,
როდესაც ამარნასა და თავის სახელოსნოს ტოვებდა, მოქანდაკე თუტმოსს ალბათ სურდა რაღაც ძალიან მტკივნეული დაევიწყებინდა და იქვე დაეტოვებინა. იქნებ ისტორია რომელიც მის გულში ამოიკვეთა? გაურკვეველი მიზეზისდა გამო, თუტმოსმა გადაწყვიტა მის მიერ შექმნილი შედევრი თან არ წაეღო და მიტოვებულ ქალაქში დაეტოვებინა. მსოფლიოში ულამაზესი ქალის ბიუსტიც კი ხის მერხზე დატოვა… დედოფალ ნეფერტიტის ბიუსტი 1912 წელს გერმანელმა არქეოლოგმა ლუდვიგ ბორჰარდტმა აღმოაჩინა.
ახეტატონის რამდენიმე ნაწილის გათხრს შემდეგ, არქეოლოგებმა სახელოსნოს მიაკვლიეს. ბორჰარდტის გადმოცემით, ნეფერტიტის ცნობილი ბიუსტი ხის მერხზე წლების, შესაძლებელია საუკუნეების განმავლობაშიც კი იდგა, ვიდრე სიძველისაგან მერხიც არ ჩაინგრა. სწორედ ამ დროს დაზიანდა ბიუსტის ზოგიერთი დეტალი; ასეც დარჩა ულამაზესი ბიუსტი, ქვიშაში ჩაფლული და ყველასაგან დაფარული 1912 წლის 6 დეკემბრამდე.
როდესაც არქეოლოგიური ჯგუფის წევრებმა, საოცარი სილამაზის ქალის ბიუსტი დაინახეს, ყველამ გაანალიზა, რომ ერთ-ერთი ულამაზესი ძველ ეგვიპტური არტეფაქტი აღმოაჩინეს. რა თქმა უნდა ყველას სურდა ბიუსტი გერმანიაში წაეღოთ, რაც საკმოდ რთული იქნებოდა. 20 საუკუნის დასაწყისში, ეგვიპტესა და სხვა ქვეყანას შორის, რომლის წარმომადგენელიც აწარმოებდა არქეოლოგიურ სამუშაოებს ეგვიპტეში, არტეფაქტების გაყოფა კარგად ნაცადი და დამკვიდრებული ხერხი იყო. თუმცა ასეთ მარგალიტს, არც ერთი საბჭო ქვეყნის გარეთ არ გაატანდა ექსპედიციის წევრებს. სწორედ ამიტომ, ბორჰარდტმა ნამდვილი ქანდაკება დამალა და ინსპექციის წარმომადგენლებს, დედოფლის ნაკლებად „ლამაზი“ ქანდაკება წარუდგინა, რომლის გერმანიაში წაღებაზეც, მარტივად მიიღო თანხმობა. თუტმოსი ნეფერტიტის ბიუსტის სილამაზემ, მისი შემქმნელიც კი დაჩრდილა. ვინ იყო თუტმოსი??? მისი სრული ტიტულია „მეფის რჩეული და სამუშაოების ოსტატი, მოქანდაკე თუტმოსი“. მის ხელს ეკუთვნის ამარნას პერიოდის ულამაზესი და გამორჩეული ნამუშევრები.
თუტმოსის შემოქმედება სრულიად გამორჩეულია სხვა ეგვიპტელი მოქანდაკეებისაგან, სტილი განსხვავებული და უნიკალურია, ისეთი რაც ეგვიპტეს მანამდე არასოდეს ენახა. თუტმოსი სამეფო კარზე მიღებული და დაფასებული მოქანდაკეა.სახელოსნო, სადაც ნამდვილი შედევრები იქმნებოდა, ამარნას სამხრეთ ნაწილში მდებარეობდა. სამწუხაროდ ისტორიამ მხოლოდ რამდენიმე მათგანის სახელი შემოგვინახა, მაგალითად: ბაკი, მენის ვაჟი; თუთი, დედოფალ ტიიას მოქანდაკე და ა.შ.
ახეტატონის მიტოვებისას, თუტმოსმა თან წაიღო ყველაფერი რაც მისთვის მნიშვნელოვანი იყო. ამას ადასტურებს სახელოსნოსთან ახლოს მდებარე მისი სახლის გათხრები. თუმცა რატომღაც გადაწყვიტა, რომ მის მიერ შექმნილი ნამდვილი საოცარებები, ბედის ანაბარად მიეტოვებინა. ალბათ მოქანდაკე ხვდებოდა, რომ ძველი რელიგიის აღდგენასთან ერთად, ამარნას ხელოვნების სტილიც დასამარდებოდა, ქანდაკებებსა და ბიუსტებს გაანადგურებდნენ. მის მიერ შექმნილი ქანდაკებები არ იყო იდალიზებული, პირიქით პორტრეტული სახისაა და პროტოტიპსაა მიმსგავსებული. ნეფერტიტის ბიუსტთან ერთად, არქეოლოგებმა სახელოსნოში აღმოაჩინეს 22 სხვდასხვა ნიღაბი და დაუმთავრებელი ბიუსტები. ზოგიერთი მათგანის იდენტიფიცირება მოხერხდა, მაგ: ეხნატონი, ტიია, ეი, კიია, ამენჰოტეპ III, ეხნატონის ქალიშვილები და ა.შ. არქეოლოგები ყურადღებას ამახვილებენ ერთ მნიშვნელოვან ფატქზე. დედოფალ ნეფერტიტის ქანდაკებებსა და ბიუსტებზე, უშუალოდ თუტმოსი მუშაობდა და არა მისი მოსწავლე ან ერთ-ერთი ხელოსანი.
თუტმოსმა ნეფერტიტის ბიუსტი და ქანდაკება, დედოფლის ცხოვრების რამოდენიმე ეტაპზე შექმნა. თუ გავყვებით ქანდაკებების ხაზს, დავინახავთ ულამაზეს დედოფალს, რომლის სახეც და სხეულიც წლებთან ერთად იცვლება, უჩნდება ნაოჭები, ტანზეც აშკარად დასტყობია ასაკი და რამდენიმე მშობიარობა… აშკარაა რომ პორტრეტულ ქანდაკებაზე მუშაობა უშუალოდ ნატურის მიხევით ხდებოდა. მეცნიერთა უმრავლესობის მტკიცებით, მოქანდაკე უზომოდ იყო შეყვარებული ულამაზეს დედოფალზე… ძველ ეგვიპტელებს, სურდათ ყველას დაემახსოვრებინათ ლამაზები, ახალგაზრდები, სრულყოფილები. ნეფერტიტის ქანდაკებებზე კი ჩვენ ვხედავთ თავდაჯერებულ ქალს, რომელიც ხელოვანს აძლევს საშუალებას გამოსახოს მისი ნამდვილი სახე, რაც პირდაპირ მიუთითებს მისსა და მოქანდაკის განსაკუთრებულ ურთიერთობაზე.
2013 წელს ფრანგულმა ექსპედიციამ განაცხადა, რომ თუტმოსის სამარხი ნაპოვნია. 1996 წელს საქარას ნეკროპოლისში აღმოაჩინეს გალერეის ტიპის სამარხი, სადაც მუმიფიცირებული ცხოველები იპოვეს, შემდეგი გათხრებისას კი მცირე სამარხსაც მიაკვლიეს. აკლდამაში მამაკაცისა და ქალის ნეშტები აღმოჩნდა. სამარხი ამარნას პერიოდით თარიღდება და მუმიებიც მოქანდაკე თუტმოსსა და მის მეუღლეს მიაკუთვნეს. სამარხის რელიეფები, როგორც წარწერებიდან ირკვევა უშუალოდ თუტმოსის მიერაა შესრულები. გასაოცარია, როდესაც ადამიანი საკუთარ თავს ხატავ, თანაც მვდარს!!! აქ წარმოდგენილნი არიან თუტმოსის ოჯახის წევრები, აღმოჩნდა ასევე სხვადასხვა არტეფაქტები უშუალოდ ახეტატონიდან.თუტმოსის სახელოსნოში აღმოჩენილი 50მდე სკულპტურა დღემდე ძველ ეგვიპტური ხელოვნების შედევრებადაა აღიარებული და კაიროს, ბერლინის, ნიუ იორკის მუზეუმის კოლექციების სიამაყეა. ამავდროულად, მკვლევარები კვლავ ცდილობენ ამოხსნან მოქანდაკის ცხოვრების, შემოქმედებისა და მიტოვებული ქალაქის საიდუმლოებები.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
