USD 2.7087
EUR 2.9406
RUB 3.1634
თბილისი
„ერთი გმირის ისტორია“ - გელა თათარაშვილი
თარიღი:  1361
გელა თათარაშვილი დაიბადა 1974 წლის 17 ივლისს, კასპის რაიონის სოფელ ოკამში. სკოლის დამთავრების შემდეგ, გაიწვიეს სამხედრო-სავალდებულო სამსახურში; აფხაზეთში საომარმა მოქმედებებმა, ჯარში მყოფს მოუწია და ბრძოლის წინა ხაზზე წავიდა. ირიცხებოდა საქართველოს რესპუბლიკის თავდაცვის სამინისტროს პირველი საარმიო კორპუსის მე-11 ბრიგადის, 116-ე ბატალიონის_’’თეთრი არწივის’’ შემადგენლობაში. დაიღუპა სნაიპერის ტყვიით, 1993 წლის 27 სექტემბერს, სოხუმში...
 
გოჩა თათარაშვილი, გელა თათარაშვილის ძმა: "ბავშვობიდან გამორჩეული იყო, ძალიან ზრდილობიანი და გულიანი; უგულოდ არაფრის გაკეთება არ შეეძლო; რომ წამოიზარდა, განსაკუთრებული მისწრაფება ჰქონდა სიკეთის კეთების მიმართ; თავდადებული, ძალიან გულისხმიერი გახლდათ არა მხოლოდ ახლობლების, უცნობების მიმართაც. მისთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა, ვის ჰქონდა განსაცდელი_ შეეძლო, ბოლო წუთამდე მის გვერდით მდგარიყო, სანამ პრობლემა არ მოგვარდებოდა. მერე, თავადაც, შვებით ამოისუნთქებდა,ხოლმე, როცა გასაჭირში ჩავარდნილ ადამიანს დაეხმარებოდა. 18 წლისა, ჯარში გაიწვიეს_უხაროდა, სამხედრო ფორმა რომ ეცვა, თუმცა, ვერც თავად და ვერც ჩვენ წარმოვიდგენდით ოდესმე, რომ მას იარაღის აღება და ვინმეს მოკვლა შეეძლო.
 
ომმა სწორედ სამხედრო სავალდებულო სამსახურში მოუწია და წავიდა კიდეც ქვეყნის დასაცავად. 19 წლის იყო, როცა უკვე განწირული სოხუმისთვის ბრძოლაში ჩაება თავის შენაერთთან ერთად. მანამდე, თანამებრძოლებმა რამდენჯერმე უთხრეს, წადი, ცოტა დაისვენე და შემდეგ ისევ დაბრუნდი ბრძოლის ველზეო, მაგრამ ყველას უპასუხებდა: ’’რაღა კაცი ვიქნები, მე სახლში წავიდე და ჩემი ბიჭები ამ ტყვიების წვიმაში რომ დავტოვოო?!’’ 23 სექტემბერს სნაიპერის ტყვიით დაიჭრა, სოხუმში... 4 დღე მხოლოდ მისი სიყვარულით სავსე გული ფეთქავდა და 27 სექტემბერს, სოხუმის დაცემის დღეს, მისმა გულმაც შეწყვიტა ფეთქვა..."
 
ზურაბ თათარაშვილი_’’თეთრი არწივის’’ პირველი ბრიგადის პირველი ბატალიონის მეთაურის მოადგილე: ’’გელაზე, ძალიან ბევრი რამის თქმა შემიძლია, თუმცა, მიმძიმს... უვაჟკაცესი, ყველანაირად გამორჩეული, გულწრფელი, გულიანი, ფიზიკურად ძალიან ძლიერი იყო, უშიშარი; გელა ერთ-ერთი იყო ჩემი 8 ბიძაშვილიდან, რომლებიც ჩემს ბატალიონში იბრძოდნენ. ხუმრობით, ამ ბატალიონს, თათარაშვილების ბატალიონსაც კი ეძახდნენ. თავად, 20 წლის ვიყავი, როცა ომში წავედი და ჩემი ბიძაშვილების თან გამომყვნენ_18-20 წლისანი; მე, სამხედრო-სავალდებულო სამსახური მოვლილი მქონდა საბჭოთა ჯარში და მათთან შედარებით, ცოტა მეტი გამოცდილება მქონდა, თუმცა, ნამდვილი საბრძოლო გამოცდილება, უკვე, აფხაზეთის ომმა შემძინა... ყველანაირად ვცდილობდი, რომ ეს პირტიტველა, ბრძოლაში გამოუცდელი ბიჭები, წინა ხაზზე არ წასულიყვნენ, მაგრამ, რამდენჯერაც უკან დავაბრუნებდი, იმდენჯერ, პოზიციებზე მისულს, იქ გამომეცხადებოდნენ-ხოლმე! გელა, სულ მცირე, 5-ჯერ მაინც დავტოვე და არ წავიყვანე ბრძოლის ველზე, მაგრამ რომ ჩავედი, იქ დამხვდა_ მე ჩამასწრო_თვითმფრინავით ჩაფრენილიყო! 1993 წელს, უკვე ბატალიონის მეთაურის მოვალეობას ვასრულებდი, რადგან, ბატალიონის მეთაური, ისიც ჩემი ბიძაშვილი, მიშა თათარაშვილი, მინისტრის-გია ყარყარაშვილის პირად დაცვაში გადაიყვანეს. 1993 წლის სექტემბერში, სოხუმისთვის, გააფთრებული ბრძოლები მიმდინარეობდა; ფაქტობრივად, დასაცემად იყო განწირული, ადგილობრივი მოსახლეობა კი_მტრის გარემოცვაში, სასიკვდილო საფრთხის ქვეშ რჩებოდა. ედუარდ შევარდნაძემ დაგვიბარა მე და მიშა. იქ, სხვადასხვა შენაერთების მეთაურები იყვნენ... ‘’მშვიდობიანი მოსახლეობაა ჩარჩენილი და მათ გამოსაყვანად, სოხუმში, წახვალ, ზურა, შვილო?’’-თხოვნით მომმართა პრეზიდენტმა. სოხუმის დაცემამდე დღეები იყო დარჩენილი. ‘’ბატონო პრეზიდენტო, აბა, რას ვიზამ, რა თქმა უნდა, წავალ-მეთქი,-ვუპასუხე. არა და, პოზიციებიდან ახალი დაბრუნებული ვიყავი. რამდენიმე ადგილას დაჭრილი, ჭრილობებიდან ჩირქი მდიოდა... თან, ფსიქოლოგიურად იმდენად ვიყავი გამოფიტული, დაღლილი და ემოციურად დაცარიელებული!.. სხვა მეთაურებმა, რამდენიმემ, თქვა_ ჩვენ ვერ წავალთო... ყველამ იცოდა, ალბათ, რომ სოხუმში წასვლა იმ დროს, სიკვდილზე წასვლის ტოლფასი იყო. პასუხი რომ მოისმინა, შევარდნაძე მომეხვია და გულში ჩამიკრა, გზა დამილოცა და სოხუმში წავედი...გელაც, ჩემთან იყო.. სოხუმში პირდაპირ არ შევედით. შემოვუარეთ, ტყე-ტყე ვიარეთ... ადგილობრივი მოსახლეობის ნაწილი ისევ იქ იყო. დავიკავეთ პოზიციები; ადგილობრივი მოსახლეობა ნაწილ-ნაწილ გამოგვყავდა, ვატარებდით უსაფრთხოდ და თან, გამცილებელს ვაყოლებდით, რომ ჩვენთან, შტაბში ჩამოეყვანათ, რომელიც სოხუმთან ახლოს, სოფელ კვიტოულის სკოლის შენობაში გვქონდა მოწყობილი... არასოდეს დამავიწყდება_ერთი ადგილობრივი მაცხოვრებელი მოვიდა, სახეზე ისეთი ტრაგედია ეწერა, გულს რომ გაგლეჯდა_ ვინ იცის, იქნებ, უკანასკნელ ღამეს ვათევ საკუთარ სახლში, ჩემი წინაპრების ფუძეზე და წამოდით, ამაღამ, ჩემთან ერთად დარჩითო... სავსე ოჯახი და მარანი ჰქონდა; თავადაც იარაღით იდგა! ისეთი გულით გვთხოვა, უარი ვერ ვუთხარი! გელა არ წავიყვანე, სხვებს რომ არ ეფიქრათ, რომ საკუთარი ბიძაშვილი თან წაიყვანაო; პოზიციებზე დავტოვე... თან, რამდენიმე ტყვე გვყავდა აყვანილი და ყურადღების მოდუნება არ შეიძლებოდა.
პოზიციებზე, სამკუთხედის ფორმით მოვაწყობდი ხოლმე, ჩემი ბატალიონის მებრძოლებს, რომ ალყაში, ადვილად არ მოვხვედრილიყავით. დღე შემყავდა და ღამე გამომყავდა მებრძოლები, რომ არავის დაენახა...ახლაც ეჭვი მეპარება, რომ ადგილობრივი მაცხოვრებლებიდან, მოწინააღმდეგეს, ჩვენს კოორდინატებს აწვდიდნენ; როგორც კი გამოვდიოდით პოზიციებიდან, მალევე ‘’გრადებით’’ იბომბებოდა ის ადგილი. გელა არც ერთი წამით არ მომშორებია. მოსახლეობის გამოყვანა კი გვევალებოდა, თუმცა, სოხუმს ძალიან უჭირდა და ბრძოლაში ჩავებით! ფაქტობრივად, ხელჩართული ბრძოლა მიდიოდა; სოხუმის დაცემამდე რამდენიმე დღით ადრე, მძიმედ დავიჭერი, კვიტოულში_ ჩემს მეხსიერებას მხოლოდ ძლიერი აფეთქების ხმა შემორჩა...ამის გარდა, აღარაფერი მახსოვს! რომ აღარ გამოვჩნდი, მიკითხეს ჩემმა მებრძოლებმა და ძებნა დამიწყეს. ე.წ. „ჯაჭვი“ გააკეთეს და გამომიყვანეს, თურმე, დაჭრილი; მე გონება დაკარგული მქონდა; არაფერი მახსოვს. გელამ და ამ, 18-19 წლის ბიჭებმა, 8-9 კილომეტრი, თურმე, სოხუმამდე, ზურგით მატარეს!.. საავადმყოფომდე მიმიყვანეს და იქ დამტოვეს... მას შემდეგ, გელა აღარ მინახავს... გელამ და იმ ‘’გამოუცდელმა’’ ბიჭებმა მხოლოდ მე კი არა, ბევრს ასწავლეს თავდადების, ვაჟკაცობის საქართველოს სიყვარულის მაგალითი!
 
მე რომ საავადმყოფოში დამტოვეს, ჩემები ისევ ბრძოლაში ჩაებნენ და სწორედ ამ დროს, სოხუმისთვის ბრძოლაში დაეცა გელა_ სნაიპერის ტყვიამ იმსხვერპლა! ...დილას, მოწყობაზე რომ შევიკრიბებოდით, სულ ვცდილობდი, გელა და ახალგაზრდა ბიჭები, რთულ საცეცხლე წერტილებში არ წამეყვანა, მაგრამ გაბრაზებული მოვიდოდა გელა და გამომიცხადებდა, მკაცრად_ვერ გავიგე, ვისზე ნაკლები ბიჭი ვარ, მე, აქ, სათამაშოდ და დასასვენებლად კი არ ჩამოვსულვარო!’’ მისთვის წინააღმდეგობის გაწევას აზრი არ ჰქონდა, იმდენად შეუპოვარი იყო_დავუშლიდი? მაინც წამოვიდოდა და ყველაზე რთულ პოზიციებზე დადგებოდა!
 
გულწრფელად ვიტყვი, მე ისეთი მებრძოლები მყავდა, ვაჟკაცი, უშიშარი, საქართველოს სიყვარულით სავსე, რომ დღესაც კი, დიდი სიამოვნებით წავიდოდი მათთან ერთად სიკვდილზე!..”
 
მირიან დეკანოიძე, თანამებრძოლი: “სოხუმისთვის ძალიან მძიმე ბრძოლები მიმდინარეობდა; ყველა ვგრძნობდით, რომ განწირული იყო ქალაქი, მაგრამ უბრძოლველად მაინც არ ვტოვებდით და სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ვიბრძოდით, მაინც; სოხუმში, რკინიგზის სადგურის ზედა მხარეს, გოთუას ქუჩაზე ვიდექით; დავიწყეთ კონტრშეტევა; ჩვენს გვერდით იყო კასპის ბატალიონი; მეორე მხრიდან ჩვენ და სადესანტო-მოიერიშე ბატალიონის მებრძოლები ვუტევდით; გელას გვერდით დათო კურტანიძე და კიდევ 5-6 ჩვენი მებრძოლი იყო. აფხაზი ბოევიკები, კონფედერატები და მათი მომხრეები, სახლებში იყვნენ გამაგრებულნი და იქიდან გვიტევდნენ; ერთ-ერთი სახლის ეზოში შედიოდნენ თურმე, გვერდითა კარიდან. დათო მიდიოდა წინ კურტანიძე, გელამ კი არ გაუშვა_ჯერ მე შევალო; წინ წავიდა და სწორედ ამ დროს მოხვდა თავის არეში სნაიპერის 2 ტყვია... გელა დაეცა... ინტენსიური სროლა ატყდა. თავდაპირველად ეგონათ, ბიჭებს, რომ ისე, დაწვა მიწაზე, უსაფრთხოების მიზნით და სხვებმაც მას მიჰბაძეს. ყველგან პირველი გარბოდა, სიმძიმეს საკუთარ თავზე იღებდა ყოველთვის და სიკვდილმაც პირველს უწია! ამხელა კაცს, ამდენი რამის მომსწრეს, ახლაც არ შემიძლია, გელაზე უცრემლოდ ლაპარაკი! ყველაზე განსაკუთრებული ვაჟკაცი იყო! იშვიათი... 31 წლის წინ დაიწყო აფხაზეთში ომი... დღეს, 31 წლის შემდეგ, კიდევ უფრო დიდი სიყვარულით, უფრო ხმამაღლა ვიტყვი_რომ აფხაზეთი არის ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი...ყველაფერი! აფხაზეთი, სადაც გელასნაირი კაცები დაეცნენ ბრძოლის ველზე, საქართველოს არა მხოლოდ მთლიანობა, არამედ საქართველოს გამარჯვებაა! უაფხაზეთოდ არ იქნება საქართველოს გამარჯვება!..’’
ბლოგი
1918 წლის აპრილი - ბრძოლა მდინარე ჩოლოქთან და ქართველების ბრწყინვალე გამარჯვება გენერალ მაზნიაშვილის სარდლობით!
1918 წლის 3 მარტს საბჭოთა რუსეთსა და გერმანიას, ავსტრია-უნგრეთს, ოსმალეთსა და ბულგარეთს შორის დაიდო ბრესტ-ლიტოვსკის საზავო შეთანხმება, რომლის მიხედვით, რუსეთი გამოეთიშა პირველ მსოფლიო ომს. ზავის მიხედვით რუსეთს ოსმალეთის იმპერიისთვის უნდა დაეთმო ბათუმისა და ყარსის ოლქები. ამ დროს ამიერკავკასია ფაქტობრივად დამოუკიდებელი იყო რსფსრ-სგან და იმართებოდა ამიერკავკასიის სეიმის და ამიერკავკასიის კომისარიატის მიერ, თუმცა დამოუკიდებლობა გამოცხადებული არ ჰქონდა. ოსმალეთის იმპერია ითხოვდა ბრესტ-ლიტოვსკის ზავით კუთვნილი ტერიტორიების დათმობას ამიერკავკასიის მთავრობისგანაც. სეიმი ცდილობდა ოსმალეთთან პრობლემის მოგვარებას დიპლომატიური გზებით. ამ მიზნით 1918 წლის 12 მარტს დაიწყო ტრაპიზონის სამშვიდობო კონფერენცია. მოლაპარაკებას დადებითი შედეგი არ მოჰყოლია. მოლაპარაკების პარალელურად, ოსმალეთის არმიამ სადავო ტერიტორიების დასაკავებლად საომარი მოქმედებები დაიწყო.
საბრძოლო მოქმედებები 6 აპრილამდე:
მარტში ოსმალეთის მე-9, მე-6 და მე-3 არმიებმა მეჰმედ ვეჰიბ-ფაშას სარდლობით კავკასიას შეუტიეს. 1918 წლის 31 მარტს ოსმალებმა აიღეს ბათუმი. ქალაქში მდგარი მე-4 ქვეითი ლეგიონი (სარდალი წერეთელი) გაიქცა ოზურგეთში, მე-2 ქვეითი ლეგიონი კი (სარდალი პოლკოვნიკი ყარალაშვილი) ჩაქვში. საქართველოს ეროვნული საბჭოს თავმჯდომარემ, ნოე ჟორდანიამ დაავალა გიორგი მაზნიაშვილს დაუყოვნებლივ წასულიყო სადგურ ნატანებში და არ დაეშვა ოსმალების წინსვლა მდინარე ჩოლოქს აქეთ. მაზნიაშვილმა შტაბის უფროსობა ჩაიბარა 1 აპრილს.
2 აპრილს მაზნიაშვილმა ჯავშნოსანი მატარებელი გაგზავნა ჩაქვში ალყაში მოქცეული მე-2 ქვეითი ლეგიონის გამოსახსნელად, რომელსაც ოსმალებმა გზა მოუჭრეს და ტყვეობა ელოდა. ოსმალების ქვეითი ჯარი გამაგრებული იყო ქობულეთის აღმოსავლეთით, რკინიგზის გასწვრივ, ხოლო ჩაქვის სადგურზე იდგა მათი ცხენოსანი ათასეული. ჯავშნოსანი დილის 9 საათზე ჩაქვის სადგურზე ჩავიდა და ტყვიისმფრქვევის ცეცხლით გაანადგურა სადგურზე გამაგრებული ოსმალები. ამით ყარალაშვილის ლეგიონმა ისარგებლა და მცირე მსხვერპლით დაიხია უკან. ეს ლეგიონი, რომელიც 500 ჯარისკაცისგან შედგებოდა, დემორალიზებული იყო და მაზნიაშვლმა გაუშვა ლანჩხუთში, რეზერვში, რომელიც უნდა შევსებულიყო ისიდორე რამიშვილის მიერ შეკრებილი მოხალისეებით. მე-4 ქვეითი ლეგიონი მაზნიაშვილმა ოთხ ათასეულად დაჰყო და გაანაწილა ლიხაურში, შემოქმედში, ვაშნარსა და ოზურგეთში. სადგურ სუფსაზე იდგა ცხენოსანი ბატარეა პორუჩიკი ყარაევის მეთაურობით. მაზნიაშვილის განკარგულებაში იყო 4 ტყვიამფრქვევი, 6 ზარბაზანი, ჯავშნოსანი მატარებელი 90 ჯარისკაცით და 400 სახალხო გვარდიელი.
ფრონტის ხაზი იწყებოდა შეკვეთილის ნავსადგურიდან და გრძელდებოდა სოფელ შემოქმედამდე. მას საზღვრავდა მარჯვნიდან შავი ზღვა, მარცხნიდან კი აჭარა-გურიის მთები. მთელ სიგრძეზე, ზღვიდან ოზურგეთამდე მდინარეების ჩოლოქისა და ნატანების ნაპირები იყო თითქმის გაუვალი ჯარისთვის. იქ გავლა შეეძლოთ მხოლოდ ადგილობრივებს, რომლებმაც იცოდნენ ბილიკები. ამ მონაკვეთს ჰქონდა მხოლოდ ორი გასასვლელი: სარკინიგზო ხიდები ნატანებზე და ჩოლოქზე და შარაგზა ლიხაურის გავლით ოზურგეთზე. მაზნიაშვილმა დაიწყო ჯარის შევსება ადგილობრივი მოხალისეებით. ამაში მას ეხმარებოდა ისიდორე რამიშვილი. სოფლად იარაღი თითქმის ყველას ჰქონდა და ცოტა თოფი იყო საჭირო დასარიგებლად.
3 აპრილს ჯავშნოსანი მატარებელი ჩოლოქის სამხრეთით ლიანდაგიდან გადავარდა. გზა ადილობრივებს ჰქონდათ გაფუჭებული. ლიანდაგზე შეყენების დროს ქართულ მხარეს ცეეცხლი გაუხსნეს, რასაც ქართველ მზვერავთა მოწინავე რაზმმა ცეცხლითვე უპასუხა, მოწინააღმდეგეს ორი კაცი მოუკლა და ხელთ რამდენიმე თოფი იგდო.4 აპრილს ოსმალებმა აიღეს ქობულეთი, 5 აპრილს მოხდა მცირე შეტაკება, სადაც ქართულ მხარეს მოუკლეს ორი ადამიანი, მათ შორის ერთი ოფიცერი და დაჭრეს რამდენიმე. ოსმალებმა შემდეგ უკან დაიხიეს.
ნატანებში მებრძოლების გასამხნეველად ჩავიდნენ ნოე ჟორდანია, ირაკლი წერეთელი, ვლასა მგელაძე და სხვები და წარმოთქვეს სიტყვები. 5 აპრილს, საღამოს რვა საათზე ქართულმა მხარემ მიიღო დაზვერვის ცნობა, რომ ოსმალეთის გალიპოლის მე-2 დივიზიის შედარებით მცირე ნაწილი მიდიოდა ოზურგეთისკენ, შარაგზით და უფრო დიდი ნაწილი, 7000 ჯარისკაცი, რკინიგზის გასწვრივ ნატანებისკენ. ოსმალებმა აჰყარეს ლინდაგი მდინარე ოჩხამურის ხიდზე, რაც ადასტურებდა რომ მთავარ იერიშს სწორედ ნატანების მხრიდან აპირებდნენ. ლიანდაგის აყრით ისინი იმედოვნებნენ ქართული ჯავშნოსანი მატარებლის უფუნქციოდ დატოვებას. მაზნიაშვილმა ერთ დღეში ააგებინა ჩოლოქის ხიდიდან ტყეში შემავალი ლიანდაგი. 6 აპრილის საღამოს ოსმალებმა საარტილერიო ცეცხლი გახსნეს.
ბრძოლა ჩოლოქის ხიდთან:
8 აპრილს ოსმალეთის ჯარი გასცდა ოჩხამურს, მაგრამ არ გადიოდა ველზე და თავს აფარებდა ტყეს ოჩხამურს და ჩოლოქს შორის. მაზნიაშვილმა ჯავშნოსანი მატარებლის უკან დახევა ბრძანა. ჯავშნოსანი არიერგარდში უნდა ყოფილიყო, მაგრამ შემდეგ მან გაიზიარა ჯავშნოსანის ხელმძღვანელის ვლადიმერ გოგუაძის გეგმა: მტრის პოზიციებში შეჭრა და ბრძოლის გამართვა. ბრძოლა 7 აპრილს დილის ხუთ საათზე დაიწყო. ჯავშნოსანი მატარებელი შეიჭრა მოწინააღმდეგის რიგებში. მაგრამ ქართული მხარე არ ხსნიდა ცეცხლს არც მატარებლიდან და არც სანგრებიდან, რადგან ასეთი ბრძანება ჰქონდა მიღებული. მოწინააღმდეგეს ცეცხლს უხსნიდა მხოლოდ არტილერია, რომელიც კარგარეთელს ჰქონდა ჩაბარებული.
ოსმალები მიაუხლოვდნენ თუ არა მატარებელს, გაიხსნა ცეცხლი. ქართველებმა ცეცხლი გახსნეს როგორც მატარებლიდან, ასევე თხრილებიდან და სანგრებიდან. გაშლილ ველზე აღმოჩენილი ოსმალო ასკერები მრავლად დაიხოცნენ. 11 საათვისთვის, ბრძოლიდან ექვსი საათის შემდეგ ოსმალების დრეზინა დაეჯახა ჯავშნოსანს და მატარებლის პირველი ვაგონი ლიანდაგიდან გადაეგდოთ და დასავლეთიდან წამოსული ახალი ათასეულით კიდევ ერთი იერიში მიიტანეს ჯავშნოსანზე. გოგუაძეს იმედი გადაწურული ჰქონდა და ხელი დააჭირა ღილაკს, რომლითაც ჯავშნოსანი უნდა აფეთქებულიყო, რატა მტერს მხოლოდ რკინის ნამსხვრევები შერჩენოდა, მაგრამ პულტიდან ნაღმამდე მიმავალი მავთული გაწყვეტილი ყოფილიყო და ნაღმი მოქმედებაში არ მოვიდა. ამასობაში მაზნიაშვილთან მივიდა დამატებითი დახმარების სათხოვნელად გაგზავნილი აკაკი ურუშაძე და ბრძოლაში ჩაერთო გორის გვარდიის 400 კაციანი რაზმი. ოსმალები საბოლოოდ გატყდნენ და დაიწყეს უკანდახევა. ქართველები ამოვიდნენ საგრებიდან და დღის 4 საათამდე მისდიეს გაქცეულ მტერს ოჩხამურის ხიდამდე.
„7 აპრილს გენერალმა მაზნიაშვილმა უკან დახევა ბრძანა. უკან დახევის დროს ჯავშნიანით არიერგარდში ვყოფილიყავი და მტრის თავდასხმისგან იგი დამეცვა, ბოლოს ამეფეთქებინა რკინის გზის ხიდები და სუფსაში მივსულიყავი. მე მას ჩემი გეგმა მოვახსენე: მტრის პოზიციებში შევიჭრები და ბრძოლას გავუმართავ-მეთქი. გენერალმა ეს განზრახვა არ გაიზიარა და ამიკრძალა კიდეც: ტყუილა-უბრალოდ დაიღუპებითო. მე თუ არიერგარდში უმოქმედოდ ვიქნებოდი, მაშინ მტრის არტილერია დამაზიანებდა. გენერალმა ბოლოს მითხრა და დამლოცა: ნახე! როგორც სჯობდეს, ისე მოიქეციო. ჯავშნოსანის მხედრებს არ ეძინათ. უკვე ორი საათი იყო. მებრძოლები შევკრიბე და მათ მდგომარეობა განვუმარტე, ჩემი გადაწყვეტილებაც გავაცანი...დილით ხუთ საათზე ჩოლოქის ხიდს მივადექით. ოსმალო გუშაგები დავიჭირეთ, მტრის ბანაკში შევედით და შუა ადგილი დავიპყრეთ. ოსმალების ჯარს იქაურობა აევსო. რკინის გზის აღმოსავლეთით ნაყანევი ადგილები მტრის ჯარებით იყო გავსებული. მე სროლა არ ავტეხე. მტერს ვაგრძნობინე, რომ მე შეცდომით მოვხვდი მტრის ბანაკში და ვნებდები. უკვე გათენდა და ოსმალნი ჩვენი ჯავშნოსანისაკენ გამოიქცნენ. ახლოს მოვიდნენ. მატარებლის საფეხურებზეც ამოცოცდნენ, ზარბაზნებისა და ტყვიამფრქვეველების ლულებს ჩამოეკიდნენ. ჯავშნიანი მატარებელი ჩაკეტილი იყო, შიგ შემოსვლა არავის შეეძლო. ოსმალთა იქ მყოფი ჯარი შეგროვდა რკინის გზასთან. როცა აქ ყველამ მოიყარა თავი, მაშინ გავეცი ბრძანება ცეცხლი გაეხსნათ. შეიქნა სასტიკი ბრძოლა. მოწინააღმდეგე მამაცად იბრძოდა. ერთი საათის ბრძოლის დროს ბევრი ოსმალო დაიღუპა. შემდეგ ოსმალებმა მიაშურეს საფარს და იქიდან დაგვიწყეს სროლა. მე დავიწყე მანევრების კეთება და სადაც ოსმალოებს უფრო მეტი ჯარი ჰყავდათ, სწორედ იქითკენ გავხსენი მომაკვდინებელი ცეცხლი. მტრის უმთავრესი ძალა უკვე განადგურებული იყო“
(ვლადიმერ გოგუაძე)
ოსმალეთის ჯარმა 4 კილომეტრით უკან დაიხია. ბრძოლაში ქართულ მხარეს მოკვდა 3, დაიჭრა 25 ადამიანი. ოსმალების მხარეს, მაზნიაშვილის შეფასებით დაიღუპა 500-მდე ადამიანი, ხოლო სხვა ქართველი სახმედრო ლიდერების შეფასებით - 1000 მდე ადამიანი. ექიმ ვახტანგ ღამბაშიძის მონაცემებით ოსმალებს ბათუმში გადაჰყავდათ 600 დაჭრილი ჯარისკაცი. გაზეთ „საქართველოს“ ცნობით ოსმალეთის მხარეს დაიღუპა 80, ტყვედ ჩავარდა 2 ასკერი. ქართველებმა ხელში ჩაიგდეს 20 თოფი.
ბრძოლაში გმირობა ბევრმა ადგილობრივმა გამოიჩინა: ლიხაურელი პორფილე და ალექსანდრე გორგოშიძეები გიორგის ჯვრით დაჯილდოვდნენ ბრძოლაში გამოჩენილი გმირობისთვის; გმირობა გამოიჩინა ობერკონდუქტორმა სიმონ სკამკოჩაიშვილმა, გადმოცემის მიხედვით დაზვერვაზე გასულმა ჯარისკაცმა ბოლქვაძემ, რომელსაც მოულოდნელად ოსმალო ასკერების ჯგუფი შეეჩეხა, 4 მოკლა და 4 ტყვედ აიყვანა. 1918 წლის 13 აპრილს ვლადიმერ გოგუაძე გახდა პირველი ქართველი, რომელმაც ეროვნული გმირის წოდება მიიღო. პირველი რესპუბლიკის არსებობის განმავლობაში ეს წოდება აღარავის მიუღია. გმირულად იბრძოდა მისი მოადგილე იუსტინე სიხარულიძე, მზვერავთა რაზმის უფროსი გობრონიძე, ელიზბარ გაგნიძე, ნოე გოგუაძე, აკაკი ურუშაძე, დავით შარაშიძე.
შედეგები: 
ჩოლოქის ხიდთან მიღწეულ წარმატებას ხაზი გადაუსვა ქართული ჯარის სხვა შენაერთებმა. ოზურგეთისკენ დაძრულ ოსმალების მცირერიცხოვან ჯარს (ერთი ბრიგადა არტილერიით) ლიხაურში დაბანაკებულმა ათასეულმა არ გაუწია წინააღმდეგობა, დატოვა პოზიციები და უკან დაიხია ქალაქისკენ. ამან გამოიწვია პანიკა, ოზურგეთი მიატოვა ჯარმა, სახელმწიფო დაწესებულებებმა და დაიწყო უკან დახევა ჩოხატაურისკენ. მთელი ქალაქი გაიხიზნა ჩოხატაურში და ოსმალებმა თავისუფლად დაიკავეს მიტოვებული ქალაქი. გარდა ოზურგეთისა, ოსმალებმა აიღეს ჭანიეთი, ლიხაური, მაკვანეთი, წითელმთა, მელექედურის ნაწილი, წინ წაიწიეს ვაშნარის მიმართულებით. გაკირულიდან შეუტიეს შემოქმედს, მაგრამ შემოქმედში ვერ შევიდნენ მოსახლეობის წინააღმდეგობის გამო. მაზნიაშვილმა მოასწრო ლანჩხუთში მყოფი სათადარიგო ჯარის დაყენება ნასაკირალის უღელტეხილზე და ჩოხატაურის გზის ჩაკეტვა. 11 აპრილს მაზნიაშვილმა სცადა ოზურგეთზე შეტევა და გაიმართა ვაშნარის ბრძოლა, თუმცა საბოლოოდ სამხედრო მოქედებები შეაჩერა გერმანიის დიპლომატიურმა ჩარევამ და დროებითმა ზავმა. ოსმალები ოზურგეთიდან ზავის პირობების მიხედვით 7 ივნისს გავიდნენ.
სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.