1341 წელს ვენეციელი კაპიტნის - ფილიპო გონდარის ხომალდი ბათუმის აკრძალულ ნავსადგურში შევიდა, ვენეციაში დაბრუნებისას ამის გამო ის 100 ლივრით იქნა დაჯარიმებული.
მოგვიანებით, პოლიტიკური დესტაბილიზაციის პროპორციულად, ბათუმის ნავსადგური კიდევ უფრო საშიში გახდა, მაგრამ ევროპულ ხომალდებს აქ უმაღლესი ხარისხის ადგილობრივი თუ გილანური და შამახური აბრეშუმი იზიდავდა.
1411-წელს ბათუმში გილანიდან ჩავიდა ტრაპიზონელი სომეხი დიდვაჭრის ქარავანი 9000 ჰიპერპერას აბრეშუმით, რომელიც ბათუმელებმა გაძარცვეს.
უსაფრთხოება შავ ზღვაზე იქამდეც არ იყო გარანტირებული ჩერქეზი და ჯიქი მეკობრეების თარეშის გამო.
პანარეტოსი, 1372 წელი: ,,6 აგვისტოს გავემგზავრეთ ლაზიკეში და დაახლოებით [სექტემბრის] დასაწყისამდე შევხვდით ბასილევს პაგკრატისს. გავცურეთ ბათუმში ორი საბრძოლო ხომალდით და ორმოცი პატარა ნავით და კარვები გავშალეთ გარეთ. იქ ჩვენ ასევე შევხვდით გურიელს, რომელიც ბასილევსის პატივსაცემად მოვიდა, იქ ექვსი დღის გატარების შემდეგ დავბრუნდით შინ".
ბათუმი მნიშვნელოვანი საზღვაო პორტი იყო, სადაც აბრეშუმით დატვირთული ქარავნები ჩამოდიოდნენ, მაგრამ ამ ეპოქაში ერთიანი საქართველო უკვე აღარ არსებობდა, როცა ,,ქარავნისა ძარცვასა ვერავინ იკადრებდა", გიორგი ბრწყინვალის ძალაუფლება დასავლეთ და სამხ. დასავლეთ საქართველოზე ფორმალური იყო, ამიტომ, გარანტიების არარსებობის გამო ბათუმის ნავსადგური ვენეციური და გენუური ხომალდებისთვის საშიში იყო.
გენუელების გარდა ბათუმში მრავლად იყვნენ ბერძენი ვაჭრებიც, რომელთაც ტრაპიზონიდან დამარილებული თევზი მოჰქონდათ, გენუელ ვაჭრებს კი კაფადან აქ ხორბალი ჩამოჰქონდათ.
მე-13 საუკუნის მიწურულიდან ბათუმს ხშირად აკითხავდნენ ეგვიპტელი ვაჭრებიც, რომელთაც აქედან მონები გადაყავდათ მამლუქებად აღსაზრდელად, ხშირად ისინი ამისათვის იტალიურ ხომალდებსაც კი იყენებდნენ, სანამ პაპმა და იტალიურმა რესპუბლიკებმა იტალიელ მეზღვაურებს არ აუკრძალეს ,,ურჯულოთა გაძლიერებაში" მონაწილეობა.
,,ვათის (ბათუმს) მხოლოდ ერთი, ღია ნავსადგური ჰქონდა, მაგრამ ის იყო ღრმა და საკმაოდ კარგად დაცული დასავლეთის ქარებისგან. ყველაზე დიდ გემებსაც კი შეეძლოთ აქ ღუზის ჩაშვება და ისინი ისე უსაფრთხოდ იყვნენ, როგორც საუკეთესო პორტებში. (გერმანელი რაინდი შიტლბერგერი სწორედ ბათუმის დიდი პორტიდან ცდილობდა ევროპაში დაბრუნებას, ბ. ჭ.).
ვათის ირგვლივ მიწა ძალიან ნაყოფიერი იყო: იწარმოებოდა საკმარისი ხორბალი მოსახლეობის მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად და ბევრი ბრინჯი, რაც მათ საექსპორტო პროდუქციას აწვდიდა. აქედან გზა საქართველოს შიდა რეგიონებისკენ გადიოდა. ეს პროვინცია, მდიდარი სოფლის მეურნეობით, მისი ნახირებით და მრავალფეროვანი პროდუქციით, დიდ უპირატესობას იძლეოდა ვაჭრობაში. აქ მოიპოვებოდა კარგი ხარისხის აბრეშუმი, თუმცა სპარსულს ჩამოუვარდებოდა, მატყლი, დაწნული ბამბა, ზერდავასის (ტყის კვერნა) და ფოცხვერის ტყავი, ერთ-ერთი ყველაზე პატივდემული ბეწვი, კამეჩების ტყავი, თაფლი და ცვილი - ქვეყნის მთავარი საქონელი. მონებით ვაჭრობა აქ თითქმის იმდენადვე მნიშვნელოვანი იყო, როგორც კირკასიაში" (ელი დე პრიმო).
გენუის რესპუბლიკის დოჟმა - ლუდოვიკო დი კამპროფეგოსომ და უხუცესებმა მიიღეს ორი გენუელი ვაჭრის, ძმების - ბატისტა და გიულიანო დონატოების საჩივარი ქართველთა მეფეზე.
არისტოკრატი დონატოების საგვარეულო განთქმული იყო საზღვაო ვაჭრობით. ცნობილია, რომ ისინი ნაოსნობდნენ კაფადან ქიოსამდე და - საფრანგეთამდეც კი. გენუაში დონატოები უხუცესთა საბჭოში ირიცხებოდნენ, მათ ხელმძღვანელი პოსტები ეკავათ კაფაშიც.
დოჟისთვის გაგზავნილი საჩივარი იუწყებოდა, რომ მელქიონ დონატოს ქონება ალექსანდრე ქართველთა მეფის ქვეშევრდომებმა დაიტაცეს, ალექსანდრემ დაზარალებულებს ქონება არ აუნაზღაურა და თავადაც მიიღო წილი, საპასუხოდ, 1435-1437 წლებში, კაფას კონსულებმა ალექსანდრე მეფის ვაჭრების სავაჭრო უფლებები შეზღუდეს გენუელი ძმების სასარგებლოდ. გადაწყვეტილება დაამტკიცა ოფიციალურმა გენუამ, რომელსაც მაშინ მილანის ჰერცოგის კომისარი ფრანსუა ბარბავარა წარმოადგენდა.
ამ პერიოდში გენუელთა ფაქტორიას კაფაზე ურთიერთობა დაეძაბა ვენეციელებთან და ყირიმელ თათრებთან. ასეთ პირობებში ძალიან საშიში იყო კაფაში მრავლად მყოფი ქართველი ვაჭრების უკმაყოფილება, ამიტომაც კაფას კონსულმა ბატისტა ფორნარიომ ქართველი ვაჭრების სასჯელი შეამსუბუქა და მათ საქონლის გადასახადები დაუწესა.
გადაწყვეტილება დოჟმა დაამტკიცა.
მელქიონ დონატო ამ დროს უკვე მკვდარი იყო და ქართველთაგან მოკრებილი გადასახადები ის-ის იყო მის სახელზე უნდა გაცემულიყო ზარალის ასანაზღაურებლად, რომ კაფაში გამოჩნდნენ მოწმეები, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ დონატოს სიცოცხლეში უკვე მიღებული ჰქონდა კომპენსაცია ალექსანდრე მეფისაგან. ამგვარად, კაფას კონსული იძულებული გახდა, შეეწყვიტა გადასახადების მოკრება, თუმცა თავად დონატოები მიიჩნევდნენ, რომ ეს ცრუმოწმეობა იყო.
ქართველი ვაჭრების დასანქცირებას ალექსანდრე მეფე მშვიდად არ შეხვედრია და თავისი მოკავშირის - ტრაპიზონის იმპერატორის - იოანე მეოთხე კომნენოსის ფლოტილიის დახმარებით, დაატყვევა ბათუმის ნავსადგურში შემოსული გენუური ხომალდი, რომელიც მერვალდო სპინოლას ეკუთვნოდა.
1445 წელს ბათუმს ბურგუნდიელი მეკობრეების ფლოტილია დაესხა თავს რაინდ ჟოფრუა ტუაზის მეთაურობით, თავდასხმა გურიელმა მოიგერია და მტერი დაატყვევა კიდეც.
მე-15 საუკუნის იტალიელი მოგზაურების მიხედვით, ბათუმი დადიანს ეკუთვნის და ქალაქში მეგრულად საუბრობენ.
მეგრულად ჩაწერილი ყველაზე ძველი ტექსტი ეკუთვნის მე-15 საუკუნეს და რაც არ უნდა უცნაურად ჟღერდეს, ჩაწერილია ,,სამეგრელოს დედაქალაქ ბათუმში".
იტალიელი მოგზაური იოსაფა ბარბარო წერს: ,,ბათუმში შევედით მე და ერთი ჯენოველი, ანჯელინო, ერთი სახლის კართან იდგა ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც მან ჰკითხა: სო რე პატონ კოკონ ? - ქალო, სახლშია შენი ბატონი, ესე იგი შენი ქმარიო, ქალმა უპასუხა: აკჩი-მალას - მალე მოვაო." ქმრის მოსვლამდე აღწერილია რამდენიმე ეროტიკული და უსიამოვნო დეტალი, რაც აქ არაა მოსატანი.
ეს მეგრული თითქოს ლაზურს მოჰგავს და ცოტათი თურქულის გავლენაც ეტყობა. ,,პატონ" რომელსაც ევროპულ ენებშიც იგივე მნიშვნელობა ჰქონდა, გასაგებია რომ ხშირად გამოიყენებოდა ქართველთა და ევროპელთა საუბრებში, ამ მეგრელი ქალის ქმარიც ანჯელინოს სწორედ ,,პატონ"-ით მიმართავს. ,,კოკონი" უნდა იყოს ქართული გოგონის მეგრული შესატყვისი, რომელიც დღეს გამქრალია.
გავაგრძელოთ საუბარი შუა საუკუნეების მეგრულ ქალაქზე, ბათუმზე
ამბროზიო კონტარინი წერს: ,,ბათუმი ციხეა და მცირე ქალაქი სამეგრელოს მთავარ გორბოლასი"... ხსენებული ავტორი ბათუმში ერთ ბერნარდინელ ბერს გაიცნობს, რომლისგანაც სასარგებლო რჩევებს მიიღებს. აქედან იგი ფოთში წავა, სადაც კიდევ გადააწყდება რამდენიმე ევროპელს, რომელიც აქ ცხოვრობს. შერეული, ქართულ-ევროპული ოჯახები არსებობდნენ ანაკლია/ქუთაისის სანაოსნო მაგისტრალის აყოლებაზეც, რიონის ხეობაში, რომელთაც იტალიელი მოგზაური მიქელე მემბრე აღწერს.
მე-14 საუკუნეში სწორედ ბათუმიდან გაიქცნენ გერმანელი რაინდები, რომელთა თავგადასავალიც ჰანს შიტლბერგერის წიგნშია აღწერილი.
შიტლბერგერი, რამდენიმე სხვა ევროპელთან ერთად მონღოლი მეთაურის, როგორც თვითონ უწოდებს - მანზუშის სამსახურში იყო: ,,იგი გადავიდა სხვა ქვეყანაში, სახელად მეგრელი, მეგრელიაში ჩვენ შევითქვით, რათა ჩვენს სამშობლოში დავბრუნებულიყავით და გავქცეოდით ხსენებულ ბატონს, მივედით ამ ქვეყნის მთავარ ქალაქში, რომელსაც ბათუმი ჰქვია, შავი ზღვის სანაპიროზე, რათა ზღვა გადაგვეკვეთა...".
აღმოსავლეთ შავი ზღვისპირეთის სამი საპორტო ქალაქი - ბათუმი, ფოთი და სოხუმი, საზღვაო/სანაოსნო გზით იყო დაკავშირებული ქუთაისთან.
მაქსიმე ქუთათელი აცხადებს: ,,ქუთაისის ქალაქიდამ ვაჭრები დადიან ნავითა იმ სამს ციხეში - ბათუმს, ფოთს და სოხუმს".
