ძნელად იპოვი სხვა საგანს, რომელიც განმარტებული და გაგებული იყოს უფრო მცდარად, ვიდრე ქართველთა და სომეხთა ურთიერთდამოკიდებულებაა. ამ ურთიერთობის შესახებ არასწორი წარმოდგენა აქვთ  არა მარტო კავკასიის ფარგლებს იქით, არამედ ჩვენშიც. ანტაგონიზმი ის ტერმინია, რომლითაც ხშირად განსაზღვრავენ სომეხთა და ქართველთა ურთიერთობას, მიუხედავად ათასობით ფაქტებისა, რომელნიც მკვეთრად ეწინააღმდეგებიან ასეთს მცდარ გაგებას. ქართველებს და სომხებს შორის არ არსებობს არავითარი ანტაგონიზმი, არამედ მათ შორის არსებობს უაღრესად მტკიცე, ისტორიულად ჩამოყალიბებული ობიექტური და სუბიექტური ურთიერთობები…

ბუნებრივია, რომ საუკუნეების მანძილზე, სხვადასხვა დროს, მეზობელ ქართველებს და სომხებს ერთმანეთის მიმართ პრეტენზიები გაუჩნდებოდათ ხოლმე – ხან ეკლესიურ საკითხებზე, ხან კიდევ რაზე, მაგრამ გავრცელებული მოსაზრებების მიუხედავად, საქართველოს და სომხეთის სტრატეგიული ინტერესი არის ორ ქვეყანას შორის შეძლებისდაგვარად კარგი ურთიერთობების არსებობა. და ორივე სახელმწიფოს ეს გარემოება, გააზრებული აქვს.

ხოლო რაც შეეხება უბრალო ყოფით ურთიერთობებს, აქ ქართველის და სომეხის მეგობრობის და ურთიერთპატივისცემის ისეთ მარგალიტებს იცნობს თუნდაც ჩვენი უახლესი ისტორია, რომ ბევრი სხვა ერის წარმომადგენლები ვერ დაიტრაბახებენ მსგავსი ურთიერთობებით.

 საკმაოდ მწვავე მეტოქეობა იყო გაჩაღებული საბჭოთა პერიოდში სპორტის სხვადასხვა სახეობებში ქართველებსა და სომხებს შორის, მაგრამ ყველაზე მთავარი „ფრონტის ხაზი" მაინც  თბილისის “დინამოსა” და ერევნის “არარატს” შორის არსებულ საფეხბურთო დაპირისპირებაზე გადიოდა.

 ეს, უწინარესად, განპირობებული იყო სომხების მონდომებით, რადაც უნდა დაჯდომოდათ, მოეგოთ თბილისელებისთვის. თბილისის “დინამოელები” კი ერევნის “არარატს” (მანამდე, ჯერ “დინამოს”, შემდეგ კი “სპარტაკის” სახელით გამოდიოდა სსრკ-ის ჩემპიონატებში და ისიც არარეგულარულად, სომხეთის პირველმა გუნდმა მხოლოდ 1960-იანი წლებიდან დაიწყო სსრკ-ის ჩემპიონატში რეგულარულად მონაწილეობა) ანგარიშგასაწევ ძალად არ თვლიდნენ.

 თბილისის “დინამო” და ერევნის “არარატი” სულ 69-ჯერ შეხვდნენ ერთმანეთს. 30 მატჩი მოიგეს დინამოელებმა, 18 - არარატელებმა. სხვათა შორის, სომხებმა ფეხბურთშიც გამოიყენეს სხვისი მიღწევების მითვისების ნიჭი. ფეხბურთის ძველ გულშემატკივარს ემახსოვრება, რომ საბჭოთა პერიოდში მოსკოვში, აგრეთვე, 15-ვე რესპუბლიკის დედაქალაქში გამოიცემოდა ყოველწლიური “საფეხბურთო ცნობარი” (რუსულ და ადგილობრივ ენაზე), რომელშიც შეტანილი იყო სსრკ-ის წინა წლის საფებურთო ჩემპიონატის შედეგები, ჩემპიონატში მონაწილე გუნდების შემადგენლობები, ერთმანეთში ნათამაშები მატჩების სტატისტიკური მონაცემები და ა.შ. 1977 წელს ერევანში მომიწია რამდენიმე დღით სტუმრობამ და იქ შევიძინე სწორედ სომხეთში გამოცემული “საფეხბურთო ცნობარი _ 1977”, რომელშიც “დინამოსა” და “არარატის” შეხვედრის შედეგები თავდაყირა იყო მოცემული: “არარატს” მეტი მოგება ეწერა, “დინამოს” _ მეტი წაგება. არადა, იმხანადაც და, საერთოდ, ყოველთვის პირიქით იყო _ “დინამოს” გაცილებით მეტი გამარჯვება აქვს მოპოვებული “არარატზე”.

საზოგადოდ, “თბილისის” დინამოსა და ერევნის “არარატის” შეხვედრებიდან გამოსაყოფია 5 თამაში:.

თბილისი, 1966 წლის 22 სექტემბერი

დინამო-არარატი 5:0,

დათუნაშვილის 5 გოლი 27 წუთში

1966 წლის 22 სექტემბერს თბილისის დინამოელმა ილია დათუნაშვილმა ერევნის “არარატთან” მატჩში საკავშირო ჩემპიონატების რეკორდი დაამყარა _ პირველად ისტორიაში ერთ მატჩში გაიტანა 5 გოლი, ხუთივე გოლი ილია დათუნაშვილმა გაიტანა და ხუთივე მეორე ტაიმში, 27–წუთიან მონაკვეთში: 48–ე წუთზე გახსნა ანგარიში, 75–ეზე კი ბოლო შეაგდო.  ეს რეკორდია, ერთ ტაიმში ამდენი გოლი სსრკ ჩემპიონატში არავის გაუტანია.

 დინამოს შემადგენლობა ასეთი იყო: ურუშაძე, ბ.სიჭინავა, ჭელიძე, შერგელაშვილი, ცხოვრებოვი, გ.სიჭინავა, ილიადი, დათუნაშვილი, მეტრეველი, იამანიძე, მესხი.    

 თბილისი, 1971 წლის 3 მაისი. მწარე მარცხი თბილისში

დინამო - არარატი 0:4

1971 წელს “დინამოში” თაობათა ცვლის პროცესი მიმდინარეობდა და გუნდს კარგი შედეგები არ ჰქონდა, ერევნის “არარატი” კი პირიქით აღმავლობის გზაზე იდგა. 1971 წლის 3 მაისს თბილისში “ლოკომოტივის” სტადიონზე გამართულ მატჩში ქართველმა ფეხბურთელებმა მწარე მარცხი იწვნიეს სომეხი კოლეგებისგან _ 0:4, ორი ბურთი გაგვიტანა მარქაროვმა, თითო-თითო ზანაზანიანმა და ბონდარენკომ.

ერევანი, 1971 წლის 14 სექტემბერი მაჩაიძის გოლი და “არარატის” პირველი მარცხი “რაზდანზე”

არარატი - დინამო 0:1

1971 წლის მაისში თბილისში გამანადგურებელი ანგარიშის მოგებით გაყოყოჩებული სომხები, რომლებიც მიუხედავად იმისა, რომ ახალი სტადიონის გახსნა ოფიციალურად 19 მაისს გამოაცხადეს, ამბობდნენ, რომ “რაზდანს” ნამდვილი გახსნა იმავე წლის 14 სექტემბერს გაიმართებოდა საზეიმო ვითარებაში, როცა “არარატი” დაამარცხებდა თბილისის “დინამოს”. ამ ღირსშესანიშნავ მატჩს დაესწრო 70 ათასი მაყურებელი, რომელიც თბილისელთა შესანიშნავი თამაშის მომსწრე შეიქნა. ბრწყინვალედ ითამაშა დინამოელთა ახალგაზრდა მეკარე თამაზ სტეფანიამ , დავით ყიფიანმა და განსაკუთრებით _ მანუჩარ მაჩაიძემ, რომელიც ფაფარაშლილი ლომივით იბრძოდა და რომელსაც ერევნელებმა ვერაფერი მოუხერხეს.

ასე აღწერს “სოვეტსკი სპორტის” მიმომხილველი ამ მატჩის ერთადერთ გოლს: “დავით ყიფიანმა სამი მცველი მოატყუა და ბურთი გაუგორა მანუჩარ მაჩაიძეს, ვისი დარტყმაც ზუსტი აღმოჩნდა”. ამის შემდეგ დინამოელებს კიდევ ორი ბურთი უნდა გაეტანათ, მაგრამ არარატელთა კარი ორივეჯერ ძელმა იხსნა.

მოსკოვი, 1976 წლის 3 სექტემბერი, სსრკ-ს თასის ფინალი

დინამო - არარატი  3:0

1976 წლის 3 სექტემბერს თბილისის “დინამომ” პირველად მოიპოვა სსრკ-ის თასი, მიუხედავად იმისა, რომ მანამდე 5-ჯერ ითამაშეს ფინალში, თუმცა 5-ჯერვე უშედეგოდ.

თასის ამ გათამაშების ფინალში, რომელიც მოსკოვში გაიმართა, “დინამოს” მეტოქე იყო ერევნის “არარატი”, რომელსაც უკვე ორჯერ ჰქონდა მოპოვებული ეს საპატიო ჯილდო (სსრკ-ის თასი “დინამომ” მეორედ 1979 წელს მოიპოვა). ამ მეტად პრინციპულ შეხვედრაში “დინამოელებმა” იმარჯვეს ანგარიშით 3:0. ბურთი გაიტანეს დავით ყიფიანმა, ფირუზ კანთელაძემ და რევაზ ჩელებაძემ.

დინამოს შემადგელობა: გოგია, ხიზანიშვილი, კანთელაძე, ხინჩაგაშვილი, ებრალიძე, ჩივაძე, მ. მაჩაიძე (კ), ჩელებაძე, გუცაევი, ყიფიანი (წერეთელი 75), კოპალეიშვილი

 ერევანი, 1981 წლის 11 ივლისი

არარატი- დინამო 1:4

10 კაცით 11-ის წინააღმდეგ და 4:1

ეს მატჩი 1981 წლის 11 ივლისს გაიმართა ერევანში სტადიონ “რაზდანზე”. “დინამოს” ევროპის თასის მფლობელთა თასი მოპოვებული ჰქონდა და სომხებისთვის ამაზე კარგი სტიმული რა იქნებოდა, თუ ტიტულოვან მეტოქეს დაამარცხებდნენ. მატჩის პირველ ტაიმში ივანო-ფრანკოვსკელმა მსაჯმა სტუპარმა სრულიად უმიზეზოდ მოედნიდან გააძევა თენგიზ სულაქველიძე და თბილისელები 10 კაცით დარჩნენ 11-ის წინააღმდეგ. ამ მომენტში იყო 1:1, მაგრამ მეორე ტაიმში თბილისელებმა სამი უპასუხო ბურთი გაიტანეს: 2-ი რამაზ შენგელიამ, 1-ი ვიტალი დარასელიამ და მატჩი მოიგეს ანგარიშით 4:1.

 ქართულ-სომხური საფეხბურთო დაპირისპირებას მრავალი საინტერესო და სახალისო ამბებიც ახლდა თან.

 კომპოზიტორი ვაჟა აზარაშვილი იხსენებს, მისი სტუმრობის ამბავს არამ ხაჩატარიანის 100 წლისთავზე ერევანში: „ მოგეხსენებათ, კომპოზიტორი არამ ხაჩატრიანი თბილისელი იყო. მის 100 წლისთავზე დაგვპატიჟეს ერევანში.­ დიდებულად შეგვხვდნენ. ბოლოს წაგვიყვანეს, "რაზდანის" სტადიონის მოპირდაპირედ, რესტორანში, რომელიც მე-7 სართუ­ლზე იყო. ფანჯრები სტადიონს გაჰყურებდა­. სუფრაზე დაიწყეს, ამ სტადიონზე პირველი თამაში თბილისის "დინამოსთან" შედგა­, რომელზეც გოლი მანუჩარ მაჩაიძემ გაგვი­ტანაო. ვუთხარი, ის ჩემი მეგობარია-მეთქი. მასპინძელი უხერხულად შეიშმუშნა და განაგრძო - ჩვენ გვახსოვს 5 ბურთი, რომე­ლიც დათუნაშვილმა გაგვიტანაო. დავუკ­ონკრეტე - ერთ ტაიმში-მეთქი და დავძინე, დათუნაშვილიც ჩემი მეგობარია-მეთქი. ისიც რომ მეთქვა, "დინამომ" რომ "არარატს" მოუგო, მაშინ დავწერე "დინამო, დინამო"-მეთქი, შეიძლება მეშვიდე სართულიდან გადმოვეგდე...

ბაქოში ვარ მუსიკალურ ყრილობაზე. ის პერიოდია, გახურებული კონფლიქტია აზერბაიჯანელებსა და სომხებს შორის. ჩემი რთული ფილოსოფიური ნაწარმოებების­ შემდეგ "დინამო", "დინამო" მოვასმენინე... ვუთხარი, ეს მაშინ დავწერე, როცა "დინამომ" 3:0 მოუგო "არარატს"-მეთქი... იმ ვიზიტის დროს პირველი კაცი ვიყავი მთელ ბაქოში. ეს - ხუმრობით, თორემ მე სომხებიც ძალიან მიყვარს და აზერბაიჯანელებიც.“

 აი როგორ აღწერს ცნობილი ქართველი დრამატურგი და პუბლიცისტი კიტა ბუაჩიძე საქართველოში მცხოვრები სომხების დამოკიდებულებას თბილისის დინამოელებისადმი დათუნაშვილის ცნობილი 5 გოლის გატანის შემდეგ:

“…რუსთავში რუსულ სკოლაში ერთი ბიჭი სწავლობდა, სახელად აზატა, გვარად ველიანცი, მეშვიდე კლასში იყო, როცა დათუნაშვილმა ერთ მატჩში “არარატის” კარში 5 გოლი გაიტანა. ამით დამდუღრულმა აზატამ დათუნაშვილის ფოტო იშოვა, გაადიდებინა და გაამრავლებინა. ინტერნაციონალურად აღზრდილ-გამობრძმედილმა მშობლებმა კი, რაკი მაუზერი ვერ უშოვეს, შვილს გეკო უყიდეს და, ვიდრე სკოლას დაამთავრებდა, ეს ჩვენი ნაპიონერალ-ნაკომკავშირალი აზატა სამიზნეში ამოღებულ “დათუნაშვილს” უბათქუნებდა და უბათქუნებდა თუ თვალებში, თუ ცხვირში, თუ შუბლში… დროდადრო ახლო ნათესავებთან ერევანშიც დადიოდა და ყოველი დაბრუნებისას ამხანაგებს ერევანს ედემად უსახავდა… ერთხელ ტოლებმა ჰკითხეს, თუ ასე კარგია, რატომ საცხოვრებლად იქ არ გადახვალო, პოტენციურმა ვაზგენ ხატისოვმა მათ ასეთი პასუხი გასცა: Мы, армяне, хитрый народ. Наша цель _ рассеятся по всей Грузии и завладеть ею!»

ცნობილი ქართველი ფეხბურთელი რევაზ ჩელებაძე, საოცარი იუმორით იხსენებს მის მიერ ერევანში „გაცუდებული გოლის“  ამბავს...ერევანში მომხდარი კურიოზის გამო დღემდე მაშაყირებენ და ასე გაგრძელდება, სანამ ცოცხალი ვიქნები. რა ვქნა, მოხდა და! ძალიან დაძაბული მატჩი იყო, უცბად ბურთი მე მომივიდა, ავდექი და თავქუდმოგლეჯილი გავექანე კარისკენ. მივიხედე უკან, ერთი მცველი მორბის, მაგრამ შანსი არაა დამეწიოს. ვირბინე, ვირბინე და თავი რომ ავწიე, სადაა შენი კარი, ლამის მოედანს არ გავცდი?! საშინელ დღეში ჩავვარდი! მატჩის შემდეგ ავტობუსში რომ ავედი, მშრალი საჭმელი, ეგრეთ წოდებული „სუხოი პაიოკი" დაგვირიგეს. ანზორ გაბიტაშვილს ერთი ძეხვი დარჩა, „დოქტორსკი" და ახალკაცს ჰკითხა, „ფარსადანოვიჩ", რა ვუყოთ ამ ძეხვსო. ნოდარიმ არც გახედა, ცალყბად ჩაილაპარაკა, წადი და ჩელებაძეს ერთ ადგილას გაუკეთეო...
...„რაზდანზე" მომხდარი მეორე დღეს მთელმა თბილისმა იცოდა! ძალიან „პოპულარული" გავხდი, ყველა ჩემზე შაყირობდა, მაგრამ გულში წყენა არ ჩამიდია, ან რა იყო საწყენი? გულშემატკივრებს რომ არ ვყვარებოდი, მთელი სტადიონი „ჩელე, ჩელეს" კი არ იყვირებდა. იმ ამბიდან კაი ხნის მერე ქუთაისში ჭიათურის „მაღაროელს" 35 მეტრიდან თავით გავუტანე გოლი. მთელი სტადიონი მე მაგინებდა, ჩელებაძე შენი ასე და ისე, ერევანში ცარიელ კარში ვერ შეაგდე ბურთი და აქ რამ გადაგრიაო!“

 ქართული პრესის მასალების მიხედვით მოამზადა გიორგი გურიელმა