არჩილ ბუდუს ძე მდივანი (დ. 30 ივნისი, 1911, თბილისი, საქართველოს სსრ, სსრკ — გ. 13 სექტემბერი, 1937, თბილისი, საქართველოს სსრ, სსრკ) — საბჭოთა ჩოგბურთელი.

ერთ-ერთი უძლიერესი ჩოგბურთელი ქართული ჩოგბურთის ისტორიაში. 1934–1936 წლებში საბჭოთა კავშირის ჩემპიონი წყვილთა თანრიგში ედუარდ ნეგრებეცკისთან ერთად. 1931–1936 წლებში შედიოდა სსრ კავშირის უძლიერეს ათეულში.

სსრ კავშირის ჩემპიონი „დინამოს“ გუნდის შემადგენლობაში. ლენინგრადის ოთხგზის ჩემპიონი (1932–1936). პირველი ქართველი სპორტის ოსტატი ჩოგბურთში (1936). ბავშვობიდან არჩილს მდივანს ავარჯიშებდა იან ჰომერი.

ცნობილი ბოლშევიკის ბუდუ მდივანის (1877–1936) ოჯახში გაზრდილმა არჩილმა, ბავშვობაში კარგი განათლება მიიღო, ფლობდა გერმანულ და ფრანგულ ენებს. ის იყო სწრაფი, გამძლე, რაც ხელს უწყობდა მისი თამაშის პროგრესს. 20-იანი წლების დასასრულს მარტო ედუარდ ნეგრებეცკის შეეძლო მისთვის მოეგო. 1932 წელს არჩილი და ედუარდი საცხოვრებლად ლენინგრადში გადავიდნენ (მაშინ ლენინგრადი საბჭოთა ჩოგბურთის ცენტრად ითვლებოდა). იწყება არჩილ მდივანის ნიჭის გაფურჩქვნის ხანა. წყვილი მდივანი-ნეგრებეცკი საბჭოთა ჩოგბურთის სიმბოლოდ იქცა.

თავის მოგონებებში ედუარდ ნეგრებეცკი წერს: „არჩილი ნამდვილი შოუმენი იყო. გულშემატკივართა გროვა ყოველთვის თან ახლდა. მისი თამაში საოცარი რამ იყო — სწრაფი, შთაგონებული, ის თამაშს არაჩვეულებრივ სანახაობას ანიჭებდა. კორტზე ის მდგრადი, შეუპოვარი, ცხოვრებაში კი რბილი, ღიმილიანი და იუმორით სავსე პიროვნება იყო. არჩილის დაკარგვის შემდეგ მე მყავდა სხვა პარტნიორები (ევგენი კუდრიავცევი, ნიკოლაი ოზეროვი, ევგენი კორბუტი), მაგრამ არჩილი ჩემთვის უბადლო და საუკეთესო იყო. 1936 წელს არჩილ მდივანი ბრუნდება თბილისში — აპატიმრებენ მამას.

იან ჰომერი იგონებდა: - ,,კარგად აღზრდილი ყმაწვილი იყო. უკვე იცოდა გერმანული და ფრანგული ენები. ვერც იფიქრებდი, რომ ჩოგბურთი მის ხანმოკლე ცხოვრებაში ყველაზე დიდ გატაცებად იქცეოდა. ძალიან ნიჭიერი იყო - სწრაფი, ათლეტური, ყოველდღე ხვეწდა ტექნიკას და ტაქტიკურად რაღაც ახალს სწავლობდა".

თვითნაბადი ტალანტი მალე გამოავლინდა და ლეგენდარულ სპორტსმენობამდე მიიყვანა, ამასთან ნახევარი მსოფლიოს აღიარებაც მოუტანა. ჩოგანი მის სავიზიტო ბარათად იქცა. როგორც ამბობენ, არჩილი კორტებზე ქმნიდა სანახაობას, აწყობდა ნამდვილ შოუს. მან დროს გაუსწრო და ისეთი სტილით დაიწყო ასპარეზობა, რომელიც 21-ე საუკუნის დამდეგს დაიწყეს.

26 წლის ახალგაზრდა ქვეყნის ჩოგბურთელთა უძლიერეს ათეულში შედიოდა.

,,კორტზე ერთი მიზანი გვქონდა - შესაშური პარტნიორობა და მეგობრობა. ის თითქოს ჩემი რეპერტუარის ნებისმიერ ტექსტს მღეროდა. არჩილი ერთეულთა თანრიგში დაუმარცხებელი იყო - უსწრაფეს კომბინაციებს ათამაშებდა, საბრძოლო ხელოვნების წარმომადგენლებსაც კი შეშურდებოდათ. ჩვენი ოცნებები სპორტული მიღწევების მიღმა ის გახლდათ, იმდენად კარგები ვყოფილიყავით, რომ პუბლიკას მოვწონებოდით.. არჩილი თამაშებიდან დღესასწაულს ქმნიდა, მას სწრაფადვე გაუჩნდა გულშემატკივართა მთელი რაზმი. ეს სტილი საუცხოო იყო - მჩქარობლური, მოქნილი და ძალიან დახვეწილი,"- იხსენებდა მდივანის მეგობ­რი, ედუარდ ნაგრებეცკი.

ანა დმიტროევა საკუთარ წიგნში იხსნებდა, რომ არჩილ მდ­ვანს კორტზე ყველა კატას ეძახდა, გაზეთი ,,წითელი სპორტი" კი 1934 წელს წერდა: ,,არ შეგვედავოთ, ის ძალიან ენერგიულია, საჩოგბურთო კორტზე ნამდვილი ვეფხვი გახლავთ (ა. მდივანი - ლეოპარდი) სმეშების გარდა, ყველაფერს ედუარდ ნაგრებეცკის ბადეში ურტყამს".

მამისა და სამი ძმის დაპატიმრების მიუხედავად, არჩილმა ჩოგბურთს თავი მაინც არ დაანება. თავისუფალი იყო, თუმცა ჯოჯოხეთში უხდებოდა ცხოვრება - მთელი ოჯახი ციხეში იჯდა...

გაზეთი ,,წითელი სპორტიც" სპორტსმენის წარმატებებზე ჩვეულ სტილში წერდა:

,,ჩვენ არჩილ მდივანს ვიცნობთ, როგორც ბრწყინვალე მოთამაშეს წყვილთა თანრიგში. თუმცა ჩემპიონ ბორის ნოვიკოვთან ბოლო შეხვედრის შემდეგ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქართველ სპორტსმენს 1937 წლის ინდივიდუალურ თანრიგშიც შეუძლია გამარჯვების მოპოვება."

მდივანი შეჯიბრებებზე მონაწილეობის მიღებას აგრძელებდა და ერთ-ერთ მათგანზე ლავრენტი ბერიასაც კი შეხვდა. არჩილმა ოჯახის ადგილსამყოფელი ჰკითხა, ,,გახდები ჩემპიონი და მთელ შენს ოჯახს გავათავისუფლებთ!" - დაპირდა ბერია. წარმოიდგინეთ, რამხელა მოტივაცია მიეცა არჩილს და გასაკვირიც არ არის, შეჯიბრების გამარჯვებული გახდა.

სპორტის ქომაგები და ოსტატები გამარჯვებას ზეიმობდნენ. არჩილის ტალანტის წინაშე ქედს იხრიდნენ და ეთაყვანებოდნენ....

ბერიამ კი დაპირება ასე აუსრულა: 1937 წლის 20 აპრილს მოსკოვში საკავშირო ჩემპიონატი იწყებოდა. იგი რუს ჩოგბურთელ კუდრიავცევს უნდა შეხვედროდა. 17 აპრილს არჩილი მოსკოვში დააპატიმრეს და თბილისში ბადრაგის თანხლებით გამოუშვეს....

ევტიხი სურმავა (შინსახკომის შიდა ციხის ზედამხედველი) იგონებს:

,,დაკითხვებზე სასტიკად აწამებდნენ ბუდუ მდივნის უმცროს ბიჭს არჩილს. მას ისე სცემდნენ, რომ თავად სიარული აღარ შეეძლო და საკანში ხელით გადაგვყავდა. იგი ტიროდა და ამბობდა, რომ მას უმიზეზოდ აწამებენ. იმასაც ამბობდა, რომ თუ მამა დააპატიმრეს, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მისი შვილი უნდა მოკლან".

1937 წლის აპრილში შინსახკომის ციხეში უკვე ხუთი მდივანი იმყოფებოდა _ ბუდუ და მისი ოთხი ვაჟი.

ბუდუ მდივანი დიდი ხანი ითმენდა ზეწოლას და დანაშაულის აღიარების ფურცელს ხელს არ აწერდა, თუმცა, როცა მეზობელი ოთახიდან შვილის, გიორგის წამების ხმა გაიგო, არარსებული დანაშაული აღიარა....

ბუდუ მდივანსა და მის შვილებს სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს. ბუდუ მდივანი 9 ივლისის ღამეს სოღანლუღის სიახლოვეს, ტრიალ მინდორში დახვრიტეს. 1937 წელს მასობრივი რეპრესიების დროს სწორედ სოღანლუღში ხვრეტდნენ სიკვდილმისჯილებს.

მამაზე ადრე, 27 ივნისს, მდივანის უფროსი ვაჟი, ივანე დახვრიტეს, ორი დღის შემდეგ მისი ბედი გიორგი მდივანმაც გაიზიარა. ბუდუს დახვრეტიდან ორ დღის შემდეგ სიცოცხლეს გამოასალმეს მისი შუათანა ვაჟი დავითიც. 13 სექტემბერს სტალინის თანხმობით დახვრიტეს ბუდუ მდივანის უკანასკნელი ვაჟი, ჩოგბურთელი არჩილ მდივანი, რომელიც სტალინის თვალწინ გაიზარდა, მის სახლში ცხოვრობდა, როდესაც მოსკოვში ჩამოდიოდნენ.... ბუდუ მდივნის ქალიშვილი მერი და მეუღლე მარია ციმბირში გადაასახლეს. მერი გადასახლებაში დახვრიტეს, მეუღლეც იქ დაიღუპა.... ბუდუს მხოლოდ ერთი ვაჟი - შალვა არ დაუპატიმრებიათ. ვერ მოასწრეს - 1933 წელს თვითმფრინავის გამოცდისას დაიღუპა... დაიჭირეს ყველა, ვისაც ბუდუ მდივანთან შეხება ჰქონდა, მძღოლიც კი... 1937 წლის ბოლოს დააპატიმრეს მწვრთნელი იან ჰომერი, რომელიც მხოლოდ 1955 წელს დაბრუნდა თბილისში.

ასე გაანადგურა სტალინმა თავისი უახლოესი მეგობრის ბუდუ მდივანის დიდი ოჯახი და რა თქმა უნდა, ნაციონალ-უკლონისტების მთელი გვარდია, მხოლოდ ფილიპე მახარაძესა და მიხა ცხაკაიას არ ახლო ხელი ... ,,არ გაწირა რეჟიმმა გამომდინარე იქიდან, რომ ითვლებოდნენ ბოლშევიზმის ერთ-ერთ უხუცეს წარმომადგენლებად და სიმბოლოებად”.

1956 წელს რეაბილიტირებულ იქნა მდივნების ოჯახი. სპეც. კომისიამ დანაშაულის ნიშნები ვერ იპოვა ამოწყვეტილ ოჯახში....

ამონაწერი მისი „სისხლის სამართლის საქმიდან“: „სსრკ უმაღლესი სასამართლოს სამხედრო კოლეგიის 1957 წლის 5 ივლისის 4ნ-024887/56 განჩინებით სისხლის სამართლის საქმე მოქ. არჩილ ბუდუს ძე მდივანის მიმართ, დაბ. 1911 წელს თბილისში, რომელიც გასამართლებული იქნა სსრკ უმაღლესი სასამართლოს სამხედრო კოლეგიის გამსვლელი სესიის მიერ სისხლის სამართლის კოდექსის 58-8 (ტერორი) და 58-11 (ყოველგვარი ორგანიზებული ქმედება მიმართული დანაშაულის მომზადებისა და ჩატარებისათვის) მუხლებით 1937 წ. 13 სექტემბერს და მიესაჯა სასჯელის უმაღლესი ზომა (დახვრეტა), წარმოებით შეწყდა მის ქმედებაში დანაშაულის შემადგენლობის გამო და იგი რეაბილიტირებულია. განაჩენი შესრულდა 1937 წელს 13 სექტემბერს“.