სამირ ველიევი, Caliber.Az 29 ნოემბერი, 2025

ბოლო კვირების განმავლობაში აზერბაიჯანის მოქალაქეებისთვის კარგად ნაცნობი სატრანზიტო მარშრუტი – საქართველოს გავლით – სერიოზულ შეფერხებებს განიცდის. თავდაპირველად ეს შემთხვევით უხერხულობად გამოიყურებოდა, თუმცა დროთა განმავლობაში პრობლემამ აშკარად სისტემური ხასიათი შეიძინა და წლების განმავლობაში არსებული სტაბილურობა პრაქტიკულად გაქრა. ათწლეულების განმავლობაში ამ გზას მიჩვეული აზერბაიჯანელი მძღოლები მოულოდნელად აღმოჩნდნენ ისეთ რეალობაში, სადაც წესრიგი ქაოსმა, თავაზიანობა – უხეშობამ, კანონი კი – თვითნებურმა ახირებამ ჩაანაცვლა.

პირველ ეტაპზე შეფერხებები ტექნიკურ დაბრკოლებებს ჰგავდა, მაგრამ რამდენიმე დღეში ცხადი გახდა, რომ საქმე ჩვეულებრივ ბიუროკრატიულ სირთულეს სცდებოდა. მძღოლებს გაურკვეველი მიზეზებით აჩერებდნენ, დოკუმენტების განხილვა კვირაობით იწელებოდა, განმარტების მოთხოვნას კი გაღიზიანებული და ბუნდოვანი პასუხები მოსდევდა. ზოგჯერ მძღოლები ღიად იღებდნენ „აჩქარების“ შეთავაზებას – რაც სინამდვილეში არაოფიციალური გადახდის მოთხოვნას ნიშნავდა და სიტუაციის ხელოვნურ ხასიათს კიდევ უფრო ამჟღავნებდა.

მძღოლები, რომლებიც კვირების განმავლობაში საქართველოს ტერიტორიაზე, საკუთარი სატვირთოების კაბინებში ცხოვრობდნენ, ნათლად ხედავდნენ, რომ ჩვეულებრივი ლოგიკა აღარ მოქმედებდა. ერთ მანქანას მაშინვე ატარებდნენ, მეორეს უმიზეზოდ აჩერებდნენ, მესამეს კი ოფიციალური საბუთებისა და პროტოკოლის გარეშე უკან აბრუნებდნენ. მსგავსი შემთხვევების სიმრავლე ადასტურებდა: ეს აღარ იყო შემთხვევითი ხარვეზი, არამედ — მიზანმიმართული მექანიზმი.

აზერბაიჯანელი მძღოლები ყვებიან, რომ საქართველოს საბაჟო და საპატრულო პოლიციის თანამშრომლები უხეშად ეპყრობიან მათ, დოკუმენტების გაცემის პროცესი კი ხელოვნურად ჭიანურდება. აზერბაიჯანული ტელევიზიის ერთ-ერთ სიუჟეტში მძღოლმა, პარვინ გასანოვმა განაცხადა:

„ყველა დოკუმენტი წესრიგში მაქვს. არანაირი საფუძველი არ არსებობს, რომ 21 დღე მაკავებდნენ. უფრო მეტიც – საბაჟოს თანამშრომლები უხეშად გვექცევიან. პრობლემებს გვიქმნიან გზის პოლიციელებიც.“

კიდევ ერთი მძღოლი, ნიზამედდინ რზაევი აღნიშნავს:

„20 დღეა თბილისში „გვამარინებენ“. არაფერს გვიხსნიან. მხოლოდ უხეშობასა და აგრესიას ვხვდებით – როგორც საბაჟოზე, ისე პოლიციაში.“

როცა ვითარება ამდენად რეგულარული გახდა, გაჩნდა მთავარი კითხვა: თუ საქმე ჩვეულებრივ ორგანიზაციულ ქაოსს აშკარად სცდება, რა არის ამის ნამდვილი მიზეზი?

თავდაპირველად ცალკეული სატვირთოები ჩერდებოდა, შემდეგ – მთელი ჯგუფები, ბოლოს კი – ათეულობით მანქანა ერთდროულად. ოფიციალური განმარტება არ არსებობდა, იყო მხოლოდ ირონიული მინიშნებები:

„იარეთ ზანგეზურით... როცა თქვენი ზანგეზურის დერეფანი გაიხსნება...“

ეს სიტყვები ხუმრობა არ იყო – ეს იყო ცუდად შენიღბული გაღიზიანება.

I. პირველი და უმთავრესი მიზეზი – ზანგეზურის დერეფნის რეალობა

თბილისი ხედავს, რომ რეგიონული ლოგისტიკური რუკა იცვლება. ზანგეზურის მარშრუტი აღარ არის შორეული პერსპექტივა – ის უკვე რეალურად შენდება და მალე ახალ ინფრასტრუქტურულ ფაქტად იქცევა.

ათწლეულების განმავლობაში საქართველოს ფაქტობრივი მონოპოლია ჰქონდა აზერბაიჯანის ძირითად ტრანზიტზე. ალტერნატიული მარშრუტის გაჩენაც კი თბილისში მტკივნეულად აღიქმება. პარადოქსია, მაგრამ ზანგეზურის დერეფანი ყველა მხარეს აძლიერებს – მათ შორის, თავად საქართველოსაც. ის არსებულ ქსელს აფართოებს და არა ანაცვლებს. თუმცა, ემოციები ხშირად ლოგიკას სჯობნის. იქ, სადაც ცივი გათვლა უნდა დომინირებდეს, ზოგჯერ ეჭვიანობა და შიში იმარჯვებს – განსაკუთრებით მაშინ, როცა საბაჟოს თანამშრომლები „ზანგეზურით სიარულს“ ირონიულად მოიხსენიებენ.

II. მეორე ფაქტორი – სომხური გავლენის ფენა

საქართველოში ყოველთვის არსებობდნენ პირები, რომლებიც ეთნიკური წარმომავლობით, ბიოგრაფიით ან პირადი სიმპათიით სომხურ გარემოსთან არიან დაკავშირებულნი. ისინი სახელმწიფო პოლიტიკას არ განსაზღვრავენ, თუმცა სისტემაში საკმარისად შესამჩნევ პოზიციებს იკავებენ იმისთვის, რომ მათმა განწყობამ აზერბაიჯანის მიმართ მგრძნობიარე სფეროებში კვალი დატოვოს.

ეს განსაკუთრებით შესამჩნევია დღეს, როცა სომხეთში მიმდინარე პროცესები დიასპორის გარკვეულ ჯგუფებს არ მოსწონთ. მათთვის გაძლიერებული აზერბაიჯანი არასასურველი რეალობაა. ასეთ პირობებში „ტექნიკური“ გადაწყვეტილებების დონეზე შეიძლება გაჩნდეს ბარიერები, რომელთა ნამდვილი მოტივიც აშკარაა.

III. მესამე ფაქტორი – ჩრდილოელი მეზობლის გავლენა

ექსპერტები სულ უფრო ხშირად საუბრობენ კიდევ ერთ შესაძლო მოტივზე. ბოლო წლებში საქართველოს ურთიერთობა ჩრდილოელ მეზობელთან ისე განვითარდა, რომ ზოგჯერ მისი გავლენა პრაქტიკულ გადაწყვეტილებებშიც იჩენდა თავს.

ზოგიერთი წრის აზრით, ზანგეზურის დერეფანთან დაკავშირებული შეთანხმებების ვაშინგტონში მიღებამ გარკვეული გაღიზიანება გამოიწვია – განსაკუთრებით იმიტომ, რომ პროექტი მათ გარეშე მიიწევს წინ, ვინც რეგიონს „საკუთარ საკონტროლო ზონად“ მიიჩნევდა. ამ ფონზე არ არის გამორიცხული, რომ პრორუსულ ჯგუფებს მისცემოდათ შესაძლებლობა, აზერბაიჯანელი მძღოლებისთვის ხელოვნური ბარიერები შეექმნათ. ეს ჯერჯერობით მხოლოდ ვარაუდია, თუმცა მას სულ უფრო ხშირად განიხილავენ.

IV. აზერბაიჯანის პოზიცია – მშვიდი, მაგრამ მკაფიო

აზერბაიჯანი წლების განმავლობაში თვლიდა საქართველოს სანდო პარტნიორად და მას არასოდეს დაზარებია დახმარება – განსაკუთრებით რთულ პერიოდებში.

ამიტომაც იწვევს გაოცებას და უკმაყოფილებას ის ფაქტი, რომ თბილისი, მიუხედავად თანამშრომლობით მიღებული სარგებლისა, ელემენტარულ პატივისცემასაც კი არ ავლენს აზერბაიჯანის მოქალაქეების მიმართ, რომლებიც უბრალოდ ასრულებენ თავიანთ საქმეს და უზრუნველყოფენ ორმხრივად მომგებიან სავაჭრო ბრუნვას.

აზერბაიჯანი არასოდეს ივიწყებს არც კეთილგანწყობას და არც უსამართლობას. უსამართლობას კი ყოველთვის აქვს პასუხი – ეს მრავალჯერ დადასტურდა.

V. რეგიონი ახალი რეალობის წინაშე

აზერბაიჯანელი მძღოლებისთვის შექმნილი ხელოვნური დაბრკოლებები კერძო შემთხვევად აღარ მიიჩნევა. რეგიონი შედის იმ ფაზაში, როცა ძველი სატრანზიტო ჩვევები აღარ არის გარანტირებული. ზანგეზურის მარშრუტი პოლიტიკური პროექტიდან ინფრასტრუქტურულ ფაქტად იქცევა.

საქართველოს ტრანზიტული მონოპოლია აღარ ჩანს ისე ურყევი, როგორც ადრე. აზერბაიჯანი კი აძლიერებს პოზიციას, როგორც სამხრეთ კავკასიის სამხედრო-ეკონომიკური ცენტრი. გზის გადაკეტვა აზერბაიჯანელი მძღოლებისთვის, უპირველეს ყოვლისა, თავად საქართველოს აზიანებს – ქვეყანას, რომელიც წლებია ტრანზიტს სტრატეგიულ უპირატესობად მიიჩნევდა.

VI. და ბოლოს – აზერბაიჯანული თემი საქართველოში

საქართველოში დიდი და აქტიური აზერბაიჯანული დიასპორა ცხოვრობს. მათთვის ორი ქვეყნის ურთიერთობა აბსტრაქტული დიპლომატია არ არის – ეს მათი ყოველდღიური ცხოვრებაა. ნებისმიერი უსამართლობა მათთვის განსაკუთრებით მტკივნეულია.

ბაქო ყოველთვის გამოირჩეოდა განსაკუთრებული ყურადღებით საკუთარი მოქალაქეებისა და თანამემამულეების მიმართ – სადაც არ უნდა ცხოვრობდნენ ისინი. ეს პოზიცია უცვლელია.

ეს არც გაფრთხილებაა და არც მინიშნება – ეს არის პოლიტიკური და ეკონომიკური რეალობა, რომლის მიღებაც ყველას მოუწევს.