,
“ხატზე მუშაობა დიდი სიამოვნებაა. სრული სიმშვიდე გეუფლება და თითქოს გარეგნულადაც იცვლები…
ლელა ზარნაძე პროფესიით მხატვარია. მან თბილისის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემია დაამთავრა. ხატწერა მოგვიანებით, 2004 წლიდან დაიწყო. მის მიერ დაწერილი ხატები საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში, აშშ-ში და თბილისში, წმ. პანტელეიმონ მკურნალის სახელობის ტაძარშია დაბრძანებული. “ნამდვილად არ ვიცი, ვიმსახურებ კი ამ დიდ პასუხისმგებლობას?” – აღნიშნა “ამბიონთან” საუბრისას ხატმწერმა, რომელიც შემოქმედების შესახებ გვესაუბრა.
ლელა ზარნაძე: „ჩემი პირველი ნამუშევარი, პანტანასას ღვთისმშობლის ხატი იყო, რომელიც ჩემი მოძღვრის, წმ. პანტელეიმონ მკურნალის ტაძრის წინამძღვრის, დეკანოზ დავით შენგელიას კურთხევით დაიწერა. სურვილი მქონდა, ღვთისმშობლის ხატი ტაძრისთვის შემეწირა და მამა დავითს ვთხოვე, ჩვენი ტაძრის ხატმწერთან დავეკავშირებინე. ჩემმა უსაყვარლესმა მოძღვარმა კი თითქმის „მიბრძანა“ (რა თქმა უნდა, ხუმრობით), თავად შემესრულებინა ხატი და ამ ფორმით შემეწირა ტაძრისთვის. ძალიან შევშინდი. ვფიქრობდი, მხოლოდ კურთხევა შემესრულებინა, მაგრამ დარწმუნებული არ ვიყავი, ხატი სრულყოფილი გამომივიდოდა. შევისწავლე ხატის შესაქმნელად საჭირო მასალები, მოვიძიე ღვთისმშობლის ხატები და შევუდექი მუშაობას. საოცარი იყო ის განწყობა, რომელიც მაშინ დამეუფლა და დღესაც თან მდევს.
მუშაობის პროცესში თითქოს წმინდანი, რომლის ხატსაც ვასრულებ უკან მიდგას და მეხმარება, თითქოს მას როგორც სურს, ისე გამომდის. მახსოვს წმ. მამა გაბრიელის ხატზე მუშაობის დროს, 3-ჯერ შევეცადე ისეთი მომღიმარი თვალები დამეხატა როგორიც ცხოვრებაში (ფოტოებზე) ჰქონდა, სამჯერვე ერთი და იგივე სევდიანი თვალი გამოვიდა…
დღეს დაფიდან დაწყებული ყველაფერს თავად ვამზადებ. ვშოულობ ფიცარს, სასურველია ცაცხვის ხის, ვაჭრევინებ სასურველ ზომაზე, ვაშრობ, ვგრუნტავ და ვიწყებ მუშაობას. მუშაობის დაწყების წინ ვეცნობი წმინდანის ცხოვრებას, ვლოცულობ და ვითხოვ შეწევნას, თითქოს ხატის დასრულებამდე მის უშუალო თანადგომას ვგრძნობ.“
როგორ ქმნით ხატს?
საღებავად ვიყენებ პიგმენტს (დაფქვილი ქვა), ეს უძველესი ტექნოლოგიაა, იგი იხსნება კვერცხის გულში და სპეციალური დამზადება სჭირდება. თითოეულ ფერს საკუთარი სიმბოლური დატვირთვა აქვს: თეთრი – სიწმინდის სიმბოლოა, მეწამული – მსხვერპლშეწირვის, ოქროსფერი-სასუფევლის და ასე შემდეგ. ღვთისმშობლის სამოსი იწერება მეწამული ან ლურჯი ფერით. ხატზე განსაკუთრებით მეტყველი თვალები და ხელები უნდა იყოს. ის შეიძლება უტრირებულიც იყოს, მაგრამ დამახასიათებელი თავისი – სითბოთი, სიყვარულით, სიმშვიდით და ცოდვათა სინანულისა და ლოცვისათვის უნდა განგვაწყობდეს. სწორედ ეს განასხვავებს ხატს – ნახატისაგან.
ხატის წარწერა დამაგვირგვინებელი ეტაპია. იგი კეთდება ძველი ასომთავრული ასოებითა და ქარაგმებით. წარწერა თითქოს ასრულებს და კრავს, აერთიანებს ხატს- აწმყოსა და წარსულს შორის. წარწერის გაკეთების შემდეგ, პირადად მე მიუცხოვდება თითქოს ხატი. ის, რომელიც იყო მხოლოდ ჩემი (პირობითად) ხდება საზოგადო.
ხატის დაწერისთვის განსაზღვრული დრო არ არსებობს. ხატის წერას რომ ვიწყებ, დაღამებამდე შეუსვენებლად ვმუშაობ. ღამის განათებაზე ფერები იცვლება და მხოლოდ ამიტომ ვჩერდები.
ხატზე მუშაობა დიდი სიამოვნებაა. სრული სიმშვიდე გეუფლება და თითქოს გარეგნულადაც იცვლები.
როგორ ვისწავლოთ ხატწერა?
ხატის დაწერა სულიერი მდგომარეობაა და მას არ სჭირდება განსაკუთრებული ნიჭი. ძველი ხატები და ფრესკები ხომ თვითნასწავლი ოსტატების მიერ იყო შექმნილი და საკმაოდ კარგადაც შესრულებული. აუცილებელია რწმენა, დიდი სიყვარული, მონდომება, ხატვის საფუძვლების შესწავლა და ცოდნა იმისა, როდესაც დიდ სიწმინდეს ვეხებით, სიწმინდითვე უნდა განვიმსჭვალოთ. მთავარია, საკუთარ ნიჭსა და შემოქმედებაზე ამბიცია არ გაგვიჩნდეს.
“შენს გაკეთებულ ჯვარსა და ხატზე რომ სხვა ილოცებს, ნახევარი მადლი შენზე გადმოდის” – ამბობდა მამა გაბრიელი და ამაზე დიდი ჯილდო და სტიმული რა უნდა არსებობდეს?!
თეონა ნოზაძე
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
