,
იტალიის გაზეთი „კორიერე დელა სერა“ (Corriere della Sera) 4 იანვრის ნომერში აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ვოლოდიმირ ზელენსკი ბომბებსა და ზურგში ბზარებს შორის: კიეველი ლიდერის ხუთი პრობლემა“ (ავტორი - პაოლო ვალენტინო).
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:
გასული წლის ბოლოს თავის გამოსვლაში უკრაინის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი მოსახლეობას დაპირდა, რომ 2024 წელს რუს დამპყრობლებს „უკრაინელთა რისხვა დაატყდება“, მტერი განადგურებული იქნება და ომიც დასრულდება. არ შეიძლება არ გამოვხატოთ აღფრთოვანება კიეველი ლიდერის შეუპოვრობითა და მამაცობით, რომელიც ვლადიმერ პუტინის წინააღმდეგ იბრძვის, თანაც ამას ამბობს რუსეთის არმიის მიერ კიევისა და სხვა ქალაქების მასირებული დაბომბვისა და ინტენსიური სარაკეტო შეტევის ფონზე. ვლადიმერ პუტინმაც, სხვათა შორის, თავის საახალწლო გამოსვლაში აღნიშნა, რომ მასაც სურს ომის დასრულება, თუმცა, რა თქმა უნდა, თავისი პირობებით. ამასთან, ვოლოდიმირ ზელენსკის ამჟამად ხუთი ძირითადი პრობლემა აქვს, რომელიც მან აუცილებლად უნდა მოაგვაროს.
ევროსაბჭოს დეკემბრის სამიტზე ვოლოდიმირ ზელენსკიმ მნიშვნელოვანი პოლიტიკური გამარჯვება მოიპოვა - დაიწყო მოლაპარაკება უკრაინის ევროკავშირში მიღებისათვის. მაგრამ სინამდვილეში უკრაინის გამარჯვება უნგრეთის პრემიერ-მინისტრის ვიქტორ ორბანის ნაბიჯმა დაჩრდილა, რომელმაც ვეტო დაადო კიევისათვის 50 მილიარდი ევროს გამოყოფას. რასაკვირველია, არსებობს გზები, თუ როგორ შეიძლება უნგრეთის ვეტოს გვერდი აუხვიო, მაგრამ ეს დიდ დროს მოითხოვს. ანალოგიური სიტუაციია შექმნილი აშშ-ის კონგრესშიც, რომლის მიერ (უფრო ზუსტად, რესპუბლიკელი კონგრესმენების ნეგატიური პოზიციების გამო) უკრაინისათვის 61 მილიარდი დოლარის გამოყოფა ვერ მოხერხდა. ვოლოდიმირ ზელენსკის შეშფოთება აშკარად ჩანს, როცა იგი დასავლეთს მოუწოდებს დახმარების გასაგრძელებლად. მით უმეტეს, რომ ჰორიზონტზე დონალდ ტრამპის ავბედითი აჩრდილი მოჩანს.
კიევის სიციოლოგიის საერთაშორისო ინსიტუტის მიერ ჩატარებული შერჩევითი გამოკითხვის თანახმად, უკრაინელთა მხოლოდ 54% დარწმუნებული იმაში, რომ ქვეყანა სწორი გზით მიდის. „ეს სიგნალია, - ამბობს ვლადიმერ პანიოტო, ისტიტუტის დირექტორი, - იმისა, რომ ომისაგან გამოწვეული დაღლილობა ფრონტიდან ზურგში გადმოდის და მოსახლეობაზეც გავლენას ახდენს. გარდა ამისა, ვოლოდიმირ ზელენსკის რეიტინგიც მცირდება: შარშან ომის დაწყების დროს მისი პოპულარობა 90%-ს აჭარბებდა, ახლა კი 60%-მდეა დაცემული.
მოსახლეობის მზარდი პესიმიზმი პირდაპირ არის გამოწვეული კონტრშეტევის ჩაშლით - უკრაინელებს იმედები გაუცრუვდათ და გული გაუტყდათ. მოწინააღმდეგე მხარეების მიერ ომი ერთმანეთის გამოფიტვისაკენ არის მიმართული. ამ მხრივ რუსეთს შედარებით უფრო „კარგი“ პოზიციები აქვს - ვლადიმერ პუტინი უყოყმანოდ ყრის ათასობით რუს ჯარისკაცს სისხლიან ხორცსაკეპში. კიევში ჩატარებული გამოკითხვა აჩვენებს, რომ უკრაინელებს ძველებურად სჯერათ თავიანთი არმიისა, მაგრამ ნაკლებად ენდობიან ვოლოდიმირ ზელენსკის როგორც უმაღლესი მთავარსარდლის უნარს, რომელიც ხშირად ერევა სტრატეგიულ არჩევანში და სამხედროების საქმიანობაში.
თანხმობა უკრაინის ხელისუფლებაში უკვე წარსულს ჩაბარდა. გასული წლის ნოემბერში საზოგადოებისთვის ცნობილი გახდა, რომ ვოლოდიმირ ზელენსკისა და გენერალ ვალერი ზალუჟნის შორის უთანხმოება გაჩნდა. უკრაინული მასმედიის ცნობით, კონფიდენციალურად ჩატარებული გამოკითხვის თანახმად, თუ ქვეყანაში საპრეზიდენტო არჩევნები გაიმართება, ორი „ზ“ (ზელენსკი და ზალუჟნი) ერთმანეთს დაუპირისპირდებიან. მართალია, არჩევნების ჩატარება ნაკლებსავარაუდოა, რადგან უკრაინა საომარ მდგომარეობაში იმყოფება, მაგრამ თვით ფაქტი ამ ორი ცნობილი ადამიანის კონფლიქტის თაობაზე მრავლისმეტყველია.
ვოლოდიმირ ზელენსკის კიდევ ერთი მძიმეწონიანი ოპონენტი ჰყავს - კიევის მერი ვიტალი კლიჩკო, ყოფილი მსოფლიოს ჩემპიონი კრივში, რომელმაც ამას წინათ ინტერვიუში განაცხადა, რომ ვოლოდიმირ ზელენსკი „დაშვებული შეცდომების ფასს მწარედ გადაიხდის“.
ვოლოდიმირ ზელენსკი თავისი რუსი სეხნიისა და კოლეგის - ვლადიმერ პუტინის ჯიუტობასა და გაძლიერებას უნდა შეეგუოს. კრემლის ბინადარი ისეთი ტახტშერყეული აღარ არის, როგორიც „ვაგნერელთა“ ამბოხების დროს იყო. ამჟამად რუსი დიქტატორი თავს ძველებურად მტკიცედ გრძნობს - მზარდი ეკონომიკით და ფრონტზე არსებული მეტ-ნაკლებად მომგებიანი სამხედრო სიტუაციით. მან უკვე გაგზავნა რუსი მამაკაცების მთელი თაობა სასაკლაოზე, მაგრამ მსხვერლის რაოდენობა მისთვის პრობლემას არ წარმოადგენს, რადგან დემოკრატია რუსეთში დათრგუნულია. როგორც ჩანს, ვლადიმერ პუტინს 2024 წლის მარტში დანიშნულ საპრეზიდენტო არჩევნებში ფორმალურად „მეფობის“ ვადას კიდევ ექვსი წლით გაგრძელებენ. კრემლელი დიქტატორის თქმით, მას ომის შეწყვეტა და მშვიდობის დამყარება სურს, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ, როცა დასავლეთი და უკრაინა რუსეთის მოთხოვნებს შეასრულებს.
ბრიტანული გაზეთის „გარდიანის“ (The Guardian) 20 ივნისის ნომერში დაბეჭდილია სტატია სათაურით „ქვეყნის შიგნიდან აფეთქება, კოლაფსი თუ გარდამავალი პერიოდი: როგორ შეიძლება ხელისუფლების შეცვლა ირანში“ (ავტორი - პატრის ვინტური). პუბლიკაციაში გაანალიზებულია ირანის ხელისუფლების სავარაუდო შეცვლის გზები და განხილულია ქვეყნის ხელმძღვანელთა სხვადასხვა კანდიდატები.
გთავაზობთ სტატიას მცირე შემოკლებით:
კანადაში „დიდი შვიდეულის“ სამიტის დროს განსაკუთრებით გამოიკვეთა უთანხმოება ირანში რეჟიმის ცვლილების საკითხის მიმართ. საფრანგეთის პრეზიდენტმა ემანუელ მაკრონმა „შვიდეულის“ წევრებს სიფრთხილისაკენ მოუწოდა, როცა საკითხი მთავრობის დამხობას ეხება: „ჩვენ აზრზე არ ვართ, რა მოჰყვება ამას და რა იქნება შემდეგ“. მან აღნიშნა, რომ ირანის მთავრობის სავარაუდო შექმნისათვის დრო არ აქვს და საერთოდ, თავიანთი მთავრობა ირანელებმა თვითონვე უნდა შექმნან. „ირანის რეჟიმის შეცვლა სამხედრო საშუალებებით დღეს ყველაზე დიდი შეცდომა იქნებოდა, რაც ქვეყანას ქაოსში ჩაძირავს. ვინმე თვლის, რომ 2003 წელს ერაყში სადამ ჰუსეინის რეჟიმის დამხობა კარგი იდეა იყო? ვინმე თვლის, რომ ის, რაც ლიბიაში გაკეთდა - მუამარ კადაფის დამხობა - კარგი იდეა იყო? რეჟიმის შეცვლა გეგმის გარეშე - სტრატეგიული შეცდომა იქნება“, - ხაზი გაუსვა ემანუელ მაკრონმა.
გერმანიის კანცლერმა ფრიდრიხ მერცმა კი, პირიქით, განაცხადა, რომ „ირანის რეჟიმი ტერორისტულია და კარგი იქნება, რომ ის ახლავე დაემხოს“. მართალია, კანცლერმა აღიარა, რომ რეჟიმის ცვლილებას ყოველთვის არ მოაქვს სასურველი შედეგები, მაგრამ არსებობს დადებითი პრეცედენტიც, მაგალითად, სირიაში, სადაც ბაშარ ასადის რეჟიმის კრახის შემდეგ ახალი ხელისუფლება ქვეყანაში სტაბილურობის დამყარებას ცდილობს. ამასთან, ფრიდრიხ მერცს არაფერი უთქვამს იმაზე, რომ სირიაში მთავრობის ცვლილებას წინ 9-წლიანი სამოქალაქო ომი უძღვოდა და რომ ხელისუფლების ამგვარ შეცვლას ძალიან ძნელი იქნება დემოკრატიული გადასვლა ვუწოდოთ.
ხშირად ხდება, როცა ავტორიტარული ხელისუფლების დამხობის შემდეგ არენაზე გამოდიან უპროგნოზო პოლიტიკური ძალები, ქვეყანაში არასტაბილური სიტუაცია ყალიბდება და უკონტროლო პროცესები იწყება. დიახ, თავის დროზე აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტს ჰქონდა გეგმები ერაყის ომისშემდგომი მოწყობის საკითხში (სადამ ჰუსეინის რეჟიმის დამხობის შემდეგ, „მომდევნო დღიასათვის“), მაგრამ საბოლოო ჯამში თვით აშშ-მაც კი ვერ აიცილა თავიდან დესტაბილიზაციური პროცესები.
ირანის შემთხვევა კი უფრო უარესია - ირანში მრავალი ეთნიკური ჯგუფი ცხოვრობს, ირანი თეოკრატიული სახელმწიფოა, ენერგეტიკული რესურსებით მდიდარი, რომლის შემოსავლების გადანაწილება კონფლიქტს გამოიწვევს. დასავლეთს ბოლო დროს ირანის რეჟიმის დამხობა საერთოდ დაგეგმილი არ ჰქონია. არ არის გამორიცხული, რომ ქვეყნის ბალკანიზაცია რეალურად მოხდეს. მართალია, ირანი ხელოვნურად შეკოწიწებულ სახელმწიფოს არ წარმოადგენს, ის საუკუნეების განმავლობაში არსებობდა ამჟამინდელ საზღვრებით, მაგრამ საყურადღებოა, რომ ქვეყნის ძირითადი მოსახლეობა - სპარსელები მხოლოდ 50%-ს შეადგენს, დანარჩენი კი სხვა ხალხებია: დაახლოებით 25% - აზერბაიჯანელები, უფრო ნაკლები - თურქები, ქურთები, ბელუჯები, არაბები, ასირიელები, სომხები, ებრაელები... ანუ როგორც კი ცენტრალური ხელისუფლება დაემხობა, თავს იჩენს სეპარატიზმი.
როგორც კი ეთნიკური სეპარატიზმის აფეთქება მოხდება, ბაქოს რეჟიმი აზერბაიჯანში და ბევრი ქურთული სამხედრო მოძრაობა თავის უფლებებს გამოაცხადებს რომელიმე ანკლავის სახით ირანის ტერიტორიაზე. ისრაელის გაზეთმა Jerusalem Post-მა ბენიამინ ნეთანიაჰუს მოუწოდა, რომ რადგან ირანის რეფორმირება შეუძლებელი იქნება, მაშინ უმჯობესია ქვეყნის ფედერალიზება მოხდესო.
ირანში ორგანიზებული ოპოზიცია არ არსებობს, პოლიტიკური პარტიები აკრძალულია, ყველა მეტ-ნაკლებად ცნობილი ოპოზიციონერი და რეჟიმის მოწინააღმდეგე საპყრობილეში - ზოგი უშუალოდ საკანში, ზოგიც - იშვიათად - შინაპატიმრობაში. ყოველგვარი დისიდენტობა და სხვაგვარად აზროვნება მკაცრად იდევნება.
ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის მაღალჩინოსნები განადგურდნენ, მაგრამ აიათოლების ხელისუფლებას მაინც აქვს თავდაცვის პოტენციალი. მათგან ყველაზე საშიშია უმაღლესი ლიდერი, აიათოლა ალი ჰამენეი. მისი ლიკვიდაცია შეიძლება ქუჩის საპროტესტო გამოსვლებით ან არმიის დახმარებით. შესაძლოა გუშაგთა კორპუსში მოიძებნონ საშუალო და უმცროსი დონის უკმაყოფილო ოფიცრები, რომლებიც რეჟიმით უკმაყოფილონ არიან და რომლებიც შეძლებენ გადატრიალების მოწყობას. ამით თავიდან აცილებული იქნება ახალი რევოლუცია და დამყარდება შედარებით ლიბერალური საერო ხელისუფლება.
ერთ-ერთი ადამიანი, რომელიც ირანის თეოკრატიული მთავრობის დამხობას ელოდება, რეზა ფეჰლევია - აწ გარდაცვლილი ირანის ბოლო შაჰის - მოჰამედ რეზა ფეჰლევის ვაჟი. იგი 1979 წლიდან დევნილობაში ცხოვრობს. სხვათა შორის, დღეს მონრქისტულ პერიოდს ბევრი ირანელი, განსაკუთრებით უფროსი თაობა, „ვარდისფერი სათვალით“ იხსენებს - სასმელ-საჭმელი იყო, ქალებს თავისუფლება ჰქონდათ, ქვეყანა ჩაკეტილი და იზოლირებული არ იყო და ა.შ. რეზა ფეჰლევი ამჟამად აშშ-ის ტელეარხებით გამოდის და აცხადებს, რომ აიათოლების რეჟიმი კრახის პირზეა და დასავლეთს საკუთარ თავს დემოკრატიისაკენ გადასვლის გარდამავალ ეპოქაში ქვეყნის ხელმძღვანელად სთავაზობს. „ირანელი ხალხი ხედავს, რომ მათი უმაღლესი ლიდერი მხდალია და ბუნკერში ვირთხასავით იმალება. მაღალჩინოსნები ირანიდან უკვე გარბიან. მე მაქვს ირანის სამომავლო მმართველობისა და მისი აღდგენის გეგმა“, - აცხადებს შაჰის ვაჟი.
მაგრამ არის ეჭვები, რომ მას არ ესმის ირანის საზოგადოების დღევანდელი ინტერესები, არ იცნობს ქვეყნის შიდა მდგომარეობას, რადგან ირანიდან მამამისის გაქცევის დროს, იგი მხოლოდ 17 წლისა იყო. ყველამ იცის, რომ რეზა ფეჰლევი ახლოს არის ისრაელის მთავრობასთან და ეს გარემოება მისთვის ერთგვარ ლაქას წარმოადგენს. ირანელებში ნეგატიურ ემოციებს იწვევს მისი საზეიმო [პროისრაელური] განცხადებები იმ დროს, როცა ისრაელი მშვიდობიან მოსახლეობას ბომბავს და ხოცავს.
ხმები გავრცელდა, რომ თითქოსდა საგანგებო მთავრობის ჩამოყალიბება იგეგმება და თითქოსდა ამ საკითხის ორგანიზატორები არიან ირანის ორი ყოფილი ლიდერი - ექს-პრეზიდენტი ჰასან რუჰანი (2013-2021 წლებში) და საგარეო საქმეთა ყოფილი მინისტრი ჯავად ზარიფი. მათ ტანდემს შეიძლება შეუერთდეს ალი ლარიჯანი - პარლამენტის ყოფილი სპიკერი.
ზოგიერთები თვლიან, რომ სამომავლო პოლიტიკურ ფიგურებდ შეიძლება დასახელდეს ამჟამად შინაპატიმრობაში მყოფი - 2011 წლიდან - მირ ჰუსეინ მოსავი (ირანის ექს-პრემიერ-მინისტრი 1981-1989 წლებში) და მისი ცოლი ზაჰრა რაჰნავარდი. ცოლ-ქმარი ისრაელის ლიდერს ბენიამინ ნეთანიაჰუს დამნაშავედ და აგრესორად თვლის, რომელიც „უხეშად არღვევს საერთაშორისო სამართლს“, მაგრამ იმავდროულად აკრიტიკებენ ირანის დღევანდელ ხელისუფლებას. საყურადღებო ფიგურას წარმოადგენს აგრეთვე თეირანის ემინის საპყრობილეში მყოფი მუსტაფა ტაჯზადე, ირანის შინაგან საქმეთა ექს-მინისტრი და პრეზიდენტ სეიდ მუჰამედ ჰათამის ადმინისტრაციის ყოფილი უფროსი (1997-2005 წლებში), რომელიც დაპატიმრებამდე ხშირად აკრიტიკებდა აიათოლა ალი ჰამენეის: „იგი თვალს ხუჭავს ქვეყნის კატასტროფულ მდგომარეობაზე“. ციხიდან გამოგზავნილ წერილში მუსტაფა ტაჯზადე წერს: „მე ვიცი, რომ ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის ნაწილი ისრაელის დაბომბვებს მხარს უჭერს იმ იმედით, რომ როგორმე კლერიკალური მმართველობა დაემხოს. მაგრამ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ასე მოხდება, ირანისაგან ნანგრევები დარჩება, გაბატონდება უკანონობა და ქაოსი, არ არის გამორიცხული ქვეყნის დაშლა-დანაწილებაც“.
ირანის მასწავლებელთა პროფკავშირული ასოციაციის საკოორდინაციო საბჭო ალტერნატიული ხელისუფლების კიდევ ერთ პოტენციურ წყაროს წარმოადგენს. მისი განცხადებით, „ჩვენ უარვყოფთ ყოველგვარ პოლიტიკას, რომელიც ომის გაჩაღებისაკენ არის მიმართული - ვინც არ უნდა ატარებდეს მას, ირანის მთავრობა იქნება ეს თუ ისრაელის მთავრობა. ომი სიკეთის მთესველი და მომავლის მშენებლობის საშუალება კი არ არის, არამედ უბედურების მომტანია“.
ომის წინააღმდეგ განცხადებები ემინის საპყრობილეში ჩამწყვდეული ქალი ტუსაღების მხრიდანაც ისმის: ნარგეს მოჰამადი, 2022 წლის ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი, დასავლეთსაც აკრიტიკებს და ირანის რეჟიმსაც: „ომი არავისთვის სასურველი არ არის. ომის გამჩაღებლებმა უნდა იცოდნენ, რომ მათ სინდისზე იქნება უამრავი ადამიანის სიკვდილი, ათასობით ირანელი მოქალაქის უსახლკაროდ დარჩენა... მე ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ დემოკრატია, ადამიანის უფლებები და თავისუფლება ომისა და ძალადობის გზით ვერ იქნება მიღწეული“.
მოკლედ, ირანულ საზოგადოებაში აზრთა სხვადასხვაობაა. საბოლოოდ, როცა რეპრესიული სტრუქტურები დასუსტდებიან, ქვეყნის სამომავლო არჩევანი თვითონ ირანელებზე იქნება დამოკიდებული. ვიმეორებთ: ბევრ ირანელს თავიანთი რეპრესიული რეჟიმი სძულს, მაგრამ ასევე სძულთ ისრაელიც და მას ქვეყნის ნგრევაში ადანაშაულებენ. ბევრ ირანელს თავისი მთავრობის მოქმედების მწარე გამოცდილება აქვს, მაგრამ მათ ასევე იციან, თუ რა გაუკეთა ღაზას მოსახლეობას ისრაელმა. ირანელებს არ სურთ, რომ თეირანიც იგივე დღეში აღმოჩნდეს.
