44  დღიანი შეიარაღებული კონფლიქტი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, რომელსაც ათასობით ჯარისკაცი შეეწირა, ოფიციალურად 10 ნოემბრის ღამეს დასრულდა. შეთანხმებას ხელი სამმა მხარემ - აზებაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა და რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა მოაწერეს. 

შეთანხმების მიხედვით სომხეთი კარგავს მთიანი ყარაბახის მნიშვნელოვან ნაწილს და გარშემო ოკუპირებულ ტერიტორიებს სრულად.  მოვლენების ასეთი დასასრული სრულიად ახალ გეოპოლიტიკურ სურათს ქმნის. ზემოხსენებულ სამ სახელმწიფოსთან ერთად თამაშში  თურქეთიც  აქტიურად ერთვება.

რა არის შეთანხმების პირობები?

შეთანხმება რამდენიმე მნიშვნელოვანი პუნქტისაგან შედგება. რა თქმა უნდა, უმთავრესი მხარეთა შორის უპირობო ცეცხლის შეწყვეტა და ტყვეების გაცვლაა.   შეთანხმება ასევე ითვალისწინებს, რომ რეგიონში სამომავლოდ მშვიდობის დაცვას რუსეთი უზრუნველყოფს. ცნობილია კონკრეტული რიცხვებიც: ტერიტორიაზე 1960  ჯარისკაცი, 90 ჯავშანტრანსპორტიორი და 370 ერთეული სპეცტექნიკა განთავსდება. 

აღსანიშნავია, რომ აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა თავის გამოსვლაში ახსენა, რომ რუსი სამშვიდობოების მხარდამხარ თურქეთიც გადმოსხამს თავის სამხედროებს, თუმცა ოფიციალურ ტექსტში მსგავსი პუნქტი არ იძებნება.   მოგვიანებით პუტინის პრესსამსახური უფროსმა  პესკოვმა განმარტა, რომ თურქეთი „მეგობრულად“ დაეხმარება აზერბაიჯანს სიტუაციის გაკონტროლებაში, თუმცა არა ყარაბახის ტერიტორიიდან.

რატომ დასრულდა ომი ახლა?

დაპირისპირებული მხარეების განმარტებით ომის ბედი ქალაქმა შუშამ გადაწყვიტა. შუშა თავისი მიუდგომელი და ამავდროულად  ცენტრალური მდებარეობის გამო სტრატეგიული მნიშვნელობის პუნქტია და მას შემდეგ, რაც აზერბაიჯანმა მისი ხელში ჩაგდება 8 ნოემბერს მოახერხა, სომხეთის პოზიციები საგრძნობლად დასუსტდა. ყველაფერი იმაზე მიუთითებდა, რომ სომხეთი მაინც დაკარგავდა ოკუპირებულ ტერიტორიებს და ომის შეწყვეტით ორივე მხარემ უსარგებლო მსხვერპლი  აირიდა თავიდან.

სომხეთის პრემიერ მინისტრმა ფაშინიანმა განაცხადა, რომ ომის შეწყვეტის აუცილებლობაზე თხოვნა და რჩევა პირდაპირ თავისი არმიის მეთაურებისგან მიიღო. „წარმოიდგინეთ, რომ შენი ჯარისკაცები გეუბნებიან, რომ იმედი აღარ არის, ცხადია, უნდა შევჩერებულიყავით“.

რატომ არ არის შეთანხმებაში საკითხი ყარაბახის სტატუსი შესახებ? რას ამბობენ დაპირისპირებული მხარეები სამომავლო მშვიდობის შესახებ?

შეთანხმებაში არაფერი არაა ნათქვამი მთიანი ყარაბახის არაღიარებული ავტონომიური რესპუბლიკის ოფიციალური სტატუსის შესახებ, რომლის ტერიტორიაც ძირითადად ეთნიკური სომხებითაა დასახლებული.

დიმიტრი პესკოვის განცხადებიდან ირკვევა, რომ, მოკლევადიან პერსპექტივაში ოფიციალური მოსკოვი არ აპირებს ავტონომიურ რესპუბლიკას მკაცრი პირობები წაუყენოს. ტერიტორიაზე დარჩებიან როგორც სომეხი, ისე აზერბაიჯანელი სამხედროები, ისევე როგორც ეს ომის დაწყებამდე იყო. 

„დღევანდელი მდგომარეობა სამომავლო მშვიდობის გარანტი ნამდვილად არაა“ - წერს ბიბისის ექსპერტი სამხრეთ კავკასიის საკითხებში ჰანს გუტბორგი. მისი აზრით, სიტუაციის დასტაბილურებისა და საზღვრების უსაფრთხოდ გახსნის მიზნით აზერბაიჯანმა გამარჯვების ეიფორია უნდა დაივიწყოს და სომხეთთან და რუსეთთან დიალოგში შევიდეს.

ამ მოსაზრებას ეთანხმებიან როგორც სომეხი, ისე აზერბაიჯანელი ჟურნალისტები. „ ჩვენ ძალიან დიდხანს ვებრძოდით ერთმანეთს, დროა ერთმანეთის მოსმენა და გაგებაც დავიწყოთ, ამისთვის კი ნეიტრალური ქვეყნების მხარდაჭერა გვჭირდება“ - ვკითხულობთ ერთ-ერთ სტატიაში.

რას მიაღწია აზერბაიჯანმა და რითაა ბაქოსთვის ნახიჩევანი მნიშვნელოვანი?

აზერბაიჯანმა ისტორიულად საკუთარი ტერიტორიები დაიბრუნა და ერთმნიშვნელოვნად აკონტროლებს ქალაქ შუშას, რომელიც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ყარაბახის მხარის გაკონტროლების გასაღებია.  გარდა ამისა, სამ მხარეს შორის დადებული შეთანხმების მიხედვით, აზერბაიჯანი უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობის სატრანსპორტო დერეფანს მიიღებს.თუ ყველაფერი მათი გეგმის მიხედვით წავიდა, ეს საქართველოს ეკონომიკისთვის შეიძლება დიდ გამოწვევად იქცეს. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის სატრანსპორტო ნაკადი შესაძლოა აზერბაიჯანის ახალშეძენილმა სატრანსპორტო დერეფანმა ჩაანაცვლოს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ჩამოთვლილ სიკეთეებთან ერთად აზერბაიჯანს რუსი სამშვიდობოებიც ხვდათ წილად. ოფიციალური აზერბაიჯანი ამ თემის განხილვას ჯერ-ჯერობით თავს არიდებს, თუმცა კეთდება განცხადებები ცალკეული პოლიტიკოსების მხრიდან. პარლამენტის წევრი რასიმ მუსაბეკოვი პირდაპირ აცხადებს, რომ ტერიტორიაზე რუსი სამშვიდობოების ყოფნა მშვიდობის გარდა ყველაფერს მოიტანს. რა თქმა უნდა, ამ ეჭვს იგი წარსული გამოცდილების გათვალისწინებით გამოთქვამს. „მოლდოვის გაყინული კონფლიქტი და საქართველოს დაკარგული ტერიტორიები ბევრს ამბობს რუსული სამშვიდობო მისიების შესახებ“.

რა ელის სომხეთს და ემუქრება თუ არა ფაშინიანს რევოლუცია?

შეთანხმებაზე ხელის მოწერამ ერევანში დიდი არეულობა გამოიწვია. ნიკოლ ფაშინიანი, რომელიც სათავეში 2018 წლის მასობრივი პროტესტის შემდეგ მოვიდა, თავად შეეჩეხა ქუჩის ბუნტის საფრთხეებს.

პროტესტი 11 ნოემბრის დილასვე დაიწყო და საღამოსთვის მთავრობის სახლის წინ რამდენიმე ათასეულმა ადამიანმა მოიყარა თავი. ისინი შენობაში შეიჭრნენ,პრემიერის კაბინეტის კარი  ჩამოიღეს და პარლამენტის სპიკერ მირზოიანს ფიზიკურად გაუსწორდნენ.

შეთანხმების წინააღმდეგ გამოვიდა სომხეთის კათოლიკოს-პატრიარქი გერეგინ II და ფაშინიანს ახსნა-განმარტება მოსთხოვა.

პრემიერი პრეზიდენტმა სარქისიანმაც დაადანაშაულა და საზოგადოებას განუცხადა, რომ ფაშინიანს ხელის მოწერის წინ მასთან კონსულტაცია არ გაუვლია.  

პრემიერ-მინისტრის იმპიჩმენტისა და სამშვიდობო შეთანხმების სასწრაფოდ შეწყვეტის მოთხოვნით ერთდროულად 17 ოპოზიციური პარტია გამოვიდა, მათ შორის იყო ყოფილი პრეზიდენტი სერჟ სარგსიანიც.

თავად ფაშინიანი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, აცხადებს, რომ სამშვიდობო შეთანხმებაზე ხელის მოწერის მიზეზი არმიის გენერლებთან კონსულტაცია გახდა.  მისი განცხადებით, ოპოზიციური პარტიები პოპულისტურ, იაფფასიან  პროვოკაციებს აწყობენ და ამით საკუთარი ქვეყნის ინტერესების წინააღმდეგ მიდიან.

ასეთი ქაოსის მიუხედავად, სომხეთში არც თუ ისე ცოტა თვლის, რომ ომის ასე დასრულება სომხეთისთვის შეიძლება სულაც არ იყოს ძალიან საზიანო და ქვეყანამ,  რომელიც მთლიანად რუსეთზე იყო დამოკიდებული, შესაძლოა პოლიტიკური კომპასი უკვე დასავლეთის მიმართულებით მომართოს.

რატომ ადრევე არ ჩაერია კონფლიქტში და რას მოუტანს რუსეთს ყარაბახის სამშვიდობო მისია?

ფორმალურად, სანამ სამხედრო მოქმედებები აზერბაიჯანის აღიარებულ ტერიტორიებზე მიმდინარეობდა რუსეთს  ჩარევის უფლება არ ჰქონდა, ხოლო სამშვიდობო მისიის შეყვანა მხოლოდ ორივე მხარის თანხმობის შემთხვევაში შეეძლო.

თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ რუსეთის „უმოქმედობის“ რეალური მიზეზი თურქეთი იყო, რომელმაც აზერბაიჯანის მხარე თავიდანვე ერთმნიშვნელოვნად დაიჭირა.  რუსეთ-თურქეთის კონსტრუქციული ურთიერთობები კი რუსეთისათვის სირიის კონფლიქტში ძალზედ საჭიროა, ამიტომ სომხეთის დასახმარებლად თურქეთთან პარტნიორობა საფრთხის ქვეშ არ დააყენა.

ვითარება 10 ნოემბრის ღამეს, ჯერ კიდევ სამშვიდობო შეთანხმებაზე ხელის მოწერამდე შეიცვალა, როცა  აზერბაიჯანულმა მხარემ ნახიჩევანის საზღვართან რუსეთის ვეტმფრენი ჩამოაგდო. დაიღუპა 2 და მძიმედ დაიჭრა 1 სამხედრო პირი. 

რუსეთმა ეს ინციდენტი სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერის დასაჩქარებლად გამოიყენა. მიიღო ოფიციალური აზერბაიჯანის ბოდიში და იმ ღამესვე მხარეები მრგვალ მაგიდასთან მიიწვია. 

„რუსეთის ერთადერთი ინტერესი რეგიონში მშვიდობის დამყარებაა, ჩვენ აზერბაიჯანის წინააღმდეგ არანაირი ზომების მიღებას არ ვაპირებთ “ - აცხადებს ოფიციალური მოსკოვი.  

რა თქმა უნდა, ის ფაქტი, რომ ორივე მხარის თანხმობით ტერიტორიაზე სამშვიდობო ძალების მობილიზება შეძლეს, სამომავლო პერსპექტივაში რუსეთის წისქვილზე ასხამს წყალს.  ამერიკელი ექსპერტი ჯეიმს უორლიკის სტატიაში ვკითხულობთ: „რუსეთი კულისებიდან მართვისა და სამშვიდობო მისიების ტერიტორიების ოკუპაციად გადაქცევის ვირტუოზია, საინტერესოა, რას უნდა ველოდოთ ამ შემთხვევაში“.

რას მიაღწია თურქეთმა  და რამდენად გაიზარდა ანკარას გავლენა კავკასიის რეგიონში?

კონფლიქტის აზერბაიჯანის სასარგებლოდ გადაწყვეტა თურქეთის პოზიციებს სამხრეთ კავკასიაში ცალსახად ამყარებს.

ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობა, ისევე როგორც აზერბაიჯანისთვის, თურქეთისთვისაც პირდაპირი სატრანსპორტო დერეფნის გახსნაა სომხეთის გავლით.

„თურქეთმა ამ ომისგან მაქსიმუმი გამოწურა. მისი პოზიციები ერთმნიშვნელოვნად გამყარდა და როგორც ჩანს, საქართველოსთანაც აპირებს ურთიერთობების გაღრმავებას, იმის გათვალისწინებით, რომ სამხრეთ კავკასიაში ფეხი უკვე მყარად აქვს მოკიდებული“ - აცხადებს რუსი ექსპერტი ალექსეი მაკარკინი.

ერი რამ მკაფიოა - თურქეთის მცდელობები, კავკასიის შიდა პოლიტიკაზე დიდი გავლენა იქონიოს, პირდაპირ ეწინააღმდეგება რუსეთის ინტერესებს.   დანარჩენი უკვე მომავლის საკითხია.

მასალა მომზადებულია bbc-ის რუსული ბიუროს სტატიის მიხედვით