ომის შემდგომი ეკონომიკა

1941 წლიდან სტალინი მართავდა ქვეყანას, როგორც მთავარსარდალი და როგორც მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე და არა როგორც პარტიის ლიდერი. ის ცდილობდა პარტიისთვის ფუნქციური როლის შეცვლას, რაც გულისხმობდა პარტიის ეკონომიკური საკითხებისგან დისტანცირებას, რაც მთავრობის კომპეტენციას უნდა ყოფილიყო. ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიურო, რომელშიც 11 წევრი და 1 კანდიდატი შედიოდა, გადაკეთდა ცენტრალური კომიტეტის პრეზიდიუმად, უფრო გაფართოებული შემადგენლობით - 25 წევრი და 11 კანდიდატი, რაც მიზნად ისახავდა კრემლის პარტიული ელიტის გავლენის შემცირებას.

ომის შემდგომი პერიოდის ძირითადი ეკონომიკური ამოცანა იყო განადგურებული ეროვნული ეკონომიკის აღდგენა. ომის შედეგად მიყენებულმა მატერიალურმა ზარალმა შეადგინა ეროვნული სიმდიდრის თითქმის მესამედი, რაც 679 მილიარდ რუბლად შეფასდა.

კოლმეურნეობების ტექნიკური აღჭურვილობა პრაქტიკულად ნულამდე შემცირდა. მარცვლეულის მოსავალმა ომის წინა წლების ნახევარი შეადგინა. ცოცხალი ძალის კოლოსალური დანაკარგის გამო, ძირითადად სამუშაო ასაკის მამაკაცებში, ქვეყნის საკადრო პოტენციალი მინიმუმამდე შემცირდა.

დასავლელი ექსპერტების აზრით, სსრკ-ს 15-20 წელი მაინც დაჭირდებოდა ეკონომიკის ომამდელ ნიშნულს, რომ დაბრუნებოდა.

ამ მოსაზრებების საპასუხოდ, 1946 წლის თებერვალში,  სტალინმა გამოაცხადა, რომ ქვეყანას სამ ხუთწლედში უნდა მიეღწია ომამდელი სამრეწველო წარმოების მოცულობის 3-ჯერ გაზრდისთვის, თან მან ხაზი გაუსვა რომ ”მხოლოდ ამ პირობის მიღწევით შეიძლება ჩაითვალოს, რომ ჩვენი სამშობლო გარანტირებულად დაზრვეული იქნება ნებისმიერი  შემთხვევითობისგან.”

უკვე 1946-1950 წლების ხუთწლიანი გეგმის მიხედვით. მთლიანი პროდუქციის მოცულობა 48% -ით უნდა აღემატებოდა ომამდელ მაჩვენებლებს. ეკონომიკის მშვიდობიან რელსებზე გადაყვანის სტრატეგია გამოიხატა სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტის გაუქმებაში, 1945 წლის 4 სექტემბერს. განხორციელდა ფართო დემობილიზაცია.

მოიხსნა ”ომის დროინდელი რეჟიმის” გარკვეული შეზღუდვები: აღდგა 8-საათიანი სამუშაო დღე, გაუქმდა სავალდებულო ზეგანაკვეთური სამუშაოები და აღდგენილი იქნა ყოველწლიური შვებულება.

დადასტურდა ნაწილობრივი განაკვეთის პრინციპი. ნაღმტყორცნების და სატანკო ინდუსტრიის სახალხო კომისარიატები, შესაბამისად, გადაკეთდა სახალხო კომისარიატად მექანიკური ინჟინერიისა და ინსტრუმენტების წარმოებისთვის და სახალხო კომისარიატად ტრანსპორტის ინჟინერიისთვის.

თუმცა ცივი ომის დაწყების გამო, ადგილი არ ჰქონია საბჭოთა ეკონომიკის გლობალურ დემილიტარიზაციას და სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსი კვლავ დომინანტ მიმართულებად რჩებოდა ეროვნული ეკონომიკის განვითარებაში.

მძიმე ინდუსტრიის პრიორიტეტულობა სტალინური მოდერნიზაციის ფუნდამენტური პრინციპი იყო. თუმცა, მრავალი წლის განმავლობაში პირველად, "A ჯგუფის" წარმოების ზრდის ტემპს მომსახურების სექტორის ზრდის დინამიკამ გადაუსწრო.

დაიწყო მუშაობა დნეპროჰესის, დონბასის მაღაროების, ლენინგრადის მანქანათმშენებლობის, ნოვოროსიისკის ცემენტის ქარხნების და სხვათა აღდგენაზე.

ექსპლუატაციაში შევიდა გიგანტური ქარხნები: მინსკის ტრაქტორის ქარხანა, ქუთაისის საავტომობილო ქარხანა, ლისიჩანსკის ქიმიური ქარხანა. 1952 წლის 31 მაისს ვოლგა-დონის გადამზიდი არხის გახსნით დასრულდა,  გულაგის გრანდიოზული  სამშენებლო პროექტების ეპოქა.

ეკონომიკური გარღვევისთვის საჭირო იყო სუბსიდიების მოძიება და ეს მოხერხდა ფულადი რეფორმის განხორციელების გზით.  1947 წლის 14 დეკემბრის განკარგულების საფუძველზე "ფულადი რეფორმის განხორციელებისა და სურსათისა და სამრეწველო საქონლის ბარათების გაუქმების შესახებ" ქვეყანაში დაიწყო ფულადი რეფორმა.

რეფორმას ქონდა კონფისკაციური ხასიათი, ის ძირითადად შეეხო მოსახლეობის შედარებით უზრუნველყოფილ ნაწილს. ძველი ფულის ახალთან შეფარდება 10: 1 კურსით განისაზღვრა. შემნახველი ანაბრები, რომელიც აღემატება 3000 რუბლს, გადაფასდა 2: 1 თანაფარდობით. მიუხედავად იმისა, რომ 1947 წელს გაუქმდა კვების ბარათები, სსრკ-ში ფიქსირებული ფასები 2.5-3.5-ჯერ გაიზარდა.

თუმცა რეფორმის შემდეგ შემცირდა საცალო ფასები სამომხმარებლო საქონელზე. სახელმწიფოს ფინანსური რესურსის სტაბილურობას უზრუნველყოფდა ოქროს მნიშვნელოვან რეზერვი, რომელიც სტალინის გარდაცვალების წელს 2,050 ტონას შეადგენდა.

ომის მძიმე შედეგები გაამწვავა გვალვა, რამაც გამოიწვია შიმშილი სსრკ-ს ევროპული ნაწილის სამხრეთ რეგიონებში. უკრაინისა და მოლდოვის ხელმძღვანელობებმა გამოიყენეს ეს რთული გარემოებები და ომამდელ პერიოდში სსრკ-ს მიერ ანექსირებული რესპუბლიკების ტერიტორიების კოლექტივიზაციის პოლიტიკის განსახორციელებლად, სადაც კერძო მეწარმეების პოზიციები ჯერ კიდევ ძლიერი იყო.

მსგავსი პოლიტიკის განხორციელებაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა უკრაინის რესპუბლიკური კომიტეტის პირველმა მდივანმა ნ.შ. ხრუშჩოვმა. კოლექტივიზაცია ბალტიისპირეთში და დასავლეთ უკრაინაში, რასაც თან ახლდა განკულაკება და აჯანყებული ჯგუფების წინააღმდეგ ბრძოლა, მხოლოდ 1950 წელს დასრულდა.

ომის დროს, კოლმეურნეობის სისტემის შემზღუდველი ზომები მედ წილად შესუსტებული იყო, რაც გამოიხატებოდა ხელმძღვანელობის ტოლერანტულ დამოკიდებულებაში საყოფაცხოვრებო ნაკვეთების განვითარებისა და კოლმეურნეობის მიწების კერძო გამოყენებასთან მიმართებაში.

ომამდელი კოლმეურნეობის მოდელზე დაბრუნება პარტიის ლიდერებს შორის ყველამ არ მიიჩნდა დადებით ნაბიჯად, თვით სტალინის ჩათვლით.

სახელმწიფო დაგეგმვის კომიტეტის თავმჯდომარემ, ვ. ვოზნესენსკიმ ღიად მოითხოვა გლეხებისთვის სამეურნეო სამუშაოების ჩატარებაში ხელშეწყობა. თუმცა ამის მიუხედავად, 1946 წლის 19 სექტემბერს შექმნა კოლექტიური მეურნეობის საქმეთა კომისია, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ა. ანდრეევი და რომელსაც დაეკისრა "უკანონოდ მითვისებული" კოლმეურნეობის მიწების დაბრუნება.

მაგრამ უკვე 1951-1952 წლებში. მუშავდება პროგრამა, რომელიც კოლმეურნეობის სისტემის რეფორმას ითვალისწინებდა, რაც უნდა გამოხატულიყო ადმინისტრაციული მეურვეობის შესუსტებაში, გადასახადების შემცირებაში და გლეხებისთვის შეღავათების შემოღებაში.

1948 წლის ნოემბერში დამტკიცდა "სტალინის გეგმა ბუნების ტრანსფორმაციის შესახებ", რომელიც ითვალისწინებს დასავლეთ ციმბირში ხელოვნური ზღვის შექმნას, წყნარი ოკეანის კაშხლის მშენებლობას, გიგანტური ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობას, ტყეების გაშენებას 6 მილიონ ჰექტარზე მეტ ფართობზე.

ომით გაჩანაგებული საბჭოთა ეკონომიკის აღორძინება სტალინმაც გასაოცარი სისწრაფით შეძლო. 1950-იანი წლების დასაწყისისთვის სამრეწველო პოტენციალის მნიშვნელოვანი ნაწილი აღდგენილი იყო, რაც გარკვეულწილად გერმანიიდან წამოღებული რეპარაციების ხარჯზე ხდებოდა. სტალინმა საკვებ პროდუქტებზე ფასების შემცირებაც კი მოახერხა. ეს, ბუნებრივია, მოსახლეობის კმაყოფილებას იწვევდა.

 რეპრესიული მანქანა

ომის შემდგომ წლებში დაიწყო სახელმწიფოს რეპრესიული მექანიზმის ნელ-ნელა შესუსტება, რაც გამოიხატა 1948-1949 წლების მორატორიუმში. სიკვდილით დასჯის გამოყენებასთან დაკავშირებით, რომელიც მალევე შეწყდა პარტიული წმენდის ხაზგასმულ ახალ ტალღასთან დაკავშირებით. ზოგადად, რეპრესიების დინამიკა უფრო დაბალი იყო, ვიდრე 1930-იან წლებში, მაგრამ მაინც მნიშვნელოვანი დარჩა. პოლიტიკური ნიშნით მსჯავრდებულთა უმეტესობა (პატიმართა საერთო რაოდენობის 23%) იყო საოკუპაციო ხელისუფლების დახმარებაში ბრალდებული პირები. სამხედრო ტყვეები და გერმანული ბანაკებიდან გათავისუფლებული "ოსბაიტერები" საბჭოთა ბანაკებში მოათავსეს.

ომის წლებში გერმანელებთან კოლექტიურ თანამშრომლობაში ბრალდებული ხალხების დეპორტაცია იურიდიულად გაფორმდა 1946 წლის 26 ივნისის განკარგულებით. სპეცდასახლებებში დეპორტაციას დაექვემმდებარენ ჩეჩნები, ინგუშები, ყარაჩაელები, ბალყარელები, კალმიკები, ყირიმის თათრები, ბულგარელები, ბერძნები, ვოლგისპირელი გერმანელები, მესხეთის თურქები, ქურთები და სხვა.

კოლაბორაციონიზმის ინდივიდუალური გამოვლინებებისთვის პასუხისმგებლობა გაუმართლებლად ვრცელდებოდა მთელ ხალხებზე, რომელთა შორის, მრავალი წარმომადგენელი იყო, რომლებიც გმირულად იბრძოდნენ დიდი სამამულო ომის ფრონტზე. ამ უსამართლობამ მოგვიანებით სერიოზული პოლიტიკური შედეგები გამოიწვია, მათ შორის ეროვნული ურთიერთობებისთვის.

ეკლესიის რესტავრაცია

ომის შემდგომ წლებში ეკლესიის რესტავრაციის დინამიკის აქტუალობა გაიზარდა. თითქმის გაორმაგდა მოქმედი ეკლესიების 1946 წლიდან 1953 წლამდე. გაიზარდა საეკლესიო მრევლის რაოდენობა. ეკლესიის გაძლიერების ხელეწყობა  გამოიხატა ორი სასულიერო აკადემიისა და 8 სემინარიის დაარსებაში. 1946 წლის აღდგომის დღესასწაულებიდან სამების სერგის ლავრაში აღდგა საეკლესიო წირვა და დღის წესრიგში დადგა მონასტრის საპატრიარქოს იურისდიქციაში დაბრუნების საკითხი.

სტალინმა ვეტო დაადო  1948 წელს მიხეილ სუსლოვის  მეთაურობით მომზადებული ბრძანებულებას "ანტირელიგიური, ათეისტური პროპაგანდის ამოცანები ახალ პირობებში", რომელშიც გაცხადებული იყო  რელიგიის აღმოფხვრის ამოცანა, როგორც სოციალიზმიდან კომუნიზმზე გადასვლის აუცილებელი პირობას.

ომის შემდგომ წლებში ათეისტური პროპაგანდა პრაქტიკულად ნულამდე იქცა. სწორედ მაშინ დაიშალა მებრძოლ ათეისტთა კავშირი.

სტალინის ცდილობდა მოსკოვის საპატრიარქოს სტატუსის ამაღლებას მსოფლიო ეკუმენურ მართლმადიდებლურ მოძრაობაში და რუსეთისთვის პირველი ადგილის მოპოვებას, ნაცვლად მეხუთე დგილისა ამ ირარქიაში. თუმცა მართლმადიდებლობის რეაბილიტაცია არ გულისხმობდა სინდისის თავისუფლების პრინციპის განხორციელებას.

 ცივი ომი და გეოპოლიტიკური ვნებები

ომის შემდგომი პერიოდის მსოფლიო პოლიტიკის წამყვანი ფაქტორი იყო სსრკ-სა და მის დასავლეთ მოკავშირეებს შორის დაწყებული ”ცივი ომი”.

არსებობს დავა იმაზე, თუ ვინ წამოიწყო იგი. დასავლეთის მიერ ”ცივი ომის” დამყარებისას პასუხისმგებლობის მიკუთვნებისას, მიღებულია, რომ ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს ჩერჩილის ”ფულტონის გამოსვლა”.

1946 წლის 6 მარტს აშშ-ში ვიზიტად მყოფმა ჩერჩილმა მისურის შტატის ქ. ფულტონში წარმოთქვა სიტყვა, რომელიც საბჭოთა კავშირში უმალ დასავლეთის მიერ “ცივი ომის” გამოცხადებად აღიქვეს:

“შტეტინიდან ბალტიის ზღვაზე და ტრიესტამდე ადრიატიკის ზღვაზე, – მთელი კონტინენტის გადაკვეთით ევროპაში დაეშვა რკინის ფარდა. ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების დედაქალაქები, რომელთა ისტორია მრავალ საუკუნეს ითვლის, ფარდის იქითა მხარეს აღმოჩნდნენ. ვარშავა და ბერლინი, პრაღა და ვენა, ბუდაპეშტი და ბელგრადი, ბუქარესტი და სოფია – ეს მშვენიერი ქალაქები და მათი მოსახლეობა... საბჭოთა გავლენის სფეროში მოექცა. ეს გავლენა სხვადასხვა ფორმით მჟღავნდება, მაგრამ მას თავს ვერავინ აღწევს. პირიქით, ეს ქვეყნები სულ უფრო მეტად ექვემდებარებიან არა მხოლოდ მოსკოვის კონტროლს, არამედ მის პირდაპირ ზეწოლას... დამიჯერეთ, ძალიან ცოტა დრო გვრჩება, ჩვენ არ უნდა დავუშვათ მოვლენების თავისთავადი განვითარება და იმ წუთის ლოდინი, როდესაც რაიმეს შეცვლა უკვე გვიან იქნება”.

ჩერჩილმა განაცხადა, რომ შეერთებული შტატები თავისი ძლიერების მწვერვალზეა და რომ მას შეუძლია გახდეს ე.წ.  მსოფლიოს პოლიციელი, სწორედ აქ გააჟღერა ჩერჩილმა კომუნიზმის წინააღმდეგ "რკინის ფარდის" მოწყობის ინიციატივა და "ინგლისურენოვანი ხალხების საძმო ასოციაციის შექმნა", რომლებიც ინგლისურენოვანი სამყაროს დიადი პრინციპებისათვის იბრძოლებენ.

მომდევნო წელს, 12 მარტს, გ. ტრუმენმა, "ფულტონის სიტყვის" ძირითადი მოტივების გამეორებით, გამოაცხადა "ჯვაროსნული ლაშქრობა" კომუნიზმის წინააღმდეგ. შეერთებულ შტატებში იწყება "მაკარტიზმის ეპოქა", რომელიც "ანტიამერიკანიზმის" წინააღმდეგ კამპანიურ ბრძოლას უდებს სათავეს. მაკარტის აცხადებდა, რომ რომ შეერთებული შტატები კომუნისტური რევოლუციის საფრთხის წინაშე იდგა და მაქსიმალურად უწობდა ხელს ანტისაბჭოთა ისტერიის გავრცელებას ამერიკულ საზოგადოებაში, ამას თან ახლდა კომუნისტების გამოვლენისა და დევნის პროცესები, რომლებსაც კრემლის ჯაშუშებს უძახოდნენ.

აშშ-მ "მარშალის გეგმის" თანახმად, მნიშვნელოვანი თანხები გამოიყო მეორე მსოფლიო ომის შედეგად მნიშვნელოვნად დაზარალებული სახელმწიფოების, მათ შორის აღმოსავლეთ ევროპისა ქვეყნების ეკონომიკის აღსადგენად. ფინანსური დახმარება გაწევა ხდებოდა აშშ-ს მიმართ პოლიტიკური ლოიალურობის გამოვლინების სანაცვლოდ, რამაც წინასწარ განსაზღვრა საბჭოთა ბლოკის ქვეყნების უარი პროგრამაში მონაწილეობაზე. 1949 წლის 4 აპრილს დაარსდა ნატო, რომელიც განამტკიცა ამერიკული ჯარების ყოფნა ევროპაში. საბჭოთა კავშირის წინადადება სსრკ – ს ჩრდილო – ატლანტიკურ ალიანსში გაწევრიანების შესახებ უარყოფილი იქნა, რაც შექმნილი ორგანიზაციის ანტისაბჭოთა ორიენტაციის პირდაპირი მტკიცებულება გახდა.

სსრკ იყო პირველი ქვეყანა, რომელმაც ოფიციალურად ცნო ებრაული სახელმწიფო და ჩეხოსლოვაკიის გავლით, არაბეთ-ისრაელის ომის დროს, ისრაელმა მიიღო საბჭოთა იარაღი.

უკრაინის სსრ მუდმივმა წარმომადგენელმა გაეროს უსაფრთხოების საბჭოში დ.ზ. მანუილსკიმ კი, მსოფლიოს შესთავაზა არაბეთ-ისრაელის პრობლემის მოგვარება არაბების საბჭოთა ცენტრალურ აზიაში გადასახლების გზით, შექმნილი სუბიექტისთვის სსრკ – ში ავტონომიური ან რესპუბლიკური სტატუსის მინიჭებით.

მაგრამ როდესაც 1948 წლის მეორე ნახევარში აშკარა გახდა ისრაელის პროამერიკული კურსი, საბჭოთა კავშირმა დაიწყო არაბების დახმარება.

ევროპაში საბჭოთა სამხედრო ყოფნას უზრუნველყოფდა ძლიერი ჯავშანტექნიკის ჯგუფი, რომელიც შედგებოდა რამდენიმე ათეული ათასი საბრძოლო მანქანისგან. სსრკ-ს დახმარებით კომუნისტური პარტიები მოვიდნენ ხელისუფლების სათავეში: - იუგოსლავიაში (1945), ალბანეთში (1946), ბულგარეთში (1946), პოლონეთში (1947), რუმინეთში (1947), ჩეხოსლოვაკიაში (1948), ჩრდილოეთ კორეაში (1948), აღმოსავლეთ გერმანიაში ( 1949), ჩინეთში (1949).

სტალინის დავალებით, მოლოტოვი მუშაობდა გაეროს დახმარებით ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეების სსრკ-ს იურისდიქციაში გადასაცემად, ან თუნდაც თურქეთთან ერთობლივი ადმინისტრაციის სტატუსზე. იყო მცდელობა საბჭოთა სამხედრო ფლოტილიის ამ  სრუტეებში შესვლისა, რასაც ხელი შეუშალა თურქეთის ტერიტორიულ წყლებში ბრიტანული გემების პროფილაქტიკურმა შესვლამ.

გეგმაში იყო ამიერკავკასიის ხალხთა ისტორიული საზღვრებისა და ეთნიკური მთლიანობის აღდგენის მიზეზით, განხორციელებულიყო აზერბაიჯანის მიწების ანექსია ირანიდან, ხოლო ქართული და სომხური მიწების თურქეთიდან. ჩინეთთან წინასწარი შეთანხმების საფუძველზე განიხილებოდა მანჯურიის რეგიონის რესპუბლიკის სტატუსით სსრკ-ში შესვლის პროექტი.

იგეგმებოდა ბალკანეთის ფედერაციის ფორმირება, რომელშიც შედიოდნენ ბულგარეთი, იუგოსლავია, რუმინეთი, ალბანეთი და საბერძნეთი.

ეს პროექტი ტიტოს აქტიურობით ჩაიშალა, რომელსაც არ სურდა ბულგარელი დიმიტროვისთვის დაეთმო პირველობა ახალ ფედერაციაში.

სტალინი ცდილობდა საბჭოთა გავლენის გაფართოებას აფრიკის კონტინენტზეც. შეღწევის ზონად აირჩია ლიბია, რომელსაც მოლოტოვმა შესთავაზა მოსკოვის მეგობრობა.

სტალინის გეგმით, 1967 წელს ალასკაზე ამერიკული საიჯარო ვადის ამოწურვის მომიზეზებით, სსრკ დაყენებდა საკითხს "რუსული ამერიკის" დაბრუნების შესახებ.

ატომური ბომბი და მეცნიერება

აშშ-ს მიერ ბირთვული იარაღის ფლობის მონოპოლია, საბჭოთა ტერიტორიის ატომური დაბომბვის სცენარს რეალურად ხდიდა. ამიტომ, ომის შემდგომ წლებში საბჭოთა მეცნიერების ძირითადი ამოცანა იყო ბირთვული პარიტეტის მიღწევა უმოკლეს ვადებში. ამ დავალების შესასრულებლად შექმნილ დროებით კომიტეტს ხელმძღვანელობდა ბერია, ხოლო კურჩატოვი იყო სამეცნიერო ხელმძღვანელი.

აშშ-ს მეცნიერების პროგნოზების თანახმად, სსრკ-ს 10 წელი დაჭირდებოდა ბირთვული იარაღის შესაქმნელად,  თუმცა 1949 წლის აგვისტოში მოხდა პირველი საბჭოთა ატომური ბომბის გამოცდა სემიპალატინსკის პოლიგონზე.

ბირთვული ინდუსტრიის შემდგომი განვითარება აღინიშნა 1953 წელს წყალბადის ბომბის შექმნით და 1954 წელს ობნინსკში მსოფლიოში პირველი ბირთვული ელექტროსადგურის გახსნა.

1947 წელს შეიქმნა ახალი ტექნოლოგიის დანერგვის სახელმწიფო კომიტეტი. ომის შემდგომ წლებში საბჭოთა მეცნიერების განვითარების დინამიკა ასახულია სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ფარგლებში ახალი სამეცნიერო ინსტიტუტების ჯგუფების გახსნით: ფიზიკური ქიმია (1945), გეოქიმია და ანალიტიკური ქიმია ვერნადსკი (1947), მაკრომოლეკულური ნაერთები (1948), ზუსტი მექანიკა და კომპიუტერული ტექნიკა (1948), რადიოტექნიკა და რადიო – ელექტრონიკა (1953), სამეცნიერო ინფორმაცია (1952), ენათმეცნიერება (1950), სლავური კვლევები (1946).

საბჭოთა მეცნიერების განვითარების უმთავრესი შემაფერხებელი იყო პარტიულ დირექტიულ ჩარევა, რაც შორს იყო პროფესიონალური ხედვისგან.

მეცნიერებები და სამეცნიერო მიმართულებები დიფერენცირდა სოციალისტურ და ბურჟუაზიულ მიმართულებებად. კერძოდ, გენეტიკა გამოცხადდა "იმპერიალიზმის კორუმპირებული გოგონად" და 1948 წელს სსრკ-მ იზეიმა გენეტიკის, როგორც მეცნიერების დამარცხება.

სტალინის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ ენათმეცნიერების საკითხზე საბჭოთა ფილოლოგებისთვის დოგმატური ხასიათი მიიღო. მარტისტული სკოლის დამარცხება და სტალინური დებულებები გულისხმობდა ენის ბუნების კლასობრივ-ინტერნაციონალისტური ინტერპრეტაციიდან ეთნოცენტრულ ინტერპრეტაციაზე გადასვლას. ყურადღება გამახვილდა სლავური ენობრივი ერთიანობის იდეაზე, რამაც აღმოსავლეთ ევროპაში რუსეთის გავლენის ომის შემდგომი გავრცელების გათვალისწინებით შექმნა პან-სლავური უტოპიის რეალიზაციის პერსპექტივა.

მოლოტოვის აზრით, სტალინის გამოკვლევები ენათმეცნიერების დარგში გამოწვეული იყო პლანეტარული ჩარჩოებით შორის ეთნიკური კომუნიკაციის ენის სტატუსის მინიჭების სურვილით.

გულაგი

სსრ კავშირის ისტორიაში სტალინური პერიოდის უარყოფის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მითი არის თეზისი იმის შესახებ, რომ საბჭოთა ეკონომიკური სასწაული ძირითადად პატიმართა მონათა შრომის გამოყენებით იქნა მიღწეული. გულაგი წარმოდგენილია, როგორც მთავარი და, ალბათ, ერთადერთი ფაქტორი ეროვნული ეკონომიკის იძულებითი აღდგენისა.

სტალინს პირველს არ აღმოუჩენია ციხის შრომის გამოყენების შესაძლებლობა ეკონომიკური პრობლემების გადასაჭრელად. ეს რესურსი გამოიყენებოდა იმ წლებში დასავლეთის ქვეყნებშიც. მართლაც, სსრკ – ში ომის შემდგომ პერიოდში პატიმრებს იყენებდნენ "შრომის ფრონტის" ურთულეს ადგილებში,  მაგალითად, ურანის მაღაროები. მათი განვითარება, როგორც ცნობილია, სტრატეგიულად სსრკ-სთვის იყო საჭირო ატომური პროექტის განსახორციელებლად.

პატიმრების წილი გულაგის ბანაკებსა და კოლონიებში 1950 წელს სსრკ-ს ეკონომიკურად დასაქმებული მოსახლეობის მხოლოდ 3,2% იყო. აშკარაა, რომ ქვეყნის ეკონომიკისთვის გულაგები, მათი კონკრეტული წონის გათვალისწინებით, ვერ წარმოადგენდნენ გადამწყვეტ ღირებულებას.

 იდეოლოგია და ანტისემიტიზმი

იდეოლოგიურად გვიან სტალინის პერიოდში საბჭოთა რეჟიმი მემარცხენე-კომუნისტურიდან გადაიქცა ნაციონალ-ბოლშევიკად. პროლეტარული ინტერნაციონალიზმი ომის შემდეგ კვლავ მთავარ იდეოლოგიურ პრინციპებს შორის რჩებოდა.

ქვეყანაში დაიწყო ფართო კამპანია " კოსმოპოლიტიზმის" წინააღმდეგ. მაგრამ ამავე დროს, განხორციელდა პროპაგანდისტული შეტევა "დიდი ძალის შოვინიზმის" წინააღმდეგ. ორივე მიკერძოებას - კოსმოპოლიტური და შოვინისტური, სტალინი თანაბრად სახიფათოდ თვლიდა.

”შოვინისტების” წინააღმდეგ კამპანიამ უშუალო გამოვლინება პოვა  „ლენინგრადელების საქმეში“. "ლენინგრადერები", უკმაყოფილონი იყვნენ არარუსი და, პირველ რიგში, "კავკასიელების" დომინირებით პარტიის ხელმძღვანელობაში. მათი მთავარი მოთხოვნა იყო რუსეთის დამოუკიდებელი კომუნისტური პარტიის შექმნა, რომელიც გაერთიანდებოდა შემდეგ სსრკ-ს ერთიან კომუნისტურ პარტიაში. საკითხის ამგვარად დასმა და არარუსი პარტიული „ბოსების’ წინააღმდეგ გამართული კამპანია უშუალოდ სტალინის წინააღმდეგ იყო მიმართული.

ლენინგრადის მკვიდრთა  "დაჯგუფების" (კლანის)შეთქმულება ომდენად რეალური ჩანდა, რომ მათ წინააღმდეგ სასიკვდილო განაჩენის გამოსატანად, სტალინი გადაუდებელ ღონისძიებაზეც კი წავიდა და უშუალოდ მისი მითითებით აღადგინეს გაუქმებული სიკვდილით დასჯა და დაარღვიეს სამართლებრივი ნორმა, რომ კანონს არ აქვს უკუქცევითი ქმედება.

ლენინგრადელთა ჯგუფის ერთ-ერთი ლიდერი სახელმწიფო დაგეგმვის კომიტეტის ხელმძღვანელი  ვოზნესენსკი იყო, რომელიც გამოხატულად რუსი შოვინისტი იყო და ცნობილი იყო არარუსთა მიმართ შეუწყნარებლობით.

ვოზნესენსკი, სტალინის შეფასებით, "არა მხოლოდ ქართველებს და სომხებს, არამედ უკრაინელებსაც კი არ თვლიდა  ადამიანებად".

ნაციონალიზმის თემის წინა პლანზე, ხშირად გაისმოდა კრიტიკა სტალინის ანტისემიტური პოლიტიკის შესახებ. მსგავსი კრიტიკის მომხრეების სათავეში ტროცკი მოიაზრებოდა, რომლის მიზანი იყო სტალინი წარმოეჩინა როგორც აგრესიული ანტისემიტისტი. მას ეს თეზისი სჭირდებოდა რეჟიმის გადაგვარების დასაბუთებისთვის. მოგვიანებით, ტროცკისტული მითი სტალინის შესაღებ ნ. ხრუშჩოვმა აიღო შეიარაღებაში, როცა „პიროვნების კულტის“ წინააღმდეგ დაიწყო ბრძოლა.

თუმცა ოფიციალური სტალინური გამოსვლების დონეზე, მსგავსი ანტისემიტური რიტორიკა არსად ფიქსირდებოდა. დიდწილად, სწორედ სსრკ-ს წყალობით მოხდა 1948 წელს პალესტინის ტერიტორიაზე ებრაელთა ეროვნული სახელმწიფოს ჩამოყალიბება. მნიშვნელოვანი როლი ისრაელის სახელმწიფოს სუვერენიტეტისთვის ბრძოლაში ითამაშა სტალინის განკარგულებით ჩეხოსლოვაკიიდან ისრაელისთვის იარაღის მიწოდებამ.

 რეზიუმე

სტალინის სიცოცხლის ბოლოს სსრკ მიაღწია თავისი სახელმწიფო და გეოპოლიტიკური ძალაუფლების აპოგეას. სახელმწიფოს წარმატებები მიღწეულია მნიშვნელოვანი ადამიანური რესურსების მსხვერპლშეწირვით. სტალინური სახელმწიფოებრივი კურსის მრავალი წინააღმდეგობა და შეცდომა მხოლოდ შემდეგ წლებში გამოჩნდება. ამავე დროს, სტალინის დროს სსრ კავშირის ბევრმა მიღწევამ საფუძველი შეუქმნა საბჭოთა ხალხის რამდენიმე შემდგომი თაობის ფარდობით სოციალურ კეთილდღეობას.