ნატა სოფრომაძის ფოტო

სიტყვები და ღვინოები

ამას წინათ სულხან-საბა ორბელიანის ხელნაწერებსა და არქივში ვმოგზაურობდი.  მასალებს ვეძებდი, კალიგრაფიით, ჩანაწერებისა და მინაწერების სიზუსტითა თუ სპონტანურობით ვტკბებოდი. ბევრი რამ მიყვარს ხელნაწერებში, უსაზღვრო შრომის შედეგი, რომელსაც თითქოს მარტივად უყურებ, არადა, ხელნაწერებზე დათენებული ღამეების შუქი ანათებს, იშვიათად აცდენილი ხელი თუ კორექტურა, კიდევ – მინაწერების ყველაზე გულწრფელი ამოძახილი და, რაც მთავარია, მწიფე, წითელი სინგურის მელნით შესრულებული საზედაო ასოები, თითქოს ვიღაცამ საფერავი დააწვეთა, მერე ბატის ფრთით მოხაზა და ამ სიტყვებისა და წინადადებების ნუსხურ თუ მხედრულ გზაჯვარედინებზე გზა მოგინიშნა, რომ როგორც საბა ამბობს, „შებრუვებული“ არ დაიკარგო.

ყველა კალიგრაფი განსხვავებულია. მიუხედავად იმისა, რომ საქმე, ხელობა და ხელოვნება ერთგვარ სიზუსტეს, წესების დაცვას მოითხოვს, მაინც იკითხება კალიგრაფის სული. ზოგი – ასოების მოხაზულობაში, ზოგი – საზედაო ასოს ჩუქურთმასა და წნულებში, ზოგი- არშიებსა და მინაწერებში. ხვდები, რომ ზოგჯერ ააჩქარეს, ზოგიერთ სიტყვას დიდხანს წერდა, აქ შეისვენა, აქ ჩამოეძინა…

სულხან-საბას ავტოგრაფი ულამაზესი, მწყობრი, გაკრული მხედრულითაა დამშვენებული, ვფიქრობ, როგორ შეუძლია ერთდროულად ასეთი აკადემიური, მეცნიერული და თან შემოქმედებითი, დაუგეგმავი, პოეტური იყოს.  სიტყვის განმარტება ხშირად მეტაფორულია, მაგრამ ამავე დროს, ზუსტი. მსუბუქ შეთრობას საბა ბრუჟობას ეძახის, ხოლო სიმთვრალეს, სრულიად გენიალურად განმარტავს, შეთვერი, ეს ნიშნავს, რომ „ღვინო გმეტობს“.

 სიტყვა და ღვინო ძალიან ჰგავს ერთმანეთს, სანამ ნებისმიერი ტექსტისთვის სიტყვას შევარჩევ, ჯერ გემოს ვუსინჯავ, ვამბობ, ვუსმენ და მხოლოდ მერე მოვუძებნი ადგილს ტექსტებში.

  პოეზია და ღვინო

 ღვინო ძალიან ჰგავს პოეზიას და პირიქით, უფრო ზუსტად, მეტაფორას. მცირე ცვლილება დიდ, არსობრივ ცვლილებას იწვევს, მნიშვნელოვანია, როგორი სიტყვების მეზობლადაა, როგორია კონტექსტი, მელოდია, რიტმი, ფონეტიკა.

ყველა ლექსი სხვადასხვა ღვინოა, ტრადიციული და ქართული თუ სხვა ქვეყნის პოეზიიდან ქართულ გარემოში გადმორგული, ათასნაირ სალექსო ფორმას მორგებული, ათასნაირი ტერუარიდან გადმოქართულებული.  ყველა დეტალი, მიწისა და ჰაერის ყველა შემადგენლობა ცვლის ლექსს, პოეზიის თარგმანი საერთოდ სხვა ღვინოა, ვერაფრით მიგახვედრებთ თუ თავად არ გასინჯეთ,  როგორია წერედიანში ჩამოსხმული ლორკა თუ ვიიონი, კოტეტიშვილში დავარგებული ჰაფეზი.

ამას წინათ ვფიქრობდი, ზოგი ლექსი კამკამა და შუშხუნაა, ზოგიც მძიმე და ქარვისფერი, ზოგი -ვარდისფერი და ორ წამში გავიწყდება, ზოგიც სქელი და შინდისფერი, ყელსა და მეხსიერებას ისე აჩნდება, დავიწყება გაგიჭირდება.

ყველა ლექსი და ყველა ღვინო მიყვარს, პაემანზე თუ ატმის ტონები და ატმის ყვავილები გირჩევნია, წერისას – უფრო კენკრა, ხან შემოდგომის ხმები და შრიალი და ხანაც ზამთრისპირის ცივი, გამჭოლი, ზუსტი ბგერები.

და მაინც, ქართული პოეზიის ყველაზე მთავარი ღვინო, გალაკტიონის ღვინოა:

„ცხოვრება ჩემი უანკარეს ღვინის ფერია,

 იგი ელვარებს, საბოლოოთ დაშრება ვიდრე“…

საფერავისფერჩოხიანი ტარიელის ამბავი

ამ წიგნზე, შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსნის“ მინაწერების ამბებად მოყოლაზე დიდი ხანი ვფიქრობდი,  რუსთველის პოემის ყველა ხელნაწერი გადავქექე, ამოვწერე, დავაკვირდი, წარმოვიდგინე.

 ერთი განსაკუთრებით მომეწონა, ვინმე ნიკოლაოზს გადაუწერია მეცხრამეტე საუკუნეში,  ტექსტიც გადაწერა, ლექსებიც მრავლად დაურთო, თავისი ხელმოწერაც  და კომენტარიც: „ აქ რამდენიმე მუხლი აკლია, დედანი არ მქონდა და ვინც  ჩაიგდოთ ხელში, ჩაასწორეთო.“

 უცნაურია კაცია ეს ნიკოლაოზი, ამხელა ტექსტი რუდუნებით გადაუწერია, შეუმკია, ზედ დაჰფოფინებს და თანაც რუსთველს პატარა, ჩხუბისთავი ბიჭივით ეჯგიმება:

„რუსთაველო ახ თუ დრო გაქუს მიტომ აგეთ ლექსთა ჩმახავ

ადექ მოდი ერთად დავსხდეთ ერთად ვწეროთ მაშინ გნახავ

ნაგაზივით წამოგწვდები ეს მე ვიცი ვერ გაგლახავ

ამას წინათ შენ დროებში დაგავიწყებ რაც გინახავს.“

მერე, როგორც ჩანს, ბრაზმა გაუარა, თუ დამეტოქების, შეჯიბრების იმ უცნაურმა ბოღმამ, რომელიც მხოლოდ მას კი არა,  უფრო დიდ ავტორიტეტებს, სამეფო ოჯახის წარმომადგენლებს და ცოტა უკეთეს პოეტებსაც ჰქონიათ.

 გული დაუმშვიდებია და საკუთარი თავი თუ მკითხველიც დაუშოშმინებია:

 „ამ მუხლსა სიტყვები წყნარა წყნარა წაიარე“.

 სხვაგან კიდევ მიუნიშნებია: „მაშინ ამაზე მეტი არა იცოდნენ რა“, ერთგან კი დანანებით  უთქვამს-  „აქ სულ არეული არის“.

ვუყურებ ხელნაწერის მინიატურას,  ვაზის ფოთლებისა და მტევნის ლამაზი დეკორაციის ფონზე დახატულ ტარიელს.   შავთვალწარბა, დაყენებულულვაშიანი,  არხეინი, ქართველია, თითქოს წარბები შეჭმუხნული აქვს, მაგრამ თუ კარგად დააკვირდები, ადვილად დაინახავ უდარდელ გამომეტყველებას. ხელში ხმალი აქვს, ჩოხის კალთაზე კი თითქოს საფერავი დაღვრიაო, სახელიც „ტარიელი“ თითქოს საფერავით მიუწერიათ, ლამაზი, საგულდაგულოდ გამოყვანილი მხედრულით.

სწორედ, ეს საფერავისჩოხიანი ტარიელია  ის, ვისაც „ვეფხისტყაოსანი“, დიდი კულტურა, დიდი ისტორია უანდერძეს.  თან რომ ძალიან უყვარს, მაგრამ ხან ეტლში რჩება, ხან სტუმარს ჩუქნის, ხან წვავს, ხან – მზითევში ატანს და ხანაც ლამაზ-ლამაზ მინიატურებს ამოჭრის, პატარა ბავშვივით რომ მერე სხვაგან გადააწებოს. „ვინცა ყოვლი განარჩია მაღალ დაბალი სწორები“ – ამ ჩვენს ქართველს ბედისაც სწამს, ღმერთისაც და ამ დიდი წიგნისაც, რომელიც გადაუწერია და ფურცლებიც საგულდაგულოდ დაუთვლია: „ასოცდაჩვიდმეტი ფურცელი“.

 ჩემი წიგნის ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟიც სწორედ ეს გახდა, არხეინი ტარიელი, რომელსაც პერანგის გულისპირი საფერავით აქვს შეღებილი.

 მაინც ყველა ღვინოს საფერავი მირჩევნია, წავალ-წამოვალ და ისევ მასთან ვბრუნდები, ისეთი ღრმა და ნამდვილია, ისეთი სხეულიანი და ღონიერი, როგორც ნიკო სამადაშვილის მეტაფორა, როგორც ნიკო ფიროსმანის ნახატების ჯადოქრობა, ადამიანებს რომ ცხოველებად მოგაჩვენებს, ხოლო ცხოველებს ყველაზე ადამიანური თვალებით გამოახედებს.

წყარო: თბილღვინო