USD 2.7563
EUR 3.0143
RUB 3.2162
Tbilisi
ბექა ჭიჭინაძე - თამარ/თინათინის ,,ზანგ მონაზე"
Date:  407

დააკვირდით მე-12 საუკუნის ქართული სახარებების - ვანისა და ლაბსყალდის ოთხავის აფრიკული მოტივების მინიატურებს, სპილოსა და შიშველი ზანგის - შიშველმართლის გამოსახულებას, შიშველმართლებად ქრისტიანულ ტრადიციაში მიიჩნეოდნენ შიდა აფრიკის პრიმიტიული ტომები, რომლებიც ამ ეპოქაში ქრისტიან განდეგილებად წარმოედგინათ.

მე-12 საუკუნის ქართული რენესანსის ფენომენი სრულიად გაუგებარი და გაუაზრებელია და სწორედ ამიტომ ჩნდება დიდი გაკვირვება თამარის ზანგი მონის პოპულარულ მოტივზე.
მრავალი ფრანგისა და ესპანელის მოხსენიება მე-12 საუკუნის ქართულ ტექსტებში (აღაპებში) თავისთავად უკვე აკვირვებს კაცს, მაგრამ როცა ამას ზანგთა მინიატურები ემატება, ეს უკვე ნებისმიერ მოლოდინს აღემატება.
როგორ უნდა ავხსნათ ეს ყველაფერი ?
ნაბიჯ-ნაბიჯ უნდა მივყვეთ, ჩახრუხაძე ,,თამარიანში" წერს:
,,ვნახე ინდონი, ვითა რინდონი,
რომე ჩნდეს ზანგნი ალაღებულად".
რას უნდა გულისხმობდეს შავკანიან (ზანგ) ინდოელთა გარინდებასა და ალაღებაში ავტორი ? სავალდებულო არაა იქ რინდთა სპარსული ტრადიციით ავხსნათ ეს პასაჟი, ჩახრუხაძე საუბრობს გარინდებულ და გალაღებულ ინდოებზე, აქ ყოველგვარი ძალდატანების გარეშე, ბუნებრივად იგულისხმება ბუდიზმისა და ინდუიზმის ცნობილი იოგური პრაქტიკები - ნირვანა და მოქშა, გარინდება - ფიქრის გაჩერება და შედეგად გასხივოსნება, გალაღება. ამ ულამაზეს პოეტურ სახეში ჩახრუხაძე გულისხმობს, რომ თამარი ბუდისტური ნირვანის შთამაგონებლია.
მაგრამ მე-12 საუკუნის ქართველებს შორეულ აღმოსავლეთთან ერთად აინტერესებთ დასავლეთ ევროპაც, ამიტომ თამარის ისტორიკოსი წერს, რომ ფრანგი მეზღვაურები ზურგის ქარისას თამარს უმღეროდნენ.
რამდენად ახლოსაა ეს მოვლენა ისტორიულ რეალობასთან, არის თუ არა შესაძლებელი, რომ თამარი ყოფილიყო ერთგვარი ხიდი მე-12 საუკუნის ინდოელებსა და დასავლეთ ევროპელებს შორის ? ძველ ფრანგულ და ლათინურ წყაროებში თამარის პოპულარობა სრულად ადასტურებს ქართული ტექსტების ჩვენებას, რაც შეეხება ინდოელებს, ცნობილია, რომ შამქორის ომში ქართველებმა ინდოელთა ელიტური რაზმებიც დაატყვევეს და თამარს მიჰგვარეს, ამდენად, ამ პოეტურ მოტივს ისტორიული საფუძველი აქვს, მაგრამ უფრო საყურადღებოა მე-12 საუკუნის ქართველთა პოზიციონირება, რომ ერთის მხრივ, თამარი ინდოელთა ნირვანის შთაგონებაა, მეორეს მხრივ კი ევროპელი მეზღვაურების ზურგის ქარის.

დავით აღმაშენებლის ეპოქაში ქართულ მონარქიას პრეტენზია ჰქონდა უნივერსალურ ქრისტიანულ მონარქიაზე, ამიტომ უწოდებდა დავითი თავს იმპერატორს და იერუსალემის პირველ ქრისტიან მეფესაც თავად უგზავნიდა ძალაუფლების ნიშნებს, მაგრამ თამარის დროს ქართული მონარქია პრეტენზიას აცხადებს არა უბრალოდ ინტერნაციონალურ ქრისტიანულ, არამედ ინტერელიგიურ და მულტიკულტურულ მონარქიაზე, როგორც ინსპირატორზე ერთის მხრივ შორეული აღმოსავლეთის - ინდოეთის ნირვანული ცივილიზაციისათვის, რომლისთვისაც გაცისკროვნების, ,,გალაღების" ტრადიციული საშუალება შინაგანი ძიებაა (გარინდება, ფიქრების კონტროლი), მეორეს მხრივ კი დასავლეთ ევროპის საზღვაო ცივილიზაციისათვის, რომელიც უფრო გარემომცველი სამყაროს ძიებისკენაა მოწოდებული. ქართული მონარქიის ამ პროექტის ჩანასახი გვხდება ხაყანის ენშაში ქართველთა მეფისადმი: ,,აღმოსავლეთი და დასავლეთი თქვენით აღწევენ სრულქმნას". სწორედ ეს იდეაა დასურათებული მე-12 საუკუნის ქართულ ტექსტებში - აღმოსავლური და დასავლური ცივილიზაციების წყარო - შინაგანი ნირვანა და გარეგანი ზურგის ქარი, როგორც პეტრიწი იტყოდა ,,,თანაეწყაროების" ქართველთა შუამფლობელ მეფეს.

თამარი თავის იამბიკოებში თავს აღმოსავლეთისა და დასავლეთის, ჩრდილოისა და სამხრის შუამფლობელად მიიჩნევდა, რაც სწორედ ფრანგთა (ევროპელთა) და ინდოთა ცივილიზაციების შუამფლობელობას ნიშნავს, მაგრამ შორეული აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გარდა არსებობს ჩრდილოეთიც და სამხრეთიც (,,ბღუარი"), რომელიც ასევე უნდა ინტეგრირდეს თამარის, როგორც ინტერკულტურული, უნივერსალური მონარქის სიცოცხლიდან დაწყებულ ლეგენდაში. ასე, თამარმა ,,იპყრა კავკასისა ჩრდილონი", გოგ-მაგოგელთა ველური ხალხები და როგორც მანდევილი წერს, აქ, ჩრდილოეთით ქართველთა და სომეხთა ეს დედოფალი ასრულებს დიდ ცივილიზაციურ მისიას - იცავს ცივილიზებულ სამხრეთს ჩრდ. კავკასიის სტეპების ველურთაგან,

თამარი იერუსალემის მცველი დედოფალია, ეს უკვე სამხრეთია, მაგრამ პოლიტიკურად იგი ჩადის კიდევ უფრო სამხრეთით, ეგვიპტეში, სალადინის სახელმწიფოში, სადაც მფარველობას უწევს ალექსანდრიის საპატრიარქოს, ალექსანდრია სამხრეთის კულტურულ საზღვრად მიიჩნეოდა, მაგრამ კულტურულად თამარის საქართველო ჩრდილოეთ აფრიკასაც სცდება და როგორც უნივერსალური მონარქია, აღწევს შიდა აფრიკის პრიმიტიულ ტომებამდე - შიშუელმართლებამდე და ციდამტკაველადამიანებამდე, რომლებზეც თამარის მეხოტბეები მიუთითებენ, ყველაფერ ამის გამოა აუცილებელი რომ თამარს ჰყავდეს არამხოლოდ ინდოელი (უკიდურეს აღმოსავლეთი), ფრანგი (უკიდურეს დასავლეთი) და გოგ-მაგოგელი (უკიდურეს ჩრდილოეთი) მონა/შთაგონებული, არამედ ზანგი მონაც, რაც მხოლოდ ,,ვეფხისტყაოსნის" მოტივი არ არის და თამარის შესახებ არსებულ ხალხურ გამოცემებშიც გვხვდება.

მიყევით ბმულს - ბექა ჭიჭინაძე

culture
«Frankfurter Allgemeine Zeitung» (გერმანია): „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება: ტრადიციული სუფრის თავისებურებები“

„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.

ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...

ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.

ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.

„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...

ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.

რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.

ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.

მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს  სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.

თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.

See all
Survey
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
Vote
By the way