ქართულმა ოცნებამ“ განაცხადა, რომ შეიმუშავა კანონპროექტი, რომელიც პოლიტიკაზე არასათანადო გავლენის შემცირებას ისახავს მიზნად და ასევე განმარტა, რომ იგი არსებითად უკრაინაში 2021 წლის 23 სექტემბერს მიღებული კანონის ასლია.
ჩვენ გადავხედეთ უკრაინის აღნიშნულ კანონს და თქვენთვის მისი ძირითადი დებულებები შევაჯამეთ.
კანონის აუცილებლობის განმარტებას მისი ოფიციალური სახელწოდება გვაძლევს – „კანონი ეროვნული უსაფრთხოებისათვის იმ საფრთხეების აღმოფხვრის შესახებ, რომლებიც დაკავშირებულია საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი ეკონომიკური და პოლიტიკური წონის მქონე პირების (ოლიგარქების) გადაჭარბებულ ზეგავლენასთან.“
კანონის დეკლარირებული მიზანია „პოლიტიკოსების, მედიისა და მსხვილი ბიზნესის შერწყმით გამოწვეული ინტერესთა კონფლიქტის დაძლევა და პირადი კაპიტალის გაზრდის მიზნით პოლიტიკური ძალაუფლების გამოყენების არდაშვება.“
ამ კანონით, „ოლიგარქი“ არის პირი, რომელსაც საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი ეკონომიკური და პოლიტიკურ წონა გააჩნია და ამავდროულად:
კანონის თანახმად, პირი პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობს, თუ (ა) აღმასრულებელ, საკანონმდებლო ან სასამართლო ხელისუფლებაში, ასევე საკვანძო სამთავრობო უწყებებსა და სააგენტოებში იკავებს მაღალ, ხელმძღვანელის ან მისი მოადგილის თანამდებობას; (ბ) არის აღნიშნულ თანამდებობებზე მომუშავე პირთა ახლო ოჯახის წევრი; (გ) არის რომელიმე პოლიტიკური პარტიის მმართველი ორგანოს წევრი, ან (დ) აფინანსებს პოლიტიკურ პარტიებს/კამპანიებს ან პოლიტიკური მოთხოვნებით გამართულ ღონისძიებებს.
ბოლო დებულება მოიცავს ნებისმიერ შემოწირულობებს პირდაპირ პოლიტიკოსების ან მათი ოჯახის წევრებისათვის, პირადად, ანდა იურიდიული პირების გავლით, ნაღდი ფულით, ნატურით, ან მომსახურების გაწევით; მათთვის სივრცის ან საარჩევნო/პოლიტიკური კამპანიის მასალების უზრუნველყოფას, ტექნიკური საშუალებებით დახმარებას, რეკლამის დაფინანსებას.
ეს ნიშნავს მასმედიის საშუალებების დაარსებას, ფლობას ან კონტროლს და/ან დამფუძნებლის/მესაკუთრის ბენეფიციარად ყოფნას. საინტერესოა, რომ კანონი ეხება ისეთ პირებსაც, რომლებმაც მედია აქტივებზე კანონის ამოქმედებამდე თქვეს უარი, თუმცა აღნიშნული აქტივები გადასცეს მათთან „აფილირებულ პირს“ ან პირს, რომელსაც არ აქვს „უზადო საქმიანი რეპუტაცია“.
პირს უზადო საქმიანი რეპუტაცია აქვს, თუ იგი:
პირის ოლიგარქად გამოცხადების პასუხისმგებლობა ეკისრება უკრაინის ეროვნული უსაფრთხოებისა და თავდაცვის საბჭოს (NSDC), შემდეგი ინსტიტუტების წარდგინების საფუძველზე:
პრეზიდენტი აქვეყნებს NSDC-ს გადაწყვეტილებას, რომელიც იმავე დღეს შედის ძალაში. ოლიგარქად გამოცხადებულ პირს შეუძლია გადაწყვეტილება გაასაჩივროს და დამაზუსტებელი დოკუმენტები წარადგინოს .
უპირველეს ყოვლისა, ამ პირის, მისი აქტივების, კონტრაქტების, ბენეფიციარებისა და გასული სამი წლის განმავლობაში საარჩევნო ფონდებში ან პარტიებში გადარიცხული შემოწირულობების შესახებ არსებული ინფორმაცია შეაქვთ სპეციალურ რეესტრში.
მეორე მხრივ, ამ პირს ეკრძალება, (ა) პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, პოლიტიკური პარტიებისათვის ან ნებისმიერი ცალკეული საარჩევნო კანდიდატისათვის შემოწირულობების გაღება, (ბ) პრივატიზებული ქონების შესყიდვა; (გ) პოლიტიკური კამპანიების, აქციებისა და მსგავსი აქტივობების დაფინანსება.
ასევე, საჯარო თანამდებობის პირებთან ამ პირის, მისი ბენეფიციარის, ან წარმომადგენლის ნებისმიერი კომუნიკაცია, იქნება ეს პირადად, ტელეფონით თუ ონლაინ, უნდა გასაჯაროვდეს, მათ შორის შესაბამისი თარიღისა და კომუნიკაციის შინაარსის დართვით.
პირის ამოღება რეესტრიდან ხდება ეროვნული უსაფრთხოებისა და თავდაცვის საბჭოს გადაწყვეტილებით იმ შემთხვევაში, თუ დგინდება, რომ ეს პირი ოლიგარქად გამოცხადებისათვის საჭირო მინიმუმ ორ კრიტერიუმს მაინც აღარ აკმაყოფილებს.
კანონი ძალაშია შესული და პრეზიდენტმა ზელენსკიმ, 2022 წლის ივნისში, ოლიგარქების რეესტრის შესახებ დადგენილებასაც მოაწერა ხელი. NSDC-ის მდივანმა, ალექსანდრე დანილოვმა 2022 წლის ივლისში აღნიშნა, რომ, განსაზღვრების მიხედვით, კანონის პირველ კრიტერიუმს 86 პირი აკმაყოფილებდა, ხოლო ამ ადამიანების სტატუსის შესაბამისობა შემდეგ კრიტერიუმთან დამატებითი გამოძიების საგანი იყო. ეროვნული ანტიკორუფციული სააგენტოს მდივანი 2022 წლის ივნისში აცხადებდა, რომ უკრაინაში მიმდინარე ომის კონტექსტში, აღნიშნული რეესტრის შექმნა აღარაა მნიშვნელოვანი საკითხი.
კანონის მიღების შემდეგ, ომის დაწყებამდე, ოლიგარქად გამოცხადების რამდენიმე სავარაუდო კანდიდატმა, მათზე შესაბამისი ლეგალური კრიტერიუმის გავრცელების თავიდან ასაცილებლად, გარკვეული ნაბიჯების გადადგმა დაიწყო. მათგან აღსანიშნავია – ვადიმ ნოვიკოვი, რომელმაც საპარლამენტო მანდატი დათმო; რინატ ახმეტოვმა (აზოვსტალის მფლობელი) აქტივები სახელმწიფოს გადასცა; ხოლო იჰორ კოლომოისკიმ, ვიდრე ღალატის ბრალდებით უკრაინის მოქალაქეობას ჩამოართმევდნენ, საკუთარი მედია ჰოლდინგები დაშალა. მხოლოდ ყოფილი პრეზიდენტი პეტრო პოროშენკო, რომელზეც აშკარად აკმაყოფილებს რამდენიმე კრიტერიუმს, არ ემორჩილება აღნიშნულ კანონს. მის საქმეს ომამდე იძიებდნენ.