იტალიასთან, საფრანგეთთან და ინგლისთან შედარებით, საბანკო საქმე შვეიცარიაში შედარებით მოგვიანებით განვითარდა.

XIX საუკუნის დასაწყისამდე საბანკო ოპერაციები ხორციელდებოდა კერძო პირების მიერ, რომელთა საქმიანობა ტრადიციულად დაკავშირებული იყო ვაჭრობასთან, მეწარმეობასთან, ტრანსპორტთან და რომლებმაც მხოლოდ მოგვიანებით დაიწყეს საბანკო ოპერაციების დამხმარე სახის წარმოება. 

შვეიცარიის ნაციონალური ბანკი წარმოადგენს სააქციო საზოგადოებას, რომლის აქციები ბირჟაზე კოტირდება. მთავარ აქციონერებად ითვლებიან კანტონები, კანტონალური ბანკები და სხვა სახელმწიფო კორპორაციები. ამას გარდა აქციონერია კიდევ 4 ათასი კერძო პირი, რომელიც აუცილებლად შვეიცარიის მოქალაქე უნდა იყოს. შვეიცარიის ნაციონალური ბანკის აქციონერთა რიცხვში არ შედის შვეიცარიის კონფედერაცია. 

ფედერალურ მთავრობას – არა აქვს ცენტრალური ბანკის კაპიტალში მონაწილეობა, მაგრამ ფართო საკანონმდებლო შესაძლებლობებს ფლობს. ნაციონალურ ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს 40 წევრიდან 25-ს ნიშნავს ფედერალური საბჭო, ხოლო დანარჩენ 15-ს აქციონერები ირჩევენ. ბანკს აქვს ერთი განუმეორებელი თავისებურება: აქვს ორი სათაო კანტორა, ერთი დედაქალაქში - ბერნში, ხოლო მეორე – ფინანსურ მეტროპოლიაში ციურიხში. ციურიხს ეკუთვნის მთავარი როლი, რადგან მასშია კონცენტრირებული ძირითადი განყოფლეები და ის ნიუ-იორკთან და ლონდონთან ერთად, ითვლება თანამედროვე მსოფლიოს ფინანსურ ცენტრად. მიმდინარე საუკუნის დასაწყისისათვის ადგილობრივ და უცხოურ ბანკებს შვეიცარიაში ჰქონდათ 6000-მდე ფილიალი, სააგენტო და ა. შ.

შვეიცარიის ყოველ 1200 მცხოვრებზე, ერთი საბანაკო საყრდენი წერტილი მოდის, შედეგად მსოფლიოში გამოირჩევა ყველაზე მაღალი საბანკო სიმჭიდროვით (საფინანსო ცენტრებისა და საგადასახადო ოაზისების გადა). ამ მხრივ ის შეიძლება ჩაითვალოს საერთაშორისო საფინანსო ცენტრად, რადგან შვეიცარიის ბანკების საბალანსო თანხა დაახლოებით სამჯერ მეტია ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტზე. შვეიცარიის ბანკების საბალანსო თანხების ნახევარზე მეტი საზღვარგარეთულ ოპერაციებზე მოდის. 

მაღალი საბანკო სიმჭიდროვე ჩამოყალიბდა იმის საფუძველზე, რომ სახვა ქვეყნებთან შედარებით აქ ყოველთვის იყო ყველაზე რბილი ადმინისტრაციული შეზღუდვები კომერციული ბანკების გახსნაზე ქვეყნის ფარგლებში. გათვალისწინებული უნდა იქნეს ის ფაქტორი, რომ შვეიცარიაში მხარს უჭერენ უნივერსალობის პრინციპს. ის საშუალებას იძლევა კლიენტებს წარუდგინოს შეუზღუდავი საბანკო მომსახურება, ხოლო ბანკებისათვის უზრუნველყოს შემოქმედების სივრცე, კრედიტების დიფერენციალური მიცემისა და საგადასახადო ბრუნვის ყოვლისმომცველი მომსახურებისთვის. შვეიცარიაში განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება საბანკო საიდუმლოებას. შვეიცარიის საბანკო სისტემა განასხვავებს კომერციულ ბანკების ხუთ ძირითად ჯგუფს:

1. კანტონალური ბანკები - სამართლებრივი კუთხით სახელმწიფოდ ითვლება, მაგრამ იქმნება ფედერაციის ან კანტონების მიერ. ასეთი ბანკების საქმიანობა შეზღუდულია კანტონებით და მათ აკრძალული აქვთ საზღვარგარეთული ოპერაციები, საქმიანობის მთავარ სფეროდ ითვლება შემნახველი ოპერაციები, სოფლის მეურნეობის და მცირე ბიზნესის დაკრედიტება. 

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მათ მონაწილეობა დაიწყეს ფასიანი ქაღალდების ვაჭრობაში და ამჟამად ეკუთვნიან უცხოური სესხების შვეიცარიული ბანკების ემისიურ კარტელს.

2. გროსბანკები (უმსხვილესი ბანკები). გროსბანკებისათვის ტიპიურია მაღალი აქტივობა, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საზღვარგარეთაც. სწორედ მათი საშუალებით გადაიქცა შვეიცარია საერთაშორისო საფინანსო ცენტრად.

3. რეგიონალური ბანკები, შემნახველი სალაროები - ამ ინსტიტუტების საქმიანობა შეზღუდულია განსაზღვრული ტერიტორიის ჩარჩოებით. ისინი აფინანსებენ, პირველ ყოვლისა, მცირე და საშუალო ინსტიტუტებს, იძლევიან იპოთეკურ კრედიტებს და საქმიანობენ შემნახველი ოპერაციებით.

4. სასესხო კავშირები და სასოფლო-სამეურნეო საკრედიტო ამხანაგობები - ეს ინსტიტუტები აგროვებენ ქვეყნის სოფლის მოსახლეობის დანაზოგებს და კრედიტებს აძლევენ სასოფლო სამეურნეო საწარმოებს, ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოებს და კორპორაციებს. მათ სათაო განყოფილებად ითვლება სასოფლო სამეურნეო საკრედიტო ამხანაგობების შვეიცარიული კავშირის ცენტრალური ბანკი.

5. სხვა ბანკები - ეს არაერთგვაროვანი ჯგუფია, რომლის წილი შვეიცარიის ბანკების საერთო საბალანსო თანხაში ბოლო პერიოდში ზრდის ტენდენცით ხასიათდება.

შვეიცარიის ეკონომიკურმა სტუქტურამ განაპირობა ამ ქვეყნის საგანგებო მტკიცე მდგომარეობა საგარეო ვაჭრობის სფეროში. ამ მიზეზით ექსპორტის დაფინანსება უკვე მრავალი წელია გადამწყვეტ როლს ასრულებს მსხვილი და საშუალო ბანკებისათვის, ბოლო ათწლეულში საზღვარგარეთული ინვესტირების ფარგლებში, მნიშვნელოვნად გაიზარდა კრედიტის ვადა (10 და მეტი წლით), გაიზარდა აგრეთვე ამ კრედიტების წილი საგარეო ოპერაციებში (გაიზარდა ფინანსური რისკიც). ექსპორტის დაფინანსების განსაკუთრებულობა იმაში მდგომარეობს, რომ შვეიცარიის ბანკები, როგორც წესი, აკრედიტებენ არა ექსპორტიორებს, არამედ უცხოელ მყიდველებს. ასეთი კრედიტი გაცემული ავანსის ფორმით, მიზნობრივად ითვლება და შეიძლება გამოყენებული იქნეს უცხოელი კლიენტების მიერ მხოლოდ განსაზღვრული იმპორტის ასანაზღაურებლად.

აი აქ შევჩერდეთ და გავავლოთ პარალელი. რა მოხდება თუ საქართველოში ბანკები დაიწყებენ უცხოელი მყიდველების დაკრედიტებას, საქართველოდან პროდუქციის ექსპორტისთვის?

1. უცხოურ ბრენდ კომპანიებს აქვთ გამოცდილება საერთაშორისო ვაჭრობაში და ისინი საკუთარი ქსელებით მარტივად, მოხერხებულად, მიზნობრივად და სწრაფად მოახდენენ ქართული პროდუქციის ექსპორტს;

2. ქართველი მწარმოებლები ბაზრის ძიებაში გამოუცდელობის კვალდაკვალ, სამუშაო დროს და რესურსებს დაზოგავენ კვლავწარმოების სასარგებლოდ;

3. დამთავრდება ერთხელ და სამუდამოდ სლოგანი “რუსული ბაზარი“;

4. საერთაშორისო ბაზრებზე ოპერირება ითხოვს - საერთაშორისო სტანდარტების INCOTERMS-ის ცოდნას და დაცვას, გადაზიდვების მოხერხებულობას და ლოჯისტიკურ გამოცდილებას, საერთაშორისო საანგარიშსწორებო ურთიერთობებს, დასაწყობებას, განბაჟებას, სავაჭრო რეჟიმების ცოდნას და კიდევ ათას რამეს, რაც ჩვენი სტარტაპერებისთვის ადვილი ნამდვილად არაა;

5. საერთაშორისო სავაჭრო ოპერატორების ქართული პროდუქციის ექსპორტში ჩართვა და მათი აქტიურობა საქართველოში, ასევე თავისთავად გაზრდის ქვეყნის უსაფრთხოებას;

6. ქართული ბანკების მხრიდან გარდა უცხოური კომპანიების დაკრედიტებისა, შეიქმნება სადაზღვევო სერვისების საჭიროებაც, ქართული სადაზღვევო სექტორის კაპიტალიზაციაც გაიზრდება;

7. უცხოური მსხვილი სავაჭრო ქსელების დაფინანსებაც, შედარებით დაბალ რისკიანია;

8. ეროვნული ვალუტა თავისთავად სხვა ნიშნულზე გადავა.

9. ფართო აღებ-მიცემობის განვითარება, ფართო რეექსპორტს და ფართო ეკონომიკას ნიშნავს...

უცხოური კომპანიებისთვის მიმზიდველი საკრედიტო პროდუქტების შექმნა კვალიფიკაციის საქმეა. დანარჩენს აბრეშუმის გზა თავად დაალაგებს...

———

ზურაბ მაღრაძე

ბიზნესის ადმინისტრირების დოქტორი

https://traceca.ge/