„ადამიანი ბოლომდე უნდა დაიხარჯოს. თუ ბოლომდე დაიხარჯები სიკეთით, ეს არის ის, რაც ცხოვრებას მშვენიერს და ბედნიერს ხდის - ამბობს რეჟისორი  მერაბ კოკოჩაშვილი, რომელმაც   ქართულ კინემატოგრაფიაში  განსაკუთრებული სიტყვა თქვა, და ფილმებით, რომელიც მან ათეული წლების წინ გადაიღო, გამოხატა ის, რაც მისთვის ყოველთვის იყო მნიშვნელოვანი - სიმართლე, რაც აუცილებლად უნდა თქვას ხელოვანმა, მაშინ, როდესაც  ეს ქვეყანაში  განსაკუთრებით  აუცილებელია.      

გარდა საყვარელი საქმისა,  ბატონმა მერაბმა, როგორც პედაგოგმაც, დიდი როლი შეასრულა ახალი თაობის კინემატოგრაფების გაზრდაში. ის წლების განმავლობაში  იყო კინოფაკულტეტის პედაგოგი,  მის სახელთანაც არის დაკავშირებული  ქართული კინემატოგრაფიის ისტორიის შექმნა. 89 წლის რეჟისორი ცხოვრების მნიშვნელოვან პერიოდებზე,   კადრს მიღმა დარჩენილ ისტორიებზე, მეგობრებზე და  იმ ადამიანებზე  საუბრობს, ვინც  მისი საინტერესო  ცხოვრების  ყველაზე ძვირფას  მოგონებებად  დარჩენენ.    

-  ბატონო მერაბ, რატომ გააკეთეთ პროფესიული არჩევანი კინორეჟისორობაზე? როგორ მოვიდა კინო თქვენს  ცხოვრებაში?  

- კინო ჩემს ცხოვრებაში სხვადასხვანაირად მოვიდა, მაგრამ გარკვეულწილად გამიზნულად. ყველაფერი  რაც თავიდან კინოსთან მაკავშირებდა იყო  ჩემი ბავშვობა, 6-7 წლის ვიყავი, როდესაც  შესანიშნავმა რეჟისორმა მიხეილ ჭიაურელმა წამიყვანა  „გიორგი სააკაძის“ გადაღებაზე კინოსტუდია „ქართულ ფილმში“, მე  რატომ ამირჩია, არ ვიცი, თითქოს ჩვეულებრივი ბავშვი ვიყავი. რომ გითხრათ, ამ გადაღებების გამო კინოს მიმართ ინტერესი გამიჩნდა, ასე არ ყოფილა.  იმის მიუხედავად, რომ  უაღრესად  დიდ სითბოს ვგრძნობდი  მსახიობების მხრიდან, წარმოიდგინეთ, ვერიკო ანჯაფარიძე რომ  გეალერსება და  აკაკი ხორავა გიღიმის, ჩემი ინტერესი აბსოლუტურად სხვა რამ იყო.  ყველაზე მეტად მაინტერესებდა ცხენი, რომელზედაც შემსვავდნენ ხოლმე,  რაც  ჩემთვის დიდი ბედნიერება იყო და მაინტერესებდა  ხმალი და ხანჯალი, რომელიც მეკიდა.  ამ თვალსაზრისით იყო ჩემთვის საინტერესო იქ ყოფნა. ბედნიერი ვიყავი, როდესაც დედა მომცემდა უფლებას და მე ვიყავი ცხენოსნებთან ერთად, რომლებიც  კარვებში ცხოვრობდნენ და იმ დროს, როდესაც გადაღებები არ იყო, ცხენზე მსვავდნენ.   გადაღებები გვქონდა   ანანურში, პირველად მაშინ ვნახე არაჩვეულებრივი ანანური, ეკლესია შესანიშნავი ხედით და მდინარე არაგვი, სადაც ბანაობა შეიძლებოდა.  ეს ყველაფერი ძალიან სწრაფად გაქრა.  კინოს ინტერესი   სხვა დროს დაიწყო, როდესაც მე -8  ან  მე -9 კლასში ვიყავი,  თბილისის ეკრანებზე, გარდა შესანიშნავი ფილმისა “ქეთო და კოტე“, გაჩნდა იტალიური ნეორეალიზმის ფილმები, რომლებსაც იღებდნენ  იტალიის ბრწყინვალე რეჟისორები: როსელინი, ვისკონტი, შემდეგ  უკვე ფელინი, ანტონიონი და სხვები.  ეს გახდა საფუძველი, რამაც  კინოს მიმართ ჩემი ინტერესი გაამძაფრა.  ნეორეალისტურ ფილმებში იმდენად დიდი სიმართლე იყო  იმ ტყუილების პარალელურად, რაც იმ პერიოდში საბჭოთა კინოში იყო,   მაშინ მივხვდი, რომ ძალიან მინდოდა  ამისი  კეთება.  ჩემს გადაწყვეტილებას  მოჰყვა ის განცდა, რომ უნდა მესწავლა  კარგად.  ჩვენ მთაწმინდაზე ვცხოვრობდით, მე ვსწავლობდი პირველ სკოლაში, რომელიც მაშინ იყო ვაჟთა სკოლა.  სამი წელი კარგად ვისწავლე, ძალიან მიშველა მედალმა რომელიც სკოლაში მივიღე. გარდა სპეციალობის გამოცდებისა, სხვა გამოცდები მოსკოვში აღარ ჩამიბარებია.  ჩემი მოსკოვში  სწავლა  შეიძლება ითქვას, რომ  უშანგი ჩხეიძის დამსახურებაც არის, რომელიც ჩვენი მეზობელი იყო. დედა  ძალიან ღელავდა და როგორც ჩანს, უშანგს  სთხოვა, აბა დაელაპარაკე მერაბს, ღირს თუ არა მისი გაგზავნა მოსკოვში სასწავლებლადო.   უშანგთან  ბავშვობიდან მქონდა  ურთიერთობა, მაგრამ სასაუბროდ პირველად შემოვიდა ჩვენთან. ვისაუბრეთ, რის  შემდეგაც   მან დედას უთხრა: გაუშვი მერაბი მოსკოვშიო.  ერთ მშვენიერ  დღეს სახლში აღარ დამხვდა ჩვენი ფორტეპიანო, დედამ გაყიდა და უფრო იაფი პიანინო იყიდა. ასე მივხვდი, რომ მოსკოვში  მიშვებდნენ  სასწავლებლად.  

 - რეპრესირებული ოჯახის შვილი  იყავით, ამას  მოსკოვის ყველაზე ცნობილ, სახელმწიფო  კინემატოგრაფიის  ინსტიტუტში ჩაბარებაში ხელი არ შეუშლია?  

- ეს იყო  1953 წელს,  როდესაც გარდაიცვალა სტალინი. 18 წლის ვიყავი, როდესაც მოსკოვში  გამოცდების  ჩასაბარებლად ჩავედი,  ბერიაც დააპატიმრეს. ქართველების მიმართ არ იყო მარტივი დამოკიდებულება, მით უმეტეს, რომ მამაჩემი რეპრესირებული იყო.   კარგად ჩავაბარე გამოცდები, მაღალი ქულები მივიღე, მაგრამ როდესაც სია გამოაკრეს, სიაში არ ვიყავი. მითხრეს, შენ კიდევ ერთი გამოცდა უნდა ჩააბაროო და დამიბარეს ინსტიტუტში. დამატებითი „გამოცდის“ შემდეგ, რომელსაც კგბ-ს ორი თანამშრომელიც  ესწრებოდა და ძირითადად მშობლებთან დაკავშირებული შეკითხვებით  შემოიფარგლებოდა,   ჩემი გვარიც აღმოჩნდა  სიაში.  ინსტიტუტში არანაირი წინააღმდეგობა არ ყოფილა, პირიქით, ნელ-ნელა წლებთან ერთად ეს ყველაფერი მეორე პლანზე გადადიოდა. შესაძლოა ჩემზე უფროსები, ვინც რეპრესირებული ოჯახებიდან  იყვნენ, საზოგადოებისგან მეტ ზეწოლას გრძნობდნენ, ჩემ შემთხვევაში ასე არ ყოფილა, უფრო მეტიც, ყოველთვის ვგრძნობდი, რომ ჩემ  მიმართ  ადამიანების დამოკიდებულება იყო ჰუმანური. ზაფხულობით  კახეთში, სოფელ საბუეში ჩავდიოდით,  საიდანაც ჩემი წინაპრები იყვნენ,  იქაურები რომ მეფერებოდნენ, დიდი მამის ნაპერწკალიო, ასე მეძახდნენ.   დედა ჯორჯაძის ქალი იყო, ძლიერი ხასიათით, მაღალი კულტურით და  ზნეობით,  მან  ჩემზე უზარმაზარი გავლენა იქონია. ის იყო ჩემთვის დედაც, მამაც.   ის  იყო პირველი, ვინც გამაგებინა რა არის სიმართლე და რა უნდა აკეთოს ადამიანმა.  მეორე კლასში ვიყავი, როდესაც  სკოლაში ლექსის დაწერა დაგვავალეს.  კლასში  ჩემთან ერთად  რეპრესირებულების  შვილები  სწავლობდნენ.  მამები არ გვახსოვდა, ზოგის მამა ომში იყო წასული, ზოგიერთის  გადასახლებაში ან დახვრეტილი.  ჩვენს ოთახს  სტალინის ოთახი ერქვა,  კედლებზე  ბოლშევიკური ლოზუნგები და ლიდერების ფოტოები იყო გაკრული.  როგორც ჩანს, ამის გავლენით, ჩემი კლასელების უმეტესობამ  სტალინზე დაწერა ლექსი, მე ბერიაზე დავწერე.  საღამოს ეს ამბავი დედას მოვუყევი ამაყად. ლექსიც ვუთხარი. დედამ მითხრა, არ გავიგო ამის შემდეგ შენ ლექსი დაწეროო. ორი დღის შემდეგ მომიტანა ორი ძალიან კარგი პოეტური კრებული, ერთი ნიკოლოზ ბარათაშვილის, მეორე - ალექსანდრე ჭავჭავაძის.  ეს წიგნები წაიკითხე და მერე გადაწყვიტე, ლექსების წერაო - მითხრა დედამ ( იცინის)    

როდესაც მამა აიყვანეს მე ორი წლის ვიყავი. როგორც მერე  გავიგე,  როდესაც  მამას წასაყვანად მოსულან ავად ვყოფილვარ. მამას უთქვამს, მერაბს რომ ვაკოცო, გაიღვიძებს, ალბათ დილას დამაბრუნებენო. იმ კაცს, ვინც იყო მოსული კგბ- დან  უთქვამს, აკოცე, აკოცეო, რაც იმას ნიშნავდა, რომ მამა აღარ დაბრუნდებოდა და ასეც მოხდა. მას მიუსაჯეს  გადასახლება.  დედა ცდილობდა მამასთან შეხვედრას,  მაგრამ ვერ ახერხებდა.   მამაჩემთან გაქრა ყველანაირი  კავშირი, ჩვენთან  არც წერილი მოდიოდა,  არც არაფერი.  12-13 წლის ვიყავი, როდესაც დედამ მითხრა, შენ უკვე დიდი ხარ და უნდა იცოდე,რომ მამა ალბათ მამა აღარ არის ცოცხალი, სხვანაირად შეუძლებელია, რამე ცნობა არ მიგვეღო მის შესახებო. 1956 წელს ჩვენ მივიღეთ ოფიციალური შეტყობინება, რომ მამა ეტაპირების დროს, მატარებელში გარდაიცვალა ფილტვების ანთებით, თუმცა არავინ იცის  რეალურად რა გახდა მისი სიკვდილის მიზეზი.  

როგორ წარიმართა თქვენი ცხოვრება მოსკოვში, სადაც თქვენი თაობის ბევრი ცნობილი ქართველი რეჟისორი და მსახიობი სწავლობდა?  
- ეს იყო ჩემი ცხოვრების საუკეთესო პერიოდი.   პირველი წელი დაქირავებულ ბინაში  ვცხოვრობდი,  ჩემთან მოდიოდა მთელი ქართველი  სტუდენტობა და  არა მარტო ქართველი, მოდიოდნენ ესტონელი, ლიტველი სტუდენტები. ვინაიდან მარტო ვცხოვრობდი,  ყველა ჩემთან რჩებოდა. ზოგი იატაკზე იწვა, ზოგი სად, ვინ  - სადაც მოახერხებდა. მეორე კურსიდან  გადავედი საერთო საცხოვრებელში, რომელიც მაშინ გაიხსნა. ჩვენს ოთახებს „ქართულ  კომუნას“ ეძახდნენ, ორი ოთახი გვქონდა, სადაც ყველა   ერთად ვცხოვრობდით. ეს იყო  არაჩვეულებრივი თაობა. იურა ქავთარაძეს უკვე დამთავრებული ჰქონდა  სარეჟისორო ფაკულტეტი.  იურა მაშინ უაღრესად ცნობილ რეჟისორ, გერასიმოვთან მუშაობდა მეორე რეჟისორად.  ჩვენთან ერთად იყო ერთი ესტონელი ბიჭი, რომელიც ჩემი ძალიან ახლო მეგობარი იყო და ერთიც, თბილისელი რუსი,  ალექსეი სახაროვი, რომელიც შემდეგ მოსკოვში ძალიან კარგ ფილმებს იღებდა. ის,  ელდარ შენგელაია და თამაზ მელიავა ერთ კურსზე სწავლობდნენ.  ელდარი ჩვენს მოპირდაპირე  ოთახში ცხოვრობდა, იქ ცხოვრობდა გიორგი შენგელაიაც.  ჩვენთან ერთად ცხოვრობდა ოთარ იოსელიანიც,  იქვე ახლომახლო ოთახში იყო  ოთარ აბესაძე,  ბაადურ წულაძე.  მესამე კურსზე  ვიყავით, როდესაც მოსკოვში  ჩამოვიდა ლანა ღოღობერიძე, უნიჭიერესი ადამიანი. ლანა  ბინაში  ცხოვრობდა, მაგრამ  მთელ დროს ერთად ვატარებდით. ყოველ საღამო მიდიოდა აზრების გაცვლა-გამოცვლა, რა გავიგეთ, რა ვისწავლეთ. ერთად ავღნიშნავდით დაბადების დღეეებს, ვაწყობდით ქეიფებს. სტიპენდიებს ვდებდით და ვაგროვებდით,  რადგან  სულ მშივრები ვიყავით და ფული სხვა რამეში რომ არ დაგვეხარჯა.  კომუნის თავმჯდომარე იყო ელდარი.  მე კულტურის მინისტრად დამნიშნა. ფინანსთა მინისტრი  ესტონელი გვყვდა, ელდარმა თქვა: ქართველი მფლანგველია და  ფინანსთა მინისტრად  არ შეიძლებაო.  ესტონელი გვაჭმევდა და  გვასმევდა მთელ კომუნას, როდესაც თამაზ მელიავა მოდიოდა,  რომელიც  ძალიან კარგ  ბოღლამას აკეთებდა, საოცარი  სუფრები  იშლებოდა. თამაზი იყო  უნიჭიერესი, როგორც შემოქმედი და რეჟისორი და ასევე უნიჭიერესი, როგორც  თამადა.  იყო ზეიმები, სიმღერები, როდესაც ჩვენ ვქეიფობდით,  მთელი საერთო საცხოვრებელი ჩუმდებოდა და ჩვენ გვისმენდნენ.  

იმ წლებში საფუძველი ჩაეყარა  ჩვენს დიდ მეგობრობას, რომელიც დღემდე გრძელდება. სამწუხაროდ,   დავკარგეთ ბევრი ჩვენი შესანიშნავი მეგობარი, შესანიშნავი რეჟისორები. ჩვენ გვერდით  აღარ არის ოთარი, ბაადურ წულაძე, ასევე  გიორგი შენგელაია, რომელიც ძალიან   ნიჭიერი ადამიანი იყო, შესანიშნავი  ფილმები შექმნა. ჩვენი შემკრები, საზოგადოების სული და გული იყო თამაზ მელიავა.   გიორგიც, ელდარიც, ოთარიც საოცარი  იყვნენ ურთიერთობაში, მათთან ყოფნას არაფერი სჯობდა.  ელდარი  გამორჩეული იყო თავისი სიმართლით. ის  იყო ბრწყინვალე რეჟისორი,  ასევე  საოცარი ადამიანი, თბილი, ყველას მოყვარული, სიმართლით სავსე, თავს გადადებდა  ადამიანისთვის.  ერთ ისტორიას გავიხსენებ. ერთ მშვენიერ დღეს ჩვენმა ფინანსთა მინისტრმა რაღაც  საშინელი  წვნიანი გვაჭამა.  ელდარმა უთხრა, ეს რა საჭმელია, ამისთანა არაფერი მინახავსო. ხვალ უარესი იქნებაო - „დაგვამშვიდა“ ესტონელმა მეგობარმა. როგორც გაირკვა, ჩვენი კომუნის წევრმა,  ბორის ანდრონიკაშვილმა, რომელიც ელდარის დეიდაშვილი იყო,  ისესხა კომუნის ფული და უკან ვეღარ დააბრუნა, ამიტომაც  ვჭამეთ ის საშინელი საჭმელი.  გაბრაზდა ელდარი. ბორია  გარიცხა კომუნიდან, ბორიამაც  აიღო  თავისი გიტარა და წავიდა (იცინის)  

 - როდესაც დიდი რეჟისორები გახდით  თქვენმა მეგობრობამ  პროფესიულ   კონკურენციას გაუძლო?   

- რა თქმა უნდა, ჩვენი მეგობრობა ისეთი მყარი იყო, პროფესიული კონკურენცია  მას ვერ შებღალავდა.  თუ თვალს გადავავლებთ,  თუ რას აკეთებდა თითოეული ჩვენთანაგანი,  ჩვენი ფილმები აბსოლუტურად განსხვავებულია ინდივიდუალობის თვალსაზრისით.  ყველა თავისებურად ფიქრობდა, ამაშია მთელი მშვენიერება - ჩამოყალიბდა ინდივიდუალიზმი, რის გარეშეც ხელოვნება არ არსებობს.   წარმოიდგნეთ ოთარ იოსელიანი თავისი ირონიით, სიმართლით, ხანდახან სიმწარით, ელდარი თავისი გაქანებით, როდესაც მან  შესანიშნავი იგავური ფილმები გააკეთა, ან გიორგი შენგელაია თავისი მიუზიკლებით და თან „ალავერდობით“, სადაც საოცარი სიმართლეა.  იგივე ლანა ღოღობერიძის, მიშა კობახიძის, რეზო ესაძის, რეზო გაბრიაძის ფილმები, ეს იყო საოცარი პერიოდი.  გარდა იმისა, რომ ჩვენ გვიყვარდა კინო და ყველაფერს ვაკეთებდით, რომ მაქსიმალურად შეგვესწავლა ყველაფერი, რისი სწავლაც შესაძლებელი იყო, ჩვენ ვიყავით ქართველები და   წამით არ დაგვიკარგავს ეროვნულობა. თუ  ფილმებს გადახედავთ, იმ ოსტატობასთან ერთად, რაც მრავალ ფილმშია,  წამყვანი ხაზი სწორედ ეროვნულობაა. მაშინ ხელოვნება იყო ის დარგი, სადაც შესაძლებელი იყო სიმართლის თქმა.  თავისთავად ცხადია, ნიჭიერი ადამიანი   ამისკენ მიისწრაფის. 60 იანი წლები იმით არის საინტერესო, ეს იყო პიროვნების სიმართლის ხანა, ისე როგორც იყო ეს 20 ანი წლების ბოლოს, როდესაც გადაიღეს  ბრწყინვალე მუნჯი ფილმები ჯერ ნიკოლოზ შენგელაიამ, ლანა ღოღობერიძის დედამ,  მიხეილ კალატოზიშვილმა.  ქართველი ადამიანი რომ  ხელოვნებაში განსაკუთრებით ნიჭიერია,  ამას არ უნდა ლაპარაკი.   

საბჭოთა ცენზურა და ქართული კინო. როგორ ახერხებდით კინოში იმის თქმას, რაც თქვენთვის, როგორც ხელოვანისთვის მნიშვნელოვანი იყო?

- სწორედ იმ პერიოდში, როცა მეკრძალებოდა იმის გადაღება, რაც ძალიან მინდოდა და  ეს 10-12 წელი გაგრძელდა,  სტრესისგან  ინფარქტი დამემართა.   1978 წელი იყო, ინფარქტი ახალი გადატანილი მქონდა,  როდესაც ტელევიზორში ვნახე, როგორ გამოვიდა   საქართველოში ენის დაცვისთვის  მთელი სტუდენტობა.   მაშინ მივხვდი და ვირწმუნე, რომ შეიძლებოდა აქ  ბევრი რამ შეცვლილიყო  და დავწერე“ ცხელი ზაფხულის სამი დღის“ სცენარი  არქეოლოგზე, რომელიც იძულებული ხდება თავის აღმოჩენას ბულდოზერით მიწა მიაყაროს.  

იმ პერიოდში რეჟისორებს ძალიან გვიჭირდა  მუშაობა.  ყველასთვის, ვინც აქედან წავიდა იძულებითი წასვლა იყო, ასე დაემართა მიშა კობახიძეს,  ასე წავიდა საქართველოდან   ოთარ იოსელიანი. ოთარი   გრძნობდა, რომ აქ ძალიან გაუჭირდებოდა თავისუფლების თვალსაზრისით. ის წავიდა  საფრანგეთში, სადაც  შესანიშნავი ფილმები გადაიღო, თუმცა მე ძალიან მიყვარს მისი ქართული ფილმები. მე ვერ წავიდოდი ვერსად, ძალიან გამიჭირდებოდა სხვაგან ცხოვრება, თუმცა მომიწია მუშაობა უცხოეთში.  80 -ანი წლების ბოლოს ოთარ იოსელიანმა მიმიწვია საფრანგეთში.  ის მაშინ  იღებდა სამსერიან ფილმს ქართულ ისტორიაზე. მითხრა, შენ უკვე გადაღებული გაქვს  დოკუმენტური ფილმი საქართველოს ისტორიაზე და  ჩამოდი, შენი აქ ყოფნა დამჭირდებაო. ორი თვე ვიყავი ოთართან, დავეხმარე,  ძალიან კარგი ფილმი გააკეთა.  90 იან წლებში  ისრაელშიც გადავიღე ფილმი, ეგვიპტეშიც, მაგრამ დიდი ხნით ვერსად ვერ დავრჩებოდი.  

ჩემს ფილმებს შორის განსაკუთრებულად  მიყვარს  „მიხა“. მისი სცენარი 1956-57 წლებში უკვე დაწერილი მქონდა,  თითქოს დამაწყებინეს  კიდეც მუშაობა, მაგრამ  ფილმი მხოლოდ 1964  წელს გადავიღე.  „დიდი მწვანე ველის“ გადაღების  შემდეგ,   ფილმი წლები ვერ გავიდა ეკრანზე.  ერევანში გავიტანეთ ფესტივალზე, სადაც მიიღო პრემიები,  მაგრამ  ფილმი საქართველოში 1975 წლამდე არ გაუშვიათ, ესეც მას შემდეგ მოხდა, რაც გერმანელმა კინოკრიტიკოსმა  ცოლ -ქმარმა   დასავლეთ ბერლინში  მოაწყვეს ქართული კინოს დღეები, სადაც მოხდა  ჩემი ფილმის ჩვენებაც, თუმცა  აქ უთხრეს, „დიდ მწვანე ველს“  ვერ გაგატანთო. გერმანელებმა  თქვეს,  მაშინ კვირეული საერთოდ არ ჩატარდებაო.  კვირეულზე ჩემი ფილმი წარადგინა  სცენარისტმა და მწერალმა  გიუნტერ გრასმა,  რომელიც შემდგომ წლებში ნობელის პრემიის ლაურეატი გახდა.  ფილმის წარდგენას ვესწრებოდით მე და დოდო აბაშიძე, რომელიც ქართულ ჩოხაში იყო გამოწყობილი და ისეთი სილამაზით გამოირჩეოდა,  ყველა გამოჩენაზე  ტაშს უკრავდნენ. 

-  მრავალი წელი ქართული კინოს  გამორჩეულ  ვარსკვლავებთან მოგიწიათ მუშაობა, როგორ ფიქრობთ,   დღეს ყველაზე მეტად ვინ აკლია ქართულ კინოს?

-  იმდენი  დიდი მსახიობი, რეჟისორი, ოპერატორი გვყავდა მათი ცალკე დასახელება და გამორჩევა  გამიჭირდება. ისინი ყველა ინდივიდუალური, თავისთავადი ადამიანები იყვნენ. როგორ შეიძლება დაივიწყო ზურაბ ქაფიანიძე, კახი კავსაძე, დოდო აბაშიძე,  ნინელი ჭანკვეტაძე, ზაზა პაპუაშვილი და სხვები და სხვები. ისინი მატარებელი არიან იმ თვისებების, რაც სხვას ნაკლებად აქვს.  იგივე შემიძლია ვთქვა, ელდარ შენგელაიასა და  გიორგი შენგელაიაზე. მათ სხვა ადამიანებიც აღმოუჩინეს ქართულ კინოს. წარმოიდგინეთ ელდარ შენგელაიამ აღმოაჩინა  რეზო გაბრიაძე, შემდეგ რეზო ჭეიშვილი, ასე აღმოაჩინა ოთარ იოსელიანმა  ნიჭიერი დრამატურგი ამირან ჭიჭინაძე, მათ ერთად გააკეთეს   ფილმი „გიორგობისთვე“, არ შემიძლია არ გავიხსენო სულიკო ჟღენტი. ასეთი გამორჩეული  ადამიანი ძალიან ბევრი გვყავდა. სხვათაშორის „ქართულ ფილმს“ ძალიან კარგი დირექტორები  ჰყავდა, მაგალითად, მიხეილ კვესელავას დირექტორობის დროს და  ცოტა  უფრო ადრეც,  „ქართულ ფილმში“  მოვიდა ახალგაზრდა  მწერლების საოცარი თაობა: ერლომ ახვლედიანით დაწყებული, რეზო ინანიშვილი, მერაბ ელიოზიშვილი, ნოდარ დუმბაძე და სხვები. ყველანი კინოსტუდია „ქართულ ფილმში“ მუშაობდნენ რედაქტორებად,  ხშირ შემთხვევებში ჩვენ მათთან ერთად ვწერდით სცენარებს.  

დოდო აბაშიძე, რამაზ ჩხიკვაძე, კახი კავსაძე და სხვები და სხვები  შემოქმედები იყვნენ ცხოვრებაშიც. როდესაც დოდო სახლიდან გამოდიოდა, იწყებოდა მისი შემოქმედებითობა ყველაფერში და  ყველასთან ურთიერთობაში. ერთ მაგალითს მოგიყვანთ. ერთხელ ქუჩაში მივდივარ, ვხედავ წინ მიდის რამაზ ჩხიკვაძე. ვიფიქრე, დავეწევი მეთქი. უცებ ვხედავ, რამაზი კი არა ვიღაც მიდის გლეხი კაცივით. დავეწიე, ვხედავ, რამაზის  წინ მიდის ადამიანი, რომელსაც რამაზმა  მიბაძა და ისე წავიდა, როგორც ის მიდიოდა.  უცებ იქცა იმ ადამიანად. ამ მსახიობებისთვის სიცოცხლე იყო უწყვეტი შემოქმედება, ამიტომაც მათთან მუშაობა ძალიან იოლი  იყო. იგივე შემიძლია ვთქვა კახი კავსაძეზე, ლია კაპანაძეზე, ზურაბ ქაფიანიძეზე, რომელიც უაღრესად  დიდი და მართალი მსახიობი იყო. ეს ხალხი საოცარი  იყო პირად ურთიერთობაში, სიყვარულით, სიკეთით  იყო სავსე ჩვენი მეგობრობა.  დოდო ისეთი გულიანი და კეთილი იყო, ერთხელ უცხოეთში უნდა წავსულიყავით ფესტივალზე,  გავარდა და  ახალი კოსტუმი მიყიდა (იცინის)   

 - რა იყო თქვენი პირველი სამსახური და  რეჟისორის „ოქროს წესი,“ რასაც არასდროს არღვევდით?  

-  როდესაც საქართველოში ჩამოვედი მუშაობა დავიწყე კინოსტუდია „ქართულ ფილმში“. კინოსტუდიას სხვადასხვა დროს ხელმძღვანელობდნენ შესანიშნავი  ადამიანები, მათ შორის  აკაკი ძიძიგური, მიხეილ კვესელავა, რომელმაც ბევრი სიკეთე გააკეთა  ყველა ჩვენგანისთვის, შემდეგ იყო რეზო ჩხეიძე. ქართულ კინოში ბევრი უაღესად დადებითი პიროვნება და კარგი შემოქმედი მუშაობდა, ისე როგორც კინოკომიტეტში. რომ არა ეს ადამიანები, მათ შორის ისინი, ვინც პარლამენტის დეპუტატები გახდნენ,  შესაძლებელია, ქართული კინო ისე ვერ განვითარებულიყო, როგორც განვითარდა. ბევრ მათაგანს   თავი ჰქონდა  გადადებული, რომ რეჟისორს კარგი ფილმი გადაეღო. მაგალითად, რომ არა ელდარ შენგელაია, რომელმაც მოსთხოვა შევარდნაძეს მხარი დაეჭირა „ცხელი ზაფხულის სამი დღის“  აკრძალული სცენარისთვის,  შეიძლებოდა, ეს ფილმი საერთოდ ვერ გადაგვეღო.

ედუარდ შევარდნაძე ჭკვიანი და მოხერხებული ადამიანი იყო.  „ცხელი ზაფხულის სამი დღის“  გადაღებებზე მხოლოდ მას შემდეგ დაგვრთეს ნება, რაც ედუარდი ვიღაცას ელაპარაკა მოსკოვში. გადავიღეთ ფილმი, მაგრამ დიდხანს  არ გაუშვეს. როგორც კინოსტუდიის დირექტორი რეზო ჩხეიძე, ისე კაკო დვალიშვილი, რომელიც კინოკომიტეტის თავმჯდომარე იყო, ძალიან ღელავდნენ. ფილმს კარგი გამოხმაურება ჰქონდა.  წარმოიდგინეთ,  ჭაბუა ამირეჯიბმა და თენგიზ აბულაძემ მითხრეს: იცოდე,  კინოში ახალი ხანა იწყებაო.ამის მიუხედავად, ფილმი ეკრანებზე არ გადის  თითქმის ნახევარი წელიწადი,  ცხადია რომ ფილმი აკრძალულია. მაშინ ეროვნული მოძრაობის გამოსვლები უკვე დაწყებული იყო და  როგორც ჩანს, ედუარდ შევარდნაძე სახიფათოდ მიიჩნევდა  იმ დროს ფილმის გაშვებას. შევხვდი ედუარდს, წერილიც მივწერე, მან  მითხრა, კარგი ფილმია, არც ერთ სანტიმეტრს არ ამოვჭრით, მაგრამ ვაჩვენებთ მაშინ და ისე, როგორც ჩავთვლით საჭიროდო. ვერაფრით მივხვდი, რას ნიშნავდა მისი სიტყვები. 8 -  9 თვე იყო გასული,  როცა გაზეთში წავიკითხე, რომ კინოთეატრ ამირანში ჩემი ფილმის გაშვება იწყებოდა. მე და ჩემი მეუღლე პირველივე დღეს დილის სეანსისთვის მივედით „ამირანში.“  ბილეთის საყიდლად სალაროში ფული მივაწოდე,  მოლარემ მითხრა, ეს ცოტაა, უნდა დაამატოთო. გამიკვირდა, ვერ მივხვდი რა ხდებოდა. კაცო, ორი სერია არის, თუ არ გინდა წადიო - მითხრა სალაროს თანამშრომელმა. რა ორი სერია, რის ორი სერია, გამიკვირდა,  მაგრამ რა უნდა მექნა და  დავდე „მეორე სერიის“ ფულიც. შევარდნაძე მოხერხებული  პოლიტიკოსი იყო - იცით რა გააკეთა? ჯერ გაუშვეს დოკუმენტური ფილმი ქართულ არქეოლოგიაზე, მის წარსულზე, აწმყოსა და მომავალზე,  რის შემდეგაც გაუშვეს ჩემი ფილმი, სადაც მთავარი პერსონაჟი არქეოლოგია. შევარდნაძემ ცენზურის ახალი მეთოდი გამოიყენა იმისათვის, რომ ფილმი გასულიყო  (იცინის)   

როგორც  რეჟისორი, სხვების მიმართ სიმკაცრეს არ ვიჩენდი, მკაცრი ვიყავი ჩემი თავის  მიმართ, ყოველთვის მინდოდა მაქსიმალური გამეკეთებინა,   რეჟისორის სამუშაო რთული საქმეა, მაგალითად, როდესაც ფილმ  „მწვერვალს“ ვიღებდით, პამირზე, 6 ათას მეტრზე, ურთლეს პირობებში გვიწევდა გადაღებები. რეჟისორი ვალდებულია, ისეთი ქმედება მოუნახო მსახიობს, რაც მას გაახარებს.  ეს ერთ-ერთი საფუძველია როგორც მსახიობის,  ისე არამსახიობის მუშაობისთვის.

კინოში ცხოვრებისეული სიმართლის გარეშე მუშაობა ძალიან რთულია. თუნდაც შენ რაღაცას თამაშობდე, ეს უნდა იყოს უაღრესად დამაჯერებელი.  დიდხანს ვეძებდი მსახიობს „ცხელი ზაფხულის სამი დღის“  მთავარი პერსონაჟისთვის.  როდესაც რეჟისორი  მსახიობს დაეძებ, ეძებ ადამიანს არა მხოლოდ თეორიულად, არამედ პრაქტიკულად რამდენად შეესაბამება იმას, რაც უნდა გააკეთოს, ან შეიძლება მთლად არ შეესაბამება, მაგრამ მან თავისებურად გააკეთოს ის, რაც შენ გაწუხებს.   ერთ დღეს მივდივარ პლეხანოვზე.  ჩემს წინ გაჩერდა მანქანა, სანამ ახლოს მივედი, მანქანიდან გადმოვიდა კახი, გააღო უკანა კარი,  გადმოიყვანა ხელში აყვანილი მეუღლე, ბელა მირიანაშვილი, რომელიც ავად იყო და ვერ დადიოდა,  ფეხით მიხურა მანქანის კარი, შევიდა სადარბაზოში, ლიფტი გამოიძახა იდაყვით და ასე ხელში აყვანილი აიყვანა მეუღლე  ზევით. კახის,  რა თქმა უნდა ვიცნობდი, მიყვარდა კიდეც, მაგრამ  ის უფრო თამაშობდა კომედიურ  ჟანრში,  შესაბამისად მასზე არ მიფიქრია.  იმ სცენის შემდეგ, იმ დამოკიდებულებით,  რაც მე ვნახე საკუთარი თვალით,  თუ როგორ შეიძლება  უყვარდეს  ადამიანს და ყველაფერი გააკეთოს ახლო ადამიანისთვის,   მივხვდი, რომ   კახი უნდა გადამეღო ამ როლზე.   კახი საოცარი ადამიანი იყო, ძალიან მინდოდა მისი და  გივი ბერიკაშვილის  გადაღება  გოდერძი ჩოხელის მოთხრობის „ყვავის“ მიხედვით,  ანიმაციურ ადამიანური ფილმი უნდა ყოფილიყო, ორივე  მთავარ როლში  უნდა გადამეღო, მაგრამ  სამწუხაროდ ორივე გარდაიცვალა. გივი პირველად „მიხაში“  გადავიღე  ზურაბ  ქაფიანიძესთან ერთად.  გივი უაღესად  ნიჭიერი იყო, როგორც ეკრანზე ისე ცხოვრებაში. ფილმში  ორი სხვადასხვა ეპიზოდიური როლი ითამაშა, ერთი  ახალგაზრდა ადამიანის,მეორე  -  ასაკოვანის და  ეს ისე შეძლო, რომ  ვერც კი მიხვდებით, რომ  ასაკოვანი პერსონაჟიც  გივია.  

 -  80 - 90 იან წლებში ბევრი თქვენი კოლეგა ხელოვანი  წავიდა  პოლიტიკაში,  გახდა პარლამენტის წევრი, თქვენ რატომ არ გააკეთეთ ეს არჩევანი?  

-  ჩემთვის სრულიად მიუღებელი იყო პოლიტიკაში  წასვლა. მე დარწმუნებული ვიყავი, რომ  ის რაც მიყვარს  და რასაც ვაკეთებ,  იმით უნდა ვთქვა ჩემი სათქმელი. როდესაც  შემოგვთავაზეს პარტიის წევრობა,  ბევრი  ჩვენგანი არ შევიდა პარტიაში, მაგრამ კარგად მახსოვს,  ჩემთვის უაღრესად ძვირფასი ადამიანის  ნათქვამი სიტყვები: საჭიროა  შიგნიდან დაინგრეს ის უბედურება, რაც ჩვენ გვჭირსო.  ის გახდა პარტიის წევრი, მან და  ბევრმა სხვა  ადამიანმა, ვინც შევიდნენ პარტიაში, მართლაც ბევრი რამ  გააკეთეს პარტიის ნგრევის თვალსაზრისით -  უაღრესად მართალი ფილმები გადაიღეს.  ერთ ისტორიას გავიხსენებ. ბერლინში ჩვენი ფილმის პრემიერის შემდეგ  გაიმართა დიდი სუფრა,  სადაც იყვნენ კინოკრიტიკოსები და  ჟურნალისტები. ერთი ჟურნალისტი  ჩააცივდა  დოდო აბაშიძეს.  თქვენი საბჭოთა ხელოვნების პრინციპი  არის სოციალისტური შინაარსი  ნაციონალური ფორმით. ასე ამბობს საბჭოთა იდეოლოგია და ეს  რას ნიშნავსო.  ჩააცივდა დოდოს, არ დაანება თავი. წამოდგა დოდო,  ჩოხაში ჩაცმული, პარტიის წითელი ბარათი ამოიღო, ხელები გაშალა და გაღიმებულმა, მორცხავად თქვა: აი მე ვარ  ადამიანი ნაციონალური ფორმით და სოციალისტური არსითო. დარბაზში ისეთი ამბავი მოხდა, დაიხოცა ყველა სიცილით. დოდო უდიდესი კულტურის ადამიანი იყო. კულტურის გარეშე ქვეყანაში არაფერი გამოდის. ახლა პოლიტიკური უკულტურობის გამო ვართ ასეთ უბედურ მდგომარეობაში. ვერ მოულაპარაკებიათ მხარეებს,  იმიტომ რომ აღარ არის პოლიტიკური კულტურა. ჩვენ ეს დავკარგეთ ამ 30 წლის განმავლობაში. არსებობს კულტურის კანონები, რაც არ შეიძლება არ აღასრულო. როგორ შეიძლება ქვეყანა აქამდე მიიყვანო, რომ მოწინააღმდეგეები ერთმანეთს არ ელაპარაკებოდნენ?   ამას ყველაფერს  განათლება სჭირდება.  დროს ყოველთვის მოაქვს თავისი განსაკუთრებული ურთიერთობები.   მართალია  ადამიანური  ურთიერთობები ჩვენი, ქართველთა  ერთ-ერთი საფუძველთა საფუძველია, მაგრამ დრომ მოიტანა განსხვავებული დამოკიდებულებები.   დღეს ეს დამოკიდებულებები იმდენად არის დაკავშირებული ტექნოლოგიებთან, თუ ქართულმა სახელმწიფომ  არ იფიქრა, თუ  როგორ უნდა იყოს გამოყენებული ეს ტექნოლოგია, ეს ჩვენ ბევრ რამეს დაგვაკარგინებს.  საჭიროა ფიქრი იმაზე, რა უნდა იყოს ჩადებული იმ ინფორმაციებში,  რასაც ტექნოლოგიებით ვიღებთ, იმისთვის რომ ჩვენი  ყველაზე მთავარი თვისებები, რაც პირველ რიგში ურთიერთსიკეთეშია,  არ დაიკარგოს. ამ ტექნოლოგიაში უნდა შევიდეს ყველაფერი, რაც ჩვენს კულტურაშია, ეს  იქნება საბავშვო თამაშები, ზღაპრები თუ ფილმები. არ შეიძლება ყველაფერი ინფორმაციაზე იყოს აგებული,  იმაზე, რაც იმ წუთში მოქმედებს შენზე და მეორე წუთში გავიწყდება.  ჩვენი ეროვნულ არ უნდა დაიკარგოს.  ყველაფერი,  რაც ჩვენი ქართველობის გამომხატველია, ადრე ცოცხლად იყო ჩვენს ეზოებში, ჩვენს სახლებში,  ჩვენს აივნებზე.  ჩვენ უფრო კარგად ვიცნობდით ერთმანეთს, ამიტომაც  გვქონდა ნამდვილი, რეალური ურთიერთობები.  როგორც გითხარით,  დედა მუსიკოსი იყო და   ჩვენთან სახლში მოდიოდნენ მოწაფეები, ძალიან კარგი ხმის პატრონი ქართველი ახალგაზრდები. მე ძალიან მიყვარდა კითხვა,  სკოლაში წასვლაზე ვზარმაცობდი და თერმომეტრს გავახურებდი ხოლმე, თითქოს  ავად ვიყავი, რომ სახლში დავრჩენილიყავი და   წიგნები მეკითხა.  დედას ჰყავდა ერთი მოწაფე, გვარად კეკელია, რომელიც საოცარი  ხმის პატრონი  იყო. ერთ დღეს დედა  მას ამეცადინებს,  აბესალომის და მურმანის დუეტს სწავლობს „აბესალომ და ეთერიდან“. უცებ ჩვენს სახლში საიდანღაც  მურმანის ხმა „შემოვიდა“.  გაიღო კარი და   დავით გამრეკელი!  ისეთი  კონცერტი გამოუვიდათ, რომელიც დასრულდა  კარგი ქეიფით და პურმარილით, ახლაც კი მახსოვს.  ეს იყო მაშინ თბილისი.  დღეს ასეთი ურთიერთობები აღარ არის.  დღეს მობილურებმა ისე დააშორა ადამიანები, ერთად შეკრებილებიც კი ერთმანეთს არ ეკონტაქტებიან და ტელეფონებში არიან თავჩარგულები. ეს ძალიან სამწუხაროა.  უნდა მივხვდეთ, რომ ჩვენ ვკარგავთ რაღაცას, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია.    

ხელოვნებაზე  და კულტურაზე ფიქრი სახელმწიფოსთვის და ხელისუფლებისთვის უმთავრესი უნდა იყოს, რაც მათ დავიწყებული აქვთ. ჰგონიათ,  თუ ხელფასი  მოგემატება, ეს არის  ყველაზე მთავარი, არ არის ასე.  მთავარი არის ის, რამაც აქამდე მოიყვანა საქართველო.  როგორია  ქართველი ადამიანი,  რომელსაც შეუძლია ყველაფერი ეს მშვენიერება,  რაც გახარებს, შეინახოს.  როდესაც  ვიხსენებ ჩემს მეგობრებს წარსულიდან,  ჩვენი ერთად ყოფნა   ისეთი მშვენიერება იყო, ამას არაფერი სჯობდა. თუ  კი რამე მენატრება, ეს ადამიანები არიან.  ერთ ჩემს ფილმში ვთქვი ჩემი სათქმელი. ნინელი ჭანკვეტაძის პერსონაჟი ამბობს: ადამიანი ბოლომდე უნდა დაიხარჯოს. თუ ბოლომდე დაიხარჯები სიკეთით, ეს არის ის, რაც ცხოვრებას მშვენიერს და ბედნიერს ხდის. ეს ეხება ყველაფერს: სამშობლოს, ოჯახს, შვილებს, მეგობრებს, საქმეს.   რასაკვირველია ყოველთვის ვერ ვახერხებთ  ბოლომდე დახარჯვას, ეს ხან გამოგვდის, ხან - არა, მაგრამ  ამისთვის  თუ არ იბრძვი,  ვერ იქნები მშვიდად და ვერც ცხოვრება იქნება მშვენიერი და ბედნიერი.    

თამუნა ნიჟარაძე