - ამბობს ბერნდ გრაინერი. „მესამე მხარე“ - ეს სიტყვა მართლაც საყურადღებო იყო, რადგან პირდაპირი კავშირის ხაზი (კაბელი) გადიოდა ასეთი მარშრუტით „ვაშინგტონი-ლონდონი-კოპენჰაგენი-სტოკჰოლმი-ჰელსინკი-მოსკოვი“. საქმის წარმოება სპეცხაზის მომსახურების დროს სრულიად საიდუმლო წესით ხდებოდა, თითოეული მხარის მიერ, სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვის ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად.

„ყავისფერი მელადან“ „განკითხვის დღის ომამდე“

პირველი ინგლისურენოვანი ტექსტური შეტყობინება, რომელიც ვაშინგტონიდან მოსკოვში 1963 წლის სამ სექტემბერს იქნა გაგზავნილი, ძალიან უცნაურად ჟღერდა: „ყავისფერი მელა სწრაფად გადაახტა მთვლემარე ძაღლს - 1234567890“. თუმცა ასეთი ტექსტი უცნაური და გაუგებარი მხოლოდ საქმეში ჩაუხედავებს მოეჩვენებოდათ, სინამდვილეში ფრაზა შეიცავდა ინგლისური ანბანის ყველა ასოს და ყველა ციფრს.

პირველი ოთხი წელი „ცხელი ხაზი“ უქმად იყო. „ცხადია, ტელეტაიპს რეგულარულად, ყოველდღიურად ამოწმებდნენ ტესტირების მიზნით - წყვილ საათებში თეთრი სახლიდან, ხოლო კენტ საათებში - კრემლიდან , მაგრამ მას პირდაპირი დანიშნულებით არ იყენებდნენ“, - ამბობს ბერნდ გრაინერი. პირველად „წითელი ტელეფონით“ მოსკოვთან კავშირისათვის ისარგებლა ამერიკულმა მხარემ - პრეზიდენტმა ლინდონ ჯონსონმა 1967 წელს, ისრაელსა და არაბულ ქვეყნებს შორის დაწყებული „ექვსდღიანი“ (ე.წ. „განკითხვის დღის“) ომის დროს. აშშ-ის თეთრი სახლი შეეცადა თავიდან აეცილებინა შესაძლო კონფრონტაცია კრემლთან: როგორც ცნობილია, აშშ მხარს უჭერდა ისრაელს, სსრკ კი არაბულ ქვეყნებს. „ექვსდღიანი ომიდან“ რამდენიმე წლის შემდეგ, 1973 წელს, ისევ ახალი არაბულ-ებრაული ომის დროს, „ცხელი ხაზით“ ისარგებლა უკვე პრეზიდენტმა რიჩარდ ნიქსონმა ლეონიდ ბრეჟნევთან საუბრის მიზნით.

„ცხელი ხაზის“ კაბელის გაგლეჯვა... ბულდოზერით

ზოგადად, სატელეფონო კაბელები, როგორი მნიშვნელობისაც არ უნდა იყონ ისინი, ყოველთვის შეიძლება დაზიანდნენ:- ვთქვათ ოკეანის ფსკერზე, ან ხმელეთზე, მიწისძვრის და სხვა სტიქიური უბედურების დროს, ან სულაც „ადამიანური ფაქტორის“ მიზეზით. გამონაკლისი არც „ცხელი ხაზი“ არ იყო. მაგალითად, 1960-იანი წლების მეორე ნახევარში, დანიაში, კოპენჰაგენთან ახლოს, ბულდოზერისტმა  კაბელი გაგლიჯა, ხოლო ფინელმა ფერმერმა, როცა მიწის ნაკვეთი იყიდა, ნიშნულს ყურადღება არ მიაქცია - ტრაქტორით ღრმად მოხნა და კაბელიც ზედ მიაყოლა.

1978 წლიდან კრემლი და თეთრი სახლი ურთიერთკავშირის თანამგზავრულ სისტემაზე გადავიდნენ. რა თქმა უნდა, აპარატები და ტექნიკური მოწყობილობები უფრო სრულყოფილი გახდა, მაგრამ ინფორმაციები ძველებურად არა ხმით, არამედ ისევ ტექსტური ვერსიით გადაიცემოდა. ტრადიციულად, მოსკოვიდან  ვაშინგტონში - რუსულ ენაზე, ვაშინგტონიდან მოსკოვში - ინგლისურად. თარგმანს ყოველი მხარე თვითონ აკეთებდა (ეს წესი დღესაც მოქმედებს).

ვინ, როდის და რატომ...

როგორც სხვადასხვა მონაცემებით ირკვევა, ახლოაღმოსავლური კრიზისებიდან ბერლინის კედლის დაცემამდე (კომუნისტური სისტემის კრახამდე) „წითელი ტელეფონით“ მხარეებმა რამდენჯერმე გამოიყენეს:

1973 წელს - ლეონიდ ბრეჟნევმა და რიჩარდ ნიქსონმა ერთმანეთს თავიანთი პოზიციები გააცნეს ინდოეთ-პაკისტანს შორის დაძაბულობის დროს;

1974 წელს - ლეონიდ ბრეჟნევმა და ჯერალდ ფორდმა ერთმანეთს პოზიციები გაუზიარეს თურქეთის არმიის კვიპროსზე შეჭრის გამო;

1979 წელს - 25 აგვისტოს ლეონიდ ბრეჟნევმა ჯიმი კარტერს თავისი უკმაყოფილება შეატყობინა საბჭოთა ავიალაინერის ნიუ-იორკში დაკავების გამო, ხოლო 26 დეკემბერს ჯიმი კარტერმა ლეონიდ ბრეჟნევს - ავღანეთში ჯარების შეყვანასთან დაკავშირებით;

1981 წელს - რონალდ რეიგანმა ლეონიდ ბრეჟნევს თავისი შეშფოთება შეატყობინა პოლონეთში საბჭოთა არმიის სავარაუდო შეყვანასთან დაკავშირებით;

1982 წელს - იური ანდროპოვმა რონალდ რეიგანს თავისი შეშფოთება შეატყობინა ისრაელის არმიის ლიბანში შეჭრასთან დაკავშირებით;

1986 წელს - რონალდ რეიგანმა მიხეილ გორბაჩოვს ამერიკული ჟურნალისტის ნიკოლას დანილოფის გათავისუფლება მოსთხოვა;

ბერლინის კედლის დაცემის შემდეგ, რასაც კომუნისტური სისტემის კრახი მოჰყვა, ისე ჩანდა, რომ ვაშინგტონსა და მოსკოვს შორის კრიზისული სიტუაციები წარსულს ჩაბარდა და „წითელი ტელეფონის“ გამოყენების აუცილებლობა აღარ არსებობდა... მაგრამ დრო ისევ შეიცვალა.

„ცხელი ხაზი“ ინტერნეტის ეპოქაში

ტექნიკურმა ინოვაციებმა, განსაკუთრებით ინტერნეტმა, უკვე დიდი ხანია მისცა შესაძლებლობა ვაშინგტონს და მოსკოვს სწრაფი და საიმედოდ დაცული არხების შექმნისათვის. გარდა ამისა, კრიზისული სიტუაციებისათვის უკვე შეიქმნა პირდაპირი ხაზები მსოფლიოს სხვადასხვა დედაქალაქებს შორისაც.

სხვათა შორის, დღესაც სახელმწიფოთა ლიდერები უშუალოდ და ბუნებრივად მხოლოდ პირადი შეხვედრების დროს საუბრობენ, „ცხელი ხაზის“ მეშვეობით კი მხოლოდ ისევ წერილობითი ხასიათის შეტყობინებები გადაიცემა.

კრემლში დადგმული „წითელი ტელეფონი“ კვლავ „აწკრიალდა“ 2016 წლის 31 ოქტომბერს, როცა აშშ-ის პრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ ვლადიმერ პუტინს მოსთხოვა, რომ აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში რუსულ მხარეს ჰაკერული ჩარევები არ განეხორციელებინა.

უკრაინის ომი და „წითელი ტელეფონი“

როგორც ისტორიკოსი ბერდ გრაინერი ამბობს, ადრეული შეტყობინების სისტემაში „ცხელი ხაზი“ დღემდე გამოიყენება. ცნობილია, რომ აშშ-ის პრეზიდენტი ჯო ბაიდენი რამდენჯერმე დაუკავშირდა ვლდიმერ პუტინს, „მაგრამ რა ილაპარაკეს და ვინ არის საქმის კურსში მთავრობის წევრებიდან, ჩვენთვის უცნობია. ჩვეულებრივ,  ინფორმაციები ამის შესახებ არ მჟღავნდება“, - ამბობს გერმანელი ექსპერტი „დოიჩე ველესთან“ საუბრისას და ხაზს უსვამს, რომ „ცხელი ხაზის“ არსებობა ომის შეწყვეტას ვერაფრით ვერ დაეხმარება. „პრობლემა იმაშია, რომ სამხედროებსა და დიპლომატებს შორის ადრე არსებული კავშირები უკვე თითქმის მთლიანად განადგურებულია. დღევანდელთან შედარებით „ცივი ომის“ დროც კი, ანუ როცა მოსკოვსა და ვაშინგტონს შორის „წითელი ტელეფონები“ დაიდგა, მშვიდი პერიოდის მოგონებად რჩება“, - სინანულით ამბობს ბერდ გრაინერი.  

მოამზადა სიმონ კილაძემ

წყარო: https://www.dw.com/ru/60-let-nazad-zarabotala-goracaa-linia-mezdu-vasingtonom-i-moskvoj/a-66664122