USD 2.7180
EUR 3.1871
RUB 3.4624
თბილისი
კარნეგის მოსკოვის ცენტრის ანგარიში- ამერიკის პოლიტიკა სამხრეთ კავკასიაში
თარიღი:  1256

"თბილისი პოსტი" გთავაზობთ კარნეგის მოსკოვის ცენტრის ექსპერტების მიერ მომზადებული ანგარიშის- "აშშ-ს პოლიტიკა სამხრეთ კავკასიაში" შემოკლებული ვერსიის თარგმანს.

"ამერიკის შეერთებული შტატების ინტერესები სამხრეთ კავკასიის მიმართ საკმაოდ სერიოზულია, მაგრამ არც ისეთი გადამწყვეტი როგორც, მაგალითად - შუა და ახლო აღმოსავლეთში.   დასავლეთის ძირითადი ინტერესები რეგიონში სტაბილურობის შენარჩუნება, საომარი მოქმედებების განახლების აღკვეთა  გაყინული კონფლიქტების ზონებში, დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარების მხარდაჭერა და ასე თუ ისე პროდასავლური კურსის ქვეყნების - აზებაიჯანის, სომხეთისა და საქართველოს ინტეგრაციაა მსოფლიო არენაზე..

ამერიკის პოლიტიკური კურსი სამხრეთ კავკასიაში

ბოლო 25 წლის მანძილზე ამერიკის ჩართულობამ სამხრეთ კავკასიაში, განსაკუთრებით კი საქართველოში,  არაერთი სასიკეთო ცვლილება მოიტანა,  თუმცა ვაშინგტონის ზოგიერთი განზრახვა გეოპოლიტიკური თვალსაზრისით ძალიან ამბიციური გამოდგა. მათ სათანადოდ ვერ შეაფასეს რეგიონში არსებული პრობლემები, განსაკუთრებით კი რუსეთის ძლიერი პოზიცია და არაერთი პროექტი დაიბლოკა ან ჩაიშალა.

მიუხედავად იმისა, რომ უახლოეს მომავალში რეგიონის გეოპოლიტიკური მდგომარეობა არ შეიცვლება და დასავლეთს უფრო და უფრო შეზღუდული რესურსებითა და შეზღუდულ არეალში მოუწევს მოქმედება, ის კავკასიის „მიტოვებას“ ნამდვილად არ აპირებს. მაშინ მთელი მათი ძალისხმევა, დახარჯული ფინანსები და ადამიანური რესურსი, რაც მათ ამ რეგიონს მოახმარეს სრულიად ამაო იქნება. ვაშინგტონი შეეცდება კონსტრუქციული კრიტიკით და საჭიროების შემთხვევაში სანქციებით გააკონტროლოს რუსეთის ძალაუფლების ზრდა და კავკასიაში ფეხის მოსაკიდებლად შესაფერის მომენტს დაელოდოს.   იქამდე კი ახალი პრეზიდენტისა და ახალი ადმინისტრაციის გრძელვადიანი სამოქმედო გეგმა საკმაოდ ნათელია.

  • გაყინული კონფლიქტების განახლებისთვის ხელის შეშლა ამერიკის მთავარი პრიორიტეტია, რადგან საკმარისია საომარი მოქმედებები დაიწყოს, რუსეთის სამშვიდობო მისიები ისევე მოიკიდებენ ფეხს, როგორც ეს ყარაბახში მოხდა. ეს კი დასავლეთის ისედაც შესუსტებულ პოზიციებს სრულიად გაანადგურებს. 
  • დასავლური ღირებულებების და დემოკრატიული ინსტიტუციების დიდი სიფრთხილით  დანერგვა, რადგან კავკასიის ქვეყნები სიახლეების მიმართ საკმაოდ სენსიტიურები არიან(ვართ).
  • სწორი მოლოდინების შექმნა - ეტაპზე ამერიკას არ აქვს რეგიონში იმხელა ძალაუფლება, რომ ვინმეს ღიად დაჰპირდეს დახმარებას, თუ კი ეს რუსეთის ინტერესებს ეწინააღმდეგება. ეს განსაკუთრებით ჩვენს ქვეყანას ეხება. უკრაინისგან განსხვავებით, რომელიც აღმოსავლეთ ევროპას უფრო ეკუთვნის და სადაც ამერიკას ევროპის წამყვანი სახელმწიფოების მხარდაჭერა აქვს, საქართველოში კონფლიქტის განახლების შემთხვევაში, უკრაინის მსგავსად ლეტალურ იარაღსა და სამხედრო დანაყოფების დახმარებას ნამდვილად ვერ მივიღებთ. (ისევე როგორც 2008 წელს)
  • მნიშვნელოვანია, რომ ამერიკამ რეგიონში სამოქმედო არეალი ევროკავშირსაც დაუტოვოს და სხვადასხვა შიდა რეფორმების გატარებისას მათთან კოორდინირებულად იმოქმედონ.

იმისთვის, რომ გავიგოთ, ზუსტად რა ფაქტორები მოქმედებენ შექმნილ გეოპოლიტიკურ მდგომარეობაზე, უახლოეს ისტორიას გადავხედოთ.

ცივი ომის დასრულებამ აშშ-ს კავკასიის რეგიონში ფეხის მოკიდების შესაძლებლობები გაუჩინა. მას შემდეგ ამერიკისა და კავკასიის ქვეყნებს შორის ურთიერთობებმა რამდენიმე ეტაპი გაიარა.

ვაშინგტონს თავიდანვე არასწორი მოლოდინები ჰქონდა. ისინი ელოდნენ, რომ კომუნიზმის დასრულების შემდეგ რეგიონი მათ მხსნელად და მსოფლიო თანამეგობრობაში ინტეგრაციის შესაძლებლობად აღიქვამდა, მაგრამ, რა თქმა უნდა, ამერიკას ბევრი ფაქტორი არ გაუთვალისწინებია.  ისინი არ იცნობდნენ კავკასიის ერების კულტურას, მათ შიდა დამოკიდებულებას და აღმოჩნდა, რომ კომუნიზმის დასასრულმა ამ ქვეყნებში მაქსიმალური ნაციონალიზაციის სურვილი უფრო მეტად გააღვივა და შიდა კონფლიქტები წარმოშვა.  აღმოჩნდა, რომ დასავლეთს არც რესურსები ჰქონდა იმდენი, რამდენიც სურვილი და მოლოდინები. 90-იან ვაშინგტონი ბალკანეთის კონფლიქტებით იმდენად იყო დაკავებული, რომ რეგიონში 3 ომი „გამორჩა“.

ამერიკის პირველი სერიოზული ჩართულობა რეგიონის პოლიტიკურ ცხოვრებაში საქართველოს უკავშირდება. თბილისში მომხდარი ტერაქტის შემდეგ   საქართველოს მეორე პრეზიდენტმა შევარდნაძემ რუსეთთან შეთანხმებულად და სიფრთხილით, თუმცა მაინც  შეაბრუნა საჭე დასავლეთისკენ. იყო ორმხრივი სურვილი, რომ საქართველოს ევლო  ამერიკისა და ევროპისკენ  და დასავლეთს ჰქონდა პოსტსაბჭოთა სფეროს მოდერნიზაციის, დემოკრატიზაციისა და ინტეგრაციის პოლიტიკა. საკმაოდ ბევრი სიახლე დაინერგა. ქვეყანა ჩაერთო  ნატოს პარტნიორობა მშვიდობისათვის პროექტში, გატარდა  ენერგომატარებლები, ხელი მოეწერა სტამბულის სამიტის დეკლარაციას რუსეთის ბაზების გაყვანაზე, დაიწყო სამოქალაქო საზოგადოებისა თუ ინიციატივების დაფინანსება და ა.შ. თუმცა, იმის გამო, რომ საქართველო  ძალიან სუსტი და კორუმპირებული ქვეყანა იყო ისე ვერ აუწყო ფეხი რეფორმებს, როგორც მაგალითად აღმოსავლეთ ევროპის პოსტსაბჭოთა ქვეყნებმა, ამერიკის ასეთმა აქტიურმა ჩართულობამ ისეთი შედეგები ვერ მოიტანა, როგორსაც ვაშინგტონი ელოდა.

როგორც ვახსენეთ, სწორედ ამ პერიოდში მიმდინარეობდა  აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების  დასავლეთისკენ ინტეგრაცია,  რაც  მძიმე ტვირთად დააწვა ამერიკასა და ევროპას და აღმოსავლეთით გაფართოების იდეალიზმი ცოტა განელდა. ამავდროულად მიგრანტთა 

კრიზისმა რამე უცხოსა და ახლის მიღებაზე პესიმისტურად განაწყო ევროპა და მათი მხარდაჭერის გარეშე რეფორმების პროცესი ძალიან შეფერხდა

20- საუკუნის მიწურულს საქართველოსა და აღმოსავლეთ ევროპაში მიმდინარე პროცესების პარარელურად სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის 20-იანი წლებიდან  დაწყებული  ყარაბახის კონფლიქტი უფრო და უფრო მწვავე ხასიათს იძენდა და იმის ფონზე, რომ ა,  დაპირისპირების დასარეგულირებლად დასავლეთი არაფერს/ვერაფერს აკეთებდა სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის ეროვნული ინტერესები და სენტიმენტები წინა პლანზე გადმოიწია და მათი დასავლეთისკენ სვლა გაურკვეველი ვადით შეფერხდა.

ამერიკისთვის ახალი შესაძლებლობები რეგიონში ისევ საქართველომ გააჩინა. 2003 წლის ვარდების რევოლუციის შემდეგ, როდესაც ხელისუფლებაში მკვეთრად პროდასავლური ძალა მოვიდა და გაჩნდა მზაობა ქვეყანას სწორხაზოვნად დასავლეთისკენ ევლო.   დაიწყო აქტიური და მჭიდრო დიპლომატიური ურთიერთობები,  გაჩნდა რეფორმების გატარებისა და ინსტიტუციების შესაქმნელად საჭირო დაფინანსებები.   მაგრამ ამ 2008 წლის ომმა სიტუაცია კარდინალურად შეცვალა.  არასწორმა მოლოდინებმა, რომ დასავლეთი საჭიროების შემთხვევაში სამხედრო ძალების მობილიზებას მოახდენდა  და პარტნიორ ქვეყანას ექსტრემალურ პირობებში არა მხოლოდ ჰუმანიტარული დახმარებით უზრუნველჰყოფდა,  ქვეყანა კრიზისულ მდგომარეობაში ჩააგდო. ამით რუსეთმა კავკასიის ქვეყნებს ფაქტობრივად მაგალითი უჩვენა, თუ რაზეა იგი წამსვლელი საკუთარი პოლიტიკური ინტერესების დასაცავად. ამავდროულად ეს იყო სიგნალი სამხრეთ კავკასიისთვის , რომ  ამერიკას რუსეთთან  სამხედრო დაპირისპირება ამ რეგიონში არ უღირს.

მართალია  ომის შემდეგ დასავლეთთან თანამშრომლობა ისევ აქტიურად გაგრძელდა და ქვეყანამ  სტრატეგიულ პარტნიორობას, ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებას,  ვიზალიბერალიზაციას და თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებას მოაწერა ხელი. კიდევ იყო დარჩენილი იმედი, რომ ამერიკა რეგიონში პოზიციებს საქართველოს გავლით გაიძლიერებდა,  თუმცა ამის შემდეგ გაუარესებულმა საერთაშორისო ვითარებამ  კლიმატი  შეცვალა. უკრაინაში განვითარებულმა მოვლენებმა ამერიკას "რუსულ შიდა ეზოში" აქტიურ ქმედებებზე ხელი ააღებინა.

ამის შემდეგაც იყო მცდელობები, რომ ვაშინგტონს შავი ზღვის რეგიონში ყოფნა გაეძლიერებინა, მაგრამ აშშ-ის ხომალდების ყოფნის ხანგრძლივობას შავ ზღვაში თურქეთი განსაზღვრავს, ხოლო თურქეთის იმჟამინდელი  ხელისუფლება ფაქტობრივად, მთლიანად დაშორდა დასავლეთს და  საერთაშორისო ურთიერთობებში აღარ მონაწილეობდა, როგორც დასავლური სამყაროს ნაწილი.  მართალია, თურქეთი და რუსეთი ისტორიულად დაპირისპრებული მხარეები არიან, მაგრამ რეგიონშო  ამერიკის გავლენის შესასუსტებლად კოორდინირებულად მოქმედებდნენ და მოქმედებენ  

ყარაბაღის უკანასკნელი ომის შედეგად უკვე სამხრეთ კავკასიის მესამე სახელმწიფოში გაიხსნა რუსული ბაზა, ამ კონფლიქტიდან განიდევნა დასავლეთი და მოხდა მისი რეგიონალიზაცია.  ამის გათვალისწინებით ამერიკის პოზიციები იმაზე უფრო მეტად შესუსტებულია, ვიდრე ეს ბოლო 10 წლის მანძილზე იყო.  თანაც ამ ეტაპზე, ამერიკაში არსებული შიდა და საერთაშორისო გამოწვევების ფონზე  თეთრი სახლის ახალი ადმინისტრაცია რეგიონში მკვეთრი ნაბიჯების გადადგმას აუცილებლად მოერიდება.

რეგიონის ამჟამინდელი ვითარების შეჯამება ასეთია - ამერიკა აანალიზებს, რომ მის პრესტიჟს არა მხოლოდ სამხრეთ კავკასიაში, არამედ მსოფლიოში უდგება წყალი. ის  ფაქტობრივად განდევნილია კავკასიიდან და რეგიონში მისი ოცდაათწლიანი ინვესტიციიდან აღარაფერი რჩება.  გამომდინარე იქიდან, რომ აქ ყველაზე პროდასავლური ღირებულებების მქონე სახელმწიფო საქართველოა, ამერიკის ამ სახელმწიფოში ყოფნა უნდა გაძლიერდეს.  თუმცა ამისთვის, როგორც მაღლა უკვე ვახსენეთ შესაფერისი მომენტის შერჩევაა საჭირო. მაგალითად თურქეთში ხელისუფლების ცვლილება და სათავეში პროდასავლური  ძალის მოსვლა. იქამდე კი რეგიონში მისი მოქმედებები უკიდურესად ფრთხილი და კონსტრუქციული იქნება. რუსეთის გაკონტროლებას კი საერთაშორისო დონეზე სანქციებითა და ახლო აღმოსავლეთით ეცდებიან. "

 

 

ანალიტიკა
„ილჰამ ალიევისა და ნიკოლ ფაშინიანის თამაშები რუსეთის ინტერესების წინააღმდეგ“ - ინტერვიუ ზატულინთან

სომხეთში არსებულ მდგომარეობასთან დაკავშირებით გთავაზობთ «Московский комсомолец» (რუსეთი)-ის ინტერვიუს რუსეთის სახელმწიფო დუმის დსთ-ს საქმეთა, ევრაზიული ინტეგრაციისა და თანამემამულეებთან ურთიერთობის კომიტეტის პირველი მოადგილე კონსტანტინ ზატულინთან.

– სომხეთი, როგორც ჩანს, პოლიტიკური რეპრესიებისა და შპიონომანიის ბნელ ეპოქაში შედის.
სამართალდამცავი სტრუქტურები აცხადებენ, რომ გამოვლენილია ფართომასშტაბიანი შეთქმულება, რომლის მიზანი იყო ფაშინიანის ხელისუფლებიდან ჩამოშორება. ამ შეთქმულებაში, ოპოზიციური პოლიტიკოსებისა და ყოფილი პრეზიდენტების გარდა, თითქოს მონაწილეობდნენ ეკლესიის მაღალი იერარქები და მსხვილი ბიზნესმენები. საქმე იქამდე მივიდა, რომ ფაშინიანის მმართველობამ შეეცადა აიკრა ეტჩმიაძინის კათოლიკოსის რეზიდენცია, რათა დაეპატიმრებინათ არქიეპისკოპოსი, რომელიც, გავრცელებული ინფორმაციით, ასევე ფიგურირებდა ამ საქმეში. – რატომ სჭირდება ფაშინიანს ეს ყველაფერი?

– ფაშინიანმა იგრძნო, რომ იმ ჩიხში, რომელშიც ის მიაქანებს სომხეთსა და სომეხ ხალხს, უკვე საჭიროა ახალი მსხვერპლი.
სომეხი ერის ცნობიერების გადატრიალება, თანამშრომლობა აზერბაიჯანთან და თურქეთთან, რუსეთის უარყოფა და სომხეთის დასავლეთზე ორიენტაცია – ამ ყველაფერს ძალიან მაღალი ფასი აქვს და ის თანდათან იზრდება. ამისთვის საჭიროა დათმო ტრადიციული ურთიერთობები რუსეთთან – როგორც სომეხთა ისტორიულ მფარველთან, დათმო სომხეთის გმირული წარსული და არმენული გენოციდის მეხსიერება. ფაშინიანის გეგმით, საჭიროა უარი ტრადიციულ სარწმუნოებაზეც, პატივისცემაზე სომხური სამოციქულო ეკლესიისადმი.

მისი აზრით, ასე უნდა „გადავარჩინოთ“ სომხები ძველი წარმოდგენებისგან სიკეთესა და ბოროტებაზე და გადავიყვანოთ სომხეთი იმ ბანაკში, რომელიც რუსეთის მოწინააღმდეგედ მიიჩნევა. თუმცა, მაგალითად, საბერძნეთი წარმატებით თანაარსებობს დასავლეთთან თავისი მართლმადიდებლური იდენტობის დაკარგვის გარეშე.

ჩემი აზრით, ფაშინიანს თან სდევს დევნის მანია – რაც არ არის გასაკვირი, იმ ყველაფრის გათვალისწინებით, რაც მას ჩაუდენია. ადამიანი, რომელმაც ამდენი უბედურება მოუტანა საკუთარ ერს, ბუნებრივია, ღელავს საკუთარ მომავალზე. სწორედ ამიტომ ის ცდილობს პრევენციული დარტყმებით გაანეიტრალოს ყველა, ვისაც საფრთხედ აღიქვამს და მიიჩნევს, რომ ისინი რუსეთის მხარდაჭერით სარგებლობენ. მისთვის რუსეთი ყოველთვის და ყველაფერში დამნაშავეა.

ამავე ლოგიკით, ის ყველა თავის მოწინააღმდეგეს „მარიონეტად“ აცხადებს. ადრე ასე მოიხსენიებდა კოჩარიანსა და სარგსიანს. მაგრამ მას შემდეგ, რაც ფაშინიანის ეკლესიაზე თავდასხმები გააკრიტიკა მისმა ყოფილმა მენტორმა – პირველმა პრეზიდენტმა ლევონ ტერ-პეტროსიანმა და შეხვდა კათოლიკოსს, ფაშინიანმა მაშინვე გამოაცხადა, რომ ტერ-პეტროსიანიც მარიონეტია. ვის მარიონეტებზეა საუბარი – აშკარად რუსების, თუმცა იმის მტკიცება, რომ ტერ-პეტროსიანი კრემლის აგენტია, ცოტა არ იყოს, ფანტაზიის სფეროდანაა.

მთელი ეს პროცესები, სინამდვილეში, დაკავშირებულია მომავალი წლის (2026) ივნისში დაგეგმილ საპარლამენტო არჩევნებთან.

– აზერბაიჯანულ მედიაში ვრცელდება ინფორმაცია, თითქოს ფაშინიანს მისი ოპონენტების შესახებ კომპრომატებით ამარაგებენ უცხოური სპეცსამსახურები – დასავლური ან თურქული. რამდენად რეალურია ეს?

– დასავლეთმა და თურქეთმა ფაშინიანი დიდი ხანია საკუთარ კლიენტად აღიქვეს. ის არასდროს მალავდა თავის შეხედულებებს. ჯერ კიდევ 10 წლის წინ გამოაქვეყნა სტატია სათაურით „დავივიწყოთ გმირული“, რომელშიც ითხოვდა სომხეთის გამოყოფას რუსეთისგან, გიუმრიში რუსეთის სამხედრო ბაზის გაუქმებას და ჰეროიზმის იდეის მოცილებას სომხური პოლიტიკიდან.

მას მიაჩნდა, რომ არმენული გენიალური წარსული – მეხსიერება დიდი სომხეთის, სპარსული, რომაული და ბიზანტიური ეპოქების შესახებ – სომხეთს მხოლოდ ჩიხში აქცევს. ის კი არ სჯერდებოდა გენოციდის მეხსიერებას – მას ხელს უშლის „დღევანდელობაში“.

უნდა ვაღიაროთ: ფაშინიანი თავისი ღალატის გზაზე მტკიცედ დგას. ბუნებრივია, ასეთმა პერსონამ უკვე მაშინ მიიპყრო მათ ყურადღება, ვისაც სჭირდებოდა იდეოლოგიური ინსტრუმენტი რეგიონში.

საინტერესოა, რომ დღეს ფაშინიანის კავშირებზე უცხოურ სპეცსამსახურებთან ხმამაღლა სწორედ აზერბაიჯანული მედია საუბრობს. თითქოს ასე ურჩევნიათ: „თუ მას ამარაგებენ MI6, CIA ან თურქული მიტი – ე.ი. რაღაცას იციან, აბა, ტყუილად ხომ არ ილაპარაკებდნენ!“

– ფაშინიანი წმენდს ოპოზიციას მომავალ არჩევნებამდე?

– აბსოლუტურად. ის კარგად იცის, რომ „მოტოციკლი დგება მხოლოდ მაშინ, როცა მიდის“. როგორც კი გაჩერდება – დაეცემა. ფაშინიანს გამარჯვება სჭირდება, სხვა შემთხვევაში მას სხვადასხვა ბედი ელის – ან გაქცევა, ან რეპრესიების გაგრძელება და კრიზისების დამყარება.

მაგრამ დაპატიმრებულების ნაცვლად ახალი ოპონენტები მოდიან. ეს პროცესი არ დასრულდება. აქ კითხვები ფაშინიანს კი არა, სომხეთის ამომრჩეველს და დიასპორას უნდა დაესვას.

– მართლაც გაჩნდა იმედგაცრუება რუსეთში, როგორც მოკავშირეში, თუ ეს მხოლოდ ფაშინიანის პროპაგანდის შედეგია?

– 2020 წლის ომის დროს და შემდეგ რუსეთმა ხშირად ამბობდა: „არ შეგვიძლია ვიყოთ უფრო სომხები, ვიდრე თავად სომხები“. ფაშინიანის მთავრობა არჩეულია იმავე პარლამენტის მიერ, რომელიც სომხურმა ხალხმა აირჩია. შესაბამისად, რაც ხდება – სომხეთის არჩევანია.

აქტიური ჩარევა იმ პერიოდში ნიშნავდა რუსეთის ჩათრევას ახალ, კავკასიურ კონფლიქტში, რაც აბსოლუტურად არ გვეხერხებოდა უკრაინაში მიმდინარე პროცესების ფონზე.

მთელი ეს ისტორია მეტია, ვიდრე რუსეთ-სომხეთის სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობა – ეს არის რუს და სომეხ ხალხებს შორის კავშირი. მანამდე ყველა სომეხს, მიუხედავად იმისა, სად ცხოვრობდა, ჰქონდა განცდა, რომ რუსეთი – ეს არის ის ძალა, რომელმაც მათი ერი გენოციდისგან იხსნა.

შეახსენეთ, რამ გამოიწვია გენოციდი 1915 წელს? ოსმალებმა შიშით, რომ სომხები რუსეთის მხარეს აღმოჩნდებოდნენ, ჯერ სამხედროები გაწყვიტეს, შემდეგ – ინტელიგენცია და ბოლოს – უბრალო გლეხები. ეს ისტორია სომხებისთვის ტკივილია, მაგრამ ვალდებულებაა რუსეთისთვისაც – გვსურს ეს თუ არა.

ფაშინიანი ცდილობს ეს ყველაფერი მოსპოს და რუსეთის პასუხისმგებლობად წარმოადგინოს როგორც 2020, ასევე 2023 წლების წარუმატებლობები. 120 ათასი სომეხი გააძევეს ყარაბაღიდან, მაგრამ ფაშინიანისთვის ისინი არასასურველი ხალხია – ვერ იტანენ მის რეჟიმს. ის კი ცდილობს მათი მარგინალიზებას. მაგრამ დასმული კითხვაა: თქვენ რატომ არ დაიცავით თქვენი თანამემამულეები?

– რატომ არ გაუმჯობესდა რუსეთის ურთიერთობა აზერბაიჯანთან, თუ ის აღარ უჭერს მხარს სომხეთს?

– იმიტომ, რომ აზერბაიჯანს ჩვენ აღარ ვჭირდებით. მას სჭირდება განსაკუთრებული ურთიერთობა თურქეთთან, ისრაელთან, ბრიტანეთთან. ეკონომიკური ურთიერთობა რუსეთთან კარგია, მაგრამ უკვე მეორე პლანზეა. ამიტომ ბაქო ეძებს მიზეზებს, რატომ არ ეთანხმება რუსეთს – ხან ზელენსკის ეხუტება, ხან უკრაინის მხარდამჭერი განცხადებები აქვს. ჩვენ კი ეს თითქოს არც გვესმის.

ამ დროს მიმდინარეობს მოლაპარაკებები, რომ ფაშინიანმა და ალიევმა ხელი მოაწერონ სამშვიდობო შეთანხმებას დასავლურ არენაზე – ყველაზე უკეთ აშშ-ში, რომ ტრამპი კვლავ იქცეს „მშვიდობისმყოფელად“ და აიღოს ნობელი.

სუბიექტური მიზეზი თავად ილჰამ ალიევია – გამარჯვებული, რომელიც დღეს ქედმაღლობით სუნთქავს. მისი დამოკიდებულება რუსეთთან დაძაბულობაში შედის, თუმცა ამას თავიდან აიცილებდა.

მისი ქმედებები ეჭვს იწვევს. ილჰამი – ეს არის პოლიტიკოსი ევროპულ კოსტიუმში და აზიური ქცევებით. რომელი ასპარეზით არ ჰგავს ფაშინიანს? ორივენი არბევენ ეკლესიებს, ამტკიცებენ, რომ არ ყოფილა სომხური ეკლესია ყარაბაღში – თითქოს იქ მხოლოდ „ალბანური მონასტრები“ იყო.

ცნობისათვის:
ამარასი – IV საუკუნეში დაფუძნებული სომხური მონასტერი.
დადივანკი – XII–XIII საუკუნეების სომხური მონასტერი.
განძასარი – X–XIII საუკუნეების სომხური მონასტერი.

წარმოიდგინეთ, ვიღაც გამოვა და იტყვის, რომ კრემლი – იტალიური კულტურის ძეგლია. ასე შეიძლება ღირსეული მშვიდობა ააშენო? – არა. ეს იქნება მშვიდობა სომხეთის სრული დამცირების ფასად.

დღეს ფაშინიანი ამ გზით მიდის. კარაპეტიანის საქმე ეკლესიასთან ერთად გაჩნდა იმ ფონზე, როცა ფაშინიანი პირველად ათწლეულებში ჩავიდა თურქეთში და იქ განაცხადა: „მშვენიერია, რომ სომხეთი გახდება მსოფლიო გზაჯვარედინი“.

ადრე ის ამტკიცებდა, თითქოს ზანგეზურის კორიდორი რუსეთს სურდა. სინამდვილეში, ამას ყოველთვის თურქეთი და აზერბაიჯანი მოითხოვდნენ – „დიდი თურქული სამყაროს“ იდეისთვის. და ახლა ფაშინიანმა აღიარა, რომ ის მათ ხელს უწყობს.

თუ ის დიდხანს დარჩება, სომხეთი გახდება მორიგი ახლოაღმოსავლური ქვეყანა – საკუთარი ისტორიისა და იდენტობის გარეშე.
და ეს იმ ქვეყანაში, რომელმაც პირველმა მიიღო ქრისტიანობა – 301 წელს, ვერც ბიზანტიამ და ვერც საქართველომ ვერ დაასწრეს. ფაშინიანი კი ამბობს, რომ სომხური ეკლესია „ვიზანტიის დროიდან უცხო აგენტია“. ის ეკლესია, რომელმაც მრავალი საუკუნის განმავლობაში შეინარჩუნა სომეხი ერის იდენტობა სახელმწიფოს გარეშე.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.