,
სახელმწიფოს ორგანიზების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სფერო, სადაც ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება ფართოდ ხდება და კიდევ უფრო მეტად მოხდება, არის სისხლის სამართლის მართლმსაჯულება. ამერიკიდან ევროპამდე, ჩინეთისა და იაპონიის ჩათვლით, ხელოვნური ინტელექტის ალგორითმები პრაქტიკულად, უკვე წყვეტენ ადამიანის ბედს.
ეს ალგორითმები უმეტესად ისეთ საკითხებში გამოიყენება, როგორიც არის წინასაპატიმრო აღკვეთის ღონისძიებები, გირაოს შეფარდება, ბრალდებულის მიერ მიმალვის რისკის შეფასება, რეციდივის ალბათობა და ზოგ შემთხვევებში ბრალეულობისა თუ უდანაშაულობის დადგენაც კი.
ამჟამად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება სისხლის სამართლის მართლმსაჯულებაში თითქმის ყველა შტატში ხდება, მათ შორის ფედერალურ დონეზეც. ხელოვნური ინტელექტი ინერგება ევროპის ქვეყნებში და ევროპის საბჭო და ევროკავშირი ეძებენ ყველაზე ეფექტიან გზებს მისი დარეგულირებისათვის. ევროპის საბჭომ 2018 წლის ბოლოს მიიღო კიდეც ქარტია მართლმსაჯულების სისტემაში ხელოვნური ინტელექტის ეთიკური გამოყენების თაობაზე, ხოლო ბალტიის ქვეყნებიდან საფრანგეთ-ბრიტანეთის ჩათვლით, ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება სწრაფი ტენდენციით მიმდინარეობს.
ეს ალგორითმები უმეტესად პოტენციური რეციდივისა და მიმალვის რისკის შეფასებისას გამოიყენება. ამ შეფასებებში ალგორითმები გარდა სამართალდამცავ სტრუქტურებში არსებული მონაცემებისა, იყენებენ ისეთ გარემოებებს, როგორიცაა ოჯახური მდგომარეობა, დასაქმება, სქესი, გეოგრაფია, და სხვა. შესაბამისად, ორმა, ერთი და იგივე დანაშაულზე ბრალდებულმა ადამიანმა, შეიძლება სხვადასხვა აღკვეთის ღონისძიება ან სასჯელი მიიღონ.
აქ საინტერესოა ერთი ასპექტი. ეს ალგორითმები უმეტეს შემთხვევაში რომელიმე კომპანიის საკუთრებას წარმოადგენს და პროგრამული გადაწყვეტა მისი მოქმედებისა არ არის საჯარო, ბრალდებულს არ აქვს საშუალება გაიგოს, რა საფუძვლით დაადგინა ალგორითმმა და შესაბამისად უკვე სასამართლომ, მისი რეციდივისა და თუ მიმალვის რისკი. 2017 წელს, საქმეზე Loomis v. Wisconsin სასამართლომ სწორედ ასეთი ალგორითმი - COMPAS გამოიყენა. დადგინა რა ხელოვნურმა ინტელექტმა პირის მიერ რეციდივის დიდი ალბათობა, სასამართლომ მას პატიმრობა შეუფარდა. დაცვის მხარემ ვერდიქტი ჯერ შტატის, ხოლო შემდეგ აშშ-ის უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრა. ორივე სასამართლომ ეს აპელაცია არ დააკმაყოფილა, რითიც მოახდინა ლეგიტიმაცია ასეთი პროგრამების გამოყენების. თუმცა ვირჯინიის შტატი იყენებს მხოლოდ ისეთ ალგორითმებს, რომელთა ტექნიკური შიგთავსი და საფუძვლის დადგენის მექანიზმი ხელმისაწვდომია მხარეებისთვის.
სისტემის გამოყენებამდე 2014 წლიდან 2016 წლამდე, იუსტიციის დეპარტამენტმა, გენერალური პროკურორის მიმართვის საფუძველზე, შეისწავლა სასამართლოებში ალგორითმების გამოყენების მიზანშეწონილობა. ამჟამად არსებული ალგორითმებიდან, უმრავლესობა იყენებს რისკის შეფასების 5 მთავარ ფაქტორს: 1. ოჯახური მდგომარეობა, 2. სოციალური გარიყულობის ხარისხი, 3. სამსახურებრივი/დასაქმების ისტორია, 4. დანაშაულებრივი ჩართულობა და ისტორია, 5. პიროვნული მიდგომები.
აქვე საინტერესოა ევროპის იმ ქვეყნების მიდგომები, რომლებიც უკვე იყენებენ ხელოვნურ ინტელექტს სასამართლო სისტემაში - ლატვია, ნიდერლანდები, საფრანგეთი, ინგლისი და ავსტრია. გამოყენების ფარგლები ამ ეტაპზე ამ ქვეყნებში შეეხება შემდეგ საკითხებს - სასამართლოში საქმის წარმოებას, პერსონალური ინფორმაციის დაფარვას და სასამართლო გადაწყვეტილებების ანონიმიზაციას, საგამოძიებო მონაცემების ანალიზს, სასამართლოს თანამშრომელთა ოფიციალური მიმოწერის ორგანიზებას, გარე დოკუმენტაციის მიმოქცევას.
ევროპის საბჭოში გამართული განხილვების დროს მიღებული ინფორმაციით, ამ ქვეყნების სასამართლოთა წარმომადგენლები ადასტურებენ, რომ 30-40% გაუმჯობესდა სასამართლოებში საქმის დაყოვნების გარეშე წარმოება, შემცირდა სასამართლოს თანამშრომელთა მეორად, ტექნიკურ და ანალიტიკურ ამოცანებზე დახარჯული დრო და ზოგადად, საგრძნობლად გაიზარდა სასამართლოს საქმიანობის ხარისხი. აღსანიშნავია, რომ ლატვია, ნიდერლანდები და ინგლისი უკვე იყენებენ ხელოვნურ ინტელექტს ზოგი სახის სამოქალაქო დავების ონლაინ გადასაწყვეტად, დავარქვათ მას პირობითად „დავების ელექტრონული მოგვარების“ სისტემა. ხოლო ადმინისტრაციული დავების დიდი ნაწილი ასევე გადადის ხელოვნური ინტელექტის ალგორითმებით გადაწყვეტის გზაზე.
ბუნებრივია, ეს ყველაფერი უამრავ კითხვას აჩენს მკვლევარებისა და კონსტიტუციონალისტების მხრიდან. მაგალითად, ზემოაღნიშნული ლუმისის საქმეში გასაჩივრების ერთ-ერთი საფუძველი გახდა სქესის საფუძველზე სხვადასხვაგვარი მიდგომა ალგორითმის მხრიდან. ყველა ზემოაღნიშნული შეფასების კრიტერიუმი, გარდა სქესისა, ერთგვაროვანია. ქალისა და მამაკაცის მიმართ ალგორითმს შედარებით განსხვავებული მიდგომა აქვს.
ამას გარდა, კითხვებს აჩენს მოსამართლეთა მიერ ალგორითმზე დაყრდნობით გადაწყვეტილების გამოტანის საშუალება. ლუმისის საქმის განმხილველმა მოსამართლე ბაბლერმა უარყო ბრალდებასა და დაცვას შორის საპროცესო შეთანხმება (ერთი წელი საპატიმრო და 2 წელი პრობაცია) და ალგორითმის მიერ დაგენილი რეციდივის მაღალი ალბათობის გათვალისწინებით და სასჯელად 2 წელი საპატიმრო და 3 წელი პრობაცია დაადგინა.
და მესამე, და შეიძლება მთავარიც. ანაცვლებს თუ არა ალგორითმზე დამყარებული მართლმსაჯულება ადამიანურ მართლმსაჯულებას, რადგან, თუ მოსამართლის შინაგანი რწმენის განმსაზღვრელი ან მაკორექტირებელი არის ალგორითმული დასკვნა, გამოდის, რომ მოსამართლე თავის გადაწყვეტილებაში დამოუკიდებელი აღარ არის. ეს კი წარმოშობს მეოთხე, ასევე მნიშვნელოვან კითხვას - რამდენად სამართლიანია ასეთი მართლმსაჯულება? შეიძლება კი პროგრამა იყოს სამართლიანი?
ასეა თუ ისე, მსოფლიო ვითარდება და ხელოვნური ინტელექტი დიდი სისწრაფით შემოდის და შემოსულია ადამიანის ცხოვრების ორგანიზებაში. შექმნილია ისეთი ალგორითმებიც კი, რომლებიც ადამიანს ეხმარება წინასწარ, ადვოკატთან მისვლამდე, განსაზღვროს მისი პოტენციური დავის წარმატებულობის ალბათობა, ღირს თუ არა ადვოკატის დაქირავება და თუ დავა სასამართლოში მოგებადია, რა პროცენტულობით არის ის მოგებადი. ეს კი ბუნებრივია, საადვოკატო დასასამართლო ხარჯებისა და დროის დაზოგვასთან არის პირდაპირ კავშირში. ბრუკინგსის ინსტიტუტისა და მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის შესაბამისი გათვლების მიხედვით, იურიდიული სფერო ერთ-ერთი ის მთავარი სფეროა, სადაც შესაძლებლად მოხდება ადამიანის ჩანაცვლება ალგორითმების მეშვეობით. 1990 წლიდან დღემდე, ხელოვნურმა ინტელექტმა და რობოტიკამ უკვე ჩაანაცვლა 670 000-ზე მეტ სამუშაო ადგილზე ადამიანი. და ეს არ ეხება ე.წ. დაბალი რანგის სამსახურებს მხოლოდ. იქ, სადაც მეტია ინტელექტუალური სამუშაოს საჭიროება, მანქანები წარმატებით ანაცვლებენ ადამიანებს, რომ აღარაფერი ვთქვათ მძიმე მრეწველობისა და მანქანათმშენებლობის ინდუსტრიაზე.
ლევან ბოძაშვილი
საქართველოს ხელოვნური ინტელექტის კოალიცია
ბრიტანულ „დეილი ტელეგრაფში“ (The Daily Telegraph) გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „ტრამპმა პუტინისათვის დრო ისე გამოთვალა, რომ სანქციებით მაქსიმალურ შედეგს მიაღწიოს“ (ავტორი – კონ კოფლინი). პუბლიკაციაში განხილულია აშშ-ის პრეზიდენტის მიერ რუსეთის წინააღმდეგ მიმართული მეორადი სანქციების ათდღიანი ვადა და მოცემულია მათი სავარაუდო შედეგები.
გთავაზობთ სტატიას შემოკლებით:
დონალდ ტრამპმა, ალბათ, ყველაზე საუკეთესო და შესაფერისი დრო შეარჩია თავისი მეორადი ეკონომიკური სანქციების ახალი ვადის გამოცხადებისათვის, რომ რუსეთს ნავთობისა და გაზის გაყიდვით მიღებული შემოსავლები შეუმცირდეს და უკრაინაში ომი შეწყვიტოს.
დონალდ ტრამპს სამჯერ ეგონა, რომ ვლადიმერ პუტინი სამშვიდობო მოლაპარაკების აუცილებლობაში დაარწმუნა, მაგრამ სამჯერვე, როგორც კი სატელეფონო საუბარი მთავრდებოდა, რუსეთის არმია უკრაინული ქალაქების დასაბომბად რაკეტებსა და დრონებს უშვებდა.
აშშ-ის პრეზიდენტის მხრიდან იმის დაგვიანებული აღიარება, რომ „პუტინი მას თურმე ათამაშებდა და ომის გასაგრძელებლად დროს იგებდა“, იმას ნიშნავს, რომ როგორც იქნა, „ტრამპი აბობოქრდა“ და თავის რუს კოლეგას ათდღიანი ვადა დაუწესა ცეცხლის შესაწყვეტად. თუ კრემლი თეთრი სახლის მოთხოვნას არ დაეთანხმება, ძალაში შევა ახალი მომატებული საბაჟო ტარიფები იმ ქვეყნების მიმართ, რომლებიც რუსეთისაგან ნავთობს ყიდულობენ. სანქციის მიზანი და განხორციელების პროცედურა ასეთია: აშშ რუსული იაფი ნავთობისა და გაზის მოყვარული ქვეყნების – ინდოეთის, ჩინეთის (და ალბათ, თურქეთის და სხვების) მიერ წარმოებულ იმპორტირებულ პროდუქციაზე მომატებულ საბაჟო ტარიფებს დააწესებს. მათი ფასი იმდენად გაძვირდება, რომ ამერიკაში მყიდველი აღარ ეყოლება, ანუ ინდური და ჩინური კომპანიები დაზარალდებიან. ზარალის თავიდან ასაცილებლად იგივე ქვეყნები იძულებულნი გახდებიან, რომ რუსეთისაგან ნავთობისა და გაზის შესყიდვა შეწყვიტონ, რის შედეგადაც რუსეთს შემოსავლები შეუმცირდება, ანუ კრემლს აღარ ექნება თანხები უკრაინასთან ომის გასაგრძელებლად. რუსეთი ცეცხლს შეწყვეტს და სამშვიდობო მოლაპარაკებაზე დათანხმდება.
კონგრესში ზოგიერთი დეპუტატი უფრო რადიკალურად არის განწყობილი, რომლებიც 500%-იან სანქციების დაწესებას მოითხოვენ.
უეჭველია, რომ დონალდ ტრამპი სერიოზულად არის განწყობილი. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ მან იძულებული გახადა იაპონია და ევროკავშირი სავაჭრო ხელშეკრულებების დადებისას აშშ-ის მოთხოვნებზე დათანხმებულიყვნენ, განა თეთრი სახლი კრემლის წინაშე უკან დაიხევს?
როგორც კი ინდოეთი და ჩინეთი მტკივნუულ დარტყმას იგრძნობენ ამერიკასაგან, ისინი იძულებულნი გახდებიან რუსეთისაგან ნავთობ-გაზის შესყიდვა შეამცირონ (ან საერთოდ შეწყვიტონ). ამით დაინგრევა ვლადიმერ პუტინის გენერალური გეგმა რუსეთის იმპერიული ძლიერების აღდგენის შესახებ.
რუსეთი უკრაინის ფრონტზე წარუმატებლობას განიცდის. მართალია, კრემლმა დრონებითა და რაკეტებით უკრაინული ქალაქების დაბომბვა გააძლიერა, მაგრამ ფაქტია, რომ მაისში დაწყებულ შეტევას რუსეთის არმიისათვის რაიმე მნიშვნელოვანი წარმატება არ მოუტანია. ვლადიმერ პუტინი ბოლო დროს მუდმივად ცდილობს რომელიმე მსხვილი უკრაინული ქალაქის დაპყრობას, მაგრამ უშედეგოდ – პოკროვსკს და კონსტანტინოვკას ისევ უკრაინელები აკონტროლებენ. უკრაინელები მამაცურად იბრძვიან, რუსები უამრავ ჯარისკაცს კარგავს – კრემლის ზარალმა უკვე მილიონს მიაღწია დაღუპულებისა და დაჭრილების სახით. ეს ნიშნავს ყოველდღიურად 1080 რუსი მებრძოლის დაღუპვა-დასახიჩრებას.
ასევე ნაკლებად სავარაუდოა, რომ რუსეთი ათასკილომეტრიან ფრონტის ხაზზე რაიმე წარმატებას მიაღწევს მას შემდეგ, რაც დონალდ ტრამპი უკრაინას მეტ იარაღს მიაწვდის. უკრაინელებს თუ იარაღი საკმარისი რაოდენობით ექნებათ, ისინი რუსებს უკან დაახევინებენ და საეჭვოა პუტინმა ის ტერიტორია შეინარჩუნოს, რაც ბოლო დროს დაიპყრო. კრემლს ირანის იმედიც აღარ ექნება, რადგან თეირანი მნიშვნელოვნად არის დასუსტებული ისრაელთან (და აშშ-სთან) ამასწინანდელი საჰაერო შეტაკების გამო.
არის იმის ნიშნებიც, რომ თვითონ ვლადიმერ პუტინს მისსავე გარემოცვაში ბევრი არ ეთანხმება, რასაც მოსკოვში მიმდინარე საკადრო წმენდა მოწმობს. ზოგიერთი მაღალჩინოსანი ჩინოვნიკი სიცოცხლეს თვითმკვლელობით ამთავრებს, ცნობილი ოლიგარქები კი ქვეყნიდან გაქცევის დროს იქნენ დაკავებულები. ზოგიერთი მაღალჩინოსანი ოფიცერი, რომლებსაც ყოფილ თავდაცვის მინისტრთან სერგეი შოიგუსთან ახლო ურთიერთობა ჰქონდათ, დაპატიმრებულები იქნენ კორუფციის ბრალდებით.
იმ სიძნელეების მასშტაბს, რასაც ვლადიმერ პუტინი შეეჯახა ომის გამო, მოწმობს ის ფაქტი, რომ იგი იძულებული გახდა გასულ კვირას ყოველწლიური სამხედრო-საზღვაო აღლუმის ჩატარება გაეუქმებინა – უკრაინაში განცდილი დიდი დანაკარგების გამო.
ამრიგად, დონალდ ტრამპის გადაწყვეტილება ვადების შემცირების თაობაზე დროულია – ის იმ დროს იქნა მიღებული, როცა ვლადიმერ პუტინს, ყოყოჩობის მიუხედავად, ე.წ. „სპეციალური სამხედრო ოპერაციის“ გაგრძელების ვარიანტები უმთავრდება.
თუ რუსეთის პრეზიდენტი გამოფხიზლდება და მიხვდება, რომ მას უკრაინაში ომის მოგების შანსი არ აქვს, მას სხვა არჩევანი არ ექნება იმის გარდა, რომ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას დათანხმდეს – ცეცხლი შეწყვიტოს და სამშვიდობო მოლაპარაკება დაიწყოს.
