USD 2.7276
EUR 3.1373
RUB 3.4814
თბილისი
თურქეთის სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაში ჩინეთის ინვესტიციების შეფასება
თარიღი:  
სურათზე თქვენ ხედავთ სარკინიგზო ხაზს „ედირნე - ყარსი“ – „შუა დერეფნის“ უშუალო გაგრძელებას თურქეთის ტერიტორიაზე. ევროპის პარლამენტის ტრანსპორტის კომიტეტმა შეუკვეთა სპეციალური კვლევა, რომლის მიზანია ევროპის არასაზღვაო სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაში ჩინეთის ინვესტიციების შეფასება - იგულისხმება შემდეგი ქვეყნები: გერმანია, საბერძნეთი, უნგრეთი, სერბეთი, თურქეთი. რა თქმა უნდა, ჩვენთვის საინტერესო თურქეთის შემთხვევაა.
 
ბევრი რომ არ შეგაწუხოთ, პირდაპირ მოგახსენებთ:
 
თურქეთი ჩინეთის ინიციატივას „სარტყელი და გზა“ განიხილავს როგორც დამატებით ინიციატივას თავისი „შუა დერეფნის“ განვითარებისთვის. სახმელეთო მაკავშირებელი ხაზი ინიციატივის „სარტყელი და გზა“ ფარგლებში შეიცავს ორ მნიშვნელოვან მარშრუტს: პირველი მდგენელია „ბაქო - თბილისი - ყარსის რკინიგზა“, ხოლო მეორე - დაგეგმილი „ედირნე - ყარსის დიდჩქარული რკინიგზა“ (Edirne-Kars High-Speed Railway Line), რომელიც უნდა აშენდეს საქართველოს აღმოსავლეთ საზღვრიდან ბულგარეთის დასავლეთ საზღვრამდე.
 
მარშრუტის „ედირნე - ყარსი“ უბანი „ანკარა - სტამბოლი“ უკვე ააშენა ჩინურ-თურქულმა კონსორციუმმა, რომელმაც კონტრაქტი 2005 წელს გააფორმა. აღნიშნულ კონსორციუმში შედიოდა „ჩინეთის სარკინიგზო სამშენებლო კორპორაცია“ (China Railway Construction Corporation) და „ჩინეთის მანქანა-დანადგარების იმპორტის და ექსპორტის ეროვნული კორპორაცია“ (China National Machinery Import and Export Corporation), რომლებსაც პარტნიორული ურთიერთობები ჰქონდათ თურქულ კომპანიებთან Cengiz Construction და Ibrahim Cecen Ictas Construction. აშენებული მარშრუტის სიგრძე შეადგენს 533 კმ-ს, ხოლო მატარებლების მოძრაობის სიჩქარე - 250 კმ/სთ-მდე. პროექტის დაფინანსება 554 მილიონი ევროს ოდენობის კრედიტის სახით უზრუნველყო ჩინეთმა. აღსანიშნავია, რომ ეს იყო პირველი შემთხვევა, როცა ჩინეთმა განახორციელა დიდჩქარული რკინიგზის მშენებლობის პროექტი თავისი ქვეყნის ფარგლებს მიღმა.
 
2015 წლის ნოემბერში თურქეთმა და ჩინეთმა გააფორმეს ურთიერთგაგების მემორანდუმი, რომლის მიზანი იყო მათი ინიციატივების „სარტყელი და გზა“ და „შუა დერეფანი“ შეთანხმება. აღნიშნულმა შეთანხმებამ გზა გაუხსნა დისკუსიას საკვანძო პროექტების ფარგლებში თანამშრომლობის შესახებ; ერთ-ერთს წარმოადგენდა შეთავაზებული დიდჩქარული სარკინიგზო მიმოსვლის უზრუნველყოფა ყარსსა და ედირნეს შორის. დაგეგმილი სარკინიგზო ხაზის საორიენტაციო ღირებულება შეადგენს დაახლოებით 27 მილიარდ ევროს.
 
მოლაპარაკებებში მონაწილე თურქული დელეგაციის თანახმად, სადაო საკითხებია: (1) ვალით უზრუნველყოფილი პროექტების დაფინანსების საპროცენტო განაკვეთები - ჩინეთი ითხოვს უფრო მეტს, ვიდრე მსოფლიოშია მიღებული, ხოლო თურქეთი ითხოვს ოდნავ უფრო ნაკლებს; (2) გადასახადის გასტუმრებამდე საშეღავათო პერიოდი - ჩინეთი ხუთ წელს სთავაზობს, თურქეთი კი ითხოვს ათ წელს (ასეთი ხანგრძლივობისაა საშეღავათო პერიოდი იაპონიასთან თურქეთის შეთანხმებაში მარმარაის სარკინიგზო ხაზის დაფინანსების და მშენებლობის შესახებ); (3) ჩინეთი ითხოვს სარკინიგზო ხაზის და მასთან ნებისმიერი მირთვის საბოლოო დამტკიცებას; (4) ჩინეთი დაჟინებით მოითხოვს ჩინეთიდან შემოყვნილი სამუშაო ძალის გამოყენებას, ხოლო თურქეთი ადგილობრივი მომუშავეების დასაქმებას (ერთ-ერთ ეჭვს და შიშს წარმოადგენს ის, რომ ჩინეთს შეუძლია გამოიყენოს პატიმრები ჩინეთის ციხეებიდან და დატოვოს ისინი თურქეთში მშენებლობის დასრულების შემდეგ); (5) ჩინეთი ითხოვს იპოთეკებს და კონფისკაციის უფლებას ვალის გადაუხდელობის შემთხვევაში, ხოლო თურქეთის ხაზინა დაუშვებლად მიიჩნევს სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული მიწების შესაძლო კონფისკაციას; (6) ჩინეთი ითხოვს ექსპლუტციიდან წილს პროცენტული შეფარდებით 51/49, ხოლო თურქეთი სთავაზობს წმინდა ერთობლივ საწარმოს პროცენტული წილით 50/50.
 
სარკინიგზო ხაზის განვითარების შესახებ ბოლო მოლაპარაკებები 2019 წელს ჩატარდა, და თურქეთის საბოლოო შეთავაზება ჩინეთმა უპასუხოდ დატოვა. მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი ფინანსურ შეზღუდვებს აწყდება, რაც მას არ აძლევს ინვესტიციების განხორციელების საშუალებას საკუთარი რკინიგზის ქსელის განვითარებაში, ბოლო დროს ადგილი ჰქონდა გარკვეულ წინსვლას. კერძოდ, მარშრუტის დასავლეთ უბანი, რომელიც სტამბოლის პროვინციის ბაშაკშექირის რაიონში, „ისპარტაკულეს რკინიგზის სადგურს“ (Ispartakule railway station) აკავშირებს თურქეთის ჩრდილო-დასავლეთში, თექირდაგის პროვინციაში, ქალაქ ჩერქეზკიოისთან (Cerkezkoy), აშენდა „ევროპის რეკონსტრუქციის და განვითარების ბანკის“ (EBRD) და „აზიის ინფრასტრუქტურული ინვესტიციების ბანკის“ (Asian Infrastructure Investment Bank) ფინანსური მხარდაჭერით.
 
მოცემულ მომენტში, ჩინეთის გავლენა თურქეთის ინფრასტრუქტურულ ქსელებში საკმაოდ შეზღუდულია. ყველაზე შესამჩნევი ჩინური ინვესტიცია თურქეთის სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაში განხორციელდა ჰალკალიში, სტამბოლის ევროპულ მხარეს, ბოსფორის სრუტიდან დასავლეთით 22 მილში განლაგებულ კუმპორტის ტერმინალში (Kumport Terminal). მაგრამ, როგორც ჩანს, ჩინეთმა სრულად არ გამოიყენა კუმპორტის ტერმინალის პოტენციალი, და პროექტმა შეზღუდული გავლენა მოახდინა თურქეთის ეკონომიკაზე. ტერმინალში ადგილი აქვს ექსპლუატაციასთან დაკავშირებულ პრობლემებს და მუშაობს თავისი შესაძლებლობების ზღვარზე. მიუხედავად თურქეთის ინტერესისა, ჩინეთი მცირე ენთუზიაზმს ავლენს სხვა პორტებში საკუთრების სფეროში ჩარევასთან ან ქვეყანაში სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაში დამატებითი ინვესტიციების განხორციელებასთან დაკავშირებით.
 
მიუხედავად ამისა, თუ ჩინეთი კვლავ გააქტიურდება და განახორციელებს ინვესტიციებს მარშრუტის განვითარებაში, სარკინიგზო ხაზის „ედირნე - ყარსი“ ექსპლუატაციაზე უფლების მოპოვების ჩათვლით, როგორც იყო შეთანხმებული მოლაპარაკებების დროს, შედეგები შორს გასცდება თურქეთის ფარგლებს. სარკინიგზო ხაზზე „ედირნე - ყარსი“ ჩინეთის ეფექტიანი კონტროლი ნიშნავს ეფექტიან კონტროლს სატვირთო გადაზიდვებზე „შუა დერეფანში“. უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთის აგრესიული ომის ფონზე, „შუა დერეფანს“ შეუძლია უფრო სოლიდური როლის შესრულება სარკინიგზო ტვირთნაკადების მართვის სფეროში. თუ ჩინეთი მოახერხებდა თურქეთის ცენტრალური მარშრუტის მართვის ხელში ჩაგდებას, ის შეძლებდა თურქეთის სავაჭრო პოლიტიკაზე ზემოქმედებას, რაც პოტენციურად გაამწვავებდა სავაჭრო დეფიციტთან დაკავშირებულ პრობლემებს.
 
რადგან თურქეთს უგროვდება მეტი ვალი ჩინეთის წინაშე ინფრასტრუქტურული პროექტების საკრედიტო დაფინანსების ხარჯზე და იზრდება ორმხრივი ვაჭრობის მოცულობა ჩინეთთან, როცა ისტორიულად მნიშვნელოვანია სავაჭრო დეფიციტი თურქეთისთვის, ეს ჩინეთს უქმნის ქვეყანაზე გავლენის გაზრდის შესაძლებლობას. ეს აძლიერებს ჩინეთის პოტენციალს რეგიონში ფეხის მოკიდების თვალსაზრისით. მარშრუტზე კონტროლის დამყარებით, განსაკუთრებით, თუ ის მიიღებს სარკინიგზო ხაზის „ედირნე - ყარსი“ მართვის უფლებას, ჩინეთს შეუძლია მნიშვნელოვნად გაზარდოს თავისი გავლენა, ამან კი შეიძლება განსაკუთრებით სოლიდური ზემოქმედება მოახდინოს რეგიონის ქვეყნებზე.
 
ანალიტიკა
«Politico» (აშშ/ბელგია): „დასავლეთს არ შეუძლია უკრაინას რუსეთთან ომში გაამარჯვებინოს, მაგრამ შეუძლია ომის შეწყვეტაში დაეხმაროს“

აშშ-ის გაზეთ „პოლიტიკოში“ (Politico - ევროპული ვერსია, იბეჭდება ბელგიაში) გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „დასავლეთს არ შეუძლია უკრაინას რუსეთთან ომში გაამარჯვებინოს, მაგრამ შეუძლია ომის შეწყვეტაში დაეხმაროს“ (ავტორ - ელხან ნურიევი, ალ.ჰუმბოლდტის ფონდის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი). პუბლიკაციაში განხილულია რუსეთ-უკრაინის ომის პერსპექტივა: რამდენად რეალურია უკრაინის გამარჯვება თანამდროვე მსოფლიოში მიმდინარე მძაფრი მოვლენების ფონზე?

გთავაზობთ სტატიას მცირე შემოკლებით:

უკრაინაში ომი ჭიანურდება და, როგორც ჩანს, აშშ-ის პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის მცდელობის მიუხედავად, ჯერ-ჯერობით დასრულებას არ აპირებს და, ალბათ, მომავალს წელსაც გაგრძელდება. აქედან გამომდინარე, მკაცრი სიმართლის იგნორირება უკვე რთული ხდება: აშკარაა, სამხედრო გამარჯვება კიევის რეალური მიზანი აღარ არის - იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რამდენ მილიარდს მისცემს დასავლეთი და რამდენი რუსი ჯარისკაცი დაიღუპება.

ბუნებრივია, ასეთი თვალსაზრისი არცთუ პოპულარულია ვაშინგტონში და ბრიუსელში, სადაც ძველებურად ვარაუდობენ, რომ დასავლეთის საკმარისი დახმარება და უკრაინელთა გაბედული მოქმედება მოსკოვს საბოლოოდ წელში გატეხავს. მაგრამ უკრაინის მართლაც შეუპოვარი წინააღმდეგობისა და დასავლეთის ფართო ჯიბის მიუხედავად, კრემლის მარცხის პერსპექტივა ნაკლებად სავარაუდოა.

როგორც მოვლენების ანალიზით ჩანს, ომი შევა ისეთ ჩიხში, ისეთ პატურ სიტუაციაში, რომელშიც უკრაინას კომპლექსური გამოფიტვა ელოდება - პოლიტიკურად, ეკონომიკურად, მორალურად... დასავლეთის ერთიანობა, რომელსაც უკვე ბზარები აქვს შეპარული, ჩამოიშლება და ამით განმტკიცდება რეჟიმი, რომლის დანგრევასაც დასავლეთი ცდილობს - კრემლის მმართველობა.

საკითხი, რომელიც დღეს დასავლელ პოლიტიკოსებს უნდა ადარდებდეთ, გამოიხატება არა იმაში, იმსახურებს თუ არა უკრაინა მხარდაჭერას, არამედ იმაში - ეხმარება თუ არა კიევს  დასავლეთის ამჟამინდელი სტრატეგია გამარჯვებაში ან უბრალოდ, თავის გადარჩენაში მაინც, გარკვეული ვადით, რომ ომი ნელა, მაგრამ საბოლოოდ მაინც წააგოს.

ეს არ ნიშნავს, რომ უკრაინა მტერს უნდა ჩაბარდეს, ან სასოწარკვეთილებაში ჩავარდეს და დასავლეთის დახმარებაზე უარი თქვას. მაგრამ იმავდროულად ყველაფერი პატიოსნად უნდა იქნას გათვლილი და გააზრებული: უკრაინას გამარჯვების გზა მოჭრილი აქვს, თვალთმაქცობა და თავის მოკატუნება კი სტრატეგიას ვერ ჩაანაცვლებს.

იმ მდგომარეობაში, როგორიც დღეს მსოფლიოშია, უკრაინის სუვერენიტეტისა და ევროპის სტაბილიზაციის შენარჩუნება შეიძლება იმდენად იარაღზე არ იყოს დამოკიდებული, რამდენიც დიპლომატიურ ძალისხმევაზე.

ქაღალდზე დასავლეთი ძველებურად მტკიცედ უჭერს მხარს უკრაინას. დონალდ ტრამპის ადმინისტრაცია შეფერხებით, მაგრამ მაინც აგრძელებს დახმარებას ჯერ კიდევ ჯო ბაიდენის დროს მიღებული 61-მილიარდიანი პაკეტის საფუძველზე. ევროკავშირის წევრი ქვეყნები ნელ-ნელა აფართოებენ სამხედრო-თავდაცვით წარმოებას, ნატოც ძველებურად აფიქსირებს თავისი სოლიდარობის დემონსტრაციას, მაგრამ... მაგრამ მწარე რეალობა უფრო გამომაფხიზლებელია, ვიდრე დასავლელი პოლიტიკოსების დაპირებები...

პირველ რიგში შემაშფოთებელი და დამაფიქრებელია ის, რომ უკრაინაში დემოგრაფიულ კრიზისი ძლიერდება: თავდაცვის სამინისტროს მონაცემებით, გასაწვევი ასაკის მქონე ახალგაზრდების 30% თავს არიდებს ტერიტორიულ გასაწვევ პუნქტებში გამოცხადებას, ანუ ჯარში გაწვევას. მიუხედავად იმისა, რომ ახალი სამობილიზაციო კანონით ჯარში გაწვევის ასაკი 25 წლამდეა შემცირებული, ახალწვეულთა დეფიციტი მაინც მწვავედ იგრძნობა. გარდა ამისა ქვეყნის მოსახლეობის რაოდენობა სწრაფად მცირდება მიგრაციისა და სამხედრო დანაკარგების გამო.

მეორე - ომის შედეგად უკრაინის ეკონომიკა სერიოზულად დაზარალდა, რის შედეგადაც ინფრასტრუქტურის მდგომარეობა გაუარესდა: შემცირდა ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობა, კატასტროფულად დაეცა სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა, მატულობს ინფლაცია, კორუფცია, მოსახლეობა იმედგაცრუებული და უკმაყოფილოა, იზრდება პოლიტიკური დაძაბულობა.

მესამე - დასავლელი ექსპერტების პროგნოზები, რომ რუსეთის ეკონომიკა სანქციების გამო სწრაფად ჩამოიშლებოდა, არ გამართლდა:  რუსეთმა ადაპტაცია მოახერხა. მისი ეკონომიკა ამჟამად სამხედრო რელსებზეა გადაყვანილი. წარმატებით მუშაობს სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსი - რუსეთის თავდაცვითი მრეწველობა, დასავლეთთან შედარებით, ბევრად მეტ საარტილეოიო ჭურვს ამზადებს. რუსეთის არმია, რომელიც, მართალია, ხშირად არაფექტურად მოქმედებს, მაგრამ მაინც წინ მიიწევს და ქვეყნის ორ ნაწილად გამყოფი მდ.დნეპრის მთელი მარცხენა ნაპირის დაკავებას ცდილობს. რუსული ჯარი ინარჩუნებს უპირატესობას როგორც ცოცხალი ძალის, ასევე სამხედრო ტექნიკის მხრივ. კრემლმა გაკვეთილები გამოიტანა წინა წლების საომარი მოქმედებებიდან და ახლა უფრო ფრთხილად, მაგრამ საკმაოდ ეფექტურად მოქმედებს.

მეოთხე - სტამბოლის მოლაპარაკებებმა აჩვენა, რომ მხარეები ძალიან შორს დგანან ერთმანეთისაგან და მზად არ არიან ცეცხლის შეწყვეტისა და სამშვიდობო მოლაპარაკების დასაწყებად. უკრაინამ შესთავაზა რუსეთს 30-დღიანი ზავი, რუსეთმა კი ორ-სამდღიანი, რომ ბრძოლის ველზე დაღუპულთა ცხედრები აკრეფილიყო.. პოზიტიურად გამოიყურება მხოლოდ ჰუმანიტარული შეთანხმება ტყვეების გაცვლაზე და დაღუპულთა ცხედრების დაბრუნებაზე.

ამრიგად, რადგან დასავლელი ლიდერები აგრძელებენ იმის მტკიცებას, რომ ისინი უკრაინას „იმდენით დაეხმარებიან, რამდენიც საჭიროა“, საკითხი ახლა ასე დგას: რა შედეგებამდე მიიყვანს კიევს ასეთი დახმარება?

უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობის სრული აღდგენისათვის, ძალის გამოყენებით, უფრო ბევრად ფართო დახმარებაა აუცილებელი და, სავარაუდოდ, საჭირო გახდება დასავლეთის ქვეყნების არმიების პირდაპირი ჩარევა, ან ნატოს სამხედრო კონტინგენტის გამოყენება. ამჟამად დემოკრატიული მთავრობები ასეთ პერსპექტივაზე ფიქრს გაურბიან. ამ ფონზე ჩნდება რთული, მაგრამ სულ უფრო აუცილებელი წინადადება - უკრაინის მხარდაჭერა შეიძლება გადაიქცეს დახმარებად არა გამარჯვების მისაღწევად, არამედ ომის შესაწყვეტად.

ასეთი კომპრომისი, რომელიც, ზოგიერთების აზრით, კაპიტულაციის ტოლფასია, დასავლეთის დედაქალაქებში, ალბათ, პოლიტიკური დინამიტის როლს შეასრულებს, მაგრამ ისტორია პირიქით გვარწმუნებს: 1940 წელს ფინეთმა თავისი სუვერენიტეტი შეინარჩუნა მტკივნეული, მაგრამ სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ზავით საბჭოთა კავშირთან. 1950-იანი წლების დასაწყისში კორეის ნახევარკუნძულზე ქვეყნის გამაპარტახებელი ომი მოხდა. სამხრეთი ნაწილის ხელმძღვანელობა იძულებული გახდა ხელი მოეწერა „დამამცირებელი“ ზავისათვის, მაგრამ თავიდან აიცილა ეროვნული კრახი. ანუ ეს იყო მორალური გამარჯვება, რომლის წყალობით ქვეყანამ და მოსახლეობამ წელში გამართვა მოახერხა და ამჟამად სამხრეთ კორეა მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე განვითარებულ ქვეყანას წარმოადგენს.

ამ ლოგიკას ვაშინგტონსა და ბრიუსელში სულ უფრო მეტი აღიარებს. აშშ-ის წარმომადგენელთა პალატის ლიდერები მშვიდად იხილავენ კონფლიქტის გაყინვის გეგმას და მას აუცილებლობად თვლიან. იმავდროულად ევროპელი ექსპერტები წინასწარმეტყველებენ, რომ 2025 წელი შეიძლება უკრაინისათვის „ყველაზე სახიფათო გახდეს“ - არა იმდენად რუსეთის არმიის წარმატების გამო, არამედ ქვეყნის შინაგანი  დაძაბულობისა და ევროპის დაღლილობის გამო.

ზოგიერთმა შეიძლება ჩათვალოს, რომ ომის დიპლომატიური დარეგულირება მოსკოვის წაქეზება იქნება, მაგრამ პირიქით - ეს იქნება აღიარება, რომ უკრაინის გადარჩენა ბევრად არის დამოკიდებული იმის შენარჩუნებაზე, რასაც მთავრობა ჯერ კიდევ აკონტროლებს და არა იმის დაბრუნების მცდელობაზე, რასაც ვერ დაიბრუნებს.

ასეთი კომპრომისი შეიძლება ითვალისწინებდეს საომარი მოქმედებების გაყინვას ფრონტის ხაზის გასწვრივ, საერთაშორისო უსაფრთხოების გარანტიებს რუსეთის სამომავლო-სავარაუდო აგრესიის თავიდან ასაცილებლად, მოლაპარაკების ეტაპობრივ პროცესს ჰუმანიტარული ელემენტებით და ეკონომიკის აღდგენის მიზნით, კორუფციასთან ბრძოლას, რეფორმების განხორციელებას და ა.შ.

რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი იოლი არ იქნება. რუსეთს შეუძლია კომპრომისი უარყოს, უკრაინა კი არაფერზე არ დათანხმდეს - რაც მას არ აწყობს და უსამართლოდ თვლის, მაგრამ ეს არ ათავისუფლებს დასავლეთს ამ საკითხში ლიდერობის პასუხისმგებლობისაგან.

სტრატეგია გამოიხატება არა იმაში, რომ უკეთესი ისურვო, არამედ იმაში, რომ იმოქმედო უკეთესისა და სასურველის მისაღწევად.

საბოლოო ჯამში, საკითხი იმის გარკვევა კი არაა, რომ იმსახურებს თუ არა უკრაინა დამატებით დახმარებას - დიახ, იმსახურებს - არამედ იმისა, შეუძლია თუ არა დახმარების ამჟამინდელ მოდელს ქვეყნისათვის მდგრადი შედეგების მოტანა. დონალდ ტრამპს გადაწყვეტილი აქვს აშშ-ის როლის გადახედვა უკრაინის კონფლიქტში: მართლაც, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ თეთრმა სახლმა მხარი დაუჭიროს გაურკვეველი ვადით დახმარებას, რომელიც იაფი არ არის, ძვირადღირებულია და ამერიკელი გადასახადის გადამხდელთა მხრებზე გადადის.

ეს ნიშნავს, რომ დასავლელი ლიდერები არჩევანის წინაშე დგანან: დარჩნენ იმ გზაზე, რომელიც უკრაინისადმი უსასრულო დახმარებას, ანუ ომის გაგრძელებას გულისხმობს თუ დაიწყონ მზადება სამშვიდობო პროცესისათვის, რომელიც უკრაინის სუვერენიტეტს დაიცავს და ევროპას თავიდან ააცილებს ფართო კრიზისს.

უკრაინისათვის ყველაზე ეფექტური დახმარების გაწევა იმით უნდა გამოიხატოს, რომ კიევს ომის გაგრძელებაში კი არ უნდა დაეხმარნონ, არამედ ომის შეწყვეტაში, ქვეყნის მომავლის შესანარჩუნებლად.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.