,
.jpg)
თბილისის თვითმმართველობა, რომელიც ქალაქის ფუნქციონირებისა და განვითარებისთვის უმთავრესი ორგანოა, დღეს სახალხო არჩევნების გზით ფორმირდება და წარმომადგენლობითი ორგანოს — საკრებულოს, აღმასრულებელი პირის — მერის და თბილისის რაიონების გამგებლების მეშვეობით იმართება. თვითმმართველობის სისტემამ ამჟამინდელ მდგომარეობამდე საინტერესო და გრძელი გზა გაიარა, მისი პირველადი ნიშნები, ისტორიული წყაროების მიხედვით, არაბთა მმართველობის პერიოდში, თბილისის საამიროს დროს გაჩნდა. არაბთა ამირას მმართველობის პარალელურად თბილისში წარმოიშვა ვაჭარ-ხელოსანთა დამოუკიდებელი მმართველობითი სისტემა, რომელიც „თბილელი ბერების" სახელით იყო ცნობილი. ისინი მაღალი ფენის წარმომადგენლები იყვნენ და შესაბამისად ამირას კარზეც შეძლებული საზოგადოების ინტერესებს იცავდნენ.
ამირას მმართველობის დასუსტების შემდეგ, გარკვეული პერიოდი „თბილელი ბერები" ქალაქის ერთპიროვნული მმართველები გახდნენ, რომლებიც საგადასახადო, სასამართლო სისტემებს აწესრიგებდნენ, ჭრიდნენ საკუთარ მონეტას და ხელმძღვანელობდნენ ქალაქის საშინაო თუ საგარეო პოლიტიკას. დავით აღმაშენებლის მიერ თბილისის გათავისუფლების (1122 წ.) შემდეგ, „თბილელი ბერების“ მიერ მართული თვითმმართველობის სისტემა შეიცვალა.
უკვე შუა საუკუნეებიდან ჩნდება ადგილობრივი მმართველობის მოხელის — იგივე მოურავის თანამდებობა, რომელსაც მეფე ნიშნავდა. მოურავები ქალაქის, პროვინციის მმართველები იყვნენ და ადმინისტრაციულ, სამეურნეო, სასამართლო ფუნქციებს ასრულებდნენ. მცირე ხნით (სანამ ერეკლე II-მ არ გააუქმა მრავალმოურავობა), ქალაქს ორი მოურავიც ზედამხედველობდა — ერთი მეფის მიერ დანიშნული, მეორე კი ეპისკოპოსის მიერ, რომელთა ერთ-ერთი მთავარი ფუნქცია გადასახადების აკრეფა და მოსახლეობის კონტროლი იყო.
მე-19 საუკუნეში, რუსული იმპერიის მმართველობის პერიოდში, ქალაქს ხელმძღვანელობდა ე. წ. პოლიცმაისტერი, რომელიც ქალაქის თავისა და პოლიციის უფროსის მოვალეობებს ასრულებდა. უკვე მე-19 საუკუნის 40-იანი წლებიდან თბილისში შეზღუდული თვითმმართველობის სისტემა აღდგა, რომელიც ქალაქის თავისა და 6 ხმოსნისგან შედგებოდა. არჩევნებში მონაწილეობის მიღების უფლება კი მხოლოდ ეკონომიკურად შეძლებულ ფენას მიეცა.
1866 წლიდან თბილისის საზოგადოებრივი მმართველობის დებულება შემუშავდა, რის მიხედვითაც ზუსტად განისაზღვრა არჩევნებში მონაწილეობისთვის საჭირო მოთხოვნები. დაწესდა ე.წ. ქონებრივი ცენზი, რაც 25 წელს ზემოთ მყოფ ისეთ მამაკაცებს რთავდა არჩევნებში მონაწილეობის უფლებას, რომლებიც გარკვეულ უძრავ ქონებას, საცხოვრებელს ან სავაჭრო ობიექტს ფლობდნენ.
ასევე კენჭისყრის უფლება მიეცათ გადასახადების გადამხდელებსაც — მასწავლებლებს, ექიმებს, სხვადასხვა სოციალური სტატუსის მქონე პირებს, რომლებიც უძრავი ქონების უქონლობის მიუხედავად, გადასახადებს იხდიდნენ. თუმცა მოგვიანებით აღნიშნული მოთხოვნა გამკაცრდა და კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლება მხოლოდ 1500 მანეთზე მეტი წლიური შემოსავლის მქონე პირებს მიეცათ.
არჩევნების შედეგად ირჩეოდა 100 კაციანი საქალაქო საკრებულო, საიდანაც 8 კაცისგან შემდგარი საქალაქო სამართავი ორგანო იქმნებოდა, რომელსაც ქალაქის თავი ხელმძღვანელობდა. ამას ემატებოდა მეთვალყურის რწმუნებით აღჭურვილი ხელისუფლების მიერ დანიშნული პირიც.
1870 წელს ახალი „საქალაქო დებულების" მიღების შედეგად, ამომრჩევლები 72 კაციან საქალაქო სათათბიროს ირჩევდნენ, რომელიც თავის მხრივ 3 კაციან აღმასრულებელ ორგანოს — გამგეობას აყალიბებდა, რასაც ქალაქის თავი ხელმძღვანელობდა. საყურადღებოა ისიც, რომ ქალაქის თავი მხოლოდ 4 წლის თავზე ირჩეოდა. მაგალითად, 1875 წელს თბილისის ქალაქის თავად აირჩიეს ქართველი სახელმწიფო და საზოგადო მოღვაწე, ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების თავმჯდომარე, პუბლიცისტი და მთარგმნელი დიმიტრი ყიფიანი. სხვადასხვა დროს ქალაქის თავის თანამდებობა ასევე ეკავათ: ა. მატინოვს (რომელიც ოთხჯერ იყო არჩეული ქალაქის თავად), ი. თუმანიშვილს, ნ. არღუთინსკის, ვ. ჩერქეზიშვილს, ა. ხატიშვილს, ბ. ჩხიკვიშვილს.
ხოლო ქალაქის საკრებულოს წევრები ისეთი ცნობილი ადამიანები იყვნენ, როგორებიც არიან: ივანე მაჩაბელი, დავით სარაჯიშვილი, ნიკო ნიკოლაძე, სერგი მესხი, გიორგი ქართველიშვილი, კონსტანტინე მამაცაშვილი, ივანე ბაგრატიონ-მუხრანსკი.
საინტერესო იყო თვით კენჭისყრის პროცედურაც. არჩევნები სამ სხვადასხვა დღეს, სამ სხვადასხვა ადგილას იმართებოდა. ფარული საარჩევნო პროცესი კი საარჩევნო კენჭების მიხედვით წარიმართებოდა. ამიტომ ამომრჩევლებს — „მეკენჭეებს", დეპუტატებს კი ხმოსნებს უწოდებდნენ. მოგვიანებით კენჭები სპეციალურმა საარჩევნო ბარათებმა ჩაანაცვლა. ხმოსნების არჩევის შემდეგ, სათათბიროს წევრები დებდნენ რუსულ და სომხურ ენებზე დაწერილ ფიცს, საბოლოოდ კი ხმოსნებს მართლმადიდებელი, კათოლიკე და გრიგორიანული სასულიერო პირები აკურთხებდნენ.
რაც შეეხება თვითმმართველობის საქმიანობას, მისი ფუნქცია ქალაქზე ზრუნვა, ქუჩებისა და მოედნების მოწესრიგება, ტრანსპორტის უზრუნველყოფა, ურბანული გარემოს დასუფთავება, წყალმომარაგებასა და კომუნალურ მეურნეობის უზრუნველყოფა იყო.
1917 წლის შემდეგ, დროებითი მთავრობის პერიოდში, ქალაქის თვითმმართველობის კუთხით არაერთი რეფორმა გატარდა. ამავე წელს დამტკიცდა „დროებითი წესები საქალაქო სათათბიროს ხმოსანთა არჩევნების წარმოებისა", რომლის მიხედვით, ქალაქის ხმოსნები უნდა არჩეულიყვნენ 1919 წლის 1 იანვრამდე. ასევე გაუქმდა ქონებრივი ცენზი. 1917 წლის 30 ივლისის არჩევნების შედეგად გაიმარჯვა სოციალ-დემოკრატიულმა პარტიამ. ახლად არჩეული სათათბიროს თავმჯდომარედ ევგენი გეგეჭკორი, ქალაქის თავად კი ნიკოლოზ ელიავა დაინიშნა. საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ თბილისის თვითმმართველობა ჩვეული რეჟიმით განაგრძობდა ფუნქციონირებას, თუმცა თბილისის სათათბიროს სახელი თბილისის საბჭოს სახელით შეიცვალა. ამასთანავე, წევრთა რიცხვი 120-დან 90-მდე შემცირდა. არჩევნებში მონაწილეობის უფლება კი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ყველა მოქალაქეს მიეცა განურჩევლად სქესისა, ეროვნებისა თუ სარწმუნოებისა, რომელიც 20 წლის ზემოთ თბილისში მცხოვრები ან მომუშავე პირი უნდა ყოფილიყო.
თბილისის საბჭოს პირველი სხდომა 1919 წლის 10 თებერვალს გაიმართა. ქალაქის თავად, მოურავად აირჩიეს ბენიამინ ჩხიკვიშვილი. სამწუხაროდ, 1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ, თბილისის საბჭომ თვითმმართველობის მუშაობა ვეღარ შეძლო და ფუნქცია დაკარგა.
თბილისის თვითმმართველობის ფუნქცია საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, 1991 წელს დაუბრუნდა. საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს მიერ მიღებული კანონის შედეგად ტერიტორიული ორგანო სახელმწიფო ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოდ, მმართველობის ორგანოდ კი მერია და პრეფექტურა (ეს უკანასკნელი მალევე გაუქმდა) იქცა. 1998 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ახალი კანონი „საქართველოს დედაქალაქის-თბილისის შესახებ", რომლის მიხედვითაც თბილისში თვითმმართველობას წარმომადგენლობითი ორგანო — თბილისის ტერიტორიული ორგანო, ხოლო ადგილობრივ მმართველობას — თბილისის მერია განახორციელებდა.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
