,
44 დღიანი შეიარაღებული კონფლიქტი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, რომელსაც ათასობით ჯარისკაცი შეეწირა, ოფიციალურად 10 ნოემბრის ღამეს დასრულდა. შეთანხმებას ხელი სამმა მხარემ - აზებაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა და რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა მოაწერეს.
შეთანხმების მიხედვით სომხეთი კარგავს მთიანი ყარაბახის მნიშვნელოვან ნაწილს და გარშემო ოკუპირებულ ტერიტორიებს სრულად. მოვლენების ასეთი დასასრული სრულიად ახალ გეოპოლიტიკურ სურათს ქმნის. ზემოხსენებულ სამ სახელმწიფოსთან ერთად თამაშში თურქეთიც აქტიურად ერთვება.
რა არის შეთანხმების პირობები?
შეთანხმება რამდენიმე მნიშვნელოვანი პუნქტისაგან შედგება. რა თქმა უნდა, უმთავრესი მხარეთა შორის უპირობო ცეცხლის შეწყვეტა და ტყვეების გაცვლაა. შეთანხმება ასევე ითვალისწინებს, რომ რეგიონში სამომავლოდ მშვიდობის დაცვას რუსეთი უზრუნველყოფს. ცნობილია კონკრეტული რიცხვებიც: ტერიტორიაზე 1960 ჯარისკაცი, 90 ჯავშანტრანსპორტიორი და 370 ერთეული სპეცტექნიკა განთავსდება.
აღსანიშნავია, რომ აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა თავის გამოსვლაში ახსენა, რომ რუსი სამშვიდობოების მხარდამხარ თურქეთიც გადმოსხამს თავის სამხედროებს, თუმცა ოფიციალურ ტექსტში მსგავსი პუნქტი არ იძებნება. მოგვიანებით პუტინის პრესსამსახური უფროსმა პესკოვმა განმარტა, რომ თურქეთი „მეგობრულად“ დაეხმარება აზერბაიჯანს სიტუაციის გაკონტროლებაში, თუმცა არა ყარაბახის ტერიტორიიდან.
რატომ დასრულდა ომი ახლა?
დაპირისპირებული მხარეების განმარტებით ომის ბედი ქალაქმა შუშამ გადაწყვიტა. შუშა თავისი მიუდგომელი და ამავდროულად ცენტრალური მდებარეობის გამო სტრატეგიული მნიშვნელობის პუნქტია და მას შემდეგ, რაც აზერბაიჯანმა მისი ხელში ჩაგდება 8 ნოემბერს მოახერხა, სომხეთის პოზიციები საგრძნობლად დასუსტდა. ყველაფერი იმაზე მიუთითებდა, რომ სომხეთი მაინც დაკარგავდა ოკუპირებულ ტერიტორიებს და ომის შეწყვეტით ორივე მხარემ უსარგებლო მსხვერპლი აირიდა თავიდან.
სომხეთის პრემიერ მინისტრმა ფაშინიანმა განაცხადა, რომ ომის შეწყვეტის აუცილებლობაზე თხოვნა და რჩევა პირდაპირ თავისი არმიის მეთაურებისგან მიიღო. „წარმოიდგინეთ, რომ შენი ჯარისკაცები გეუბნებიან, რომ იმედი აღარ არის, ცხადია, უნდა შევჩერებულიყავით“.
რატომ არ არის შეთანხმებაში საკითხი ყარაბახის სტატუსი შესახებ? რას ამბობენ დაპირისპირებული მხარეები სამომავლო მშვიდობის შესახებ?
შეთანხმებაში არაფერი არაა ნათქვამი მთიანი ყარაბახის არაღიარებული ავტონომიური რესპუბლიკის ოფიციალური სტატუსის შესახებ, რომლის ტერიტორიაც ძირითადად ეთნიკური სომხებითაა დასახლებული.
დიმიტრი პესკოვის განცხადებიდან ირკვევა, რომ, მოკლევადიან პერსპექტივაში ოფიციალური მოსკოვი არ აპირებს ავტონომიურ რესპუბლიკას მკაცრი პირობები წაუყენოს. ტერიტორიაზე დარჩებიან როგორც სომეხი, ისე აზერბაიჯანელი სამხედროები, ისევე როგორც ეს ომის დაწყებამდე იყო.
„დღევანდელი მდგომარეობა სამომავლო მშვიდობის გარანტი ნამდვილად არაა“ - წერს ბიბისის ექსპერტი სამხრეთ კავკასიის საკითხებში ჰანს გუტბორგი. მისი აზრით, სიტუაციის დასტაბილურებისა და საზღვრების უსაფრთხოდ გახსნის მიზნით აზერბაიჯანმა გამარჯვების ეიფორია უნდა დაივიწყოს და სომხეთთან და რუსეთთან დიალოგში შევიდეს.
ამ მოსაზრებას ეთანხმებიან როგორც სომეხი, ისე აზერბაიჯანელი ჟურნალისტები. „ ჩვენ ძალიან დიდხანს ვებრძოდით ერთმანეთს, დროა ერთმანეთის მოსმენა და გაგებაც დავიწყოთ, ამისთვის კი ნეიტრალური ქვეყნების მხარდაჭერა გვჭირდება“ - ვკითხულობთ ერთ-ერთ სტატიაში.
რას მიაღწია აზერბაიჯანმა და რითაა ბაქოსთვის ნახიჩევანი მნიშვნელოვანი?
აზერბაიჯანმა ისტორიულად საკუთარი ტერიტორიები დაიბრუნა და ერთმნიშვნელოვნად აკონტროლებს ქალაქ შუშას, რომელიც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ყარაბახის მხარის გაკონტროლების გასაღებია. გარდა ამისა, სამ მხარეს შორის დადებული შეთანხმების მიხედვით, აზერბაიჯანი უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობის სატრანსპორტო დერეფანს მიიღებს.თუ ყველაფერი მათი გეგმის მიხედვით წავიდა, ეს საქართველოს ეკონომიკისთვის შეიძლება დიდ გამოწვევად იქცეს. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის სატრანსპორტო ნაკადი შესაძლოა აზერბაიჯანის ახალშეძენილმა სატრანსპორტო დერეფანმა ჩაანაცვლოს.
უნდა აღინიშნოს, რომ ჩამოთვლილ სიკეთეებთან ერთად აზერბაიჯანს რუსი სამშვიდობოებიც ხვდათ წილად. ოფიციალური აზერბაიჯანი ამ თემის განხილვას ჯერ-ჯერობით თავს არიდებს, თუმცა კეთდება განცხადებები ცალკეული პოლიტიკოსების მხრიდან. პარლამენტის წევრი რასიმ მუსაბეკოვი პირდაპირ აცხადებს, რომ ტერიტორიაზე რუსი სამშვიდობოების ყოფნა მშვიდობის გარდა ყველაფერს მოიტანს. რა თქმა უნდა, ამ ეჭვს იგი წარსული გამოცდილების გათვალისწინებით გამოთქვამს. „მოლდოვის გაყინული კონფლიქტი და საქართველოს დაკარგული ტერიტორიები ბევრს ამბობს რუსული სამშვიდობო მისიების შესახებ“.
რა ელის სომხეთს და ემუქრება თუ არა ფაშინიანს რევოლუცია?
შეთანხმებაზე ხელის მოწერამ ერევანში დიდი არეულობა გამოიწვია. ნიკოლ ფაშინიანი, რომელიც სათავეში 2018 წლის მასობრივი პროტესტის შემდეგ მოვიდა, თავად შეეჩეხა ქუჩის ბუნტის საფრთხეებს.
პროტესტი 11 ნოემბრის დილასვე დაიწყო და საღამოსთვის მთავრობის სახლის წინ რამდენიმე ათასეულმა ადამიანმა მოიყარა თავი. ისინი შენობაში შეიჭრნენ,პრემიერის კაბინეტის კარი ჩამოიღეს და პარლამენტის სპიკერ მირზოიანს ფიზიკურად გაუსწორდნენ.
შეთანხმების წინააღმდეგ გამოვიდა სომხეთის კათოლიკოს-პატრიარქი გერეგინ II და ფაშინიანს ახსნა-განმარტება მოსთხოვა.
პრემიერი პრეზიდენტმა სარქისიანმაც დაადანაშაულა და საზოგადოებას განუცხადა, რომ ფაშინიანს ხელის მოწერის წინ მასთან კონსულტაცია არ გაუვლია.
პრემიერ-მინისტრის იმპიჩმენტისა და სამშვიდობო შეთანხმების სასწრაფოდ შეწყვეტის მოთხოვნით ერთდროულად 17 ოპოზიციური პარტია გამოვიდა, მათ შორის იყო ყოფილი პრეზიდენტი სერჟ სარგსიანიც.
თავად ფაშინიანი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, აცხადებს, რომ სამშვიდობო შეთანხმებაზე ხელის მოწერის მიზეზი არმიის გენერლებთან კონსულტაცია გახდა. მისი განცხადებით, ოპოზიციური პარტიები პოპულისტურ, იაფფასიან პროვოკაციებს აწყობენ და ამით საკუთარი ქვეყნის ინტერესების წინააღმდეგ მიდიან.
ასეთი ქაოსის მიუხედავად, სომხეთში არც თუ ისე ცოტა თვლის, რომ ომის ასე დასრულება სომხეთისთვის შეიძლება სულაც არ იყოს ძალიან საზიანო და ქვეყანამ, რომელიც მთლიანად რუსეთზე იყო დამოკიდებული, შესაძლოა პოლიტიკური კომპასი უკვე დასავლეთის მიმართულებით მომართოს.
რატომ ადრევე არ ჩაერია კონფლიქტში და რას მოუტანს რუსეთს ყარაბახის სამშვიდობო მისია?
ფორმალურად, სანამ სამხედრო მოქმედებები აზერბაიჯანის აღიარებულ ტერიტორიებზე მიმდინარეობდა რუსეთს ჩარევის უფლება არ ჰქონდა, ხოლო სამშვიდობო მისიის შეყვანა მხოლოდ ორივე მხარის თანხმობის შემთხვევაში შეეძლო.
თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ რუსეთის „უმოქმედობის“ რეალური მიზეზი თურქეთი იყო, რომელმაც აზერბაიჯანის მხარე თავიდანვე ერთმნიშვნელოვნად დაიჭირა. რუსეთ-თურქეთის კონსტრუქციული ურთიერთობები კი რუსეთისათვის სირიის კონფლიქტში ძალზედ საჭიროა, ამიტომ სომხეთის დასახმარებლად თურქეთთან პარტნიორობა საფრთხის ქვეშ არ დააყენა.
ვითარება 10 ნოემბრის ღამეს, ჯერ კიდევ სამშვიდობო შეთანხმებაზე ხელის მოწერამდე შეიცვალა, როცა აზერბაიჯანულმა მხარემ ნახიჩევანის საზღვართან რუსეთის ვეტმფრენი ჩამოაგდო. დაიღუპა 2 და მძიმედ დაიჭრა 1 სამხედრო პირი.
რუსეთმა ეს ინციდენტი სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერის დასაჩქარებლად გამოიყენა. მიიღო ოფიციალური აზერბაიჯანის ბოდიში და იმ ღამესვე მხარეები მრგვალ მაგიდასთან მიიწვია.
„რუსეთის ერთადერთი ინტერესი რეგიონში მშვიდობის დამყარებაა, ჩვენ აზერბაიჯანის წინააღმდეგ არანაირი ზომების მიღებას არ ვაპირებთ “ - აცხადებს ოფიციალური მოსკოვი.
რა თქმა უნდა, ის ფაქტი, რომ ორივე მხარის თანხმობით ტერიტორიაზე სამშვიდობო ძალების მობილიზება შეძლეს, სამომავლო პერსპექტივაში რუსეთის წისქვილზე ასხამს წყალს. ამერიკელი ექსპერტი ჯეიმს უორლიკის სტატიაში ვკითხულობთ: „რუსეთი კულისებიდან მართვისა და სამშვიდობო მისიების ტერიტორიების ოკუპაციად გადაქცევის ვირტუოზია, საინტერესოა, რას უნდა ველოდოთ ამ შემთხვევაში“.
რას მიაღწია თურქეთმა და რამდენად გაიზარდა ანკარას გავლენა კავკასიის რეგიონში?
კონფლიქტის აზერბაიჯანის სასარგებლოდ გადაწყვეტა თურქეთის პოზიციებს სამხრეთ კავკასიაში ცალსახად ამყარებს.
ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობა, ისევე როგორც აზერბაიჯანისთვის, თურქეთისთვისაც პირდაპირი სატრანსპორტო დერეფნის გახსნაა სომხეთის გავლით.
„თურქეთმა ამ ომისგან მაქსიმუმი გამოწურა. მისი პოზიციები ერთმნიშვნელოვნად გამყარდა და როგორც ჩანს, საქართველოსთანაც აპირებს ურთიერთობების გაღრმავებას, იმის გათვალისწინებით, რომ სამხრეთ კავკასიაში ფეხი უკვე მყარად აქვს მოკიდებული“ - აცხადებს რუსი ექსპერტი ალექსეი მაკარკინი.
ერი რამ მკაფიოა - თურქეთის მცდელობები, კავკასიის შიდა პოლიტიკაზე დიდი გავლენა იქონიოს, პირდაპირ ეწინააღმდეგება რუსეთის ინტერესებს. დანარჩენი უკვე მომავლის საკითხია.
მასალა მომზადებულია bbc-ის რუსული ბიუროს სტატიის მიხედვით
სომხეთში არსებულ მდგომარეობასთან დაკავშირებით გთავაზობთ «Московский комсомолец» (რუსეთი)-ის ინტერვიუს რუსეთის სახელმწიფო დუმის დსთ-ს საქმეთა, ევრაზიული ინტეგრაციისა და თანამემამულეებთან ურთიერთობის კომიტეტის პირველი მოადგილე კონსტანტინ ზატულინთან.
– სომხეთი, როგორც ჩანს, პოლიტიკური რეპრესიებისა და შპიონომანიის ბნელ ეპოქაში შედის.
სამართალდამცავი სტრუქტურები აცხადებენ, რომ გამოვლენილია ფართომასშტაბიანი შეთქმულება, რომლის მიზანი იყო ფაშინიანის ხელისუფლებიდან ჩამოშორება. ამ შეთქმულებაში, ოპოზიციური პოლიტიკოსებისა და ყოფილი პრეზიდენტების გარდა, თითქოს მონაწილეობდნენ ეკლესიის მაღალი იერარქები და მსხვილი ბიზნესმენები. საქმე იქამდე მივიდა, რომ ფაშინიანის მმართველობამ შეეცადა აიკრა ეტჩმიაძინის კათოლიკოსის რეზიდენცია, რათა დაეპატიმრებინათ არქიეპისკოპოსი, რომელიც, გავრცელებული ინფორმაციით, ასევე ფიგურირებდა ამ საქმეში. – რატომ სჭირდება ფაშინიანს ეს ყველაფერი?
– ფაშინიანმა იგრძნო, რომ იმ ჩიხში, რომელშიც ის მიაქანებს სომხეთსა და სომეხ ხალხს, უკვე საჭიროა ახალი მსხვერპლი.
სომეხი ერის ცნობიერების გადატრიალება, თანამშრომლობა აზერბაიჯანთან და თურქეთთან, რუსეთის უარყოფა და სომხეთის დასავლეთზე ორიენტაცია – ამ ყველაფერს ძალიან მაღალი ფასი აქვს და ის თანდათან იზრდება. ამისთვის საჭიროა დათმო ტრადიციული ურთიერთობები რუსეთთან – როგორც სომეხთა ისტორიულ მფარველთან, დათმო სომხეთის გმირული წარსული და არმენული გენოციდის მეხსიერება. ფაშინიანის გეგმით, საჭიროა უარი ტრადიციულ სარწმუნოებაზეც, პატივისცემაზე სომხური სამოციქულო ეკლესიისადმი.
მისი აზრით, ასე უნდა „გადავარჩინოთ“ სომხები ძველი წარმოდგენებისგან სიკეთესა და ბოროტებაზე და გადავიყვანოთ სომხეთი იმ ბანაკში, რომელიც რუსეთის მოწინააღმდეგედ მიიჩნევა. თუმცა, მაგალითად, საბერძნეთი წარმატებით თანაარსებობს დასავლეთთან თავისი მართლმადიდებლური იდენტობის დაკარგვის გარეშე.
ჩემი აზრით, ფაშინიანს თან სდევს დევნის მანია – რაც არ არის გასაკვირი, იმ ყველაფრის გათვალისწინებით, რაც მას ჩაუდენია. ადამიანი, რომელმაც ამდენი უბედურება მოუტანა საკუთარ ერს, ბუნებრივია, ღელავს საკუთარ მომავალზე. სწორედ ამიტომ ის ცდილობს პრევენციული დარტყმებით გაანეიტრალოს ყველა, ვისაც საფრთხედ აღიქვამს და მიიჩნევს, რომ ისინი რუსეთის მხარდაჭერით სარგებლობენ. მისთვის რუსეთი ყოველთვის და ყველაფერში დამნაშავეა.
ამავე ლოგიკით, ის ყველა თავის მოწინააღმდეგეს „მარიონეტად“ აცხადებს. ადრე ასე მოიხსენიებდა კოჩარიანსა და სარგსიანს. მაგრამ მას შემდეგ, რაც ფაშინიანის ეკლესიაზე თავდასხმები გააკრიტიკა მისმა ყოფილმა მენტორმა – პირველმა პრეზიდენტმა ლევონ ტერ-პეტროსიანმა და შეხვდა კათოლიკოსს, ფაშინიანმა მაშინვე გამოაცხადა, რომ ტერ-პეტროსიანიც მარიონეტია. ვის მარიონეტებზეა საუბარი – აშკარად რუსების, თუმცა იმის მტკიცება, რომ ტერ-პეტროსიანი კრემლის აგენტია, ცოტა არ იყოს, ფანტაზიის სფეროდანაა.
მთელი ეს პროცესები, სინამდვილეში, დაკავშირებულია მომავალი წლის (2026) ივნისში დაგეგმილ საპარლამენტო არჩევნებთან.
– აზერბაიჯანულ მედიაში ვრცელდება ინფორმაცია, თითქოს ფაშინიანს მისი ოპონენტების შესახებ კომპრომატებით ამარაგებენ უცხოური სპეცსამსახურები – დასავლური ან თურქული. რამდენად რეალურია ეს?
– დასავლეთმა და თურქეთმა ფაშინიანი დიდი ხანია საკუთარ კლიენტად აღიქვეს. ის არასდროს მალავდა თავის შეხედულებებს. ჯერ კიდევ 10 წლის წინ გამოაქვეყნა სტატია სათაურით „დავივიწყოთ გმირული“, რომელშიც ითხოვდა სომხეთის გამოყოფას რუსეთისგან, გიუმრიში რუსეთის სამხედრო ბაზის გაუქმებას და ჰეროიზმის იდეის მოცილებას სომხური პოლიტიკიდან.
მას მიაჩნდა, რომ არმენული გენიალური წარსული – მეხსიერება დიდი სომხეთის, სპარსული, რომაული და ბიზანტიური ეპოქების შესახებ – სომხეთს მხოლოდ ჩიხში აქცევს. ის კი არ სჯერდებოდა გენოციდის მეხსიერებას – მას ხელს უშლის „დღევანდელობაში“.
უნდა ვაღიაროთ: ფაშინიანი თავისი ღალატის გზაზე მტკიცედ დგას. ბუნებრივია, ასეთმა პერსონამ უკვე მაშინ მიიპყრო მათ ყურადღება, ვისაც სჭირდებოდა იდეოლოგიური ინსტრუმენტი რეგიონში.
საინტერესოა, რომ დღეს ფაშინიანის კავშირებზე უცხოურ სპეცსამსახურებთან ხმამაღლა სწორედ აზერბაიჯანული მედია საუბრობს. თითქოს ასე ურჩევნიათ: „თუ მას ამარაგებენ MI6, CIA ან თურქული მიტი – ე.ი. რაღაცას იციან, აბა, ტყუილად ხომ არ ილაპარაკებდნენ!“
– ფაშინიანი წმენდს ოპოზიციას მომავალ არჩევნებამდე?
– აბსოლუტურად. ის კარგად იცის, რომ „მოტოციკლი დგება მხოლოდ მაშინ, როცა მიდის“. როგორც კი გაჩერდება – დაეცემა. ფაშინიანს გამარჯვება სჭირდება, სხვა შემთხვევაში მას სხვადასხვა ბედი ელის – ან გაქცევა, ან რეპრესიების გაგრძელება და კრიზისების დამყარება.
მაგრამ დაპატიმრებულების ნაცვლად ახალი ოპონენტები მოდიან. ეს პროცესი არ დასრულდება. აქ კითხვები ფაშინიანს კი არა, სომხეთის ამომრჩეველს და დიასპორას უნდა დაესვას.
– მართლაც გაჩნდა იმედგაცრუება რუსეთში, როგორც მოკავშირეში, თუ ეს მხოლოდ ფაშინიანის პროპაგანდის შედეგია?
– 2020 წლის ომის დროს და შემდეგ რუსეთმა ხშირად ამბობდა: „არ შეგვიძლია ვიყოთ უფრო სომხები, ვიდრე თავად სომხები“. ფაშინიანის მთავრობა არჩეულია იმავე პარლამენტის მიერ, რომელიც სომხურმა ხალხმა აირჩია. შესაბამისად, რაც ხდება – სომხეთის არჩევანია.
აქტიური ჩარევა იმ პერიოდში ნიშნავდა რუსეთის ჩათრევას ახალ, კავკასიურ კონფლიქტში, რაც აბსოლუტურად არ გვეხერხებოდა უკრაინაში მიმდინარე პროცესების ფონზე.
მთელი ეს ისტორია მეტია, ვიდრე რუსეთ-სომხეთის სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობა – ეს არის რუს და სომეხ ხალხებს შორის კავშირი. მანამდე ყველა სომეხს, მიუხედავად იმისა, სად ცხოვრობდა, ჰქონდა განცდა, რომ რუსეთი – ეს არის ის ძალა, რომელმაც მათი ერი გენოციდისგან იხსნა.
შეახსენეთ, რამ გამოიწვია გენოციდი 1915 წელს? ოსმალებმა შიშით, რომ სომხები რუსეთის მხარეს აღმოჩნდებოდნენ, ჯერ სამხედროები გაწყვიტეს, შემდეგ – ინტელიგენცია და ბოლოს – უბრალო გლეხები. ეს ისტორია სომხებისთვის ტკივილია, მაგრამ ვალდებულებაა რუსეთისთვისაც – გვსურს ეს თუ არა.
ფაშინიანი ცდილობს ეს ყველაფერი მოსპოს და რუსეთის პასუხისმგებლობად წარმოადგინოს როგორც 2020, ასევე 2023 წლების წარუმატებლობები. 120 ათასი სომეხი გააძევეს ყარაბაღიდან, მაგრამ ფაშინიანისთვის ისინი არასასურველი ხალხია – ვერ იტანენ მის რეჟიმს. ის კი ცდილობს მათი მარგინალიზებას. მაგრამ დასმული კითხვაა: თქვენ რატომ არ დაიცავით თქვენი თანამემამულეები?
– რატომ არ გაუმჯობესდა რუსეთის ურთიერთობა აზერბაიჯანთან, თუ ის აღარ უჭერს მხარს სომხეთს?
– იმიტომ, რომ აზერბაიჯანს ჩვენ აღარ ვჭირდებით. მას სჭირდება განსაკუთრებული ურთიერთობა თურქეთთან, ისრაელთან, ბრიტანეთთან. ეკონომიკური ურთიერთობა რუსეთთან კარგია, მაგრამ უკვე მეორე პლანზეა. ამიტომ ბაქო ეძებს მიზეზებს, რატომ არ ეთანხმება რუსეთს – ხან ზელენსკის ეხუტება, ხან უკრაინის მხარდამჭერი განცხადებები აქვს. ჩვენ კი ეს თითქოს არც გვესმის.
ამ დროს მიმდინარეობს მოლაპარაკებები, რომ ფაშინიანმა და ალიევმა ხელი მოაწერონ სამშვიდობო შეთანხმებას დასავლურ არენაზე – ყველაზე უკეთ აშშ-ში, რომ ტრამპი კვლავ იქცეს „მშვიდობისმყოფელად“ და აიღოს ნობელი.
სუბიექტური მიზეზი თავად ილჰამ ალიევია – გამარჯვებული, რომელიც დღეს ქედმაღლობით სუნთქავს. მისი დამოკიდებულება რუსეთთან დაძაბულობაში შედის, თუმცა ამას თავიდან აიცილებდა.
მისი ქმედებები ეჭვს იწვევს. ილჰამი – ეს არის პოლიტიკოსი ევროპულ კოსტიუმში და აზიური ქცევებით. რომელი ასპარეზით არ ჰგავს ფაშინიანს? ორივენი არბევენ ეკლესიებს, ამტკიცებენ, რომ არ ყოფილა სომხური ეკლესია ყარაბაღში – თითქოს იქ მხოლოდ „ალბანური მონასტრები“ იყო.
ცნობისათვის:
ამარასი – IV საუკუნეში დაფუძნებული სომხური მონასტერი.
დადივანკი – XII–XIII საუკუნეების სომხური მონასტერი.
განძასარი – X–XIII საუკუნეების სომხური მონასტერი.
წარმოიდგინეთ, ვიღაც გამოვა და იტყვის, რომ კრემლი – იტალიური კულტურის ძეგლია. ასე შეიძლება ღირსეული მშვიდობა ააშენო? – არა. ეს იქნება მშვიდობა სომხეთის სრული დამცირების ფასად.
დღეს ფაშინიანი ამ გზით მიდის. კარაპეტიანის საქმე ეკლესიასთან ერთად გაჩნდა იმ ფონზე, როცა ფაშინიანი პირველად ათწლეულებში ჩავიდა თურქეთში და იქ განაცხადა: „მშვენიერია, რომ სომხეთი გახდება მსოფლიო გზაჯვარედინი“.
ადრე ის ამტკიცებდა, თითქოს ზანგეზურის კორიდორი რუსეთს სურდა. სინამდვილეში, ამას ყოველთვის თურქეთი და აზერბაიჯანი მოითხოვდნენ – „დიდი თურქული სამყაროს“ იდეისთვის. და ახლა ფაშინიანმა აღიარა, რომ ის მათ ხელს უწყობს.
თუ ის დიდხანს დარჩება, სომხეთი გახდება მორიგი ახლოაღმოსავლური ქვეყანა – საკუთარი ისტორიისა და იდენტობის გარეშე.
და ეს იმ ქვეყანაში, რომელმაც პირველმა მიიღო ქრისტიანობა – 301 წელს, ვერც ბიზანტიამ და ვერც საქართველომ ვერ დაასწრეს. ფაშინიანი კი ამბობს, რომ სომხური ეკლესია „ვიზანტიის დროიდან უცხო აგენტია“. ის ეკლესია, რომელმაც მრავალი საუკუნის განმავლობაში შეინარჩუნა სომეხი ერის იდენტობა სახელმწიფოს გარეშე.
