USD 2.6935
EUR 2.9925
RUB 2.9961
თბილისი
ბექა ჭიჭინაძე - აფხაზეთის საკათალიკოსოს სტატუსზე
თარიღი:  1204
ანანია ჯაფარიძის თეორიები სინამდვილეში ვნებს საქართველოს სახელმწიფოს და ეკლესიის ინტერესებს
მისი აზრით, აფხაზეთის საკათალიკოსო დაქვემდებარებული იყო მცხეთის საკათალიკოსოსადმი, სეპარატიზმი სწორედ ამ თეორიაში პოულობს სამეგრელოს, სვანეთის და აფხაზეთის ,,კულტურული ქართველობის" მიზეზს: შუა საუკუნეებში აქ ხომ მცხეთის ეკლესიაა გაბატონებული...
სინამდვილეში, დასავლეთ საქართველოს ეკლესიაში არასოდეს მომხდარა მცხეთის იურისდიქციის გავრცელება, ხაზგასასმელია, რომ დასავლეთ საქართველოში მცხეთის მირონიც კი არ გამოიყენებოდა, დასავლეთ საქართველოსთვის მირონს აფხაზეთის კათალიკოსები და ეპისკოპოსები ხარშავდნენ ბიჭვინთაში, დოსითეოსი ამაზე წერს:
,,რამდენადაც აფხაზებზე ქვემო იბერიის მეფეები მეფობდნენ, მათთან დიდი ხანი შენარჩუნდა კათოლიკე (მართლმადიდებელი) რწმენა, და როდესაც იბერებს (ქვემო იბერებს, ანუ დას. ქართველებს) სურდათ მირონის კურთხევა, ისინი ამას მხოლოდ აფხაზეთში აკეთებდნენ. როდესაც აფხაზებთან კარგ ურთიერთობებში არიან, მათგან მძევლებს იღებენ, რის შემდეგაც მოდიან და წმინდა მირონს ამზადებენ... ლევან დადიანმა ორმოცი ათასი კვართი ჩამოარიგა და მონათლა ორმოცი ათასი აფხაზი და მისცა მათ ეპისკოპოსი".
ჰოდა, ვერავინ ვერ ახნსნის მეგრელების და აფხაზების ქართულ მწიგნობრობას აქ მცხეთის ეკლესიის შეჭრით. აფხაზეთის ეკლესია თავის არსებობის ბოლო დღეებამდე რჩებოდა სრულფასოვან, ავტოკეფალურ, მირონის მხარშველ ეკლესიად, რომელთა კათალიკოსის პატივიც, სხვათა შორის, ბერძენი პატრიარქების ცნობით აღემატებოდა მცხეთელი კათალიკოსისას.
სხვამხრივ, დოსითეოსის განსაცვიფრებელი ცნობა დამაბნეველია, ერთის მხრივ: აფხაზები ძველი დროიდანვე ინახავენ ჭეშმარიტ რწმენას, მეორე მხრივ კი ლევანის დროს ისინი თითქოს მოუნათლავები არიან, ამის მერე, ბუნებრივია ისიც რომ ისინი არც მირონის ხარშვის უმაღლეს და საპატიო კულტურას ფლობენ, მის მოსამზადებლად ბიჭვინთაში იბერები მოდიან. ჩანს, ამაზე წერენ ქართული წყაროები: აფხაზთა გარყვნეს სჯული და კათალილოზობაო.
მაგრამ თუ კარგად დავუკვირდებით, აქ საუბარია თვითწახდენაზე, უფრო მარტივად, საკუთარი ქრისტიანული კულტურის დეგრადაციაზე, რაც სხვადასხვა დროს ბევრ ძველ ქრისტიან ხალხს დამართნია და აფხაზებზე არანაკლებადაც. თუმცა რაც არ უნდა დაეცეს ქრისტიანული კულტურა, შეუძლებელია ნათლობის დავიწყება, ლევანმა ორმოცი ათასი აფხაზი მონათლა ! ვინ არიან ისინი ? ფსოუდან ჩამოწოლილი ჯიქები ? მაგრამ ჯიქებს თავის მხრივ არანაკლები ქრისტიანული კულტურა ჰქონდათ - სოტერიოპოლისა და ნიკოპსის კათედრები კმარა ამის საჩვენებლად.
ზოგი წყაროს მიხედვით ამ ეპოქის დას. საქართველოში მთლიანად ნათლობის სწორი წესი გადავიწყებული იყო, ამას ზოგი მეგრელი ეპისკოპოსიც აღიარებდა და ხშირი იყო გადანათვლის შემთხვევები ლევანი და მის გარშემო შემოკრებილი განათლებული სამღვდელოება, ჩანს, ამ ,,სწორ" ნათლის ცემას ცდილობდნენ, ამავე დროს გამჭირვალეა ამ აქტის პოლიტიკურ საძირკველიც.
მოკლედ, ორი კითხვაზეა პასუხი გასაცემი:
1. რა იქნა აფხაზთა ქრისტიანული კულტურა
2. რატომ გამოდევნეს აფხაზებმა თავისი კათალიკოსი ბიჭვინთიდან და ეპისკოპოსები
1. არსებობს ქრისტიანობის პაგანიზაციის უპრეცედენტო მაგალითები და ამის ასახსნელად ,,ველურების მოსვლა" სულაც არაა საჭირო.
სწორედ ამ ხანებში საქართველოს ეკლესიის ერთ მთავარ კათედრალში - -ალავერდში, მიმდინარეობს სისხლისმიერი მსხვერპლვები, ამაზე ყურადღებას იმიტომ ვაჩერებ, რომ ცხოველთა მსხვერპლშეწირვა არის ახალი აღთქმის იდეის აბსოლუტური კრახი, გაქარება და გაწყალება, სჯულის წახდენა და შერყვნა ამაზე შორს ვერ წავიდოდ... და ეს ხდებოდა ქვეყნის უმთავრეს კათედრალში ! არა უბრალოდ მის პერიმეტრში, ამდენად, ქრისტიანობის ამ საერთო ,,დაკნინება და დაცემის" (ამ ეპოქის შეფასებაა) ხანაში აფხაზთაგან სჯულის შერყვნა საუცხოო სულაც არაა, აქვე, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ქართული ღვთისმსახურება შეუძლებელია ყველა აფხაზისთვის გასაგები ყოფილიყო, სიცრუეა, ყველას არც სამეგრელოში ესმოდა ქართული, მართალია, მთავარი საღვთისმსახურო ენა მეგრელებისვის ყოველთვის ქართული იყო, მაგრამ დადიანის მღვდელ გუგუნავას მოხსენებიდან ირკვევა, რომ ლოცვების ნაწილი ეკლესიაში მეგრულადაც ითქმოდა, ღირსსაცნობია ისიც რომ სამეგრელოდან ევროპაში გაგზავნილი თეოლოგიური დოკუმენტი, რომელიც აჯამებდა აფხაზეთის საკათალიკოსოს ქრისტოლოგიას, დაწერილი იყო ქართულად და მეგრულად. ეს გარემოება ხელს უწყობდა სამეგრელოში მართლმადიდებლობის სწორ აღქმას და ხსოვნას, მაგრამ აფხაზებთან დაკავშირებით არ ჩანს არცერთი ცნობა, რომ მათ ქართულთან ერთად აფხაზურადაც ეწიროთ და მით უმეტეს ეწეროთ, ყველაფერი ეს უფრო დააჩქარებდა გაუცხოებას საკუთარ მართლმადიდებლურ მემკვიდრეობასთან.
რაც შეეხება მეორე ბრალდებას, კათალიკოზობის გარყვნას და ეპისკოპოსთა გამოდევნას, ამის პოლიტიკურ მიზეზებზე ქვევით ვისაუბრებთ.
2. თითქმის საუკუნენახევრის განმავლობაში აფხაზეთის კათალიკოსებად ინიშნებიან ,,პროდადიანური" მღვდელმთავრები, დადიანებმა ამ მხრივ იმხელა შედეგებს მიაღწიეს, რომ ზოგჯერ კათალიკოსები უშუალოდ იბრძოდნენ სამეგრელოს ლაშქარში მეგრელთა მოწინააღმდეების პირისპირ, ასე მაგალითად, ბანძის ბრძოლაში იმერლებმა დაატყვევეს აფხაზეთის კათალიკოსი ილარიონი, რომელიც მეგრელთა ლაშქარში იმყოფებოდა (იხ. ალექსანდრე მესამის სიგელი ეზია იოსელიანისადმი).
კათალიკოსები დადიანთა დასაყრდენი იყვნენ არამხოლოდ იმერეთის მეფის და იმერლების, არამედ პირველ რიგში შერვაშიძის და აფხაზების წინააღმდეგ, ამიტომ, შეიძლება ითქვას, როგორც იმერლები ატყვევებდნენ და კოშკში ამწყვდევდნენ თავის (!) პრომეგრელ კათალიკოსებს, ისე აფხაზებიც სდევნიდნენ თავიანთ პრომეგრელ კათალიკოსებს ბიჭვინთიდან.
პრომეგრელობაში კუთხური ელემენტი საერთოდ არაა საგულისხმებელი, დადიანთა მღვდელმთავრები წარმოშობით ხშირად იმერლები, რაჭველები, ან სულაც ქართლ-კახელები იყვნენ, ხსენებული კათალიკოსი ილარიონი, მაგალითად, ებრაელი იყო. 
აფხაზეთის ეს წარმოშობით ებრაელი კათალიკოსი იყო უგანათლებულესი, პროგრესული და პროევროპული მოღვაწე. შთამბეჭდავია, რომ წალენჯიხელ ეპისკოპოსობისას მიიღო მეცნიერთა-მეცნიერის მივიწყებული ძველი ქართული ტიტული, ილარიონ წალენჯიხელი ევროპელ მისიონერებს უსვამდა კითხვებს ევროპაში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებზე და ცდილობდა წალენჯიხაშიც დაენერგა ზოგი ევროპული ტექნიკური ინოვაცია. ინტერესი ევროპისადმი ილარიონს უნდა გაღვივებოდა მისი მასწავლებლის - ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილისაგან, რომელსაც, დოსითეოსის მიხედვით, სასწავლებლად ბევრი ჰქონდა მოგზაურები ესპანეთში, ინგლისში, საფრანგეთში, რომში და სხვაგან."
მიყევით ბმულს - ბექა ჭიჭინაძე
უცნობი ნაცნობი
რუსთავიდან ლოს-ანჯელესისკენ ლონდონის გავლით - ქართველი ქორეოგრაფის ჰოლივუდური ისტორია

მოცეკვავე და ქორეოგრაფი ლაშა მძინარაშვილი 2022 წელს "ტაურუსის" მფლობელი გახდა. საბრძოლო სცენა, რომელმაც მას კასკადიორთა მსოფლიო აკადემიის უმაღლესი ჯილდო მოუტანა, ლაშამ რეჟისორ მეთიუ ვონის ფილმ “The King’s Man-ისთვის” დადგა.

თავად ლაშას ამბავიც ფილმის სიუჟეტს ჰგავს:

– დამიკავშირდა რეჟისორი დავით ხუბუა, რომელთანაც თორმეტი წლის წინ ერთ საინტერესო პროექტზე ვმუშაობდი კასკადიორად და მითხრა, რომ ჰოლივუდში საბრძოლო სცენებისთვის ხალხური ცეკვების მცოდნე მსახიობებს ეძებდნენ. კარგად მახსოვს შენი მუშაობის სტილი და თუ შენც მოისურვებ, კასტინგზე წარგადგენო.

ისეთი ადამიანი ვარ, ერთ ადგილზე დიდხანს ვერ ვჩერდები, ახალ-ახალ გამოწვევებს ვეძებ. ამ კონკურსშიც გამოწვევა დავინახე და, რა თქმა უნდა, ჩავერთე. მონაწილეები თხუთმეტი ქვეყნიდან იყვნენ ჩამოსული. ლონდონში გამოსაცდელი ვადით, ერთი კვირით მიმიწვიეს და საბოლოოდ ოთხი თვით დამტოვეს. ცნობილ მსახიობს ჯეკი ჩანს ჰყავს რამდენიმე ჯგუფი, რომლებშიც საუკეთესო მებრძოლები და კასკადიორები არიან თავმოყრილი. ეს ჯგუფები თანამშრომლობენ კინოსტუდიებთან მთელი მსოფლიოს მასშტაბით და მსახიობებს შესაბამისი სცენების მომზადებაში ეხმარებიან. მე მოვხვდი ჯგუფში, რომელსაც ბრედ ალენი ხელმძღვანელობდა და პროფესიონალთა ამ გუნდთან მუშაობა კარგი გამოცდილება იყო ჩემთვის.

საბრძოლო სცენისთვის ლაშა მძინარაშვილმა ქართული ცეკვებიდან აღებული ილეთები გამოიყენა. ფილმის პროდიუსერმა სწორედ ამ ორიგინალურ სანახაობაზე შეაჩერა არჩევანი.

– ასეთ წარმატებაზე არც მიოცნებია. "ტაურუსზე" წარდგენა ჩემთვის უკვე წარმოუდგენლად დიდი გამარჯვება იყო. დაუჯერებელი მეჩვენებოდა, რომ მივიღებდი ჯილდოს, რომლის მფლობელებიც არიან არნოლდ შვარცენეგერი, სილვესტერ სტალონე, ჰარისონ ფორდი, კიანუ რივზი...

“ტაურუსი” 2001 წლიდან გაიცემა. დაჯილდოების ყოველწლიურ ცერემონიას ამერიკული კინოს მექა – ლოს-ანჯელესი მასპინძლობს.

ყველა კასკადიორისთვის საოცნებო ფრთოსანი ხარი ლაშას 2022 წლის 17 სექტემბერს “პარამაუნტ ფიქჩერსის” დარბაზში გადაეცა. როგორც თავად ამბობს, ემოციებისგან რამდენიმე დღე აკანკალებდა.

ქართული ცეკვა

ჰოლივუდში ხელჩართული ბრძოლის სცენები უმეტესად აზიური საბრძოლო ხელოვნების ელემენტებზეა დაფუძნებული. პოპულარულია ასევე ორთაბრძოლის ბრაზილიური სისტემა – კაპუეირა. ქართული ხალხური ცეკვის ილეთებით გამდიდრებული საბრძოლო სცენა, რომელიც, ამასთანავე, მწვანე ეკრანის, თოკებისა და ციფრული ეფექტების გარეშე გადაიღეს, ჰოლივუდისთვის აღმოჩენად იქცა. ფილმში მონაწილე მსახიობებს მეთიუ გუდს, რის ივანსს და რეიფ ფაინსს არაერთ ინტერვიუში აღუნიშნავთ, რომ ქართული ფოლკლორის ელემენტებმა ბრძოლის სცენებს ცეცხლი შემატა.

– მსოფლიო კინოში ქართული ცეკვის ელემენტები პირველად გამოჩნდა და ვამაყობ, რომ ამაში მეც შევიტანე წვლილი, – ამბობს ლაშა, – “სუხიშვილების", "ერისიონის", "რუსთავის" დამსახურებით ქართულ ცეკვას მთელ მსოფლიოში იცნობენ, თუმცა კინოს გაცილებით ფართო აუდიტორია ჰყავს და ქართული ქორეოგრაფიის ფარული რესურსის წარმოჩენის შესაძლებლობაც მეტია.

წელს კი ლაშა მძინარაშვილი თვითონვეა "ტაურუსის" ჟიურის წევრი. დაჯილდოება 11 მაისს გაიმართება:

– ამ პოზიციიდან მეტი შესაძლებლობა მაქვს, ჩემს თანამემამულეებს რეკომენდაცია გავუწიო. მჯერა, რომ არც ისე შორს არის დრო, როდესაც ქართველი კასკადიორები მსოფლიო კინოინდუსტრიაში დამსახურებულ ადგილს დავიკავებთ.

ჰოლივუდამდე

ლონდონში ვარჯიშის დროს მაგიდა გადაუყირავდა და ხერხემალი დაიზიანა. მთავარი სცენები ტკივილგამაყუჩებლების ზემოქმედების ქვეშ გადაიღო. ნებაზე მიშვებულმა ტრავმამ სრული პარალიზების საშიშროება წარმოშვა. ოპერაცია გარდაუვალი გახდა. კისრის მალებში ხელოვნური დისკები ჩაუსვეს. ურთულესი პერიოდი გამოიარა, მაგრამ ყველაფერი გააკეთა სცენაზე დასაბრუნებლად.

როგორც თავად ამბობს, სიზმარშიც კი ცეკვავს. ისეთ გარემოში გავიზარდე, ცეკვის გარეშე ჩემი ცხოვრება წარმოუდგენელიც იყოო, აღიარებს. მამა სიმღერისა და ცეკვის ნაციონალურ ანსამბლის, ახლანდელი "ერისიონის" წევრი გახლდათ. მათ ოჯახში ხშირად იკრიბებოდნენ მოცეკვავეები, მომღერლები, მსახიობები. თავად ექვსი წლისამ ნუგზარ ჯიქურის ქორეოგრაფიულ ანსამბლ "თერგში" აიდგა ფეხი. არის შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაკალავრი ქორეოგრაფიის მიმართულებით და აქვს "სუხიშვილებში" ცეკვის ხუთწლიანი გამოცდილება. ამჟამად ქართული ხალხური სიმღერისა და ცეკვის სახელმწიფო აკადემიური ანსამბლის – “რუსთავის” წევრია და თავისივე დაარსებულ მოზარდთა ქორეოგრაფიულ ანსამბლ "შუშპარს" ხელმძღვანელობს:

–  საზოგადოების ნაწილს მიაჩნია, რომ ექსპერიმენტულმა სიახლეებმა ქართული ქორეოგრაფია ფოლკლორის რელსებიდან გადაიყვანა, მე კი ვფიქრობ, რომ რაც არ ვითარდება, კვდება. შესაძლოა, შეცდომებიც დაუშვა, მაგრამ დრო ყველაფერს საცერში გაატარებს და ის, რაც დარჩება, იქნება მარგალიტი.

ქართული ცეკვა ტექნიკურადაც დაიხვეწა და განვითარდა. ადრე თუ მოცეკვავე ორ ბრუნს ასრულებდა, ახლა ერთ ჯერზე ოთხი-ხუთი ბრუნის შესრულებაც შეუძლია. ტრადიციებს არავინ გვართმევს, მაგრამ ყველა სფერო თანამედროვეობას უნდა ესადაგებოდეს.

ოჯახი

მეუღლე, გვანცა, თეატრალურ უნივერსიტეტში გაიცნო. "სუხიშვილებში" ერთად ცეკვავდნენ. "შუშპარსაც" ერთად ხელმძღვანელობენ.

– სტუდენტობიდან დღემდე ბევრი სირთულე გადავლახეთ. შეიძლება ითქვას, რომ ერთად გავიზარდეთ. ახლა უკვე სამ შვილს ვზრდით. უფროსი გოგონები ცეკვავენ. ნაბოლარა ბიჭუნა ჯერ მხოლოდ ერთი წლისაა. მშობლები ბავშვების აღზრდაში გვეხმარებიან, ხელს გვიწყობენ, რომ პროფესიული განვითარებისთვის პირობები გვქონდეს. ოჯახის მხარდაჭერა რომ არა, ამის ნახევარსაც ვერ მივაღწევდი.

არ გვჭირდება ერთმანეთისთვის იმის ახსნა, რა შრომის, რა ძალისხმევის ფასად მოდის წარმატება. არ არის იოლი თვეების განმავლობაში ოჯახისგან შორს ყოფნა, მაგრამ  რაღაც კომპრომისები გარდაუვალია.

მიუხედავად ტრავმისა, წუთითაც არ ისვენებს. პანტომიმის თეატრის მსახიობებს ავარჯიშებს, თანამშრომლობს კასკადიორთა ასოციაციასთან და ვიდეორგოლებსა და ფილმებში ექსტრემალურ ილეთებს ასრულებს. თებერვალში კი ტოკიოში იყო მიწვეული, სადაც სუმოს ქართველი ფალავნის, ტოჩინოშინის, კარიერის დასრულებასთან დაკავშირებულ ღონისძიებაზე მაყურებლის წინაშე საკონცერტო პროგრამით წარდგა.

თამარ ციბალაშვილი

ჟურნალი "ავერსი"

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.