,
ნატოს (NATO) ბიუჯეტში თითოეული წევრი ქვეყანა გარკვეულწილად საკუთარი ქვეყნის ეკონომიკური შესაძლებლობების მიხედვით იხდის. ბიუჯეტის დაფინანსების ორი ძირითადი ასპექტი არსებობს:
საერთო ბიუჯეტი (Common Fund):
ეს არის ნატოს ადმინისტრაციული და სამხედრო ოპერაციების მხარდამჭერი საერთო ბიუჯეტი, რომელიც წილობრივად ნაწილდება წევრი ქვეყნების მიერ. წილი განისაზღვრება თითოეული ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის (GDP) მიხედვით.
თავდაცვის ბიუჯეტი (Defense Spending):
ეს არის ის თანხა, რომელსაც წევრი ქვეყნები საკუთარი თავდაცვისთვის გამოყოფენ და ნატოს მოთხოვნის მიხედვით, უნდა შეადგენდეს GDP-ის მინიმუმ 2%-ს. ეს თანხა პირდაპირ არ შედის ნატოს ბიუჯეტში, მაგრამ შეერთებული შტატები და სხვა ძლიერი სამხედრო ძალის მქონე ქვეყნები ხშირად ითხოვენ ამ კრიტერიუმის შესრულებას.
2023 წლის მონაცემებით, თავდაცვის ხარჯების მიხედვით ქვეყნების წვლილი ასე ნაწილდება:
ამერიკის შეერთებული შტატები: $860 მილიარდი (დაახლოებით 68% ნატოს საერთო თავდაცვის ხარჯებისა)
გერმანია: $68 მილიარდი
გაერთიანებული სამეფო: $65.7 მილიარდი
საფრანგეთი: $56.6 მილიარდი
იტალია: $31.6 მილიარდი
პოლონეთი: $29 მილიარდი
კანადა: $28.9 მილიარდი
ესპანეთი: $19.2 მილიარდი
ნიდერლანდები: $16.7 მილიარდი
თურქეთი: $15.8 მილიარდი
ნორვეგია: $8.8 მილიარდი
რუმინეთი: $8.5 მილიარდი
ფინეთი: $7.3 მილიარდი
საბერძნეთი: $7.1 მილიარდი
ბელგია: $7 მილიარდი
დანია: $6.8 მილიარდი
უნგრეთი: $5 მილიარდი
ჩეხეთი: $5 მილიარდი
პორტუგალია: $4 მილიარდი
სხვა: $12.4 მილიარდი
ამავე დროს, თავდაცვის ხარჯებში ზოგიერთი ქვეყანა ჯერ კიდევ ვერ აღწევს 2%-იან მოთხოვნას. ეს მუდმივად განიხილება ნატოს შიდა შეხვედრებზე, განსაკუთრებით აშშ-ის მხრიდან, რომელიც ევროპული ქვეყნებისგან უფრო აქტიურ მხარდაჭერას მოითხოვს.
ნატოს ბიუჯეტი მსოფლიოს უსაფრთხოების ერთ-ერთი მთავარი საყრდენია. თუმცა, მისი სამართლიანი დაფინანსება დიდი ხანია კამათის საგანია. ევროპული ქვეყნები ხშირად ვერ აკმაყოფილებენ ნატოს მოთხოვნას მშპ-ს 2%-ის სამხედრო ხარჯებისთვის გამოყოფაზე, რაც განსაკუთრებით აშკარაა აშშ-ის მიერ ბიუჯეტის უმეტესი ნაწილის დაფინანსების ფონზე.
ქვემოთ განვიხილავთ თითოეული ევროპული ქვეყნის ხარჯებს, 2%-ისა და 5%-იანი მოთხოვნის შესაბამისობას, და ანალიზს, თუ რა მოხდება, თუ აშშ შეწყვეტს ნატოს დაფინანსებას.
| ქვეყანა | მშპ (2023, მილიარდი $) | ამჟამინდელი ხარჯები ($ მილიარდი) | 2%-იანი ხარჯი ($ მილიარდი) | დამატებითი თანხა ($ მილიარდი) | 5%-იანი ხარჯი ($ მილიარდი) | დამატებითი თანხა 5%-მდე ($ მილიარდი) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| გერმანია | $4,400 | $68 | $88 | $20 | $220 | $152 |
| საფრანგეთი | $3,100 | $56.6 | $62 | $5.4 | $155 | $98.4 |
| გაერთიანებული სამეფო | $3,200 | $65.7 | $64 | - | $160 | $94.3 |
| იტალია | $2,000 | $31.6 | $40 | $8.4 | $100 | $68.4 |
| ესპანეთი | $1,900 | $19.2 | $38 | $18.8 | $95 | $75.8 |
| ნიდერლანდები | $1,000 | $16.7 | $20 | $3.3 | $50 | $33.3 |
| პოლონეთი | $850 | $29 | $17 | - | $42.5 | $13.5 |
| თურქეთი | $950 | $15.8 | $19 | $3.2 | $47.5 | $31.7 |
| ნორვეგია | $500 | $8.8 | $10 | $1.2 | $25 | $16.2 |
| ბელგია | $670 | $7 | $13 | $6 | $33.5 | $26.5 |
| დანია | $410 | $6.8 | $8.2 | $1.4 | $20.5 | $13.7 |
| რუმინეთი | $350 | $8.5 | $7 | - | $17.5 | $9 |
| საბერძნეთი | $250 | $7.1 | $5 | - | $12.5 | $5.4 |
რატომ არ/ვერ ასრულებენ ევროპული ქვეყნები 2%-იან მოთხოვნას?
ევროპის ბევრ ქვეყანაში თავდაცვის ხარჯები კონკურენციას უწევს სხვა მნიშვნელოვან სფეროებს, როგორიცაა:
ბევრ ევროპულ სახელმწიფოს (მაგ., გერმანია, ბელგია, დანია) აქვს ისტორიული ტრადიცია სამხედრო ხარჯების მინიმიზაციისა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ გერმანიამ „მშვიდობის პოლიტიკა“ აირჩია, რის გამოც თავდაცვის ხარჯების ზრდა არაპოპულარული გახდა.
ევროპის ქვეყნებს აქვთ დამოკიდებულება, რომ ნატოს საერთო უსაფრთხოების ყველაზე დიდი გარანტია აშშ-ია. აშშ უზრუნველყოფს ნატოს ბიუჯეტის უდიდეს ნაწილს (~68%), რაც ამცირებს ევროპულ ქვეყნების პასუხისმგებლობის განცდას.
ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში, განსაკუთრებით დასავლეთ ევროპაში, მოსახლეობის ნაწილი სკეპტიკურად არის განწყობილი ნატოს მიმართ და ვერ ხედავს მის როლს თანამედროვე უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. ამავდროულად, რუსეთის ან ჩინეთის საფრთხე ნაკლებად აღიქმება როგორც პირდაპირი, რაც კიდევ უფრო ამცირებს თავდაცვით ხარჯებზე აქცენტს.
ევროპაში 2008 წლის ფინანსურმა კრიზისმა, პანდემიამ და უკრაინის ომის გამო გამოწვეულმა ენერგეტიკულმა კრიზისმა ფინანსური სირთულეები გამოიწვია. შედეგად, ბევრმა ქვეყანამ ვერ მოახერხა თავდაცვის ბიუჯეტის გაზრდა.
ევროპული ქვეყნების ნაწილს მიაჩნია, რომ ნატოს შიგნით თანხები არაეფექტურად იხარჯება. მათ უნდათ მეტი გამჭვირვალობა და ოპტიმიზაცია, სანამ თავდაცვის ხარჯებს გაზრდიან.
ევროპის ზოგიერთ ქვეყანას, განსაკუთრებით დასავლეთ ევროპაში (მაგ., ესპანეთი, იტალია), უსაფრთხოების მთავარი საფრთხე სამხრეთით (მიგრაცია და არასტაბილურობა) ესახება, ხოლო აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები (მაგ., პოლონეთი, ბალტიისპირეთი) უფრო კონცენტრირებული არიან რუსეთის საფრთხეზე.
ეს განსხვავებული ხედვები ართულებს ნატოს საერთო მიზნების შესრულებას.
ევროპული ქვეყნები ხშირად ფიქრობენ, რომ თავდაცვაზე დიდი თანხების დახარჯვა მათი რესურსების არარაციონალური გამოყენება შეიძლება იყოს, რადგან ბევრი მათგანი ეყრდნობა აშშ-ს სამხედრო მხარდაჭერას. თუმცა, უკრაინის ომმა და რუსეთის აგრესიამ ამ მიდგომების გადახედვის საჭიროება დააყენა. უკვე ჩანს, რომ ზოგიერთი ქვეყანა (მაგ., პოლონეთი, ლატვია, ესტონეთი) ზრდის ხარჯებს და ასრულებს 2%-იან მოთხოვნას.
გერმანია უდიდესი ფინანსური ტვირთის ქვეშ მოექცევა, თუ 5%-იან მოთხოვნას დააკმაყოფილებს: მისი ხარჯები $152 მილიარდით გაიზრდება.
ესპანეთი და საფრანგეთი მნიშვნელოვან ზრდას განიცდიან, რადგან მათი თავდაცვის ბიუჯეტი მინიმუმ 2.5-ჯერ გაიზრდება.
შედარებით მცირე ქვეყნებისთვის, როგორიცაა საბერძნეთი და ნორვეგია, 5%-იანი მოთხოვნა ასევე დიდ ხარჯებს მოიცავს, თუმცა მათი ეკონომიკებიდან გამომდინარე, ეს საერთო სურათზე შედარებით ნაკლებად ზემოქმედებს.
პოლონეთი და საბერძნეთი უკვე ხარჯავენ მშპ-ს მაღალი პროცენტს თავდაცვაზე, მაგრამ 5%-იანი ზღვარი მათთვისაც მნიშვნელოვან ფინანსურ ზრდას ნიშნავს.
ნატოს ბიუჯეტის მკვეთრი შემცირება: აშშ ნატოს დაფინანსების 68%-ს უზრუნველყოფს. მისი წვლილის გარეშე ბიუჯეტი მკვეთრად შემცირდება და ნატო დაკარგავს ყველაზე მნიშვნელოვან რესურსებს.
ევროპული ქვეყნების გადატვირთვა: ევროპულ ქვეყნებს მოუწევთ ბიუჯეტის მთლიანად დაფინანსება, რაც მოითხოვს მათი ხარჯების მინიმუმ გაორმაგებას. მაგალითად:
გერმანიას დამატებით $152 მილიარდის გადახდა მოუწევს 5%-იანი მოთხოვნის შესასრულებლად.
ესპანეთის ბიუჯეტი $75.8 მილიარდით უნდა გაიზარდოს.
საერთაშორისო უსაფრთხოების სისტემის დასუსტება: ნატოს ფინანსური გაჭირვება მისი ოპერაციების, გეგმების და ახალი ტექნოლოგიების განვითარებას ხელს შეუშლის, რაც დიდ რისკებს შეუქმნის საერთაშორისო უსაფრთხოებას.
ევროპის სამხედრო სუვერენიტეტი: აშშ-ის გარეშე, ევროპას მოუწევს საკუთარი სამხედრო ძალების გაძლიერება, რაც ახალ სამხედრო ალიანსებს ან დამოუკიდებელ სტრუქტურებს წარმოშობს.
რუსეთის და ჩინეთის გაძლიერება: ნატოს დასუსტება პირდაპირ უპირატესობას მისცემს რუსეთს და ჩინეთს, რომლებიც შეიძლება გააქტიურდნენ ევროპის გეოპოლიტიკურ არეალში.
ნატოს ბიუჯეტის დაბალანსებული და სამართლიანი დაფინანსება ევროპისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა. თუ აშშ შეწყვეტს ნატოს მხარდაჭერას, ევროპულ ქვეყნებს მოუწევთ სამხედრო ხარჯების მკვეთრი ზრდა, რაც გამოიწვევს შიდა ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სირთულეებს. ამავდროულად, ნატოს დასუსტება გლობალური უსაფრთხოების დესტაბილიზაციას შეუწყობს ხელს, რაც გეოპოლიტიკურ ბალანსს სერიოზულად დაარღვევს. შესაბამისად, ნატოს ერთიანი და სამართლიანი დაფინანსების უზრუნველყოფა აუცილებელია მისი ფუნქციონირებისა და ეფექტიანობის შესანარჩუნებლად.
