USD 2.7632
EUR 2.9848
RUB 3.2640
თბილისი
ვინ იყო ქალი, რომელმაც ექვთიმე თაყაიშვილი უკანასკნელ გზაზე გააცილა და გამოსამშვიდობებელი სიტყვაც პირველმა წარმოსთქვა
თარიღი:  2308

ქრისტინე შარაშიძე პედაგოგი, დამფუძნებელი კრების წევრი 1889-1973წწ.

ქრისტინე (ჩიტო) შარაშიძე 1887 წლის 2 აგვისტოს, სოფელ ბახვში დაიბადა. თავდაპირველად, ქრისტინე ბახვის სკოლაში, შემდეგ კი, ქუთაისის წმინდა ნინოს ქალთა გიმნაზიაში სწავლობდა, საიდანაც 1904 წელს, მოსწავლეთა რევოლუციური მოძრაობის ორგანიზატორობის გამო პოლიტიკურად არასაიმედო მოსწავლედ შერაცხეს და გიმნაზიიდან გარიცხეს. მის ხასიათსა და მეამბოხე სულზე ეს ფაქტი კარგად მეტყველებს. სულ რაღაც 17 წლის ქრისტინემ სისტემის წინააღმდეგ, პირველად სწორედ ამ მოძრაობის შექმნით გაილაშქრა და გარშემო თანამოაზრეების შემოკრებაც მოახერხა. თავადვე აღნიშნავს, რომ ამ პერიოდში, უაღრესად გატაცებული იყო რევოლუციური იდეებით და ატესტატი, თუ რაიმე სხვა ოფიციალური მოწმობა, სრულიად ზედმეტად მიაჩნდა. თუმცა, ისევ დედის პატივისცემითა და ხათრით, ქრისტინემ ერთი წლის შემდეგ, გიმნაზიაში სწავლა აღადგინა და დაამთავრა კიდეც. შემდეგ, მშობლების დახმარებით, საცხოვრებლად თბილისში გადავიდა.

ჩიტოს ბევრი მეგობარი არ ჰყოლია. როგორც მისი დის შვილიშვილი, ნინა ქარცივაძე აღნიშნავს, სახლში ბევრს არ საუბრობდა, მისი მეგობარი ფურცელი იყო, რადგან სულ წერდა და წერდა. მისივე თქმით, ქრისტინეს დასავლური შეხედულებები ჰქონდა. ქრისტინე შარაშიძე, მშობლების მსგავსად, პედაგოგიურ საქმიანობას ეწეოდა. 1907-1923 წლებში, ქუთაისისა და თბილისის საშუალო სასწავლებელთა უფროს კლასებში ქართულ ენასა და ლიტერატურას ასწავლიდა. მომდევნო წლებში კი, სახალხო მასწავლებელთა კურსებზე ლექციებს კითხულობდა. პარალელურად, 1916-1921 წლებში, ქრისტინე ,,ჯეჯილის” სარედაქციო კოლეგიის წევრი იყო, 1917 წელს, ის ,,ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების” გამგეობის” წევრად აირჩიეს. ამავე წლებში, ქართული უნივერსიტეტის დამაარსებელი საზოგადოების თანადამფუძნელებელია. მისთვის მასწავლებლობა დიდ პასუხისმგებლობას წარმოადგენდა.

პირადი ჩანაწერებიდან ჩანს, რომ ძალიან თავმდაბალი იყო - მუდმივად ეჭვი შეჰქონდა საკუთარ თავში და ფიქრობდა, რომ ძალიან ბევრი ჰქონდა სასწავლი იმისთვის, რომ საკუთარი მიზნებისთვის მიეღწია. ხშირად ბრაზობდა საკუთარ თავზე და მუდმივად ტანჯავდა შინაგანი უკმაყოფილება. საკმაოდ ბევრ ჩანაწერში ჩანს, რომ ხშირად მიეცემოდა ხოლმე თვითგვემას და საკუთარ თავს ეგოისტს, ქარაფშუტას უწოდებდა. ,,როგორ მტანჯავს ყოველი ჩემი მიკროსკოპიული ნაკლულევანებაც კი!”, ,,ნეტავი მოვკვდებოდე, რომ ჩემივე თვალით არ ვუცქირო ჩემივე უილაჯობას” - ამბობდა ქალი, რომელმაც საქართველოს უახლეს ისტორიაში ერთ-ერთი უდიდესი და უმნიშვნელოვანესი როლი შეასრულა.

აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ერთი შეხედვით მკაცრი და თავდაჯერებული ქრისტინე, ყოველი საჯარო გამოსვლის წინ საშინლად ნერვიულობდა. მიუხედავად ასეთი მეამბოხე სულისა, ქრისტინე მშვიდობისმოყვარე, ნამდვილი დიპლომატი იყო. ეს ნათლად ჩანს მისი ერთ-ერთი მოგონებიდან, როდესაც მან დაშნაკებისა და მათი მოწინააღმდეგეების კონფლიქტი მისთვის დამახასიათებელი, დიპლომატიური და თამამი საუბრით მოაგვარა. როდესაც, ე.წ ,,მფრინავთა რაზმის” წევრი იყო, მშვიდობის დამყარების სურვილით შეპყრობილი ქრისტინე, რაზმის დანარჩენ წევრებთან ერთად, დაშნაკი ოფიცრის არმიისა და ,,მტრის უბნის” კონფლიქტს წააწყდა. ჩიტომ ვორონცოვ-დაშნაკის ადიუტანტს მიმართა და განუცხადა, რომ მთავრობის ჯარების ასეთი ქცევა სიმშვიდეს ვერ დაამყარებდა და საჭირო იყო სიტყვიერი მოლაპარაკება, დაჭრილების პატრონობა, რაც მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა შესაძლებელი, თუ სამხედრო მოქმედებები შეწყდებოდა. ქრისტინემ მეფისნაცვლის ადიუტანტს სთხოვა, სროლის შეწყვეტის განკარგულება გაეცა, რასაც ეს უკანასკნელი დათანხმდა.

თავის ჩანაწერებში, ამ პერიოდიდან ის კიდევ ერთ საინტერესო ისტორიას იხსენებს. ერთ-ერთი არეულობის დროს, ქრისტინეს მისმა უფროსმა ძმამ - შალვამ უთხრა, რომ კრებაზე სწორედ ის უნდა შესულიყო და მოეყოლა, თუ რა ხდებოდა ქუჩებში. ქრისტინემ მღელვარედ გადმოსცა ამ დღის შთაბეჭდილებები 30-მდე პირის წინაშე. იმ ღამეს კი, გაიგო, რომ მისი ნაამბობის შესახებ ბოლშევიკების კორას უთქვამს: ,,მართლა გგონიათ, რომ იმ განერვიულებული ქალბატონის ერთი სიტყვა მაინც დავიჯერე?”. ქრისტინე გამორჩეულად უშიშარი და გამბედავი იყო. დაუფიქრებლად იმაღლებდა ხმას წარმოუდგენლად საშიში სისტემის წინააღმდეგ და პირდაპირ ამბობდა იმას, რასაც ფიქრობდა. სიტყვებს ტყვიასავით ისროდა და მიზანში სვამდა მაშინაც კი, როცა მის ყურებთან ნამდვილი ტყვიები ზუზუნებდა.

ჩიტო შარაშიძე

1919 წლის 12 მარტს, ქრისტინე ერთ-ერთი პირველი ქართველი პარლამენტარი ქალი, ანუ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრი გახდა. ის სოციალ-დემოკრატების პარტიაში გახლდათ. ქრისტინე, ასევე, იყო დამფუძნებელი კრების პრეზიდიუმის უმცროსი მდივანი და საბიბლიოთეკო, სარედაქციო და სახალხო განათლების კომისიების წევრი. მასთან ერთად, დამფუძნებელი კრების წევრი ქალები გახდნენ ელეონორა ტერ-პარსეგოვა-მახვილაძისა, მინადორა ტოროშელიძე, ანა (ოლღა) სოლოღაშვილი და ელისაბედ (ლიზა) იოსების ასული ნაკაშიძე-ბოლქვაძე. ყველა მათგანი, ქრისტინეს მსგავსად, სოციალ-დემოკრატიული (მენშევიკების) პარტიის წევრია.

ჩიტო შარაშიძე პირველად ოზურგეთში, საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, 1921 წლის აგვისტოში, რამდენიმე დღით დააპატიმრეს. 1922 წლის თებერვალში, საქართველოს ოკუპაციის 1 წლისთავის აღნიშვნისას დაგეგმილი ანტისაბჭოთა დემონსტრაციების აღსაკვეთად, საქართველოს სსრ-ს საგანგებო კომისიამ, იზოლაციის მიზნით, ანტისაბჭოთა პარტიების ლიდერებისა და აქტიური წევრების დაპატიმრება დაიწყო. მათ შორის იყო ქრისტინეც, რომელიც 1922 წლის 17 თებერვალს, ქუჩაში საგანგებო კომისიის #3090 ორდერით დააპატიმრეს. მას მე-10 პედაგოგიურ ტექნიკუმში, რომელშიც მასწავლებლად მუშაობდა, მოსწავლეთა გაფიცვასთან კავშირი ბრალდებოდა. ამავე წლის 23 მარტს, ქრისტინეს 6 თვით იზოლაციის წესით დაპატიმრება მიუსაჯეს, თუმცა, 6 მაისს, ავადმყოფობის გამო, ძმის - შალვა შარაშიძის თავდებობით გაათავისუფლეს.

1931 წელს ქრისტინემ სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ენისა და ლიტერატურის ფაკულტეტი დაასრულა. 1940-1945 წლებში, ივ. ჯავახიშვილისა და ს. ჯანაშიას მიწვევით საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ხელნაწერთა ანდერძ-მინაწერების შესწავლა-გადმოღებაზე მუშაობდა. 1936-1937 წლებში, მუშაობდა შოთა რუსთაველისადმი მიძღვნილი საიუბილეო გამოფენის მოწყობაზე, ასევე, მისი ხელმძღვანელობით შედგა რუსთაველის პირველი ვრცელი ბიბლიოგრაფია, რომელშიც 2000-ზე მეტი ბარათი განთავსდა. 1945 წლიდან 1958 წლამდე, მუშაობდა საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ხელნაწერთა განყოფილების მეცნიერ-თანამშრომლად. 1958-1964 წლებში კი, ქრისტინე საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომლად გადაიყვანეს.

ქრისტინე შარაშიძეს მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის ქართული ნაბეჭდი წიგნისა და ქართული შრიფტის განვითარების მეცნიერულ კვლევა-ძიებაში. ამ საკითხებს მან რამდენიმე ნაშრომი მიუძღვნა: ,,ქართული შრიფტი ამსტერდამში”, ,,ქართული ნაბეჭდი სახელმძღვანელოები”, ,,ქართული ანბანი მე-19 საუკუნემდე”. ასევე, მის კალამს ეკუთვნის ,,ქართული წიგნის” პირველი ტომი, 1629-1860 წლების ნაბეჭდ წიგნთა აღწერილობები და მონოგრაფია ,,პირველი სტამბა საქართველოში”. ასევე, ქრისტინემ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა საქართველოს ეკონომიკური და სოციალურ-პოლიტიკური განვითარების ისტორიის კვლევაში. ჯამში, დამუშავებული აქვს IX-XIX საუკუნეების 1500-ზე მეტი ხელნაწერი. ქრისტინე შარაშიძე დაქორწინებული არასდროს ყოფილა და არც მემკვიდრე დარჩენია. მთელი ცხოვრების მანძილზე, ერთი მამაკაცი - გაბო ცისკარიშვილი უყვარდა, რომელიც 1924 წელს, ბოლშევიკებმა დახვრიტეს. ქრისტინემ სიყვარულის ობიექტს, 1964 წელს, მისი სიკვდილიდან 40 წლის შემდეგ, წერილი მიუძღვნა. ერთ-ერთ ჩანაწერში აღნიშნავს, რომ მას შემდეგ, რაც იხილა ვინმე ლიდას რეაქცია შვილის - არჩილის სიკვდილის გაგებაზე, მტკიცედ გადაწყვიტა, რომ ამის შემდეგ შვილზე ოცნებას არ გაბედავდა და არც დაქორწინდებოდა ოდესმე.

ცნობილია, რომ ექვთიმე თაყაიშვილის ცხედარი, ოცამდე ადამიანთან ერთად, ქრისტინე შარაშიძემაც გააცილა და იყო პირველი, ვინც გამოსათხოვარი სიტყვის წარმოთქმა გაბედა. „. . . რომელიმე ქვეყნის ბედნიერება იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენათ მტკიცეთ, პატიოსნათ და შეგნებით ასრულებს თავის მოვალეობას თითოეული მოქალაქე - უბრალო მწყემსიდან დაწყებული ქვეყნის მმართველ პიროვნებამდე! თუ ისინი ერთგულად და პატიოსნათ ეპყრობიან თავის მოვალეობას, თუნდაც სულ მცირედი იყოს ეს მოვალეობა, მაშინ ასეთი ქვეყნის კეთილდღეობა და ბედნიერება უზრუნველყოფილია . . .“

 

მომზადებულია ეროვნულ არქივში დაცული მასალის მიხედვით

კულტურა
«Frankfurter Allgemeine Zeitung» (გერმანია): „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება: ტრადიციული სუფრის თავისებურებები“

„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.

ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...

ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.

ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.

„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...

ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.

რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.

ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.

მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს  სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.

თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.