USD 2.6935
EUR 2.9925
RUB 2.9961
თბილისი
„ერთი გმირის ისტორია“ - გელა თათარაშვილი
თარიღი:  1438
გელა თათარაშვილი დაიბადა 1974 წლის 17 ივლისს, კასპის რაიონის სოფელ ოკამში. სკოლის დამთავრების შემდეგ, გაიწვიეს სამხედრო-სავალდებულო სამსახურში; აფხაზეთში საომარმა მოქმედებებმა, ჯარში მყოფს მოუწია და ბრძოლის წინა ხაზზე წავიდა. ირიცხებოდა საქართველოს რესპუბლიკის თავდაცვის სამინისტროს პირველი საარმიო კორპუსის მე-11 ბრიგადის, 116-ე ბატალიონის_’’თეთრი არწივის’’ შემადგენლობაში. დაიღუპა სნაიპერის ტყვიით, 1993 წლის 27 სექტემბერს, სოხუმში...
 
გოჩა თათარაშვილი, გელა თათარაშვილის ძმა: "ბავშვობიდან გამორჩეული იყო, ძალიან ზრდილობიანი და გულიანი; უგულოდ არაფრის გაკეთება არ შეეძლო; რომ წამოიზარდა, განსაკუთრებული მისწრაფება ჰქონდა სიკეთის კეთების მიმართ; თავდადებული, ძალიან გულისხმიერი გახლდათ არა მხოლოდ ახლობლების, უცნობების მიმართაც. მისთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა, ვის ჰქონდა განსაცდელი_ შეეძლო, ბოლო წუთამდე მის გვერდით მდგარიყო, სანამ პრობლემა არ მოგვარდებოდა. მერე, თავადაც, შვებით ამოისუნთქებდა,ხოლმე, როცა გასაჭირში ჩავარდნილ ადამიანს დაეხმარებოდა. 18 წლისა, ჯარში გაიწვიეს_უხაროდა, სამხედრო ფორმა რომ ეცვა, თუმცა, ვერც თავად და ვერც ჩვენ წარმოვიდგენდით ოდესმე, რომ მას იარაღის აღება და ვინმეს მოკვლა შეეძლო.
 
ომმა სწორედ სამხედრო სავალდებულო სამსახურში მოუწია და წავიდა კიდეც ქვეყნის დასაცავად. 19 წლის იყო, როცა უკვე განწირული სოხუმისთვის ბრძოლაში ჩაება თავის შენაერთთან ერთად. მანამდე, თანამებრძოლებმა რამდენჯერმე უთხრეს, წადი, ცოტა დაისვენე და შემდეგ ისევ დაბრუნდი ბრძოლის ველზეო, მაგრამ ყველას უპასუხებდა: ’’რაღა კაცი ვიქნები, მე სახლში წავიდე და ჩემი ბიჭები ამ ტყვიების წვიმაში რომ დავტოვოო?!’’ 23 სექტემბერს სნაიპერის ტყვიით დაიჭრა, სოხუმში... 4 დღე მხოლოდ მისი სიყვარულით სავსე გული ფეთქავდა და 27 სექტემბერს, სოხუმის დაცემის დღეს, მისმა გულმაც შეწყვიტა ფეთქვა..."
 
ზურაბ თათარაშვილი_’’თეთრი არწივის’’ პირველი ბრიგადის პირველი ბატალიონის მეთაურის მოადგილე: ’’გელაზე, ძალიან ბევრი რამის თქმა შემიძლია, თუმცა, მიმძიმს... უვაჟკაცესი, ყველანაირად გამორჩეული, გულწრფელი, გულიანი, ფიზიკურად ძალიან ძლიერი იყო, უშიშარი; გელა ერთ-ერთი იყო ჩემი 8 ბიძაშვილიდან, რომლებიც ჩემს ბატალიონში იბრძოდნენ. ხუმრობით, ამ ბატალიონს, თათარაშვილების ბატალიონსაც კი ეძახდნენ. თავად, 20 წლის ვიყავი, როცა ომში წავედი და ჩემი ბიძაშვილების თან გამომყვნენ_18-20 წლისანი; მე, სამხედრო-სავალდებულო სამსახური მოვლილი მქონდა საბჭოთა ჯარში და მათთან შედარებით, ცოტა მეტი გამოცდილება მქონდა, თუმცა, ნამდვილი საბრძოლო გამოცდილება, უკვე, აფხაზეთის ომმა შემძინა... ყველანაირად ვცდილობდი, რომ ეს პირტიტველა, ბრძოლაში გამოუცდელი ბიჭები, წინა ხაზზე არ წასულიყვნენ, მაგრამ, რამდენჯერაც უკან დავაბრუნებდი, იმდენჯერ, პოზიციებზე მისულს, იქ გამომეცხადებოდნენ-ხოლმე! გელა, სულ მცირე, 5-ჯერ მაინც დავტოვე და არ წავიყვანე ბრძოლის ველზე, მაგრამ რომ ჩავედი, იქ დამხვდა_ მე ჩამასწრო_თვითმფრინავით ჩაფრენილიყო! 1993 წელს, უკვე ბატალიონის მეთაურის მოვალეობას ვასრულებდი, რადგან, ბატალიონის მეთაური, ისიც ჩემი ბიძაშვილი, მიშა თათარაშვილი, მინისტრის-გია ყარყარაშვილის პირად დაცვაში გადაიყვანეს. 1993 წლის სექტემბერში, სოხუმისთვის, გააფთრებული ბრძოლები მიმდინარეობდა; ფაქტობრივად, დასაცემად იყო განწირული, ადგილობრივი მოსახლეობა კი_მტრის გარემოცვაში, სასიკვდილო საფრთხის ქვეშ რჩებოდა. ედუარდ შევარდნაძემ დაგვიბარა მე და მიშა. იქ, სხვადასხვა შენაერთების მეთაურები იყვნენ... ‘’მშვიდობიანი მოსახლეობაა ჩარჩენილი და მათ გამოსაყვანად, სოხუმში, წახვალ, ზურა, შვილო?’’-თხოვნით მომმართა პრეზიდენტმა. სოხუმის დაცემამდე დღეები იყო დარჩენილი. ‘’ბატონო პრეზიდენტო, აბა, რას ვიზამ, რა თქმა უნდა, წავალ-მეთქი,-ვუპასუხე. არა და, პოზიციებიდან ახალი დაბრუნებული ვიყავი. რამდენიმე ადგილას დაჭრილი, ჭრილობებიდან ჩირქი მდიოდა... თან, ფსიქოლოგიურად იმდენად ვიყავი გამოფიტული, დაღლილი და ემოციურად დაცარიელებული!.. სხვა მეთაურებმა, რამდენიმემ, თქვა_ ჩვენ ვერ წავალთო... ყველამ იცოდა, ალბათ, რომ სოხუმში წასვლა იმ დროს, სიკვდილზე წასვლის ტოლფასი იყო. პასუხი რომ მოისმინა, შევარდნაძე მომეხვია და გულში ჩამიკრა, გზა დამილოცა და სოხუმში წავედი...გელაც, ჩემთან იყო.. სოხუმში პირდაპირ არ შევედით. შემოვუარეთ, ტყე-ტყე ვიარეთ... ადგილობრივი მოსახლეობის ნაწილი ისევ იქ იყო. დავიკავეთ პოზიციები; ადგილობრივი მოსახლეობა ნაწილ-ნაწილ გამოგვყავდა, ვატარებდით უსაფრთხოდ და თან, გამცილებელს ვაყოლებდით, რომ ჩვენთან, შტაბში ჩამოეყვანათ, რომელიც სოხუმთან ახლოს, სოფელ კვიტოულის სკოლის შენობაში გვქონდა მოწყობილი... არასოდეს დამავიწყდება_ერთი ადგილობრივი მაცხოვრებელი მოვიდა, სახეზე ისეთი ტრაგედია ეწერა, გულს რომ გაგლეჯდა_ ვინ იცის, იქნებ, უკანასკნელ ღამეს ვათევ საკუთარ სახლში, ჩემი წინაპრების ფუძეზე და წამოდით, ამაღამ, ჩემთან ერთად დარჩითო... სავსე ოჯახი და მარანი ჰქონდა; თავადაც იარაღით იდგა! ისეთი გულით გვთხოვა, უარი ვერ ვუთხარი! გელა არ წავიყვანე, სხვებს რომ არ ეფიქრათ, რომ საკუთარი ბიძაშვილი თან წაიყვანაო; პოზიციებზე დავტოვე... თან, რამდენიმე ტყვე გვყავდა აყვანილი და ყურადღების მოდუნება არ შეიძლებოდა.
პოზიციებზე, სამკუთხედის ფორმით მოვაწყობდი ხოლმე, ჩემი ბატალიონის მებრძოლებს, რომ ალყაში, ადვილად არ მოვხვედრილიყავით. დღე შემყავდა და ღამე გამომყავდა მებრძოლები, რომ არავის დაენახა...ახლაც ეჭვი მეპარება, რომ ადგილობრივი მაცხოვრებლებიდან, მოწინააღმდეგეს, ჩვენს კოორდინატებს აწვდიდნენ; როგორც კი გამოვდიოდით პოზიციებიდან, მალევე ‘’გრადებით’’ იბომბებოდა ის ადგილი. გელა არც ერთი წამით არ მომშორებია. მოსახლეობის გამოყვანა კი გვევალებოდა, თუმცა, სოხუმს ძალიან უჭირდა და ბრძოლაში ჩავებით! ფაქტობრივად, ხელჩართული ბრძოლა მიდიოდა; სოხუმის დაცემამდე რამდენიმე დღით ადრე, მძიმედ დავიჭერი, კვიტოულში_ ჩემს მეხსიერებას მხოლოდ ძლიერი აფეთქების ხმა შემორჩა...ამის გარდა, აღარაფერი მახსოვს! რომ აღარ გამოვჩნდი, მიკითხეს ჩემმა მებრძოლებმა და ძებნა დამიწყეს. ე.წ. „ჯაჭვი“ გააკეთეს და გამომიყვანეს, თურმე, დაჭრილი; მე გონება დაკარგული მქონდა; არაფერი მახსოვს. გელამ და ამ, 18-19 წლის ბიჭებმა, 8-9 კილომეტრი, თურმე, სოხუმამდე, ზურგით მატარეს!.. საავადმყოფომდე მიმიყვანეს და იქ დამტოვეს... მას შემდეგ, გელა აღარ მინახავს... გელამ და იმ ‘’გამოუცდელმა’’ ბიჭებმა მხოლოდ მე კი არა, ბევრს ასწავლეს თავდადების, ვაჟკაცობის საქართველოს სიყვარულის მაგალითი!
 
მე რომ საავადმყოფოში დამტოვეს, ჩემები ისევ ბრძოლაში ჩაებნენ და სწორედ ამ დროს, სოხუმისთვის ბრძოლაში დაეცა გელა_ სნაიპერის ტყვიამ იმსხვერპლა! ...დილას, მოწყობაზე რომ შევიკრიბებოდით, სულ ვცდილობდი, გელა და ახალგაზრდა ბიჭები, რთულ საცეცხლე წერტილებში არ წამეყვანა, მაგრამ გაბრაზებული მოვიდოდა გელა და გამომიცხადებდა, მკაცრად_ვერ გავიგე, ვისზე ნაკლები ბიჭი ვარ, მე, აქ, სათამაშოდ და დასასვენებლად კი არ ჩამოვსულვარო!’’ მისთვის წინააღმდეგობის გაწევას აზრი არ ჰქონდა, იმდენად შეუპოვარი იყო_დავუშლიდი? მაინც წამოვიდოდა და ყველაზე რთულ პოზიციებზე დადგებოდა!
 
გულწრფელად ვიტყვი, მე ისეთი მებრძოლები მყავდა, ვაჟკაცი, უშიშარი, საქართველოს სიყვარულით სავსე, რომ დღესაც კი, დიდი სიამოვნებით წავიდოდი მათთან ერთად სიკვდილზე!..”
 
მირიან დეკანოიძე, თანამებრძოლი: “სოხუმისთვის ძალიან მძიმე ბრძოლები მიმდინარეობდა; ყველა ვგრძნობდით, რომ განწირული იყო ქალაქი, მაგრამ უბრძოლველად მაინც არ ვტოვებდით და სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ვიბრძოდით, მაინც; სოხუმში, რკინიგზის სადგურის ზედა მხარეს, გოთუას ქუჩაზე ვიდექით; დავიწყეთ კონტრშეტევა; ჩვენს გვერდით იყო კასპის ბატალიონი; მეორე მხრიდან ჩვენ და სადესანტო-მოიერიშე ბატალიონის მებრძოლები ვუტევდით; გელას გვერდით დათო კურტანიძე და კიდევ 5-6 ჩვენი მებრძოლი იყო. აფხაზი ბოევიკები, კონფედერატები და მათი მომხრეები, სახლებში იყვნენ გამაგრებულნი და იქიდან გვიტევდნენ; ერთ-ერთი სახლის ეზოში შედიოდნენ თურმე, გვერდითა კარიდან. დათო მიდიოდა წინ კურტანიძე, გელამ კი არ გაუშვა_ჯერ მე შევალო; წინ წავიდა და სწორედ ამ დროს მოხვდა თავის არეში სნაიპერის 2 ტყვია... გელა დაეცა... ინტენსიური სროლა ატყდა. თავდაპირველად ეგონათ, ბიჭებს, რომ ისე, დაწვა მიწაზე, უსაფრთხოების მიზნით და სხვებმაც მას მიჰბაძეს. ყველგან პირველი გარბოდა, სიმძიმეს საკუთარ თავზე იღებდა ყოველთვის და სიკვდილმაც პირველს უწია! ამხელა კაცს, ამდენი რამის მომსწრეს, ახლაც არ შემიძლია, გელაზე უცრემლოდ ლაპარაკი! ყველაზე განსაკუთრებული ვაჟკაცი იყო! იშვიათი... 31 წლის წინ დაიწყო აფხაზეთში ომი... დღეს, 31 წლის შემდეგ, კიდევ უფრო დიდი სიყვარულით, უფრო ხმამაღლა ვიტყვი_რომ აფხაზეთი არის ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი...ყველაფერი! აფხაზეთი, სადაც გელასნაირი კაცები დაეცნენ ბრძოლის ველზე, საქართველოს არა მხოლოდ მთლიანობა, არამედ საქართველოს გამარჯვებაა! უაფხაზეთოდ არ იქნება საქართველოს გამარჯვება!..’’
უცნობი ნაცნობი
რუსთავიდან ლოს-ანჯელესისკენ ლონდონის გავლით - ქართველი ქორეოგრაფის ჰოლივუდური ისტორია

მოცეკვავე და ქორეოგრაფი ლაშა მძინარაშვილი 2022 წელს "ტაურუსის" მფლობელი გახდა. საბრძოლო სცენა, რომელმაც მას კასკადიორთა მსოფლიო აკადემიის უმაღლესი ჯილდო მოუტანა, ლაშამ რეჟისორ მეთიუ ვონის ფილმ “The King’s Man-ისთვის” დადგა.

თავად ლაშას ამბავიც ფილმის სიუჟეტს ჰგავს:

– დამიკავშირდა რეჟისორი დავით ხუბუა, რომელთანაც თორმეტი წლის წინ ერთ საინტერესო პროექტზე ვმუშაობდი კასკადიორად და მითხრა, რომ ჰოლივუდში საბრძოლო სცენებისთვის ხალხური ცეკვების მცოდნე მსახიობებს ეძებდნენ. კარგად მახსოვს შენი მუშაობის სტილი და თუ შენც მოისურვებ, კასტინგზე წარგადგენო.

ისეთი ადამიანი ვარ, ერთ ადგილზე დიდხანს ვერ ვჩერდები, ახალ-ახალ გამოწვევებს ვეძებ. ამ კონკურსშიც გამოწვევა დავინახე და, რა თქმა უნდა, ჩავერთე. მონაწილეები თხუთმეტი ქვეყნიდან იყვნენ ჩამოსული. ლონდონში გამოსაცდელი ვადით, ერთი კვირით მიმიწვიეს და საბოლოოდ ოთხი თვით დამტოვეს. ცნობილ მსახიობს ჯეკი ჩანს ჰყავს რამდენიმე ჯგუფი, რომლებშიც საუკეთესო მებრძოლები და კასკადიორები არიან თავმოყრილი. ეს ჯგუფები თანამშრომლობენ კინოსტუდიებთან მთელი მსოფლიოს მასშტაბით და მსახიობებს შესაბამისი სცენების მომზადებაში ეხმარებიან. მე მოვხვდი ჯგუფში, რომელსაც ბრედ ალენი ხელმძღვანელობდა და პროფესიონალთა ამ გუნდთან მუშაობა კარგი გამოცდილება იყო ჩემთვის.

საბრძოლო სცენისთვის ლაშა მძინარაშვილმა ქართული ცეკვებიდან აღებული ილეთები გამოიყენა. ფილმის პროდიუსერმა სწორედ ამ ორიგინალურ სანახაობაზე შეაჩერა არჩევანი.

– ასეთ წარმატებაზე არც მიოცნებია. "ტაურუსზე" წარდგენა ჩემთვის უკვე წარმოუდგენლად დიდი გამარჯვება იყო. დაუჯერებელი მეჩვენებოდა, რომ მივიღებდი ჯილდოს, რომლის მფლობელებიც არიან არნოლდ შვარცენეგერი, სილვესტერ სტალონე, ჰარისონ ფორდი, კიანუ რივზი...

“ტაურუსი” 2001 წლიდან გაიცემა. დაჯილდოების ყოველწლიურ ცერემონიას ამერიკული კინოს მექა – ლოს-ანჯელესი მასპინძლობს.

ყველა კასკადიორისთვის საოცნებო ფრთოსანი ხარი ლაშას 2022 წლის 17 სექტემბერს “პარამაუნტ ფიქჩერსის” დარბაზში გადაეცა. როგორც თავად ამბობს, ემოციებისგან რამდენიმე დღე აკანკალებდა.

ქართული ცეკვა

ჰოლივუდში ხელჩართული ბრძოლის სცენები უმეტესად აზიური საბრძოლო ხელოვნების ელემენტებზეა დაფუძნებული. პოპულარულია ასევე ორთაბრძოლის ბრაზილიური სისტემა – კაპუეირა. ქართული ხალხური ცეკვის ილეთებით გამდიდრებული საბრძოლო სცენა, რომელიც, ამასთანავე, მწვანე ეკრანის, თოკებისა და ციფრული ეფექტების გარეშე გადაიღეს, ჰოლივუდისთვის აღმოჩენად იქცა. ფილმში მონაწილე მსახიობებს მეთიუ გუდს, რის ივანსს და რეიფ ფაინსს არაერთ ინტერვიუში აღუნიშნავთ, რომ ქართული ფოლკლორის ელემენტებმა ბრძოლის სცენებს ცეცხლი შემატა.

– მსოფლიო კინოში ქართული ცეკვის ელემენტები პირველად გამოჩნდა და ვამაყობ, რომ ამაში მეც შევიტანე წვლილი, – ამბობს ლაშა, – “სუხიშვილების", "ერისიონის", "რუსთავის" დამსახურებით ქართულ ცეკვას მთელ მსოფლიოში იცნობენ, თუმცა კინოს გაცილებით ფართო აუდიტორია ჰყავს და ქართული ქორეოგრაფიის ფარული რესურსის წარმოჩენის შესაძლებლობაც მეტია.

წელს კი ლაშა მძინარაშვილი თვითონვეა "ტაურუსის" ჟიურის წევრი. დაჯილდოება 11 მაისს გაიმართება:

– ამ პოზიციიდან მეტი შესაძლებლობა მაქვს, ჩემს თანამემამულეებს რეკომენდაცია გავუწიო. მჯერა, რომ არც ისე შორს არის დრო, როდესაც ქართველი კასკადიორები მსოფლიო კინოინდუსტრიაში დამსახურებულ ადგილს დავიკავებთ.

ჰოლივუდამდე

ლონდონში ვარჯიშის დროს მაგიდა გადაუყირავდა და ხერხემალი დაიზიანა. მთავარი სცენები ტკივილგამაყუჩებლების ზემოქმედების ქვეშ გადაიღო. ნებაზე მიშვებულმა ტრავმამ სრული პარალიზების საშიშროება წარმოშვა. ოპერაცია გარდაუვალი გახდა. კისრის მალებში ხელოვნური დისკები ჩაუსვეს. ურთულესი პერიოდი გამოიარა, მაგრამ ყველაფერი გააკეთა სცენაზე დასაბრუნებლად.

როგორც თავად ამბობს, სიზმარშიც კი ცეკვავს. ისეთ გარემოში გავიზარდე, ცეკვის გარეშე ჩემი ცხოვრება წარმოუდგენელიც იყოო, აღიარებს. მამა სიმღერისა და ცეკვის ნაციონალურ ანსამბლის, ახლანდელი "ერისიონის" წევრი გახლდათ. მათ ოჯახში ხშირად იკრიბებოდნენ მოცეკვავეები, მომღერლები, მსახიობები. თავად ექვსი წლისამ ნუგზარ ჯიქურის ქორეოგრაფიულ ანსამბლ "თერგში" აიდგა ფეხი. არის შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაკალავრი ქორეოგრაფიის მიმართულებით და აქვს "სუხიშვილებში" ცეკვის ხუთწლიანი გამოცდილება. ამჟამად ქართული ხალხური სიმღერისა და ცეკვის სახელმწიფო აკადემიური ანსამბლის – “რუსთავის” წევრია და თავისივე დაარსებულ მოზარდთა ქორეოგრაფიულ ანსამბლ "შუშპარს" ხელმძღვანელობს:

–  საზოგადოების ნაწილს მიაჩნია, რომ ექსპერიმენტულმა სიახლეებმა ქართული ქორეოგრაფია ფოლკლორის რელსებიდან გადაიყვანა, მე კი ვფიქრობ, რომ რაც არ ვითარდება, კვდება. შესაძლოა, შეცდომებიც დაუშვა, მაგრამ დრო ყველაფერს საცერში გაატარებს და ის, რაც დარჩება, იქნება მარგალიტი.

ქართული ცეკვა ტექნიკურადაც დაიხვეწა და განვითარდა. ადრე თუ მოცეკვავე ორ ბრუნს ასრულებდა, ახლა ერთ ჯერზე ოთხი-ხუთი ბრუნის შესრულებაც შეუძლია. ტრადიციებს არავინ გვართმევს, მაგრამ ყველა სფერო თანამედროვეობას უნდა ესადაგებოდეს.

ოჯახი

მეუღლე, გვანცა, თეატრალურ უნივერსიტეტში გაიცნო. "სუხიშვილებში" ერთად ცეკვავდნენ. "შუშპარსაც" ერთად ხელმძღვანელობენ.

– სტუდენტობიდან დღემდე ბევრი სირთულე გადავლახეთ. შეიძლება ითქვას, რომ ერთად გავიზარდეთ. ახლა უკვე სამ შვილს ვზრდით. უფროსი გოგონები ცეკვავენ. ნაბოლარა ბიჭუნა ჯერ მხოლოდ ერთი წლისაა. მშობლები ბავშვების აღზრდაში გვეხმარებიან, ხელს გვიწყობენ, რომ პროფესიული განვითარებისთვის პირობები გვქონდეს. ოჯახის მხარდაჭერა რომ არა, ამის ნახევარსაც ვერ მივაღწევდი.

არ გვჭირდება ერთმანეთისთვის იმის ახსნა, რა შრომის, რა ძალისხმევის ფასად მოდის წარმატება. არ არის იოლი თვეების განმავლობაში ოჯახისგან შორს ყოფნა, მაგრამ  რაღაც კომპრომისები გარდაუვალია.

მიუხედავად ტრავმისა, წუთითაც არ ისვენებს. პანტომიმის თეატრის მსახიობებს ავარჯიშებს, თანამშრომლობს კასკადიორთა ასოციაციასთან და ვიდეორგოლებსა და ფილმებში ექსტრემალურ ილეთებს ასრულებს. თებერვალში კი ტოკიოში იყო მიწვეული, სადაც სუმოს ქართველი ფალავნის, ტოჩინოშინის, კარიერის დასრულებასთან დაკავშირებულ ღონისძიებაზე მაყურებლის წინაშე საკონცერტო პროგრამით წარდგა.

თამარ ციბალაშვილი

ჟურნალი "ავერსი"

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.