,
ქრისტეშობის ღამეს, სამების საკათედრო ტაძარში გახმიანდა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, უწმინდესისა და უნეტარესის ილია მეორის საშობაო ეპისტოლე. ამ სიტყვის ღეძი და ტონალობა შეუმცდარი სიზუსტით, ღრმა და ძლიერი აზრით არის აღბეჭდილი და ყოველმხრივ სანიმუშოა. ვფიქრობ, ეს მიმართვა სასკოლო სახელმძღვანელოებში უნდა იქნეს შეტანილი.
ილია მეორის კათოლოკოსად აღსაყდრების ორი თუ სამი თვის შემდეგ, სოლოლაკში ჩემი ბინის კიბესთან შევნიშნე მღვდელი, ვკითხე, ვინ გნებავთ-მეთქი. მე დამასახელა და შინ მოვიწვიე. მოსვლის მიზეზიც მამცნო: ხვალ 11 საათზე კათოლიკოსი გიბარებთო. შევშფოთდი, კათოლიკოსი? კი მაგრამ, მე არა ვარ ეკლესიური მორწმუნე და არც პირადად ვიცნობ უწმინდესს, რა საქმე უნდა ჰქონდეს-მეთქი ჩემთან? და აქ უცნაური პასუხი მივიღე: თქვენ არ იცნობთ, მაგრამ უწმინდესი გიცნობთო. ჩემი გაოცების და უხერხულობის გასაქარვებლად მშვიდად დასძინა: თქვენი წიგნების მეშვეობითო. მღვდლის შემოთავაზებაზე რა მეპასუხა, არ ვიცოდი. ერთხანს ვდუმდი, მერე შეცბუნებულმა ვუთხარი: მარტო ვერ მივალ, მერიდება, ერთი ღრმადმორწმუნე მეგობარი მყავს და თუ შეიძლება იმასთან ერთად მივიდე-მეთქი. გაეღიმა, კარგი, ხვალ დაგირეკავთ და პატრიარქის პასუხს შეგატყობინებთო. ასე და ამრიგად, დაბარებულ დღეს და საათზე მე და ზურაბ კიკნაძე ილია მეორესთან შევედით. იქ დაგვხვდა კოტე წერეთელი, რომელიც რაღაცას ცხარედ უმტკიცებდა პატრიარქს და ხშირად ახსენებდა შევარდნაძეს.
მარტონი რომ დავრჩით, წყნარ და ლმობიერ საუბარში კათოლოკოსმა გვითხრა: ახლა მაქვს შესაძლებლობა გამოვცე ბიბლიის ახალი თარგმანი და მინდა ამ საქმის შესასრულებლად მთარგმნელები მოვიხმოო. მე იქვე გავუმხილე პატრიარქს, რომ ზურაბ კიკნაძე ძველი ებრაულის მცოდნე იყო და დედანში კითხულობდა ძველ აღთქმას, რაც კათოლიკოსს დიდად ეამა.
იქიდან აღზნებულები გამოვედით. ზურაბისგან ვიცოდი, რომ ბიბლიის რუსულად თარგმნას ათი წელი მოანდომეს კიევის, პეტერბურგის და მოსკოვის სასულიერო ცენტრებმა, რომელთა ურთიერთშეჯერებას აგრეთვე ათი წელი დასჭირდა. ასეთი ხანგრძლივი და დაძაბული მუშაობის შედეგად გამოქვეყნდა რუსული ბიბლია. როგორც მერე გამოირკვა, ჩვენ უფრო მოკლე დროში უნდა ჩავტეულიყავით. დათქმულ დროს ილია მეორესთან გამოვცხადდით: ზურაბ კიკნაძე, ბაჩანა ბრეგვაძე, დათო წერედიანი, ვახუშტი კოტეტიშვილი, ნოდარ ებრალიძე და მე. ჩვენი წინასწარი მოლაპარაკების თანახმად, ექვსივეს უნდა გვეთარგმნა სახარების ერთ-ერთი თავი, რათა განსხვავებული ვარიანტების მეშვეობით შეგვეჯერებინა თარგმანის ენისა და სტილის სხვადასხვა ასპექტები. კათოლიკოსთან შეხვდერის შემდეგ უნდა ავსულიყავით ჩემთან და უნდა დაგვეზუსტებინა თარგმანზე ერთობლივად მუშაობის გარემოებანი. მაგრამ ვითარება სხვაგვარად წარიმართა. პატრიარქმა დრო მკაცრ ჩარჩოში მოაქცია, თარგმანი ერთ წელიწადში უნდა შესრულებულიყო, რასაც ბაჩანას შესაბამისი განცხადება მოჰყვა: სახარებას მე ვთარგმნიო. შესაბამისი გადაწყევტილება იქნა მიღებული ძველი აღთქმის თარგმანზეც.
საქმიანი საუბარი მოთავებული იყო. ჩვენ ავდექით და ამ დროს პატრიარქმა გვკითხა, ბიბლია თუ გაქვთო. არაო, ხუთივემ უპასუხა. თქვენო, მე მკითხა. მაქვს-მეთქი (ბიძაჩემის, სტეფანე ჩხენკელის ნაქონი ბიბლიის ძველი გამოცემა მისი გარდაცვალების შემდეგ მე მაჩუქეს, ხოლო ოთხთავის უძველეს ქართულ თარგმანებზე მისი ოცწლიანი ნამუშევარი, ბიძაჩემის ზეპირი ანდერძის თანახმად, მის მასწავლებელსა და მეგობარს, აკაკი შანიძეს გადასცეს). პატრიარქმა ხუთიივე ჩემს მეგობარს წარწერით უბოძა ახლად გამოცემული და მაშინ ძნელად საშოვნელი რუსული ბიბლია და მე ხახამშრალი დავრჩი. მაგრამ ღმერთი მაღალია. ილია მოერეს დავემშვიდობეთ. მან კარებამდე მოგვაცილა. უკანასკნელი მე გამოვდიოდი, გასვლისას ხელზე ვემთხვიე და მაშინ მითხრა: გაქვთ, მაგრამ მე მაინც გაჩუქებთო. გულდაწყვეტილი არ დამტოვა. ეზოში ბიჭებმა ჩემს ხელში რომ დაინახეს ბიბლია, ეგ საიდანო!.. და მე მათ „ურჯულოებაში“ ვამტყუნებდი, მოქცევა არ იცით-მეთქი, და ისინი - დიდი ოხერი ხარო...
კათოლიკოს პატრიარქს გამორჩეული ვყავდი. მისი მოწვევით ორ, თუ სამ ბანკეტს დავესწარი, რაც მნიშვნელოვანი სასულიერო ჩინის მქონე ევროპელი სტუმრის საპატივცემულოდ იმართებოდა. ამავე ბანკეტებს ესწრებოდა მარიკა ლორთქიფანიძე, და თუ არ მომეჩვენა, ერთხელ სახეზე გაოცება შევატყვე, რაც სულ არ იყო მოულოდნელი, რადგან საზოგადოების თვალში ჩემი იმიჯი პირწმინდად გამორიცხავდა საქართველოს უმაღლესი სასულიერო პირის გარემოცვაში ჩემს ყოფნას.
უკანასკნელი ბანკეტი, რომელზედაც მე ვიყავი მიწვეული, დიდად მნიშვნელოვანი იყო. ეს ასორმოცკაციანი თავყრილობა ფუნიკულიორის დიდ დარბაზში გაიმართა. როგორც შევიტყე, ამ შეკრებას საეკლესიო პოლიტიკა განაპირობებდა. საქმე შემდეგში ყოფილა: ამერიკის რუსული მართმადიდებელი ეკლესიის მეთაურს უარყვია კონსტანტინეპოლის მსოფლიო პატრიარქის უზენაესობა და უშუალოდ დაკავშირებია რუსეთის ეკლესიას. ამას გამოუწვევია სკანდალი. ამ სკანდალის ჩასაქრობად, თუ დაპირისპირებულ მხარეთა დასაშოშმინებლად ილია მეორისთვის უთხოვიათ შეესრულებინა არბიტრის როლი. თუ რა გზით მოგვარდა ეს საქმე, ჩემთვის, რა თქმა უნდა, უცნობია, მაგრამ ბანკეტი ცხადყოფდა, რომ საქმე მოგვარებული იყო. და აი, მთავარ სუფრას უსხდნენ ამერიკის მართმადიდებელი ეკლესიის უწვერულვაშო, ახალგაზრდა მეთაური, ილია მეორე, კონსტანტინეპოლის პატრიარქი, ბელორუსიის ელ;ესიის მეთაური და ანტიოქიის პატრიარქი, რომლის საწმყსო რამდენიმე ასეულ მართმადიდებელს ითვლის.. უნდა ვთქვა, რომ მათ შორის ჩვენი კათოლიკოსი ბრწყინავდა თავისი ახოვანებითა და სილამაზით. დამამახსოვრდა კონსტანტინეპოლის მოხუცი პატრიარქი, რომელიც კონიაკს სვამდა, შეთვრა და თავის სიტყვაში ორჯერ ახსენა ბრეჟნევი, რამაც ძალიან გამაოცა.
უსიამოვნო სხვა რამე იყო. დარბაზის გვერდითა კარებიდან გამოდიოდნენ და მერე ისევ უჩინარდებოდნენ ერთმანეთთან საიდუმლოდ მოჩურჩულე ახალგაზრდა შაოსანი რუსი მღვდლები, რომელთა ანაფორები ოდნავადაც ვერ ფარავდა მათ კაგებე-ურ წარმომავლობას. ილია მეორემ წმინდა ნინოს ორდენით დააჯილდოვა მაღალი სტუმრები და ამით დამთავრდა ეს თავყრილობა.
ჩემი ნაამბობი ალბათ სცოდავს ტერმინოლოგიური და შესაძლოა, სხვარიგის უზუსტობებითაც, მაგრამ საერთო სურათი ამით არ იცვლება და მე სწორედ მისი გადმოცემა მსურდა.
ამის შემდეგ კარგა ხანმა განვლო. ე.წ. ეროვნული მოძრაობის დროს უწმინდესი პოლიტიკური სიტუაციების ეპიცენტრში აღმოჩნდა. ეს ყველამ იხილა ტელევიზიის მეშვეობით. 8 აპრილს, მთავრობის სასახლესთან გამართულ მიტინგზე, მე შემაშფოთა მის პრეროგატივაში მოურიდებელმა ჩარევამ, რაც აშკარა იყო და რამაც გონიერ მაყურებელთა და დამსწრეთა სამართლიანი გაღიზიანება გამოიწვია. ხსენებულ პერიოდში და შემდეგაც განსაცვიფრებელი იყო ჩვენი კათოლიკოსის შეუმცდარი პოლიტიკური ალღო, ზომიერება და შეუდრეკლობა, მის ღრმა რელიგიურობასთან შერწყმული ეროვნული ცნობიერების სიღრმე და სიფართოვე. და ზოგჯერ გონებაში გამიელვებდა რაღაცნაირი ზმანება, რომელშიც მას, შუასაუკუნეების ჩვენი ეპისკოპოსების მსგავსად, ცხენზე ამხედრებულს და ხმალშემართულს ვხედადი. მე მახსოვს მისი აფხაზეთში ჩასვლა, სადაც მტრულად შეხვდნენ და სადაც მას აშკარა საშიშროების წინაშე წარბი არ შეუხრია.
უკვე სოხუმის დაცემის შემდეგ, „დურუჯის“ დარბაზში გამართულ მწერალთა ყრილობაზე, სადაც რეზო ჭეიშვილმა მწარედ გააკრიტიკა საქართველოში მიმდინარე პროცესები, ილია მეორეც ესწრებოდა. მან მშვიდი სიტყვით დააიმედა დამსწრე საზოგადოება. ყრილობა დამთავრდა და სკამებსა და კედელს შორის ვიწრო გასასვლელი ხალხით გაიჭედა. ცოტა ხანში ვიღაცამ შეგვძახა: კათოლიკოსი მობრძანდება, გზა დაუთმეთო. ამ ჭედვაში გზას როგორ დაუთმობენ-მეთქი, ვფიქრობდი და კარებისკენ ზლაზვნით მიმავალ ხალხს მივყვებოდი. ამ დროს ვიღაცამ მხარზე გადამხვია ხელი და თავისკენ მიმიხმო, კათოლიკოსი იყო. მან შინაურულად გამიღიმა და გზა განაგრძო. გახსოვარ-მეთქი, გამიელვა და რომ ნამდვილად ვახსოვდი, კარგა ხნის შემდეგ დადასტურდა.
შარშან, საგურამოში, ილია ჭავჭავაძს სახელობის პრემიებით ლიტერატორთა დაჯილდოვების შემდეგ, ილია მართლის ახლადაშენებულ მონასტერში გამართულ მცირე სერობაზე, კათოლიკოსმა, ჩემთვის და რაც მთავარია, საზოგადოებისთვის სრულიად მოულოდნელად, სუფრის წინამდგომად დამნიშნა. ხუთი თუ ექვსი აუცილებელი სადღეგრძელოს შემდეგ უწმინდესმა წასვლა ინება. გამოსამშვიდობებლად რომ მივეახლე, ხელზე ძლივს ვემთხვიე, რადგან გულში ჩამიკრა და ერთხანს ასე ვიდექით. უცნაური ის იყო, რომ ამ დროს თავს ბედნიერად ვგრძნობდი, როგორც დიდი ხნის უნახავ მამასთან შეხვედრილი შვილი, თუმცა მასზე ხუთი წლით უფროსი ვარ. ეს არასოდეს დამავიწყდება. ეს რაღაც ძე შეცდომილის მამის წიაღში დაბრუნებას ჰგავდა...
და ბოლოს: საქართველოს ვერცერთმა ხელისუფალმა ვერ შესძლო შეუსვრელად გაეარა ახლადშექმნილი ქვეყნის კლდოვანი ორწოხები. ეს შესძლო საქართველოს კათოლიკოსმა, დაბეჩავებული და გაღატაკებული ხალხის მწყემსმა. მე ვერ გავკადნიერდები და პირადად ვერ მივულოცავ ქართული ეკლესიის უმაღლეს საჭეთმპყრობელს დაბადების 75 და მოღვაწეობის 30 წლისთავს. ეს მცირე მოგონება ჩამეთვალოს მილოცვად.
2008 წ. ქრისტეშობის ღამე
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
