,
იწყებს თუ არა ასრულებას იოჰან გალტუნგის ამერიკასთან დაკავშირებული წინასწარმეტყველება? მან იწინასწარმეტყველა ტიანმენის მოედანზე მომხდარი მოვლენები, საბჭოთა კავშირის დაშლა, 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტი.
„ამერიკის დასასრულის“ სხვადასხვა სცენარი არსებობს: ამერიკა განადგურდება ახალი მსოფლიო წარღვნის ან იელოუსტოუნის ნაციონალურ პარკში სუპერ ვულკანის ამოფრქვევით, ან ქვეყნის დაშლით და Pax Americana-ის გაქრობით. ჩვეულებრივ წინასწარმეტყველები თარიღის დაზუსტებისგან თავს იკავებენ. მაგრამ არსებობს ერთი პროგნოზი სადაც ზუსტად არის მოცემული თარიღი - 2020 წელი.
პროგნოზის ავტორი ლეგენდარული ფიგურა - ცნობილი ნორვეგიელი პროფესორი, სოციოლოგი იოჰან გალტუნგია (Johan Vincent Galtung), რომელსაც წელს 90 წელი შეუსრულდა. მისი სახელი ცნობილი გახდა 1959 წელს, როცა ოსლოში მშვიდობის პრობლემების კვლევითი ინსტიტუტი (Peace Research Institute Oslo, PRIO) დააარსა და 1970 წლამდე ინსტიტუტის დირექტორად რჩებოდა. 1964 წლიდან გამოსცემს მშვიდობის კვლევის ჟურნალს. 1969 წელს ოსლოს უნივერსიტეტში დააარსა მშვიდობისა და კონფლიქტების კვლევების კათედრა. სხვადასხვა დროს იყო გაეროს და მრავალრიცხოვანი არასამთავრობო ორგანიზაციების ექსპერტი და კონსულტანტი. მიწვეული ოყო კონსულტანტად 50-ზე მეტი კონფლიქტის რეგულირებისას. 1987 წელს მიიღო ე.წ. ნობელის პრემიის ალტერნატიული ჯილდო: Right Livelihood Award.
ი. გალტუნგი ახალი სამეცნიერო დისციპლინის - მშვიდობისა და კონფლიქტების პრობლემების კვლევის ფუძემდებლად ითვლება. განათლებით მათემატიკოსი თავის შრომებს მწყობრი, ლოგიკური თეორემების სახეს აძლევს. საერთაშორისო ურთიერთობების და კონფლიქტოლოგიის ნებისმიერი სპეციალისტი ეცნობა ნორვეგიელის შრომებს, ეს კი 100-ზე მეტი წიგნი და დაახლოებით ათასი სამეცნერო სტატიაა. მისი შრომები ბევრ ენაზეა ნათარგმნი.
XX საუკუნის 70-იანი წლებიდან გალტუნგი ბევრს მოგზაურობდა, კითხულობდა ლექციებს უნივერსიტეტებში. ცნობილი გახდა დიდი პოლიტიკური ცვლილებების წინასწარმეტყველებით, მაგალითად ძალიან ზუსტად განსაზღვრა ჩინეთში 1989 წლის ტიანმენის მოედნის ცნობილი მოვლენები. მას კიდევ უფრო გაუთქვა სახელი, საბჭოთა კავშირის გარდაუვალი დაშლის და ზუსტი თარიღის პორგნოზირებამ. 1980 წელს ნორვეგიელი მონაწილეობდა მოსკოვში მიმდინარე სამეცნიერო კონფერენციაში და ყველა გააოცა განცხადებით, რომ 10 წლის შემდეგ დაინგრეოდა ბერლინის კედელი და ამის შემდეგ დაიშლებოდა საბჭოთა კავშირიც. გალტუნგმა საბჭოთ სისტემის ხუთი ძირითადი დაპირისპირება განსაზღვრა: 1) დაპირისპირება სსრკ-სა და სოციალისტურ ბანაკში შემავალ მოკავშირეეებს შორის, რომლებიც მოსკოვისგან დამოუკიდებლობას მოპოვებას ცდილობენ; 2) დაპირისპირება რუსეთის ფედერაციასა და მეტი ავტონომიის მსურველ დანარჩენ რესპუბლიკებს შორის. 3) დაპირისპირება ქალაქსა და სოფელს შორის; 4) დაპირისპირება პარტიულ ელიტასა (ნორვეგიელი მას „სოციალისტურ ბურჟუაზიას“ უწოდებდა) და დანარჩენი მოსახლეობის დიდ ნაწილს შორის. 5) დაპირისპირება ფულად და სასაქონლო მასას შორის (მოსახლეობას ქონდა ფული, მაგრამ არ იყო საკმარისი საქონელი). 6) დაპირისპირება აშშ-სა და აზიის ქვეყნებს შორის,სადაც ანტიამერიკული ალიანსი ყალიბდება.
მოსკოვში მაშინ ამ წინასწარმეტყველებას ყურადღება არ მიაქციეს. დასავლეთი კი ყურადღებით მოეკიდა და გალტუნგს ნორვეგიელ ნოსტრადამუსს უწოდებდა
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ გალტუნგის სამეცნიერო ინტერესს მისი სამშობლო და აშშ წარმოადგენდა. გალტუნგი ამერიკას, როგორც ჩვეულებრივ სახემწიფოს კი არა, როგორც იმპერიას - Pax Americana განიხილავდა. საკმაოდ ზუსტად განსაზღვრა ნიუ-იორკის 11 სექტემბრის ტერაქტი, 2000-იანების დასაწყისში გალტუნგმა განაცხადა, რომ ამერიკა დაეცემა, დაიღუპება როგორც იმპერია. Pax Americana დაცემა 2020 წლიდან დაიწყება, ხოლო 2025 წლისთვის ის სრულად დაკარგავს ზესახელმწიფოს სტატუსს. ნორვეგიელი ამტკიცებს, რომ საერთაშორისო ავტორიტეტის დაკარგას, ქვეყანაში ფაშისტური განწყობების ზრდა მოყვება.
თავისი შეხედულებები ამ საკითხთან დაკავშირებით გალტუნგმა 2004 წელს სტატიაში On the Coming Decline and Fall of the US Empire გამოთქვა. მან ამერიკული საზოგადოების 14 ძირითადი პრობლემა გამოყო: 1. დაპირისპირება ეკონომიკურ ზრდასა და მატერიალური კეთილდღეობის განაწილებას შორის (ნაციონალური სიმდიდრის კონცენტრაცია ადამიანების ვიწრო წრეში); 2) დაპირისპირება ეკონომიკის ფინანსურ და რეალურ სექტორებს შორის (რეალური სექტორის ჩაგვრა ფინანსური ოლიგარქების მიერ); 3) ეკონომიკური დაპირისპება აშშ-სა და სხვა ქვეყნებს შორის; 4) დაპირისპირება აშშ-ს სახელმწიფოებრივ ტერორიზმსა და ჩაგრული ხალხების საპასუხო ტერორიზმს შორის; 5) კულტურული დაპირისპირება აშშ-სა და მის მოკავშირეებს შორის (ევროპას და სხვა ქვეყნებს უბრალოდ თავს ახვევენ ამერიკის პლებეურ მასოვბრივ კულტურას); 6) დაპირისპირება აშშ-სა და აზიის ქვეყნებს შორის,სადაც ანტიამერიკული ალიანსი ყალიბდება.
.jpg)
გალტუნგი აგრძელებდა მუშაობას პროგნოზებზე და როცა ჯორჯ-ბუში-უმცროსის პრეზიდენტობისას ამერიკამ ერაყში ომი დაიწყო, გალტუნგმა ამას უგუნური ომი დაარქვა და საკუთარ პროგნოზებში შესწორება შეიტანა. უმცროსი ბუშის „პირადი ძალისხმევით“ ამერიკის საბოლოო კრახი 2025 წელს კი არა 2020 წელს დაიწყება - განაცხადა ნორვეგიელმა.
როცა 2016 წელს თეთრ სახლში დონალდ ტრამპი მოვიდა, იოჰან გალტუნგმა განაცხადა, რომ ახალი პრეზიდენტი კი არ გადაწევს, არამედ კიდევ უფრო დააჩქარებს Pax Americana კრახს. ამიტომ დასასრულის თარიღი კვლევ 2020 რჩება. ამერიკაში გალტუნგი არაერთხელ გამხდარა კრიტიკის ობიექტი, ამერიკისადმი დამოკიდებულების გამო მას „ფარულ კომუნისტსაც“ ეძახდნენ. ამერიკის ხელისუფლებაში მომუშავე ოფიციალურ ექსპერტებს ისიც აღელვებდათ, რომ გალტუნგი არც თუ კარგად მოიხსენიებდა ცნობილ საბჭოთა დისიდენტებს - ანდრეი სახაროვს და ალექსანდრე სოლჟენიცინს, რომლებიც მისი აზრით, თავისი დიდი როლი ითამაშეს საბჭოთა კავშირის დაშლაში. ახლა ასეთ დისიდენტად დონალდ ტრამპი გამოდის.
დღეს, გალტუნგის ამერიკასთან დაკავშირებული პროგნოზებისადმი ინტერესი ამერიკაშიც გაიზარდა- დადგა 2020 წელი, ამერიკაში დაიწყო უმწვავესი „ვირუსულ-ეკონომიკური“ კრიზისი, რომელმაც შეიძლება ძალიან დაასუსტოს ამერიკის პოზიცია მსოფლიოში. ნორვეგიელი თავის პროგნოზს არ უარყოფს. არსებული კრიზისი, მისი აზრით წლის ბოლომდე ამერიკის კრახს გარდაუვალს ხდის.
აღსანიშნავია, რომ იოჰან გალტუნგი 2013 წელს საქმიანი ვიზიტით საქართველოს სტუმრობდა.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
