,
ნატოს (NATO) ბიუჯეტში თითოეული წევრი ქვეყანა გარკვეულწილად საკუთარი ქვეყნის ეკონომიკური შესაძლებლობების მიხედვით იხდის. ბიუჯეტის დაფინანსების ორი ძირითადი ასპექტი არსებობს:
საერთო ბიუჯეტი (Common Fund):
ეს არის ნატოს ადმინისტრაციული და სამხედრო ოპერაციების მხარდამჭერი საერთო ბიუჯეტი, რომელიც წილობრივად ნაწილდება წევრი ქვეყნების მიერ. წილი განისაზღვრება თითოეული ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის (GDP) მიხედვით.
თავდაცვის ბიუჯეტი (Defense Spending):
ეს არის ის თანხა, რომელსაც წევრი ქვეყნები საკუთარი თავდაცვისთვის გამოყოფენ და ნატოს მოთხოვნის მიხედვით, უნდა შეადგენდეს GDP-ის მინიმუმ 2%-ს. ეს თანხა პირდაპირ არ შედის ნატოს ბიუჯეტში, მაგრამ შეერთებული შტატები და სხვა ძლიერი სამხედრო ძალის მქონე ქვეყნები ხშირად ითხოვენ ამ კრიტერიუმის შესრულებას.
2023 წლის მონაცემებით, თავდაცვის ხარჯების მიხედვით ქვეყნების წვლილი ასე ნაწილდება:
ამერიკის შეერთებული შტატები: $860 მილიარდი (დაახლოებით 68% ნატოს საერთო თავდაცვის ხარჯებისა)
გერმანია: $68 მილიარდი
გაერთიანებული სამეფო: $65.7 მილიარდი
საფრანგეთი: $56.6 მილიარდი
იტალია: $31.6 მილიარდი
პოლონეთი: $29 მილიარდი
კანადა: $28.9 მილიარდი
ესპანეთი: $19.2 მილიარდი
ნიდერლანდები: $16.7 მილიარდი
თურქეთი: $15.8 მილიარდი
ნორვეგია: $8.8 მილიარდი
რუმინეთი: $8.5 მილიარდი
ფინეთი: $7.3 მილიარდი
საბერძნეთი: $7.1 მილიარდი
ბელგია: $7 მილიარდი
დანია: $6.8 მილიარდი
უნგრეთი: $5 მილიარდი
ჩეხეთი: $5 მილიარდი
პორტუგალია: $4 მილიარდი
სხვა: $12.4 მილიარდი
ამავე დროს, თავდაცვის ხარჯებში ზოგიერთი ქვეყანა ჯერ კიდევ ვერ აღწევს 2%-იან მოთხოვნას. ეს მუდმივად განიხილება ნატოს შიდა შეხვედრებზე, განსაკუთრებით აშშ-ის მხრიდან, რომელიც ევროპული ქვეყნებისგან უფრო აქტიურ მხარდაჭერას მოითხოვს.
ნატოს ბიუჯეტი მსოფლიოს უსაფრთხოების ერთ-ერთი მთავარი საყრდენია. თუმცა, მისი სამართლიანი დაფინანსება დიდი ხანია კამათის საგანია. ევროპული ქვეყნები ხშირად ვერ აკმაყოფილებენ ნატოს მოთხოვნას მშპ-ს 2%-ის სამხედრო ხარჯებისთვის გამოყოფაზე, რაც განსაკუთრებით აშკარაა აშშ-ის მიერ ბიუჯეტის უმეტესი ნაწილის დაფინანსების ფონზე.
ქვემოთ განვიხილავთ თითოეული ევროპული ქვეყნის ხარჯებს, 2%-ისა და 5%-იანი მოთხოვნის შესაბამისობას, და ანალიზს, თუ რა მოხდება, თუ აშშ შეწყვეტს ნატოს დაფინანსებას.
| ქვეყანა | მშპ (2023, მილიარდი $) | ამჟამინდელი ხარჯები ($ მილიარდი) | 2%-იანი ხარჯი ($ მილიარდი) | დამატებითი თანხა ($ მილიარდი) | 5%-იანი ხარჯი ($ მილიარდი) | დამატებითი თანხა 5%-მდე ($ მილიარდი) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| გერმანია | $4,400 | $68 | $88 | $20 | $220 | $152 |
| საფრანგეთი | $3,100 | $56.6 | $62 | $5.4 | $155 | $98.4 |
| გაერთიანებული სამეფო | $3,200 | $65.7 | $64 | - | $160 | $94.3 |
| იტალია | $2,000 | $31.6 | $40 | $8.4 | $100 | $68.4 |
| ესპანეთი | $1,900 | $19.2 | $38 | $18.8 | $95 | $75.8 |
| ნიდერლანდები | $1,000 | $16.7 | $20 | $3.3 | $50 | $33.3 |
| პოლონეთი | $850 | $29 | $17 | - | $42.5 | $13.5 |
| თურქეთი | $950 | $15.8 | $19 | $3.2 | $47.5 | $31.7 |
| ნორვეგია | $500 | $8.8 | $10 | $1.2 | $25 | $16.2 |
| ბელგია | $670 | $7 | $13 | $6 | $33.5 | $26.5 |
| დანია | $410 | $6.8 | $8.2 | $1.4 | $20.5 | $13.7 |
| რუმინეთი | $350 | $8.5 | $7 | - | $17.5 | $9 |
| საბერძნეთი | $250 | $7.1 | $5 | - | $12.5 | $5.4 |
რატომ არ/ვერ ასრულებენ ევროპული ქვეყნები 2%-იან მოთხოვნას?
ევროპის ბევრ ქვეყანაში თავდაცვის ხარჯები კონკურენციას უწევს სხვა მნიშვნელოვან სფეროებს, როგორიცაა:
ბევრ ევროპულ სახელმწიფოს (მაგ., გერმანია, ბელგია, დანია) აქვს ისტორიული ტრადიცია სამხედრო ხარჯების მინიმიზაციისა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ გერმანიამ „მშვიდობის პოლიტიკა“ აირჩია, რის გამოც თავდაცვის ხარჯების ზრდა არაპოპულარული გახდა.
ევროპის ქვეყნებს აქვთ დამოკიდებულება, რომ ნატოს საერთო უსაფრთხოების ყველაზე დიდი გარანტია აშშ-ია. აშშ უზრუნველყოფს ნატოს ბიუჯეტის უდიდეს ნაწილს (~68%), რაც ამცირებს ევროპულ ქვეყნების პასუხისმგებლობის განცდას.
ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში, განსაკუთრებით დასავლეთ ევროპაში, მოსახლეობის ნაწილი სკეპტიკურად არის განწყობილი ნატოს მიმართ და ვერ ხედავს მის როლს თანამედროვე უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. ამავდროულად, რუსეთის ან ჩინეთის საფრთხე ნაკლებად აღიქმება როგორც პირდაპირი, რაც კიდევ უფრო ამცირებს თავდაცვით ხარჯებზე აქცენტს.
ევროპაში 2008 წლის ფინანსურმა კრიზისმა, პანდემიამ და უკრაინის ომის გამო გამოწვეულმა ენერგეტიკულმა კრიზისმა ფინანსური სირთულეები გამოიწვია. შედეგად, ბევრმა ქვეყანამ ვერ მოახერხა თავდაცვის ბიუჯეტის გაზრდა.
ევროპული ქვეყნების ნაწილს მიაჩნია, რომ ნატოს შიგნით თანხები არაეფექტურად იხარჯება. მათ უნდათ მეტი გამჭვირვალობა და ოპტიმიზაცია, სანამ თავდაცვის ხარჯებს გაზრდიან.
ევროპის ზოგიერთ ქვეყანას, განსაკუთრებით დასავლეთ ევროპაში (მაგ., ესპანეთი, იტალია), უსაფრთხოების მთავარი საფრთხე სამხრეთით (მიგრაცია და არასტაბილურობა) ესახება, ხოლო აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები (მაგ., პოლონეთი, ბალტიისპირეთი) უფრო კონცენტრირებული არიან რუსეთის საფრთხეზე.
ეს განსხვავებული ხედვები ართულებს ნატოს საერთო მიზნების შესრულებას.
ევროპული ქვეყნები ხშირად ფიქრობენ, რომ თავდაცვაზე დიდი თანხების დახარჯვა მათი რესურსების არარაციონალური გამოყენება შეიძლება იყოს, რადგან ბევრი მათგანი ეყრდნობა აშშ-ს სამხედრო მხარდაჭერას. თუმცა, უკრაინის ომმა და რუსეთის აგრესიამ ამ მიდგომების გადახედვის საჭიროება დააყენა. უკვე ჩანს, რომ ზოგიერთი ქვეყანა (მაგ., პოლონეთი, ლატვია, ესტონეთი) ზრდის ხარჯებს და ასრულებს 2%-იან მოთხოვნას.
გერმანია უდიდესი ფინანსური ტვირთის ქვეშ მოექცევა, თუ 5%-იან მოთხოვნას დააკმაყოფილებს: მისი ხარჯები $152 მილიარდით გაიზრდება.
ესპანეთი და საფრანგეთი მნიშვნელოვან ზრდას განიცდიან, რადგან მათი თავდაცვის ბიუჯეტი მინიმუმ 2.5-ჯერ გაიზრდება.
შედარებით მცირე ქვეყნებისთვის, როგორიცაა საბერძნეთი და ნორვეგია, 5%-იანი მოთხოვნა ასევე დიდ ხარჯებს მოიცავს, თუმცა მათი ეკონომიკებიდან გამომდინარე, ეს საერთო სურათზე შედარებით ნაკლებად ზემოქმედებს.
პოლონეთი და საბერძნეთი უკვე ხარჯავენ მშპ-ს მაღალი პროცენტს თავდაცვაზე, მაგრამ 5%-იანი ზღვარი მათთვისაც მნიშვნელოვან ფინანსურ ზრდას ნიშნავს.
ნატოს ბიუჯეტის მკვეთრი შემცირება: აშშ ნატოს დაფინანსების 68%-ს უზრუნველყოფს. მისი წვლილის გარეშე ბიუჯეტი მკვეთრად შემცირდება და ნატო დაკარგავს ყველაზე მნიშვნელოვან რესურსებს.
ევროპული ქვეყნების გადატვირთვა: ევროპულ ქვეყნებს მოუწევთ ბიუჯეტის მთლიანად დაფინანსება, რაც მოითხოვს მათი ხარჯების მინიმუმ გაორმაგებას. მაგალითად:
გერმანიას დამატებით $152 მილიარდის გადახდა მოუწევს 5%-იანი მოთხოვნის შესასრულებლად.
ესპანეთის ბიუჯეტი $75.8 მილიარდით უნდა გაიზარდოს.
საერთაშორისო უსაფრთხოების სისტემის დასუსტება: ნატოს ფინანსური გაჭირვება მისი ოპერაციების, გეგმების და ახალი ტექნოლოგიების განვითარებას ხელს შეუშლის, რაც დიდ რისკებს შეუქმნის საერთაშორისო უსაფრთხოებას.
ევროპის სამხედრო სუვერენიტეტი: აშშ-ის გარეშე, ევროპას მოუწევს საკუთარი სამხედრო ძალების გაძლიერება, რაც ახალ სამხედრო ალიანსებს ან დამოუკიდებელ სტრუქტურებს წარმოშობს.
რუსეთის და ჩინეთის გაძლიერება: ნატოს დასუსტება პირდაპირ უპირატესობას მისცემს რუსეთს და ჩინეთს, რომლებიც შეიძლება გააქტიურდნენ ევროპის გეოპოლიტიკურ არეალში.
ნატოს ბიუჯეტის დაბალანსებული და სამართლიანი დაფინანსება ევროპისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა. თუ აშშ შეწყვეტს ნატოს მხარდაჭერას, ევროპულ ქვეყნებს მოუწევთ სამხედრო ხარჯების მკვეთრი ზრდა, რაც გამოიწვევს შიდა ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სირთულეებს. ამავდროულად, ნატოს დასუსტება გლობალური უსაფრთხოების დესტაბილიზაციას შეუწყობს ხელს, რაც გეოპოლიტიკურ ბალანსს სერიოზულად დაარღვევს. შესაბამისად, ნატოს ერთიანი და სამართლიანი დაფინანსების უზრუნველყოფა აუცილებელია მისი ფუნქციონირებისა და ეფექტიანობის შესანარჩუნებლად.
ბრიტანულ „დეილი ტელეგრაფში“ (The Daily Telegraph) გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „ტრამპმა პუტინისათვის დრო ისე გამოთვალა, რომ სანქციებით მაქსიმალურ შედეგს მიაღწიოს“ (ავტორი – კონ კოფლინი). პუბლიკაციაში განხილულია აშშ-ის პრეზიდენტის მიერ რუსეთის წინააღმდეგ მიმართული მეორადი სანქციების ათდღიანი ვადა და მოცემულია მათი სავარაუდო შედეგები.
გთავაზობთ სტატიას შემოკლებით:
დონალდ ტრამპმა, ალბათ, ყველაზე საუკეთესო და შესაფერისი დრო შეარჩია თავისი მეორადი ეკონომიკური სანქციების ახალი ვადის გამოცხადებისათვის, რომ რუსეთს ნავთობისა და გაზის გაყიდვით მიღებული შემოსავლები შეუმცირდეს და უკრაინაში ომი შეწყვიტოს.
დონალდ ტრამპს სამჯერ ეგონა, რომ ვლადიმერ პუტინი სამშვიდობო მოლაპარაკების აუცილებლობაში დაარწმუნა, მაგრამ სამჯერვე, როგორც კი სატელეფონო საუბარი მთავრდებოდა, რუსეთის არმია უკრაინული ქალაქების დასაბომბად რაკეტებსა და დრონებს უშვებდა.
აშშ-ის პრეზიდენტის მხრიდან იმის დაგვიანებული აღიარება, რომ „პუტინი მას თურმე ათამაშებდა და ომის გასაგრძელებლად დროს იგებდა“, იმას ნიშნავს, რომ როგორც იქნა, „ტრამპი აბობოქრდა“ და თავის რუს კოლეგას ათდღიანი ვადა დაუწესა ცეცხლის შესაწყვეტად. თუ კრემლი თეთრი სახლის მოთხოვნას არ დაეთანხმება, ძალაში შევა ახალი მომატებული საბაჟო ტარიფები იმ ქვეყნების მიმართ, რომლებიც რუსეთისაგან ნავთობს ყიდულობენ. სანქციის მიზანი და განხორციელების პროცედურა ასეთია: აშშ რუსული იაფი ნავთობისა და გაზის მოყვარული ქვეყნების – ინდოეთის, ჩინეთის (და ალბათ, თურქეთის და სხვების) მიერ წარმოებულ იმპორტირებულ პროდუქციაზე მომატებულ საბაჟო ტარიფებს დააწესებს. მათი ფასი იმდენად გაძვირდება, რომ ამერიკაში მყიდველი აღარ ეყოლება, ანუ ინდური და ჩინური კომპანიები დაზარალდებიან. ზარალის თავიდან ასაცილებლად იგივე ქვეყნები იძულებულნი გახდებიან, რომ რუსეთისაგან ნავთობისა და გაზის შესყიდვა შეწყვიტონ, რის შედეგადაც რუსეთს შემოსავლები შეუმცირდება, ანუ კრემლს აღარ ექნება თანხები უკრაინასთან ომის გასაგრძელებლად. რუსეთი ცეცხლს შეწყვეტს და სამშვიდობო მოლაპარაკებაზე დათანხმდება.
კონგრესში ზოგიერთი დეპუტატი უფრო რადიკალურად არის განწყობილი, რომლებიც 500%-იან სანქციების დაწესებას მოითხოვენ.
უეჭველია, რომ დონალდ ტრამპი სერიოზულად არის განწყობილი. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ მან იძულებული გახადა იაპონია და ევროკავშირი სავაჭრო ხელშეკრულებების დადებისას აშშ-ის მოთხოვნებზე დათანხმებულიყვნენ, განა თეთრი სახლი კრემლის წინაშე უკან დაიხევს?
როგორც კი ინდოეთი და ჩინეთი მტკივნუულ დარტყმას იგრძნობენ ამერიკასაგან, ისინი იძულებულნი გახდებიან რუსეთისაგან ნავთობ-გაზის შესყიდვა შეამცირონ (ან საერთოდ შეწყვიტონ). ამით დაინგრევა ვლადიმერ პუტინის გენერალური გეგმა რუსეთის იმპერიული ძლიერების აღდგენის შესახებ.
რუსეთი უკრაინის ფრონტზე წარუმატებლობას განიცდის. მართალია, კრემლმა დრონებითა და რაკეტებით უკრაინული ქალაქების დაბომბვა გააძლიერა, მაგრამ ფაქტია, რომ მაისში დაწყებულ შეტევას რუსეთის არმიისათვის რაიმე მნიშვნელოვანი წარმატება არ მოუტანია. ვლადიმერ პუტინი ბოლო დროს მუდმივად ცდილობს რომელიმე მსხვილი უკრაინული ქალაქის დაპყრობას, მაგრამ უშედეგოდ – პოკროვსკს და კონსტანტინოვკას ისევ უკრაინელები აკონტროლებენ. უკრაინელები მამაცურად იბრძვიან, რუსები უამრავ ჯარისკაცს კარგავს – კრემლის ზარალმა უკვე მილიონს მიაღწია დაღუპულებისა და დაჭრილების სახით. ეს ნიშნავს ყოველდღიურად 1080 რუსი მებრძოლის დაღუპვა-დასახიჩრებას.
ასევე ნაკლებად სავარაუდოა, რომ რუსეთი ათასკილომეტრიან ფრონტის ხაზზე რაიმე წარმატებას მიაღწევს მას შემდეგ, რაც დონალდ ტრამპი უკრაინას მეტ იარაღს მიაწვდის. უკრაინელებს თუ იარაღი საკმარისი რაოდენობით ექნებათ, ისინი რუსებს უკან დაახევინებენ და საეჭვოა პუტინმა ის ტერიტორია შეინარჩუნოს, რაც ბოლო დროს დაიპყრო. კრემლს ირანის იმედიც აღარ ექნება, რადგან თეირანი მნიშვნელოვნად არის დასუსტებული ისრაელთან (და აშშ-სთან) ამასწინანდელი საჰაერო შეტაკების გამო.
არის იმის ნიშნებიც, რომ თვითონ ვლადიმერ პუტინს მისსავე გარემოცვაში ბევრი არ ეთანხმება, რასაც მოსკოვში მიმდინარე საკადრო წმენდა მოწმობს. ზოგიერთი მაღალჩინოსანი ჩინოვნიკი სიცოცხლეს თვითმკვლელობით ამთავრებს, ცნობილი ოლიგარქები კი ქვეყნიდან გაქცევის დროს იქნენ დაკავებულები. ზოგიერთი მაღალჩინოსანი ოფიცერი, რომლებსაც ყოფილ თავდაცვის მინისტრთან სერგეი შოიგუსთან ახლო ურთიერთობა ჰქონდათ, დაპატიმრებულები იქნენ კორუფციის ბრალდებით.
იმ სიძნელეების მასშტაბს, რასაც ვლადიმერ პუტინი შეეჯახა ომის გამო, მოწმობს ის ფაქტი, რომ იგი იძულებული გახდა გასულ კვირას ყოველწლიური სამხედრო-საზღვაო აღლუმის ჩატარება გაეუქმებინა – უკრაინაში განცდილი დიდი დანაკარგების გამო.
ამრიგად, დონალდ ტრამპის გადაწყვეტილება ვადების შემცირების თაობაზე დროულია – ის იმ დროს იქნა მიღებული, როცა ვლადიმერ პუტინს, ყოყოჩობის მიუხედავად, ე.წ. „სპეციალური სამხედრო ოპერაციის“ გაგრძელების ვარიანტები უმთავრდება.
თუ რუსეთის პრეზიდენტი გამოფხიზლდება და მიხვდება, რომ მას უკრაინაში ომის მოგების შანსი არ აქვს, მას სხვა არჩევანი არ ექნება იმის გარდა, რომ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას დათანხმდეს – ცეცხლი შეწყვიტოს და სამშვიდობო მოლაპარაკება დაიწყოს.
