,
„But precisely because I expect little of the human condition, man’s periods of felicity, his partial progress, his efforts to begin over again and to continue, all seem to me like so many prodigies which nearly compensate for the monstrous mass of ills and defeats, of indifference and error. Catastrophe and ruin will come; disorder will triumph, but order will too, from time to time.“
Marguerite Yourcenar, Memoirs of Hadrian (1951)
გეოპოლიტიკა ზეგავლენას აბსოლუტურად ყველა ქვეყანაზე ახდენს, არ აქვს მნიშვნელობა ეს ქვეყანა ომში იმყოფება თუ მშვიდობიანად არის. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლებში უშუალოდ გეოპოლიტიკის საგნის მიმართ განელებული იყო ინტერესი, ისტორიამ კიდევ ერთხელ აჩვენა, რომ გეოგრაფია და გეოპოლიტიკა კვლავინდებურად უმნიშვნელოვანესი დისციპლინაა საერთაშორისო ურთიერთობებისა და პროცესების შეფასებისათვის. განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევებში, როდესაც სამყაროს ორი დიდი მოთამაშე წმინდა გეოპოლიტიკური კონცეფციებითა და პოსტულატებით აზროვნებს. უკრაინაში განვითარებულმა მოვლენებმა კი დაგვანახა, რომ მსგავსი ტენდეციების მიმართ ხანგრძლივი წაყრუება შორს მიმავალი საზიანო შედეგების მომტანი შეიძლება იყოს. თავის მხრივ გეოპოლიტიკური თეორიებიც ცდილობდნენ საერთაშორისო ურთიერთობებისა და პოლიტიკური პროცესების სხვადასხვა თეორიული პრიზმის ქვეშ გატარებასა და ახსნას. შესაბამისად, აღნიშნული ცოდნით შეიარაღება გარკვეულ წილად გვიადვილებს საქმეს უკეთ გავიგოთ ამა თუ იმ კრიზისის გეოსტრატეგიული და გეოპოლიტიკური შიგთავსი, ან მიმდინარე კონფლიქტების გეოპოლიტიკური კონტექსტი.
უშუალოდ ომის მთავარი ეპიცენტრი ახლა რა თქმა უნდა ქალაქი ბახმუტია, რომლის ირგვლივაც უმძიმესი ბრძოლები მიმდინარეობს. თუმცა, ამის მიუხედავად მიმდინარე ომის მთავარ მოლოდინს სწორედ ზემოთნახსენები დაგეგმილი უკრაინული კონტრშეტევაა და მისი შედეგებია.
თუმცა, სანამ თემას დავუბრუნდებით საინტერესო იქნება მიმდინარე პროცესები და პირველ რიგში, რუსული და უფრო კონკრეტულად, ვლადიმერ პუტინის მიერ ომის დაწყებამდე არა ერთხელ ჩამოყალიბებული საერთაშორისო წესრიგის ლოგიკა ჩავსვათ რამდენიმე გეოპოლიტიკურ თეორიაში: ეს არის ჰელფორდ მაკინდერის ისტორიის გეოგრაფიული ღერძი, ალფრედ მეჰენის საზღვაო ძლიერების კონცეფცია და ნიკოლას სპაიკმენის Rimland-ის ცენტრიზმი.
ომი გეოპოლიტიკური თეორიების პრიზმაში
ტერმინ ”გეოპოლიტიკას” ხშირად შეხვდებით ყოველდღიურ ცხოვრებაში - პუბლიკაციებში, პოლიტიკოსთა გამოსვლებში, ელექტრონული მასმედიით, ჩვენთან თუ საზღვარგარეთ. ხშირად ეს ტერმინი ასეთი შეხამებითაც გვხვდება: ”გეოპოლიტიკური ინტერესები”, ”გეოპოლიტიკური მდებარეობა”, ”გეოპოლიტიკური ბალანსი” და სხვ.
მაინც რა არის გეოპოლიტიკა?
თითქოს ვიცით რა არის ეს, მაგრამ, როგორც გამოცდილებამ გვიჩვენა ადამიანებს, ზოგჯერ საკმაოდ გამოცდილებსაც, როგორც წესი, უჭირთ ამ კითხვაზე პასუხის ჩამოყალიბება. სტუდენტები, ჩვეულებრივ, მარტივად წყვეტენ საკითხს და დაახლოებით ასე პასუხობენ: გეოპოლიტიკა ესაა გეოგრაფიული პოლიტიკა. ასეთი პასუხი ბუნებრივია, რადგან, როდესაც არ იცი საგნის შინაარსი, პირველ ყოვლისა, მის სახელში ცდილობ ამოიცნო იგი. და მართლაც, გეოპოლიტიკა ახლოა გეოგრაფიასთანაც და პოლიტიკასთანაც, მაგრამ ასევე სხვა სამეცნიერო დარგთან და საზოგადოებრივ საქმიანობასთან - საერთაშორისო ურთიერთობებთან, ისტორიასთან, ეკონომიკასთან, პოლიტოლოგიასთან, სოციოლოგიასთან და სხვ. გეოპოლიტიკა კომპლექსური საგანი და კვლევის სფეროა. მან ცოტ-ცოტა ყველა ამ დარგისგან მისთვის საჭირო ცოდნა და მეთოდი აიღო. მაგრამ, იგი არ არის სხვა დარგების მექანიკური ჯამი, არამედ, ცოცხალი, განსაკუთრებული ხასიათის მატარებელი საგანია. სიცოცხლეს კი მას აძლევს სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ქვეყანაში არაერთხელ გაჩენილი ინტერესი მსოფლიოში საკუთარი სახელმწიფოს ადგილის დამკვიდრების მიმართ და საერთოდ, საერთაშორისო პოლიტიკური საქმიანობის და მასთან დაკავშირებული რეალობების, კანონზომიერებებისა და იდეების მიმართ.
გეოპოლიტიკა ასწავლის სივრცით აზროვნებას და ასწავლის სახელმწიფოებისა და სხვადასხვა აქტორების ინტერესების ურთიერთკავშირსა და ადგილს გეოგრაფიულ სივრცეებში.
სწორედ ამგვარად, რუსეთის ხელისუფლებაში ვლადიმერ პუტინის მოსვლის მერე აქტუალური გახდა საბჭოთა კავშირის დანგრევის მერე რუსეთის როლის და ადგილის საერთაშორისო წესრიგში გადახედვის და ახალი ადგილის ძებნის კონცეპტუალური ხედვების ჩამოყალიბება. იქნებოდა ეს რუსული ევრაზიონიზმით ნაკარნახები კონცეფციები, თუ რუსული სამყაროს იდეის განვითარება, ერთი რამ უცვლელი იყო - იკითხებოდა აშკარა უკმაყოფილება რუსეთის როლითა და ადგილით ახალ მსოფლიო წესრიგში, რომელიც აშშ-ს დომინირებით ყალიბდებოდა. სწორედ ამის დადასტურება გახდა ვლადიმერ პუტინის მიერ 2007 წელს საბჭოთა კავშირის დაშლის მეოცე საუკუნის ყველაზე დიდ კატასტროფად მონათვლა და მოსკოვის საგარეო პოლიტიკურ ველზე პირველი დიდი გააქტიურების დასაწყისიც. შიდაპოლიტიკური კონსოლიდაციის და ეკონომიკური სტაბილიზაციის მიღწევის მერე, რუსეთის სტრატეგიულ დოკუმენტებში აშკარად იკვეთება უახლოესი სამეზობლო ტერიტორიების მიმართ პრეტენზიები და მანამდე ნატოს გაფართოებით შექმნილი უკმაყოფილების დაფიქსირება. როგორც ვიცით, აღნიშნული საკითხი მოგვიანებით, 2022 წლის 24 თებერვლამდე ვლადიმერ პუტინის საგარეო პოლიტიკური პრეტენზიების ერთ-ერთი მთავარი ლაიტმოტივი გახდა.
თუ ჩვენ 2007-2022 წლებში რუსეთის საგარეო პოლიტიკური ნაბიჯების ანალიზს გავაკეთებთ, დავინახავთ, რომ მოსკოვი იწყებს მისი გეოპოლიტიკური ადგილის თანმიმდევრულ გადახედვას. აღნიშნული პროცესების ჩასმა გეოპოლიტიკურ თეორიებში საინტერესო სურათს იძლევა რუსეთის „გეოპოლიტიკური კომპლექსების“ გასაგებად. დავიწყოთ ჰელფორდ მაკინდერის ცნობილი თეორიით.
სერ ჰელფორდ ჯონ მაკინდერი (Halford Mackinder, 1861-1947), ბრიტანელი მეცნიერი და პოლიტიკური მოღვაწე, ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი გეოპოლიტიკური თეორიის ავტორია. მაკინდერმა ჩამოაყალიბა კონცეფცია, რომლის მიხედვითაც ერებისა და სახელმწიფოების ბედის განმსაზღვრელ ფაქტორს მათი გეოგრაფიული მდებარეობა წარმოადგენს. ამასთან, გეოგრაფიული მდებარეობის გავლენა ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკაზე მის ისტორიულ განვითარებასთან ერთად კი არ მცირდება, არამედ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება. მაკინდერის ძირითადი იდეის არსი იმაში მდგომარეობდა, რომ მსოფლიო პოლიტიკის და ისტორიის საყრდენ რეგიონს ევრაზიის უზარმაზარი შიდა სივრცეები წარმოადგენს და რომ ამ სივრცეებზე ბატონობა შეიძლება მსოფლიო ბატონობის საფუძვლად იქცეს.
მაკინდერის მსოფლიოს სტრატეგიული ხედვა მაშინ ყალიბდებოდა, როცა ბრიტანეთმა პოლიტიკური და ეკონომიკური ლიდერის პოზიციების დათმობა დაიწყო. აშკარად გამოიკვეთა ორი სერიოზული მეტოქე - გერმანია და აშშ. იქმნებოდა პირველობის დაკარგვის საფრთხე, არა მარტო მსოფლიო, არამედ ევროპის მასშტაბითაც კი. აღნიშნულმა გარემოებამ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა მაკინდერის შეხედულებების ჩამოყალიბებაზე.
მარტივად რომ ვთქვათ, მაკინდერის გეოპოლიტიკური მოდელი ბრიტანეთის ტრადიციული პოლიტიკის ისტორიულ-გეოგრაფიულ დასაბუთებას წარმოადგენდა. ბრიტანეთის ტრადიციული პოლიტიკა კი, მისი მხრიდან, ევროპაში ძალთა იმგვარი ბალანსის მიღწევის მცდელობას ასახავდა, როცა ვერც ერთი კონტინენტური ქვეყანა ვერ გაბედავდა დამუქრებოდა მის ჰეგემონიას. მაკინდერის კონცეფციის მიხედვით, აღნიშნული პოლიტიკა მიმართული უნდა ყოფილიყო იქითკენ, რომ წინ აღსდგომოდა გერმანიისა და რუსეთის ალიანსს. ამგვარი ალიანსი აზიის ცენტრალური ნაწილის („საყრდენი წერტილის“) რესურსების ბრიტანეთის იმპერიის წინააღმდეგ გამოყენების საშიშროებას ქმნიდა. მაკინდერის აზრით, ბრიტანეთის პოზიციები, სავარაუდო კონტინენტური ძალის აგრესიის წინაშე, არასდროს ყოფილა ისეთი სუსტი და მყიფე, როგორც იმჟამად (XX საუკუნის დასაწყისში).
მაკინდერი ამტკიცებს, რომ სახელმწიფოსათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი გეოგრაფიული მდგომარეობას წარმოადგენს მისი ცენტრალური მდგომარეობა. ცენტრიზმი ამ შემთხვევაში შეფარდებითი ცნებაა და ყოველ გეოგრაფიულ კონტექსტში იგი შეიძლება ვარირებდეს, მაგრამ პლანეტარულ მასშტაბით/გადმოსახედიდან სამყაროს ცენტრში ევრაზიული კონტინენტია, ხოლო მის ცენტრში კი „სამყაროს მსოფლიო გული, იგივე “Heartland”-ი მდებარეობს. „Heartland”-ი ეს ევრაზიის კონტინენტური მასების თავმოყრაა. იგი ყველაზე ხელსაყრელ გეოგრაფიულ სივრცეს, პლაცდარმს წარმოადგენს მთელს დანარჩენ მსოფლიოზე ბატონობისათვის.
„Heartland”-ი წარმოადგენს საკვანძო ტერიტორიას უფრო ფართო მსოფლიო კუნძულის “World Island”-ის კონტექსტში. მსოფლიო კუნძულში მაკინდერი სამ კონტინენტს მოიაზრებს: აზიას, აფრიკასა და ევროპას.
შესაბამისად მაკინდერი პლანეტარულ სივრცის იერარქიას ახდენს კონტინენტური წრეების სისტემის მეშვეობით. „ისტორიის გეოგრაფიული ღერძი“ ან „ღერძული არე“ – “Pivot Area” არის ყველაზე ცენტრში. ეს გეოპოლიტიკური გაგება გეოგრაფიულად მიესადაგება ზუსტად რუსეთს.
შემდგომ მოდის „შიდა ანუ განაპირა ნახევარმთვარე“ (Iner or marginal area). ეს სარტყელი ემთხვევა ევრაზიის კონტინენტის სანაპირო სივრცეების კონტურებს. მაკინდერის თქმით „შიდა ნახევარმთვარე“ წარმოადგენს ცივილიზაციათა განვითარების ყველაზე ბუნებრივ ზონას. ეს ემთხვევა ისტორიულ ჰიპოთეზას იმის შესახებ, რომ ცივილიზაცია მდინარეებისა და ზღვების სანაპიროებზე ჩაისახა, ე.წ. „პოტამისტური“ თეორია. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს თეორია მნიშვნელოვან მომენტს წარმოადგენს ყველა გეოგრაფიული კონსტრუქციისთვის. საზღვაო და სახმელეთო სივრცეების გადაკვეთა წარმოადგენს საკვანძო ფაქტორს ხალხებისა და სახელმწიფოების ისტორიაში. ეს თემა მომავალში სპეციალურად იქნება განვითარებული კარლ შმიტისა და ნიკოლას სპაიკმენის მიერ, თუმცა გეოპოლიტიკური ფორმულა პირველმა სწორედ მაკინდერმა გამოიყვანა.
შემდგომ მოდის უფრო გარე წრე, „გარე ანუ კუნძულოვანი ნახევარმთვარე- outer or insular crescent. (იხილეთ რუქა №1) მსოფლიო კუნძულის მატერიკულ მასასთან მიმართებაში, ეს ზონა მთლიანად გარეა გეოგრაფიულად და კულტურულადაც.
რუქა 1
მაკინდერი თვლის, რომ ისტორიის მსვლელობა დეტერმინირებულია შემდეგი პროცესებით:
Heartland-ის ცენტრიდან მის პერიფერიაზე ხდება მუდმივი ზეწოლა. განსაკუთრებით თვალნათლივ ეს მონღოლურ დაპყრობებში აისახა, ფიქრობს მაკინდერი. მონღოლებს წინ უძღოდა სკვითები, ჰუნები, ალანები და ასე შემდეგ. „ისტორიის გეოგრაფიული ღერძის“ ანუ ჰართლენდის ყველაზე შიდა სივრცეებიდან გამოსულ ცივილიზაციებს, მაკინდერი აზრით, გააჩნიათ „ავტორიტარული“, იერარქიული“, „არადემოკრატიული“ და „არა სავაჭრო“ ხასიათი“. ძველ სამყაროში ეს განხორციელებულია დორიული სპარტისა და ძველი რომის მსგავს საზოგადოებებში.
გარედან, „კუნძულოვანი ნახევარმთვარიდან“ „მსოფლიო კუნძულზე“ ხორციელდება ზეწოლა. ეს კოლონიური ექსპედიციები არა ევრაზიული ცენტრიდან, მიმართული იყო გაეწონასწორებინა სახმელეთო იმპულსები, რომლებიც კონტინენტის შიდა სივრცეებიდან მომდინარეობს. „გარე ნახევარმთვარის“ ცივილიზაციებისთვის დამახასიათებელია სავაჭრო ხასიათი და პოლიტიკის დემოკრატიული ფორმები. ძველ დროში, მაკინდერის აზრით ასეთები ათენი და კართაგენი იყო.
ამ ორი პოლარული ცივილიზაციურ-გეოგრაფიული იმპულსების შორის იმყოფება „შიდა ნახევარმთვარის ზონა“, რომელიც ორგვაროვანი არის და მუდმივად განიცდის თავის თავზე ურთიერთსაწინააღმდეგო ცივილიზაციების ზეგავლენას, რის შედეგადაც ის ყველაზე უფრო მოძრავია და ამის გამო გახდა ცივილიზაციური განვითარების პრიორიტეტულ არეალად.
მისივე აზრით, ისტორია გეოგრაფიულად კონტინენტური ღერძის გარშემო ტრიალებს. ეს ისტორია ყველაზე მეტად „შიდა ნახევარმთვარის“ არეში იგრძნობა, მაშინ როცა ჰართლენდში „გაყინული“ არქაიზმია, ხოლო „გარე ნახევარმთვარეში“ გარკვეული ცივილიზაციური ქაოსი.
თვითონ მაკინდერი თავის ინტერესებს აიგივებდა ანგლო-საქსური კუნძულოვანი სამყაროთი, ანუ „გარე ნახევარ მთვარესთან“. ასეთ სიტუაციაში გეოპოლიტიკური ორიენტაციის საფუძვლად იგი ჰართლენდის მაქსიმალურ დასუსტებაში ხედავდა. მაკინდერი ხაზს უსვამდა „ისტორიის გეოგრაფიული ღერძის“ სტრატეგიულ პრიორიტეტს მთლიან მსოფლიო პოლიტიკაში და ასე ჩამოაყალიბა უმნიშვნელოვანესი გეოპოლიტიკური კანონი:
„ის ვინც აკონტროლებს აღმოსავლეთ ევროპას, დომინირებს ჰართლენდზე; ის ვინც დომინირებს ჰართლენდზე დომინირებს მსოფლიო კუნძულზე; ის ვინც დომინირებს მსოფლიო კუნძულზე, დომინირებს მთელს მსოფლიოზე.“
პოლიტიკურ დონეზე ეს ნიშნავდა სტრატეგიული თვალსაზრისით რუსეთის მდებარეობის წამყვანი როლის აღიარებას. აღნიშნული ხედვები მუდმივად გავლენას ახდენდა უშუალოდ რუსეთის წიაღში ჩასახულ სხვადასხვა გეოპოლიტიკურ კონცეფციებსა და ხედვებზეც, ამ მხრივ არც ვლადიმერ პუტინის მიერ წლების განმავლობაში სამყაროს რუსული ხედვის მისეული მოდელი ყოფილა გამონაკლისი.
მაგალითად მაკინდერი წერდა რომ: „რუსეთს მთელი მსოფლიოს მიმართებაში ისეთივე ცენტრალური ადგილი უკავია, როგორც გერმანიას ევროპასთან მიმართებაში. მას შეუძლია თავდასხმა განახორციელოს ყველა მიმართულებით და ამავე დროს ყველა მხრიდან დარტყმის ობიექტი შეიძლება გახდეს, გარდა ჩრდილოეთისა“.
აქედან გამომდინარე მაკინდერი თვლიდა, რომ ანგლო-საქსური გეოპოლიტიკის ამოცანაა, არ დაუშვას სტრატეგიული კონტინენტური კავშირის შექმნა რუსეთის გარშემო (უნდა ითქვას რომ ეს ერთხელ შესაძლებელი მაინც გახდა, საბჭოთა კავშირის დროს. 1939 წელს მოლოტოვ-რიბენტროპის პაქტმა კინაღამ დაღუპვის პირას მიიყვანა ანგლო-საქსური გეოსტრატეგია). შესაბამისად გარე ნახევარ მთავრის სახელმწიფოების სტრატეგია შეადგენს იმაში, რომ რაც შეიძლება მეტი სანაპირო სივრცეების წართმევა შეძლოს ჰართლენდისაგან და მათი „კუნძულოვანი ცივილიზაციების“ მმართველობის ქვეშ გადაცემა.
თუ ჩვენ დავაკვირდებით მაკინდერისეულ სამყაროს ისტორიის გეოგრაფიულ ღერძს და რუსეთის ადგილს მასში, დავინახავთ დინამიკას, რომ რუსეთი 2008 წლიდან თანმიმდევრულად ცდილობს დაკარგული პოზიციების დაბრუნებას, როგორც უშუალოდ მის სამეზობლოში, ისევე ზოგადად გლობალურ არენაზე. უკრაინის წინააღმდეგ დაწყებული სამხედრო კამპანია წარმატების შემთხვევაში, რუსეთი ფაქტობრივად დაასრულებდა „Heartland”-ს „ამოვსებას“ და დასავლეთის წიაღში არსებული ბზარები კიდევ უფრო გაფართოვდებოდა, ხოლო მოსკოვის სამიზნეები დარჩენილი სამეზობლო ტერიტორიისკენ იქნებოდა მიდრეკილი და შიდა ნახევარსფეროს მაკინდერისეულ საზღვრებსაც მიებჯინებოდა.
როგორც ამერიკელი პოლიტოლოგი ზბიგნევ ბზეჟინსკი წერდა თავის ცნობილ წიგნში „დიდი საჭადრაკო დაფა“: „ ..უკრაინა, ახალი და მნიშვნელოვანი სივრცეა ევრაზიის საჭადრაკო დაფაზე იმიტომ, რომ წარმოადგენს გეოპოლიტიკურ ცენტრს. საკუთრივ მისი, როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფოს არსებობა გვეხმარება, მოვახდინოთ რუსეთის ტრანსფორმირება. უკრაინის გარეშე რუსეთი წყვეტს ევრაზიულ იმპერიად ყოფნას... მაგრამ თუკი მოსკოვი დაიბრუნებს კონტროლს უკრაინაზე, მის 52-მილიონიან მოსახლეობაზე და დიდ რესურსებზე, აგრეთვე შავ ზღვაზე გასასვლელებზეც, მაშინ რუსეთი, ავტომატურად, კვლავ მიიღებს საშუალებას იქცეს ევროპასა და აზიაში განფენილ მძლავრ იმპერიულ სახელმწიფოდ. უკრაინის მიერ დამოუკიდებლობის დაკარგვა დაუყოვნებლივ თავის შედეგს იქონიებდა ცენტრალურ ევროპაზე, მოახდენდა გაერთიანებული ევროპის აღმოსავლეთ საზღვრებთან პოლონეთის ტრანსფორმირებას გეოპოლიტიკურ ცენტრად.“ ამრიგად უკრაინის წინააღმდეგ დაწყებული ომი რუსეთის სახელმწიფოს განვითარების გზის და მასში გაბატონებული გეოპოლიტიკური კონცეფციების გათვალისწინებით ლოგიკური და პროგნოზირებადი მოვლენა იყო, თუმცა აქვე აღსანიშნავია რომ უშუალოდ სამხედრო გზით უკრაინაზე კონტროლის დამყარების კალკულაციებში მოსკოვის მხრიდან ფუნდამენტური შეცდომები იყო დაშვებული.
ამასთან ერთად, რუსეთის დაპირისპირება ნატოსთან, დასავლურ სამყაროსთან და ამ დაპირისპირებაში ჩინეთის ფაქტორი პირდაპირ ჯდება მაკინდერისა და ჩვენს მიერ ქვემოთ მოყვანილი გეოპოლიტიკური მოაზროვნეების ხედვებში. ამ მხრივ საინტერესოა ასევე ალფრედ მეჰენის საზღვაო ძლიერების კონცეფციაც. იგი დასავლეთის და აშშ ჰეგემონიის გეოპოლიტიკური ჭრილში გასააზრებლად უმნიშვნელოვანესი თეორიაა და განსაკუთრებით ჩინეთთან მიმართებაშია აქტუალური.
ამერიკელი სამხედრო-საზღვაო თეორეტიკოსი და ისტორიკოსი, კონტრ-ადმირალი (1906), გეოპოლიტიკის ერთ-ერთი ფუძემდებელია. იგი 1885 წლიდან „Naval War Collage”- ში ასწავლიდა სამხედრო ფლოტის ისტორიას. 1890 წელს თავისი პირველი წიგნი გამოაქვეყნა, რომელიც მაშინათვე გახდა სამხედრო ისტორიის კლასიკური ტექსტი. მისი ნაშრომებია: „საზღვაო ძალები ისტორიაში (1660-1783)“, „საზღვაო ძალის ზეგავლენა საფრანგეთის რევოლუციაზე და იმპერიაზე“. „ამერიკის დაინტერესება საზღვაო ძალებში აწმყოსა და მომავალში“, „აზიის პრობლემა და მისი ზეგავლენა საერთაშორისო პოლიტიკაზე“ და „საზღვაო ძალა და მისი კავშირი ომთან“.
თითქმის ყველა წიგნი ეძღვნება „საზღვაო ძალას“- Sea Power. მეჰენის სახელი სინონიმი გახდა ამ ტერმინისა.
მეჰენისათვის პოლიტიკის უმთავრეს ინსტრუმენტს ვაჭრობა წარმოადგენს. სამხედრო მოქმედებებმა მხოლოდ ხელსაყრელი პირობები უნდა შექმნას პლანეტარულ მასშტაბის სავაჭრო ცივილიზაციისთვის. მეჰენი ეკონომიკურ ციკლებს განიხილავს სამ მომენტში:
მეჰენი თვლის, რომ სახელმწიფოს გეოპოლიტიკური სტრატეგიის ანალიზი ექვსი კრიტერიუმის საფუძველზე უნდა მოხდეს.
უკვე ამ ჩამონათვალიდან ჩანს , რომ მეჰენი თავის გეოპოლიტიკურ თეორიას „საზღვაო ძალის“ და მისი ინტერესებიდან გამომდინარე აგებს. მეჰენისათვის საზღვაო სახელმწიფოს ნიმუში კართაგენი იყო, ხოლო უფრო მოგვიანებით XVIII-XIX საუკუნეების ინგლისი.
„საზღვაო ძლიერების“ გაგება მეჰენისათვის დამყარებულია მთლიანად „საზღვაო ვაჭრობაზე“, ხოლო სამხედრო-საზღვაო ფლოტი, მხოლოდ გარანტორის როლს ასრულებს ამ ვაჭრობის უზრუნველყოფისათვის. მეჰენი უფრო შორსაც მიდის და „საზღვაო ძალას“ განსაკუთრებულ ცივილიზაციურ ტიპად მიიჩნევს, რომელიც კარგი და ეფექტურია და შესაბამისად მოწოდებულია მსოფლიო მბრძანებლობისაკენ.
მეჰენის იდეებმა ფართო გავრცელება ჰპოვა მთელს მსოფლიოში და გავლენა მოახდინა ბევრ ევროპელ სტრატეგზეც. თვით სახმელეთო და კონტინენტურმა გერმანიამ ადმირალ ტირპიცის სახით მიიღო ეს თეზისები და აქტიურად დაიწყო თავისი საზღვაო ფლოტის განვითარება.
მეჰენი პრეზიდენტ მონროს (1858-1831) დოქტრინის აქტიური მომხრე იყო. იგი თვლიდა, რომ ა.შ.შ. „საზღვაო ბედისწერა“ აქვს და „ბედისწერის მანიფესტი“ (Manifest Destiny) მდგომარეობს იმაში, რომ პირველ ეტაპზე მოახდინოს ამერიკის კონტინენტის სტრატეგიული ინტეგრაცია და შემდგომში მსოფლიო დომინირების დამყარება. (როგორც ვხედავთ მეჰენის ეს ლამის წინასწარ-მეტყველური თეზისი სრულად ახდა).
წიგნში „ამერიკის დაინტერესება საზღვაო ძალაში“ მეჰენი ამტკიცებდა- იმისთვის, რომ ა.შ.შ. გახდეს მსოფლიო ზესახელმწიფო მანდ უნდა შეასრულოს შემდეგი პუნქტები:
მეჰენი ა.შ.შ.-ის მომავალს ხედავდა იმაში, რომ „გარე ნახევარმთვარის“ პერიფერიულ სახელმწიფოში აეღო წამყვანი პოზიციები ეკონომიკური, სტრატეგიული და იდეოლოგიური თვალთახედვით.
მაკინდერისგან დამოუკიდებლად, მეჰენიც ანალოგიურ დასკვნამდე მივიდა „საზღვაო ძალის“ უმთავრესი საფრთხეების განხილვისას. მისი აზრით, ეს საფრთხეები პირველ რიგში კონტინენტური სახელმწიფოებია: რუსეთი და ჩინეთი, მეორე რიგში კი-გერმანია. აღსანიშნავია ყოველივე ამის კონტექსტში, რომ მართლაც უდიდესი საფრთხის შემცველი გახდა გერმანია-რუსეთის (სსრკ) მოკავშირეობა 1939 წელს „გარე ნახევარმთვარის“ პერიფერიული სახელმწიფოებისათვის, ამას თან დაერთო ასევე მეჰენის მე-3 პუნქტში ნახსენები იაპონიის სტრატეგიული აქტივობა და მისგან წამოსული საფრთხეები.
მეჰენმა პლანეტარულ დონეზე გადმოიტანა „ანაკონდას“ პრინციპი, რომელიც გენერალ მაკ-მილანის მიერ გამოიყენებოდა სამოქალაქო ომის დროს ჩრდილოეთ ამერიკაში. ეს პრინციპი გულისხმობდა მოწინააღმდეგის ტერიტორიების ბლოკირებას ზღვიდან და სანაპიროებიდან, რაც მისი თანდათანობითი სტრატეგიული გამოფიტვა უნდა გამოეწვია. შესაბამისად ამერიკის ამოცანაა მისი პოზიციების გაძლიერება ზემოდ აღწერილი ექვსი პუნქტის მიხედვით და მოწინააღმდეგის დასუსტებას ამავე პუნქტებში.
ფაქტობრივად, აშშ-ს და ნატო-ს სტრატეგიის ძირითადი ხაზი, ასევე სხვა ბლოკების საბჭოთა კავშირის შეკავებისას, პირდაპირ წარმოადგენს ადმირალ მეჰენის ძირითადი თეზისების განვითარებას, რომელიც ამის საფუძველზე სავსებით ადვილად შეიძლება თანამედროვე ატლანტიზმის ინტელექტუალური მამაც ვუწოდოთ.
აღსანიშნავია, რომ ჩინური ფაქტორის გამოჩენის შემდგომ ანალოგიური ხედვაში პირდაპირ ჯდება AUKUS-ის ბლოკის შექმნის იდეა, რომელიც ჩინეთის გარე ზღვებში (ოკეანეებში) გამოსვლის წინააღმდეგ მიმართული გაერთიანებაა. სწორედ ამიტომ, აშშ-ს დომინირებული გლობალური წესრიგის სამხედრო-პოლიტიკური კონკურენციისთვის პეკინისთვის აუცილებელი გახდა საზღვაო ფლოტის გაძლიერება, პორტებისა და ინფრასტრუქტურის გაშლა მაკინდერისეულ „გარე ნახევარმთვარის“ სარტყელში, რასაც ჩინეთი ბოლო ათწლეულებია აქტიურად ესწრაფვის და ახორციელებს კიდეც. (პორტები ჯიბუტში, ინდოეთის ოკეანეში, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, ხელოვნური კუნძულები და ა.შ). ჩინური „ერთი სარტყელი-ერთი გზის“ ინიციატივა, ამ საზღვაო ექსპანსიის სახმელეთო სავაჭრო-ლოგისტიკურ უზრუნველყოფას წარმოადგენს ფაქტობრივად.
კიდევ ერთი მოაზროვნე რომლის ხედვებიც საინტერესოა თანამედროვე გეოპოლიტიკური პროცესების განხილვისთვის არის ჰოლანდიური წარმოშობის ამერიკელი ნიკოლას სპაიკმენი და მისი გეოპოლიტიკური თეორია, რომელიც ფაქტობრივად წარმოადგენს მეჰენის ხაზის გაგრძელებას.
სპაიკმენმა ყურადღებით შეისწავლა მაკინდერის შრომები და გეოპოლიტიკური სქემის თავისი საბაზისო მოდელი შექმნა, რომელიც რამდენადმე განსხვავდებოდა მაკინდერისგან მოდელისაგან. სპაიკმენის უმთავრესი იდეა მდგომარეობდა იმაში, რომ მისი აზრით მაკინდერმა გადააჭარბა ჰართლენდის მნიშვნელობა. იგი თვლიდა, რომ „შიდა ნახევარმთვარის“, რიმლანდის სანაპირო ზონების“ გეოგრაფიული ისტორია თავისთავად ხორციელდება და არა „ხმელეთის მომთაბარეების“ ზეწოლის შედეგად. ამ გადმოსახედიდან ჰართლენდი მხოლოდ პოტენციურ სივრცეს წარმოადგენს რომელიც ყველა იმპულსს სანაპირო ზონებიდან იღებს და თავის თავში არ ატარებს არანაირ დამოუკიდებელ გეოპოლიტიკურ მისიას ან ისტორიულ იმპულსს. რიმლენდი და არა ჰართლენდი წარმოადგენს სპაიკმენის თქმით, გასაღებს მსოფლიო ჰეგემონიისთვის. (იხ. რუქა 2.)
რუქა № 2, სპაიკმენის მოდელი
გავიხსენოთ მაკინდერის გეოპოლიტიკური ფორმულა: „ის ვინც აკონტროლებს აღმოსავლეთ ევროპას დომინირებს ჰართლენდზე, ის ვინც დომინირებს ჰართლენდზე დომინირებს მსოფლიო კუნძულზე, ის ვინც დომინირებს მსოფლიო კუნძულზე დომინირებს მთელს მსოფლიოზე“. სპაიკმენმა შემოგვთავაზა მისეული ვარიანტი: „ის ვინც დომინირებს რიმლენდზე დომინირებს ევრაზიაზე, ის ვინც დომინირებს ევრაზიაზე ხელთ უპყრია მსოფლიოს ბედ-იღბალი.“
პრინციპში სპაიკმენს ამით ახალი არაფერი უთქვამს. თვითონ მაკინდერისთვისაც „სანაპირო ზონა“ „გარე ნახევარმთვარე“ ან რიმლენდი, გადამწყვეტი სტრატეგიული პუნქტები იყო კონტინენტზე ბატონობისთვის. მაგრამ მაკინდერი ამ ზონას განიხილავდა არა როგორც დამოუკიდებელ, თვითმყოფად გეოპოლიტიკურ წარმონაქმნებს, არამედ როგორც ორი „სახმელეთო და საზღვაო იმპულსების“ დაპირისპირების სივრცეს. სპაიკმენმა აქცენტების ცვლილება თავის გეოპოლიტიკურ დოქტრინაში მაკინდერის წარმოდგენებთან მიმართებაში წარმოადგინა, როგორც რაღაც რადიკალურად ახალი, თუმცა სინამდვილეში უნდა ითქვას, რომ სახეზე ნიუანსური გაგების კორექციასთან გვაქვს საქმე.
რიმლენდის გადაფასების გარდა სპაიკმენმა კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დამატება შემოიტანა სამყაროს გეოპოლიტიკურ სურათში, რომელიც „საზღვაო ძალის“ პრიზმიდან იყურება. მან შემოიტანა ე.წ. „შუა ოკეანის“, „Midland Ocean” -ის ცნება. ამ გეოპოლიტიკური წარმოდგენის საფუძველში დევს ხაზგასმული ანალოგია ევროპის, ახლო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთ აფრიკისა ისტორიაში ხმელთაშუა ზღვის როლის და დასავლეთ ცივილიზაციების უახლოეს ისტორიაში ატლანტიკის ოკეანის როლებს შორის. იმდენად რამდენადაც, სპაიკმენი, „სანაპირო ზონას“ რიმლანდს თვლიდა ძირითად ისტორიულ ტერიტორიად, ძველი ხმელთაშუა ზღვის არეალი წარმოადგენს მისთვის კულტურის ფორმას რომელიც კონტინენტის შიგნით გავრცელდა და ასევე ცალკეულ ტერიტორიებზე რომლებიც მხოლოდ საზღვაო გზებით იყო ხელმისაწვდომი. მსგავსად ამ ხმელთაშუა ზღვის მოდელისა, ახალ დროში, გაზრდილ პლანეტარულ მასშტაბში იგივე ემართება ატლანტიკის ოკეანესაც, რომლის ორივე სანაპიროც, ამერიკული და ევროპული, წარმოადგენს ტექნოლოგიურ და ეკონომიკურ პლანში ყველაზე განვითარებული დასავლური ცივილიზაციის არეალს.
„შუა ოკეანე“ (Midland Ocean) ასეთ მოცემულობაში არა გამყოფი, არამედ გამაერთიანებელი ფაქტორია, „შიდა ზღვა“ (Mare Internum) ხდება. ასე, რომ სპაიკმენის მიერ იჭვრიტება გეოპოლიტიკური რეალობა, რომელსაც შეიძლება პირობითად „ატლანტიკური“ ვუწოდოთ, რომლის ცენტრშიც როგორც ტბა სახმელეთო რეგიონში, ატლანტიკის ოკეანე მდებარეობს. ეს ტერიტორიული კონტინენტი დაკავშირებულია დასავლეთ-ევროპელი წარმოშობის კულტურის ერთობით, დემოკრატიისა და ლიბერალური კაპიტალიზმის იდეოლოგიის, ეთნიკური, პოლიტიკური და ტექნოლოგიური ბედისწერის ერთიანობით. საქართველოს გაცხადებული კურსი ევრო-ატლანტიკურ სივრცეში ინტეგრაციის შესახებ, სწორედ ამ სივრცისკენ გეოპოლიტიკურ მოძრაობას გულისხმობს.
სპაიკმენმა ფაქტობრივად წინასწარ განჭვრიტა უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური პროცესები, როგორებიც იყო ნატოს შექმნა, ევროპის სახელმწიფოების სუვერენიზმის კლება ომის შემდგომ სამყაროში (იგულისხმება მეორე მსოფლიო ომი) და ა.შ.შ.-ის პლანეტარული ჰეგემონიის პერიოდი.
ა.შ.შ.-ის გამარჯვებამ ცივ ომში აჩვენა სპაიკმენის თეზისების სისწორე რიმლენდის სტრატეგიული უპირატესობის და შიდა ოკეანის შესახებ. აქვე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ მაკინდერის თეორია ევრაზიის ცენტრის პოლიტიკური აღორძინების და კონტინენტური ექსპანსიისკენ სწრაფვის შესახებ,რომ ჯერ კიდევ აქტუალურია სწორედ რუსეთ - უკრაინის ომმა აჩვენა. თუ ჩვენ რუსეთის მოქმედებებს სპაიკმენის თეორიის ჭრილშიც დავაყენებთ, ეს იქნება პირდაპირი დაპირისპირების მცდელობა დასავლეთთან, რომელიც Midland Ocean-ს და რიმლენდზე რუსეთის მორიგი ისტორიული დაწოლაა. ანუ, თანამედროვე მსოფლიო წესრიგის ძალისმიერი გადახედვის მცდელობა, სადაც უკრაინის უდიდესი ნაწილი და სამომავლოდ ალბათ ბელორუსიც რუსეთის გავლენის ნაწილი უნდა გამხდარიყო გეოპოლიტიკურ ჭრილში სწორედ ამდაგვარ დაპირისპირებად წარმოგვიდგება.
ვლადიმერ პუტინი ომის დაწყებამდე წაყენებულ ულტიმატუმებში ნატოსა და დასავლეთის მიმართ, ფაქტობრივად რიმლენდის მომიჯნავე მიწებიდან უკან დახევას ითხოვდა ჰართლენდთან მიმართებაში, რომელიც რუსეთის გულს წარმოადგენს დღემდე. ამრიგად რა სახელიც არ უნდა ვეცადოთ ვუპოვოთ რუსეთისა და კონკრეტულად თუნდაც მისი პრეზიდენტის გეოპოლიტიკურ ხედვებს, თამამად შეიძლება თქვას, რომ გეოპოლიტიკური თეორიებით დღეს არსებული უდიდესი კონფლიქტი ახსნადია. ცალკე საუბრის თემაა, ამ შექმნილ მოცემულობაში უმთავრესი გეოპოლიტიკური აქტორების ინტერესები ჩვენი ზემოთ მოყვანილი მსჯელობის ჭრილში.
აღმოსავლეთის დრაკონი
აღნიშნულ გეოპოლიტიკურ დიქოტომიაში ჩინეთის ფაქტორი უმთავრესი ცვლადია, რომელიც გლობალური გეოპოლიტიკური წესრიგის გადაწყობის მთავარი ინიციატორია. უკრაინის ომთან მიმართებაში პეკინს თავისი მკაფიო ინტერესები გააჩნია, რომელიც პირდაპირ ჯდება ასევე ჩვენს მიერ მოყვანილი თეორიების პრიზმაშიც.
დღეს, რუსეთ-უკრაინის ომის პირობებში, დაახლოებით ორ ნაწილად გაყოფილ სამყაროს ვხედავთ: აშშ თაოსნობით დასავლურ კოალიციას, რომელსაც რამდენიმე აზიური სახელმწიფო უერთდება და სახელმწიფოთა ჯგუფს, რომელიც ე.წ. „თავშეკავებული პოლიტიკით“ გამოირჩევა, ე.წ. „გლობალური სამხრეთი“ - ბრაზილია და სამხრეთ ამერიკის ქვეყნების ნაწილი, სამხრეთ აფრიკა და აფრიკული ქვეყნების ნაწილი, ნაწილობრივ ინდოეთი და აქვეა ჩინეთიც. თუ ამ სახელმწიფოებს გეოგრაფიულ მდგომარეობას დავხედავთ, ეს ის სარტყელია რომელიც აშშ-ს გლობალურ საზღვაო-სავაჭრო დომინირებას ცდილობს დაუპირისპირდეს. თუმცა, გლობალური მსოფლიო წესრიგის ჭრილში ლიბერალური მსოფლიო წესრიგის ცვლილებების მთავარი ინიციატორი ბოლო ათწლეულში რა თქმა უნდა რუსეთი და ჩინეთია.
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ჩინეთს უკრაინის ომთან მიმართებაში რამდენიმე ფუნდამენტური ინტერესი გააჩნია ამჟამად. პირველ რიგში რუსეთის პრეზიდენტის ვლადიმერ პუტინის რეჟიმის სიმტკიცე და ახლო მომავალში მისი დაცემის არ დაშვებაა მნიშვნელოვანი. რუსეთი პუტინის სათავეში ჩინეთისთვის ღირებული აქტივია. მოსკოვი მნიშვნელოვანია ჩინეთის ცივი ომის სტილის მეტოქეობაში შეერთებულ შტატებთან, რომელიც სულ უფრო აქტიურ ფაზაში შედის. ასევე, რუსეთი უზრუნველყოფს იაფ ენერგიას და დიდ ბაზრებს ჩინეთისთვის. პეკინს არ სურს, რომ პუტინი შეცვალოს ნაკლებად მეგობრული ლიდერით და უკრაინაში წაგებული ომით გამოწვეული შიდა არასტაბილურობა დაიწყოს რუსეთში. უარეს შემთხვევაში, რუსული სახელმწიფოს ფრაგმენტაციამ შეიძლება ჩინეთის საზღვრებთან ქაოსი მოიტანოს, რაც შეაფერხებს ჩინეთის შესაძლებლობას ივაჭროს ცენტრალურ აზიასთან, სამხრეთ კავკასიასთან და ევროპასთან. მიუხედავად იმისა, რომ პუტინი და სი ძინ პინი, ალბათ, არ თანხმდებიან იმაზე, თუ როგორ უნდა დასრულდეს ომი უკრაინაში, ისინი თანხმდებიან, რომ რუსეთის აშკარა დამარცხება ორივესათვის მიუღებელი სცენარია.
ჩინეთს ასევე ესმის, რომ უკრაინის ომს აქვს ფუნდამენტური შედეგები საერთაშორისო წესრიგზეც. ანუ იმ პროცესზე, რომლის გადახედვასაც ჰართლენდის მთავარი ძალა რუსეთი ბოლო 20 წელია ასე აქტიურად ცდილობს და რომელიც პეკინის სიტუაციური მოკავშირეა ამ მხრივ. ჩვენს მიერ განხილული თეორიების ჭრილში თუ შევაფასებთ პეკინის შესაძლებლობებს და ბოლო 20 წლის აქტივობებს საგარეო არენაზე, იგივე მეჰენის კრიტერიუმებით, დავინახავთ რომ იგი ცდილობს ახალ გლობალურ საზღვაო ძალად ჩამოყალიბებას, რომელსაც იგივე მეჰენის კლასიფიკაციით, რამდენიმე მიმართულებით უკვე ძალზედ დიდი გეოპოლიტიკური წარმატებები აქვს. ესენია:
პირველი პუნქტი მეჰენთან, რომელიც სახელმწიფოს გეოგრაფიული მდგომარეობას, მისი გახსნილობას ზღვებთან მიმართებაში, სხვა ქვეყნებთან საზღვაო კომუნიკაციების შესაძლებლობას, სახმელეთო საზღვრების სიგრძეს, სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი რეგიონების კონტროლის შესაძლებლობას და საკუთარი ფლოტით მოწინააღმდეგეზე მუქარის შესაძლებლობას გულისხმობს, პეკინის მიერ ბოლო ათწლეულების უმთავრესი საზრუნავი იყო და დღესაც აქტიურად ავითარებს.
ამ კონტექსტში ტაივანის პრობლემა ჩინეთის ყურადღების რეგიონში მიჯაჭვულობის უმთავრესი წყაროა, რომლის მოგვარების შემდგომაც პეკინს საშუალება ექნება მთლიანად გლობალურ პროცესებზე გადაერთოს.
შესაბამისად მოსკოვის ზეწოლა დასავლეთზე, ჰართლენდიდან რიმლენდზე, ანუ აღმოსავლეთ ევროპის მიმართულებით თანმხვედრი სასარგებლო პროცესი იყო. მაშინ როდესაც ვაშინგტონს ღიად აქვს დაფიქსირებული, რომ უახლოეს მომავალში მისი ძირითადი მეტოქე ჩინეთი იქნება ხოლო, აშშ-ს და მისი მოკავშირეების რესურსების დიდი ნაწილი აქეთ უნდა იყოს მიმართული, ხანგრძლივი ომი უკრაინაში, წარუმატებელიც კი, ჩინეთის ინტერესებში ჯდება.
თუ ომი დასავლური პირობებით დასრულდებოდა უკრაინის აშკარა გამარჯვებით, შეერთებული შტატები ომის შედეგებს განსაზღვრავდა, როგორც ტრიუმფს თავისი საერთაშორისო წესრიგისთვის, მისი წესებისთვის, ძალაუფლებისთვის და მისი დიპლომატიური გონისთვის. გეოპოლიტიკური თეორიების ჭრილში, ეს ატლანტიზმის მორიგი გამარჯვება იქნებოდა.
აღნიშნული დარტყმას მიაყენებს ჩინეთის მისწრაფებებს ახალი გლობალური წესრიგისკენ ჩინური (ან ჩინურ-რუსული) მახასიათებლებით. მაგრამ, პირიქით, თუ ომი გაგრძელდება და ეს პროცესი განაგრძობს წვლილი შეიტანოს ინფლაციასა და სასურსათო დაუცველობაში მთელს მსოფლიოში, ჩინეთს შეუძლია კონფლიქტი შეაფასოს, როგორც აშშ-ს ხელმძღვანელობით არსებული საერთაშორისო წესრიგის წარუმატებლობის მტკიცებულება, სადაც ოცდაათწლიანმა ამერიკულმა ჰეგემონიამ ჩიხამდე მიიყვანა სამყარო. ჩინეთს შეეძლება თავი წარმოაჩინოს, ამავდროულად ალტერნატიულ საერთაშორისო წესრიგში პასუხისმგებელ დაინტერესებულ მხარედ. უფრო პროზაულად რომ ვთქვათ, ჩინეთი ბედნიერია ომის გაგრძელებით იმდენად, რამდენადაც ის ინარჩუნებს აშშ-ს ყურადღებას და რესურსებს ევროპისკენ, ინდო-წყნარი ოკეანის ქვეყნიდან შორს.
ჩინეთის მესამე ინტერესი, რომელიც შეიძლება არ იყოს სრულად თავსებადი მის მეორე ინტერესთან, არის მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდეს უკრაინაში ომის შემდგომ პერიოდში. პეკინი დიდ წილად კმაყოფილია იმით, რომ რუსეთმა და დასავლეთმა თავი შეიძლება დაიქანცოს უკრაინაში და არ არის გამორიცხული სწორედ პეკინი წარმოგვიდგეს იმ ძალად რომელიც სამშვიდობო მოლაპარაკებებისა და ფორმატების მთავარი გარანტორი იქნება (ამის ნიშნები უკვე გვაქვს). ჩინეთს ომამდე ჰქონდა მზარდი ეკონომიკური ურთიერთობა უკრაინასთან და ის უდავოდ დიდ როლს შეასრულებს უკრაინის ომისშემდგომ რეკონსტრუქციაში. მიუხედავად იმისა, რომ კიევი ამტკიცებს, რომ ომში მისი მხარდამჭერები უნდა იყვნენ იმ შესაძლებლობების მთავარი ბენეფიციარები, რომლებიც მოჰყვება ქვეყნის აღორძინებას, უკრაინა საბოლოოდ შეიძლება მიმართოს პეკინს, რათა დაეხმაროს მისი უზარმაზარი რეკონსტრუქციის საჭიროებებში. სამშვიდობო გეგმა სი-მ ცოტა ხნის წინ შესთავაზა პუტინს მოსკოვში, თუმცა ცალმხრივი, ნიშანი იმისა, რომ ჩინეთს სურს იყოს როგორც შუამავალი, ასევე ეკონომიკური მოთამაშე უკრაინაში; მას სურს იყოს მაგიდასთან ისე, რომ როდესაც ომი დამთავრდება, იმოქმედოს თავისი ეკონომიკური ინტერესებიდან გამომდინარე. ჩინეთი გააკეთებს ყველაფერს, ახალი მშვიდობის მოსაპოვებლად. ყოველივეს ფონზე ნაკლებად სავარაუდო სცენარია, რომ ჩინეთი ღიად დაეხმაროს რუსეთს, თუმცა ამის ბოლომდე გამორიცხვა არ იქნებოდა სწორი.
აღნიშნულ რეალობაში ევროკავშირი როგორც დამოუკიდებელი მოთამაშე აშშ-თან სერიოზულ წინააღმდეგობებს აწყდება, როგორც უკრაინის მიმართ ერთიანობის შენარჩუნების თვალსაზრისით, ისე ჩინეთთან სამომავლო პოლიტიკის მხრივაც. მაგალითად, პარიზსა და ბერლინს დღემდე განსხვავებული პოზიციები აქვთ ჩინეთთან ინვესტიციების შესახებ ყოვლისმომცველი ხელშეკრულების გაფორმების კუთხით. გარდა ამისა, მიუხედავად უკრაინაში არსებული მძიმე სიტუაციისა, ევროკავშირი იძულებული გახდა, მნიშვნელოვანი შეზღუდვები დაეწესებინა ადგილობრივი მწარმოებლების დასაცავად უკრაინული სოფლის მეურნეობის პროდუქტების გავრცელებაზე. ომი ყველა დონეზე გადასულია გამოფიტვის სტრატეგიის რეჟიმში, სადაც არა მარტო კიევის მორალური და ფიზიკური მდგრადობა იცდება, არამედ აშშ-სა და დასავლეთის გამძლეობა და რესურსების მობილიზაციის უნარი და ნება. ევროკავშირი ყოველივეს გათვალისწინებით მაინც ვაშინგტონზე მიბმული გეოპოლიტიკური აქტორია და ის ერთიანობაში უნდა განვიხილოთ.
ამერიკაში მოსალოდნელი არჩევნების ფონზე, სადაც რესპუბლიკელების ნაწილი აშკარად კითხვის ქვეშ აყენებს უკრაინის მიმართ არსებული მოცულობით დახმარების აუცილებლობას როდესაც უმთავრეს საფრთხედ ჩინეთია გამოცხადებული, რუსეთის ინტერესი იქნება, მაქსიმალურად აიცილოს წელს გამანადგურებელი სამხედრო მარცხი უკრაინაში, რაც მას საშუალებას მისცემს დრო მოიგოს, დაელოდოს აშშ-ს არჩევნების გავლენას და პეკინთან ერთად სიტუაციური მოკავშირის როლში შეძლოს სახე შენარჩუნებული გამოვიდეს ამ ომიდან. აღნიშნული სიტუაცია უკრაინისა და დასავლეთისგან აუცილებლად მოითხოვს ერთიანობის შენარჩუნებას და უკრაინისთვის სამხედრო დახმარების მუდმივ რეჟიმში შენარჩუნებას.
ამ ყველაფრის ფონზე, უკრაინის დაგეგმილ კონტრ შეტევას დიდი მნიშვნელობა ექნება პირველ რიგში მორალური თვალსაზრისით და აუცილებელია, რომ ის გარდამტეხი თუ არა, მნიშვნელოვანი სამხედრო წარმატების მომცემი იყოს უკრაინისა და დასავლური კოალიციისთვის, რათა ამან შესაბამისი დადებითი გავლენა მოახდინოს ომის გლობალურ გეოსტრატეგიულ და გეოპოლიტიკურ განზომილებაზეც. იმდენად რამდენადაც, ჩიხში შესული რუსეთ-უკრაინის ომი ვერ გაგრძელდება დაუსრულებლად, ის ან გაიყინება, ან რაღაც სამშვიდობო შეთანხმებაზე/ფორმატებზე დაიწყება საუბარი, სადაც გლობალური მსოფლიო წესრიგის უმთავრესი აქტორები საკუთარი გავლენის გატარებას შეეცდებიან. ამიტომ სამხედრო კამპანიის მსვლელობას, შესაბამისად უკრაინის კრიზისის შემდგომ ახალ მშვიდობას, შორს მიმავალი შედეგები ექნება პლანეტარული მასშტაბით. რაც უფრო წარმატებული იქნება უკრაინა ბრძოლის ველზე, მით უფრო დიდი შანსი ექნება დასავლეთს და უკრაინას მისთვის სასურველ პირობებს დათანხმდეს პეკინი და მოსკოვი.
დასკვნა
დასავლეთმა თავის დროზე ერთხელ უკვე დიდი შეცდომა დაუშვა, როდესაც არა სათანადოდ შეაფასა რუსეთის ამბიციები, თანამედროვე სამყაროსათვის დრომოჭმულად გამოაცხადა გეოპოლიტიკურ ტერმინებში საერთაშორისო ურთიერთობების და სახელმწიფოთა ამბიციების განხილვა და დღეს ჩვენ ყველანი სწორედ ბოლო ათწლეულებში დაშვებული ამ შეცდომების ფასს ვიხდით. ამის პირველი მაგალითი საქართველო იყო 2008 წელს, როდესაც მოსკოვმა მისი კავკასიის ქედს სამხრეთით ყოფნა დაიბრუნა.
გეოპოლიტიკური ხედვები და თეორიები, შეიძლება არა ყოვლისმომცველად, მაგრამ მაინც მნიშვნელოვნად გვეხმარებიან თანამედროვე გლობალური პროცესების დანახვაში და გაანალიზებაში, განსაკუთრებით მაშინ როდესაც გლობალური აქტორების - ჩინეთის და რუსეთის საგარეო პოლიტიკური პათოსი კვლავინდებურად თავისი არსით გეოპოლიტიკურია, ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით. განსხვავებები მხოლოდ რეალიზაციის გზებსა და მიდგომებშია, რაც მეტწილად აქტორების სტრატეგიული კულტურითა და ისტორიული გამოცდილებით არის განპირობებული.
როგორც არ უნდა განვითარდეს მოვლენები, ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ საქართველო კვლავინდებურად სწორედ მისი გეოგრაფიული მდგომარეობის გამო, გეოპოლიტიკური ქარტეხილების მიჯნაზე იმყოფება და რეალობა მისგან რაციონალური და გონივრული საგარეო და საშინაო პოლიტიკის გატარებას მოითხოვს, რათა თბილისი ისტორიის არა სწორ მხარეს არ აღმოჩნდეს და რაც მთავარია არ დაზარალდეს ქვეყნის სასიცოცხლო ინტერესები.
გეოპოლიტიკა კი როგორც დარგი, კვლავინდებურად აქ არის, არსად წასულა და არც მომავალში აპირებს, ვინაიდან ის პოლიტიკური დისციპლინაა, რომლის მთავარ ინტერესს სახელმწიფოთა შორის ძალაუფლების განაწილება და მსოფლიო არენაზე ძალთა თანაფარდობა წარმოადგენს.
გამოყენებული წყაროები:
ფოტო: Murat Gocmen
