,
ბაისანგურ ბენოელი (1794-1861), დიდი ჩეჩენი მებრძოლი იყო, რომელიც მთელი თავისი გმირული სიცოცხლის მანძილზე არნახულ წინაარმდეგობას უწევდა რუსულ იმპერიალიზმს და დიდ კავკასიურ ომში მრავალათეულ, დიდ და მცირე ბრძოლაში წარმატებით უმკლავდებოდა რუსულ საოკუპაციო არმიას, რომელიც მისი საყვარელი სამშბოლოს დაპყრობას აპირებდა.
ცნობილია, რომ 1825-1826 წლებიდან ბაისანგური უკვე აქტიურად მონაწილეობდა რუსეთის წინააღმდეგ ჩეჩნურ აჯანყებებში. 38 წლიდან ომში ჩართული ვაჟკაცი ყველას აოცებდა თავისი თავგანწირული სიმამაცით იმდენად, რომ თავად იმამ შამილი ამბობდა მასზე, სანამ ბაისანგური ცოცხალია, ჩვენ არ დავმარცხდებითო. 1842 წლის ივნისის თვეში ბაისანგურმა მონაწილეობა მიიღო იჩქერიის მხედართმთავრის, შოაიფ-მოლა ცენტროველის ხელმძღვანელობით რუსეთის იმპერიული ძალების განადგურებაში, რომელსაც ხელმძღვანელობდა გენერალ-ადიუტანტი გრაბე.
1846 წელს 51 წლის ასაკში გრაფ ვორონცოვის რუსეთის ჯარებთან ბრძოლაში. ამ ბრძოლაში რუსეთის იმპერიამ სამი ათასზე მეტი ოფიცერი და ჯარისკაცი დაკარგა. ბაისანგურმა კი- ცალი თვალი და ცალი ხელი.
1847 წელს კი, გერგებილის ბრძოლებში საზარბაზნე ქვემეხმა ფეხიც წააგლიჯა. იგლიჯებოდა რა, ბაისანგურის სხეული, სწორედ ასევე იგლიჯებოდა კავკასიაც. სისხლისგან დაცლილი ბაისანგური მიწაზე გონდაკარგული დაეცა, რის გამოც 53 წლის ნაიბი რუსების ტყვეობაში აღმოჩნდა. ერთ-ერთი ვერსიის თანახმად, მალევე მისი დაზიანებული ფეხის ამპუტირება თვით ნიკოლაი პიროგოვმა განახორციელა.
მძიმედ დაჭრილ ბაისანგურს დაღესტნიდან გროზნოს ციხეში გადაყვანა დაუპირეს, მაგრამ აღელვებული შამილი და მთის ხალხები, რომელთაც უკვე ყველაფერი კარგად იცოდნენ, თავს დაესხნენ ესკორტს და უკვე დასახიჩრებული ბაისანგური სამშვიდობოზე გაიყვანეს.
ღიმილით შეხვდა მთების არწივს მთის ხალხი, მაგრამ დაფლეთილი, განახევრებული სხეულის შემყურეთ ღიმილი სახეზე სევდად გადაექცათ. როდესაც დიდი ხნის განშორების შემდეგ იმამ შამილმა პირველად იხილა ბაისანგური, ცრემლები ვერ შეიკავა. რა არის კაცის ხვედრი, რომელიც ასე ჰგავს თავის მიწას, რომ სამშობლოც მასსავით დაფლეთილი და განაწამები აღმოჩნდება ხოლმე.
ჭრილობებიც კი არ ჰქონდა შეხორცებული, რომ არნახული სიმამაცით და თავგანწირვით უხელო, უფეხო და უთვალო ბაისანგური კვლავ ჩაერთო დიდ კავკასიურ ომში რუსი ოკუპანტების წინააღმდეგ. ცხენზე ჯდომა რომ შეძლებოდა მაგრად აბამდნენ ხოლმე უნაგირზე ამ ფრთებდაგლეჯილ არწივს და ისე იბრძოდა.
1859 წლის 25 აგვისტოს, გუნიბის ციხის აღების შემდეგ ბაისანგური და მისი ხალხი ალყაში მოაქცია რუსული არმიის 40 ათასმა ოკუპანტმა. სიტუაცია გამოუვალს ჰგავდა, თუმცა ბაისანგური დანებებას ახლაც კი არ აპირებდა... მან წარმოთქვა: "შეუძლიათ სხეული დამისახიჩრონ, ძვლები დამალეწონ და მომკლან, მაგრამ მხოლოდ ჩემს ცხედარს მიიღებენ, მორჩილებას - ვერასოდეს".
ამ სიტყვით შეძრწუნებულმა ასეულმა, რომელიც ბაისანგურს ახლდნენ რაღაც არაადამიანური ძალა მიიღო. თავგანწირვით დაეჯახა 40 ათასიან რუსულ არმიას და ასმა კავკასიელმა ამხელა ალყის გარღვევა და გარდაუვალი ტყეობიდან თავის დაღწევა მხოლოდ 30-მა მათგანმა მაინც შეძლო და ჩეჩნეთში, მშობლიურ აულ ბენოიში დაბრუნდნენ.
ცნობილია, რომ როდესაც იმამ შამილი დანებდა და ტყვედ აიყვანეს, ბაისანგურმა დაუძახა არ დანებდე, გავარღვევ ალყას და გამოგიყვანო, მაგრამ შამილმა ყურადღება არ მიაქცია და მაინც დანებდა. როგორც ჩანს უკვე მობეზრებული ჰქონდა ცხოვრება ამდენი ომით და იაზრებდა რომ ძალა აღმართს ხნავს და საბოლოოდ მაინც მიაღწევდა იმპერია დასახულ მიზანს. მაშინ კი ბაისანგურმა წოდების გარეშე შესძახა:
შამილ!!!
შამილს მისკენ არ მიუხედავს...
ამის შემხედვარე რუსი ოფიცერი დაეკითხა, რატომ არ მიიხედეო
- რომ მიმეხედა, მესროდა, მიუგო შამილმა.
- თუ სროლა უნდოდა, ისეც ხომ ისროდა? გაოცდა ოფიცერი.
- ჩეჩნები ზურგში არ ისვრიან - უთქვამს შამილს.
ამის შემდეგ ბაისანგურის ხელით გენერალ მუსა კუნდუხოვის სამეფო არმიამ ერთ-ერთი უდიდესი მარცხი განიცადა კავკასიის ომის ისტორიაში. მაგრამ მალევე, ერთ-ერთ ბრძოლაში მისი ცხენი მოკლული, ხოლო თავად დატყვევებული იქნა რუსებს მიერ.
1861 წლის პირველ მარტს რუსმა ოკუპანტების ცარისტულმა სამხედრო საბჭომ ბაისანგურს სიკვდილით დასჯის განაჩენი გამოუტანა. როდესაც ბაისანგური სახრჩობელამდე მიიყვანეს, გარშემო მრავალ ყუმიხს, დაღესტნელსა და ჩეჩენს მოეყარა თავი ჯერ კიდევ ცოცხალი ლეგენდის სანახავად. ცალხელა, ცალთვალა და ცალფეხა 67 წლის ვაჟკაცის, რომელიც დამპყრობლების ხელით თავისი ტანჯული სიცოცხლის ბოლო გზას მიაშურებდა.
.jpg)
აი აქ კი, რუსეთის იმპერიამ ისევ და ისევ თავის უბინძურეს პოლიტიკას მიმართა, სიტყვის წარმოთქმის შემდგომ, ერთ-ერთ დამსწრეთაგანს (კავკასიელს) დაავალეს სახრჩობელაზე ბაისანგურის ფეხქვეშ მდგარი სკამისთვის ფეხის კვრა, რაც მომავალში პირდაპირ შიდაკავკასიური დიდი სისხლისღვრის გარდაუვალ დასაწყისს მოასწავებდა, ვინაიდან ჩეჩნები შურისგებას მიმართავდნენ მათი უსაყვარლესი ეროვნული გმირის სიკვდილისთვის იმ ხალხის წინააღმდეგ, ვისი, რუსების მონად ქცეული წარმომადგენელიც ბაისანგურის ჯალათის როლს იკისრებდა. ეს ხომ კარგად იცოდა "მოძმე და ერთმორწმუნე" ერის ცნობიერმაც. ამის დანახვისას ბაისანგურმა გამოიცალა ფეხქვეშიდან სკამი რომ მოძმე კავკასიელებს შორის მომავალი სისხლიღვრის მიზეზი არ გამხდარიყო. ბაისანგურის დაღუპვის შემდეგ, მალევე დაიღუპა დიადი კავკასიაც და რუსეთის მონობის ქვეშ აღმოჩნდა.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
