,
დედამიწას რომ პულსი ჰქონდეს, ეს ატლანტიკის მერიდიანული ბრუნვის ცირკულაცია (AMOC) იქნებოდა — ოკეანის დინებათა მორევი, რომლებსაც ტროპიკული სითბო ჩრდილოეთით, პოლარული წყლებისკენ მიაქვთ.
გასული საუკუნის განმავლობაში, ეს გლობალური გულისცემა შესუსტდა და მისი სიჩქარე ისე შემცირდა, როგორც არასოდეს ბოლო ათასწლეულში. სხვადასხვა ინდექსზე დაყრდნობით ჩატარებული ახალი კვლევა აძლიერებს მოსაზრებას, რომ მისი შესუსტება უბრალო მოვლენა არ არის და გარდაუვალია კრიტიკული გარდასვლის პერიოდი.
კვლევა ბერლინის თავისუფალი უნივერსიტეტის კლიმატის მეცნიერმა, ნიკლას ბოერსმა ჩაატარა და წარმოადგენს უახლეს მინიშნებას იმის შესახებ, რომ ატლანტიკის მერიდიანული ბრუნვის ცირკულაცია დიდ გარდამტეხ წერტილს უახლოვდება.
მისი კვლევა ჟურნალ Nature Climate Change-ში გამოქვეყნდა და ამტკიცებს, რომ AMOC-ის შედარებით სტაბილურად შენარჩუნება შესაძლებელია ორ სხვადასხვა მდგომარეობაში.
ერთ-ერთია ის მტკიცე ფორმა, რომელიც მთელი თანამედროვე ისტორიის მანძილზე არსებობს და დიდი ოდენობით თბილი წყალი ტროპიკებიდან ჩრდილოეთით მიაქვს; გზადაგზა ეს წყალი სულ უფრო მკვრივდება, რადგან იკლებს მისი ტემპერატურა და იზრდება მარილიანობა.
ეს პროცესი ოკეანისა და ატმოსფეროს მასშტაბით ადგილს უცვლის სითბურ ენერგიას, ამავე დროს, ერთმანეთში ურევს მინერალებსა და ორგანულ ნაერთებს, რომლებიც ოკეანის თავისუფლად მოძრავ წყლებს ანოყიერებენ.
მეორეა გაცილებით სუსტი სისტემა ნელა მოძრავი წყლით, რომელსაც საკვები ნივთიერებებით მდიდარი თბილი წყლის ატლანტის ოკეანის მასშტაბით გადასატანად დიდი დრო სჭირდება.
გასულ წლებში ატლანტიკის მერიდიანული ბრუნვის ცირკულაციის კვლევები იშვიათად ტარდებოდა, მაგრამ მაინც შეიმჩნეოდა იმის ნიშნები, რომ ეს უზარმაზარი კონვეიერის სარტყელი ისეთი აღარ იყო, როგორიც უნდა ყოფილიყო.
კლიმატური მოდელების კომპლექსურობიდან გამომდინარე, ამ აშკარა ცვლილების ზუსტი მიზეზი უცნობია, რაც აჩენს დებატებს ზუსტი პროგნოზებისა და შედეგების შესახებ. თუმცა, იზრდება მტკიცებულებები, რომელთა მიხედვითაც, ყინულების ჩქარი დნობის შედეგად გამოთავისუფლებული წყალი აგდებს მარილიანობას და ურევს ტემპერატურას, რაც მთლიან სისტემას ამუხრუჭებს.
ზოგიერთი მოდელის მიხედვით, AMOC შეიძლება შეეგუოს რამდენადმე შენელებას, შედარებით სტაბილური დარჩეს პოლუსების დნობის მიუხედავად და მცირე გასაჭირის შემდეგ, წარსულის დიდებაც კვლავ დაუბრუნდეს.
თუმცა, ასეთ სცენარს ყველა არ ეთანხმება. როგორც ბოერსი თავის კვლევაში წერს, კარგი მიზეზი გვაქვს ვიეჭვოთ, რომ დინებათა ქსელი არა მხოლოდ კოლაფსირდეს გაცილებით სუსტ და არასტაბილურ ფორმაში, არამედ უკვე ამის ზღვარზეა.
„კვლევის შედეგები მიუთითებს, რომ ამ შესუსტება შეიძლება დაკავშირებული იყოს გასულ საუკუნეში AMOC-ის სტაბილურობის თითქმის მთლიანად მოშლასთან, ამავე დროს, ატლანტიკის მერიდიანული ბრუნვის ცირკულაცია შეიძლება ახლოს იყოს სუსტი ცირკულაციის რეჟიმში გადასვლის კრიტიკულ წერტილთან“, — ამბობს ბოერსი.
ამ დინებათა დრამატული შემცირების შედეგები ჯერ ბოლომდე არ ვიცით. ზოგიერთი კვლევით, ამან შეიძლება პლანეტა გააციოს და პოტენციურად შეეწინააღმდეგოს გლობალურ დათბობას.
თუმცა, ვიდრე ზედმეტად აღფრთოვანდებით, ეს არც ისე კარგი შეიძლება იყოს, როგორც უცებ წარმოიდგინეთ. ატლანტიკის დინებებში ენერგიისა და საკვები ნივთიერებების გადანაწილებაში უზარმაზარ ცვლილებებს სიღრმისეული შედეგები მოჰყვება ევროპისა და ამერიკის ამინდის სისტემებსა და ეკოლოგიაზე, რასაც თან უნდა ახლდეს მასიური ეკონომიკური ეფექტები ყველაფერზე, სოფლის მეურნეობიდან დაწყებული, ტურიზმით დამთავრებული.
მაგალითად, იმან, რამაც შეიძლება ამაზონს მეტი ნალექი მოუტანოს, ევროპას შეიძლება პროდუქტიულობა დააკარგვინოს.
ბოერსი დარწმუნებულია, რომ მისი მოდელები ატლანტიკის მერიდიანული ბრუნვის ცირკულაციის კოლაფსის მოახლოებაზე მიუთითებს, მაგრამ გეოლოგიური მოვლენების ზუსტი დროის პროგნოზირება ადვილი არ არის. უცაბედ ცვლილებასაც კი შეიძლება წლები ან ათწლეულები დასჭირდეს.
ერთადერთ, რაც აშკარად ცხადია, ის არის, რამდენად სარისკოდ ახლოს მივყავართ ჩვენს ქმედებებს გარდაუვალ ცვლილებებთან.
„ერთადერთი გამოსავალია გამონაბოლქვის რაც შეიძლება შემცირება. ატმოსფეროში გამოყოფილი ყოველი გრამი ნახშირორჟანგი ზრდის უკიდურესად მაღალი ზემოქმედების მოვლენათა რისკს“, — ამბობს კვლევის ავტორი, ბერლინის თავისუფალი უნივერსიტეტის კლიმატის მეცნიერი ნიკლას ბოერსი.
კვლევა Nature Climate Change-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია The Guardian-ისა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
