USD 2.7384
EUR 2.8548
RUB 2.6619
თბილისი
«TRT - Türkiye Radyo ve Televizyon» (თურქეთი): აქტუალური თემის ანალიზი: თურქეთის საგარეო პოლიტიკის ახალი ორიენტაცია
თარიღი:  323

თურქეთის სახელმწიფო ტელერადიოკომპანიის «TRT»-ის (TRT - Türkiye Radyo ve Televizyon») ვებ-გვერდზე გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „აქტუალური თემის ანალიზი: თურქეთის საგარეო პოლიტიკის ახალი ორიენტაცია“.

„პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის  გაეროს 78-ე გენერალურ ასამბლეაზე გამოსვლამ აჩვენა თურქეთის საგარეო პოლიტიკის გლობალური და რეგიონული პრიორიტეტები. იმ დროს, როდესაც გლობალური და რეგიონალური ძალების კონკურენცია მძაფრდება, პოლიტიკის დივერსიფიცირება ხდება და ხშირად ირგვლივ გლობალური გაურკვევლობაა, თურქეთმა რეგიონალურ გეოპოლიტიკური უსაფრთხოების გათვალისწინებით, პრეზიდენტ რეჯეფ ერდოღანის ხელმძღვანელობით, თავისი საგარეო პოლიტიკის რეფორმა უნდა მოახდინოს“, - ნათქვამია ანალიტიკური ცენტრის SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ მოკლე ანალიტიკურ სტატიაში.

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

გზა, რომელიც პრეზიდენტმა რეჯეფ ერდოღანმა აირჩია საგარეო პოლიტიკისთვის 2023 წლის მაისში გამარჯვების შემდეგ, მისცა მკაფიო მინიშნებები იმის შესახებ, თუ როგორ ჩამოყალიბდებოდა ახალი ერა. ერდოღანის საგარეო პოლიტიკის პარადიგმის ცენტრში არის თურქეთის სტრატეგიული ავტონომიის კონსოლიდაცია და ამით „თურქეთის ღერძის“ სახით გამოხატული გრანდიოზული სტრატეგიის მიზნის მიღწევა. თურქეთის ღერძის მიზანია ქვეყნის გარდაქმნა გლობალურ აქტორად ცვალებად საერთაშორისო სისტემაში. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს მიზანი შეიძლება შეფასდეს, როგორც თურქეთის გადაქცევა ძალაუფლების გლობალურ კონკურენციაში რეალურ მოთამაშედ მისი ეფექტური ეკონომიკური, სამხედრო და დიპლომატიური ნაბიჯებით.

პრეზიდენტ ერდოღანს საგარეო პოლიტიკაში ერთდროულად ორი მიზნის მიღწევა უწევს. ერთის მხრივ, დახვეწილი დიპლომატიის განხორციელება, რომელიც დაიცავს თურქეთის უპირველეს ინტერესებს კონფლიქტურ და კონკურენტულ გეოპოლიტიკურ გარემოში, რომელშიც თურქეთი იმყოფება, და მეორე მხრივ, ახალი ინსტრუმენტების შემუშავება, რომელიც მოარგებს თურქეთის ცვლილებას გლობალური და რეგიონული ცვლილებების ფარგლებში. იმ დროს, როცა თურქეთმა სახელმწიფოებრიობის 100 წელი შეასრულა და მეორე საუკუნეში შევიდა, ამ ორი მიზნის ერთდროულად მიღწევას სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს, როგორც ახალ სტრატეგიულ მიზანს.

ეს მიზანი მოითხოვს, თურქეთის სტრუქტურული ტრანსფორმაციის განხორციელებას, ასევე ამ სტრუქტურული ტრანსფორმაციის შესაბამისი რეგიონული და გლობალური როლის ჩამოყალიბებას მომდევნო ხუთწლიანი ვადის განმავლობაში. მიუხედავად იმისა, რომ სტრუქტურული ტრანსფორმაცია მოითხოვს პასუხის გაცემას კითხვაზე, თუ როგორი თურქეთია მოსალოდნელი, რეგიონული და გლობალური თვალსაზრისით.

ახალი კონსტიტუცია და ახალი ეკონომიკა

ისტორიულად, არსებობს ძლიერი კავშირი გლობალურ სისტემურ გარდაქმნებსა და თურქეთის შიდა სტრუქტურულ გარდაქმნებს შორის. ამ კონტექსტში, თურქეთმა ზოგადად უპასუხა სისტემურ გარდაქმნებს ყოვლისმომცველი შიდა ტრანსფორმაციით.

ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სფერო, რომელსაც შეუძლია თურქეთის სტრუქტურული ტრანსფორმაცია შესაძლებელი გახადოს, არის ახალი საკონსტიტუციო ინიციატივა. იმიტომ, რომ თურქეთი ამჟამად იმართება კონსტიტუციით, რომელიც მოამზადეს 1980 წლის სამხედრო გადატრიალების შემსრულებლებმა. 1980 წლის კონსტიტუცია არ არის საკმარისი როგორც შინაარსით, ასევე თურქეთის ამჟამინდელი საკითხების გადაწყვეტის მიზნით. ამ ეტაპზე, იმის გათვალისწინებით, რომ არსებობს ძლიერი სოციალური და პოლიტიკური მოთხოვნა, საპარლამენტო სისტემიდან საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლით, ახალი კონსტიტუცია განიხილება როგორც სტრატეგიული აუცილებლობა.

ახალი საკონსტიტუციო ინიციატივის გარდა, თურქეთის ეკონომიკაში მართლმადიდებლურ პოლიტიკაზე დაბრუნება საგარეო პოლიტიკისგან განცალკევებით ვერ განიხილება. პანდემიის შემდეგ გლობალური ეკონომიკური სტაგნაცია, უკრაინის ომით გამოწვეული ეკონომიკური დაუცველობა, გლობალური მასშტაბით ეკონომიკური და ტექნოლოგიური კონკურენციის გაძლიერება და ეკონომიკური კრიზისი, რომელსაც თურქეთი განიცდის, საჭირო გახდა ახალი რუქის შექმნა. ამ თვალსაზრისით, თურქეთმა უნდა გათავისუფლდეს ინფლაციური ზეწოლისგან, რომელსაც ის განიცდის, შექმნას კონკურენტუნარიანი ეკონომიკური მოდელი, რომელიც ინტეგრირებული იქნება გლობალურ ეკონომიკასთან და გაიზრდება სავაჭრო მოცულობა. ამ მიზეზით, მთავრობის მიერ ბოლო კვირებში გამოცხადებული საშუალოვადიანი ეკონომიკური პროგრამა მიზნად ისახავს თურქეთის ეკონომიკური დაუცველობისგან თავის დაღწევას და მისი წილის გაზრდას მსოფლიო ეკონომიკაში სტრუქტურული ტრანსფორმაციის განხორციელებით.

გეოპოლიტიკური კონტექსტი

ახალი კონსტიტუცია და გრძელვადიანი ეკონომიკა ააშენებს პოლიტიკურ სტაბილურობას უფრო მყარ საფუძვლებზე და შესაძლოა თურქეთის საგარეო პოლიტიკას გეოპოლიტიკურ კონტექსტთან უფრო ჯანსაღი ურთიერთობის დამყარების საშუალება მისცეს. ამ ეტაპზე სასარგებლოა იმის დანახვა, თუ როგორ განმარტავს თურქეთი გლობალურ ცვლილებებს. როგორც პრეზიდენტმა ერდოღანმა გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე სიტყვით გამოსვლისას ხაზგასმით აღნიშნა, გლობალური სისტემა ყოვლისმომცველ ტრანსფორმაციას განიცდის. ამ ცვლილების ყველაზე მნიშვნელოვანი მახასიათებელია დიდი ძალების კონკურენციის დაბრუნება. მიუხედავად იმისა, რომ ძალაუფლების ეს კონკურენცია, როგორც ჩანს, მიმდინარეობს აშშ-სა და ჩინეთს შორის, ის პირდაპირ გავლენას ახდენს ყველა აქტორზე და აიძულებს მათ გადახედონ თავიანთ პოზიციებს. ბოლო დროს, ახალი პროცესები, როგორიცაა AUKUS-ი, QUAD-ი, BRICS-ი და IMEC-ი, თურქეთს სთხოვს გადახედოს ურთიერთობების ტრადიციულ ფორმებს გლობალური საგარეო პოლიტიკური ორიენტაციის თვალსაზრისით. ასეთ გარემოში, სადაც გლობალური სისტემა დინამიურია, თურქეთისთვის აუცილებელია გაზარდოს თავისი საგარეო პოლიტიკური რეგიონალური მრავალფეროვნება, ნაცვლად საგარეო პოლიტიკური სტრატეგიის წინსვლისა, რომელიც ფოკუსირებულია მხოლოდ მის გეოპოლიტიკურ პოზიციაზე.

შესაძლოა, თურქეთის გეოპოლიტიკური კონტექსტის ყველაზე კრიტიკული განზომილება არის ის, რომ ის მდებარეობს კონფლიქტურ და კონკურენტულ გარემოში. უკრაინაში მიმდინარე ომი პირდაპირ აისახება თურქეთ-რუსეთის ურთიერთობებზე და აყალიბებს თურქეთის ურთიერთობებს ევროპასთან, დასავლეთთან და ნატოსთან. მაშინ როცა ევროპა, რომელიც ცდილობს ნატოს კონტექსტში გაერთიანებას და კონსოლიდაციას რუსული საფრთხის ფონზე, თურქეთთან ახალი ურთიერთობის დამყარებას ცდილობს. თურქეთი კი ცდილობს ავტონომიური პოლიტიკით მოერგოს ამ ახალ პროცესს. მეზობელ ქვეყნებში, როგორიცაა სირია და ერაყი, მიმდინარე კონფლიქტი და სისუსტე თურქეთს უსაფრთხოების პრიორიტეტად მინიჭების აუცილებლობას ანიჭებს. იმ დროს, როდესაც ახლო აღმოსავლეთი ხელახლა ყალიბდება დიდი ძალების კონკურენციის ჩრდილში, თურქეთი ხელახლა აყალიბებს ურთიერთობას ახლო აღმოსავლეთთან.

საგარეო პოლიტიკა არის სტრატეგიული სფერო, სადაც ორმხრივი ურთიერთქმედება ხდება და არა ცალმხრივი პროცესები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სტრატეგია უნდა იყოს ურთიერთდამოკიდებული. იმიტომ, რომ საგარეო პოლიტიკა უფრო რთული სფეროა, რომელშიც ბევრი მოთამაშეა. გაეროს სამიტზე პრეზიდენტ ერდოღანის გამოსვლა აჩვენებს, რომ თურქეთის საგარეო პოლიტიკა 360 გრადუსიანი პერსპექტივითაა შემუშავებული და ექნება გლობალური ორიენტაცია.

წყარო: https://www.trt.net.tr/georgian/t-urk-et-i/2023/09/22/ak-tualuri-t-emis-analizi-56-2023-2041017

 

ანალიტიკა
«The Washington Post» (აშშ): „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“

ამერიკული გაზეთი „ვაშინგტონ პოსტი“ (The Washington Post) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“ (ავტორი - მარია ილიუშინა), რომელშიც განხილულია არჩევნებისშემდგომი სიტუაცია საქართველოში.

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

(...) ქართველთა უმრავლესობა - გამოკითხვების მიხედვით, 80%-ზე მეტი - მხარს უჭერს ქვეყნის ევროპულ ორიენტაციას და მოსკოვის მიმართ მაინცდამაინც განსაკუთრებულ სიყვარულს არ ამჟღავნებს, ოპოზიცია კი ცდილობს ხმის მიცემის შედეგები წარმოადგინოს როგორც არჩევანი ევროკავშირსა და რუსეთს შორის.

მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ ორ ქვეყანას შორის 2008 წლის აგვისტორში მომხდარი ხანმოკლე ომის შედეგად საქართველოს ტერიტორიის 20% დე-ფაქტოდ რუსეთის კონტროლის ქვეშ იმყოფება, მოსკოვის სამხერო ძლიერების ჩრდილი სულ უფრო შესამჩნევი ხდება. შესაბამისად, „ქართულმა ოცნებამ“ ამომრჩევლებს უფრო რადიკალური დილემა შესთავაზა: არჩევანი მშვიდობასა და ომს შორის.

მმართველი პარტიის „რუსეთის მხარეს შებრუნება“ შედარებით ახალ მოვლენას წარმოადგენს. 2012 წელს, როცა „ქართული ოცნება“ ხელისუფლებაში მოვიდა, მნიშვნელოვან საგარეოპოლიტიკურ წარმატებას მიაღწია - სწრაფად დაუახლოვდა ევროკავშირს მასში გაწევრიანების სურვილით, მაგრამ რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების კვალობაზე პარტიამ რუსეთის ორბიტისაკენ გადაუხვია. მთავრობამ ევროპა და ადგილობრივი ოპოზიცია წარმოადგინა „ომის გლობალური პარტიად“, რომელსაც სურს საქართველო მოსკოვთან ომში ჩაითრიოს და კრემლთან დაპირისპირების ინსტრუმენტად გამოიყენოს

ამჟამად „ქართული ოცნება““ ოფიციალურად პრორუსულ პარტიას არ წარმოადგენს, მაგრამ ხშირად მისი პრაქტიკული მოქმედება საერთო პრორუსულ ჩარჩოებში ჯდება. 

ევროპული გზიდან გადახვევის პოლიტიკის ცენტრში მოჩანს „ქართული ოცნების“ დამაარსებელი ბიძინა ივანიშვილი - მილიარდერი, ყოფილი პრემიერ-მინისტრი, რომელიც ბოლო ათწლეულში წავიდა ქართული პოლიტიკიდან, მაგრამ იმავდროულად გავლენიან ადამიანად რჩებოდა. ბიძინა ივანიშვილი რუსეთში ყოფნის დროს გამდიდრდა, 1990-იან წლებში და როგორც მისი კრიტიკოსები ამბობენ,  მისი რიტორიკა და პოლიტიკური მრწამსი რუსეთის ლიდერის პოზიციას უთავსდება.

რუსეთის არმიის უკრაინაში შეჭრის დაწყებიდან პურველ ეტაპზე საქართველომ უკრაინას მხარი დაუჭირა. თბილისში დღესაც ბევრი უკრაინული დროშა ფრიალებს, მაგრამ მთავრობა თავს იკავებს რუსეთის გადაჭარბებული კრიტიკისაგან და ერიდება ანტირუსული სანქციების რეალიზებას.

„ჩვენ, როგორც ქვეყნის მმართველმა პარტიამ, მთავრობამ, ყველაფერი გავაკეთეთ უკრაინისა და უკრაინელი ხალხის მხარდასაჭერად“, - განაცხადა „ვაშინგტონ პოსტთან“ საუბარში „ქართული ოცნების“ თავმჯდომარის მოადგილემ არჩილ თალაკვაძემ, მაგრამ, მისი თქმით, დასავლეთის ოფიციალურმა პირებმა რუსეთ-უკრაინის ომში საქართველოს ჩათრევა მოისურვეს: „ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ ასეთი პოლიტიკა საქართველოსათვის ძალზე სარისკო და გაუმართლებელი იქნებოდა“.

„ქართულმა ოცნებამ“ წინასაარჩევნო კამპანიის დროს აქტიურად ისარგებლა უკრაინის ომით და ამომრჩევლებს პლაკატების სერია შესთავაზა, რომლებზე გამოსახულია ერთი მხრივ, ომით დანგრეული უკრაინის ქალაქები და სოფლები, მეორე მხრივ - აღმშენებლობის პროცესში მყოფი საქართველო. ასეთმა პროპაგანდამ თავისი გამოძახილი ჰპოვა რუსეთთან ომგადატანილ საქართველოს მოსახლეობაში, განსაკუთრებით სოფლებში, ოკუპირებულ რეგიონებთან ახლოს, მხარეთა დამაშორიშორებელ ე.წ. სადემარკაციო ხაზის გასწვრივ.

როგორ ავიცილოთ თავიდან ომი

ქართველებს კარგად ახსოვთ 2008 წლის აგვისტოს ომი. ჭორვილისაკენ - ბიძინა ივანიშვილის მშობლიური სოფლისაკენ მიმავალი გზა, რომელიც კავკასიის ქედის სამხრეთ კალთებზე მდებარეობს, სწორედ რუსეთის მიერ ოკუპირებული რეგიონის - სამხრეთ ოსეთთან ახლოს გადის, სულ რაღაც ორიოდე კილომეტრში, სადემარკაციო ხაზთან.

ჭორვილაში ბიძინა ივანიშვილს თითქმის ეროვნულ გმირად თვლიან - მდიდარ ადამიანად, რომელიც თანასოფლელებს ყოველმხრივ ეხმარებოდა - სახლებისა თუ გზების მშენებლობაში, ჯანდაცვასა თუ კომუნალური გადასახადების გადახდაში, სანამ მან სახელმწიფო თანამდებობა - ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის პოსტი არ დაიკავა.

„მე ომის მოწინააღმდეგ ვარ. დარწმუნებული ვარ, რომ „ქართული ოცნება“ მსვიდობას შეინარჩუნებს. არ გვსურს, რომ რომელიმე ქვეყანა საქართველოს მტერი იყოს და არც ის გვინდა, რომ საქართველოს იყოს სხვა ქვეყნის მტერი“, - ამბობს გიორგი გურძენიძე, სკოლის დირექტორი, რომელსაც ახსოვს, თუ როგორ ხმაურით დაფრინავდნენ სოფლის თავზე, ცაში რუსული თვითმფრინავები 2008 წელს.

„ქართული ოცნება“ აქტიურად უჭერს მხარს ბიძინა ივანიშვილის პოლიტიკური კურსის ორ ძირითად მომენტს - მშვიდობას ნეიტრალიტეტის გზით და ქართული ტრადიციული ფასეულობების დაცვას. „ქართული ოცნების“ მტკიცებით, მისი სტრატეგიული მიზანი არ შეცვლილა - ევროინტეგრაცია ძალაში რჩება, რომლის რეალიზებას 2030 წლისათვის არის დაგეგმილი: საქართველო ევროკავშირის წევრი გახდება „ღირსეულად“ და ტრადიციული ეროვნული ფასეულობების დაცვით.

„რა თქმა უნდა, მსურს ევროკავშირის წევრი ვიყოთ, მაგრამ ჩვენ ჩვენი წინაპრების ღირსებაც და მემკვიდრეობაც უნდა დავიცვათ. ქალი ქალი უნდა იყოს, კაცი კი - კაცი“, - ამბობს ჭორვილელი მამია მაჭავარიანი.

ქართველთა ღირსება კი დაცული იქნება ორი კანონით, რომლებმაც, პრაქტიკულად, ევროკავშირში საქართველოს პოტენციური წევრობის პროცესი შეაჩერეს - იმიტომ, რომ მათი დებულებები ევროპული ბლოკის სტანდარტებს ეწინააღმდეგება. ეს კანონებია „ოჯახური ფასეულობებისა და არასრულწლოვანების დაცვის, ასევე უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, რომლებიც, როგორც ოპოზიცია აცხადებს, რუსული სამართლებრივი აქტების ასლებს წარმოადგენენ.

ევროპა შორეული ხდება?!

საქართველოს დედაქალაქის მცხოვრებთა ნაწილი შეშფოთებულია, რომ ქვეყნის შანსი ევროკავშირის წევრობაზე მცირდება. „არჩევნებში „ქართული ოცნების“ გამარჯვება სხვა არაფერია, თუ არა ხელისუფლების უზურპაცია“, - ამბობს 38 წლის გიორგი, რომელიც გვარს არ ასახელებს, ვაითუ დევნა დაუწყონ, - „ჩვენ ევროკავშირთან ინტეგრაცია უნდა გავაღრმავოთ. რუსეთთან დაახლოებას კი არცერთი ნორმალური ქვეყანა არ ცდილობს. პრორუსუსლი ორიენტაცია თვითმკვლელობას ნიშნავს, რადგან მოსკოვი არანაირი შეთანხმების პირობებს არ იცავს“.

ოპოზიცია მწვავედ აკრიტიკებს „ქართული ოცნების“ ომის წინააღმდეგ მიმართულ კურსს და მას პროპაგანდისტულს უწოდებს, ზოგიერთები კი თვლიან, რომ მმართველ პარტიის მხრიდან ამგვარი ლოზუნგების წარმოჩენა ხელისუფლებაში დარჩენასა და ერთპარტიული მმართველი სისტემის შენარჩუნებას ემსახურება.

პარტია „საქართველოსათვის“ ლიდერის გიორგი გახარიას განცხადებით, ბიძინა ივანიშვილისა და „ქართული ოცნების“ პოლიტიკაში მომხდარი ცვლილებები - პრორუსული გადახრები - იმითაა გამოწვეული, რომ ევროკავშირში გაწევრიანება ხელისუფლების როტაციას ნიშნავს: „მისი მთავარია მიზანია ხელისუფლების შენარჩუნება. იგი ხედავს, რომ ევროპული დემოკრატია ხელისუფლების არჩევნების გზით შეცვლას ითვალისწინებს“.

მაგრამ არჩევნების შედეგების წინააღმდეგ მიმდინარე საპროტესტო აქციები ისეთივე ძლიერი და ფართო არ არის, როგორიც გაზაფხულზე მიმდინარეობდა ზემოთ ხსენებული კანონების მიღების დროს. ეს ნიშნავს, რომ ოპოზიცია გამოფიტულია. მათ ვერც დასავლეთი ვერ უწევს სათანადო დახმარებას. ბრიუსელს შეუძლია გარკვეული ზეწოლა მოახდინოს „ქართულ ოცნებაზე“, მაგრამ ევროპელი ჩინოვნიკების რეაქცია აწონილ-დაწონილია: დამკვირვებლებმა ნამდვილად დააფიქსირეს დარღვევები, მაგრამ მათ თავი შეიკავეს იმის განცხადებაზე, რომ არჩევნები გაყალბდა და ხმები მოპარულია.

არჩევნებში მომხდარი ყველა დარღვევის დეტალურად გამოკვლევა დროს მოითხოვს - კვირეებს და შეიძლება თვეებსაც, თანაც საკმაოდ რთულია მათი დამტკიცება-დადასტურება. „ჩვენ ახლა ისეთ სიტუაციასთან გვაქვს საქმე, როცა დასავლეთს არ სურს ხისტი ნაბიჯები გადადგას საკმარისი მტკიცებულებების გარეშე, ოპოზიციას კი საკმარისი მტკიცებულებები არ აქვს“, - ამბობს ჯონ დიპირო საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტიდან.

ბიძინა ივანიშვილი აშკარად იმაზე დებს თავის ფსონს, რომ ევროპა საქართველოსადმი ინტერესს დაკარგავს. ჯერ კიდევ ზაფხულში იგი აცხადებდა, რომ აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში დონალდ ტრამპის გამარჯვება რუსეთ-უკრაინის ომს დაასრულებს. „ჩვენ მაქსიმუმ ერთი წელი გვაქვს, რომ ეს ყველაფერი მოვითმინოთ, შემდეგ კი [დასავლეთის] გლობალური და რეგიონული ინტერესები შეიცვლება, მათთან ერთად კი შეიცვლება ინტერესები საქართველოს მიმართაც“, - ამბობდა ბიძინა ივანიშვილი, - ომის დასრულებასთან ერთად კი ყველა გაუგებრობა ევროპასთან და ამერიკასთან გაქრება“.

წყარო: https://www.washingtonpost.com/world/2024/11/21/georgia-russia-elections-influence/

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.