ვიღაცამ იკითხა ფეისბუკში, ხომ არ იცით, მანდარინი როგორ გაჩნდა აფხაზეთშიო...
ცოტა დიდი ტექსტია, მაგრამ ნუ დაიზარებთ, რადგან, მგონია, რომ საინტერესოა.
ეს ამბავი რამდენიმე ათასი წლის წინ ინდოეთში დაიწყო, სადაც ნარინჯისფერი, წვნიანი ხილის მოშენება დაიწყეს და მას ნეტარებისგან কমলা লেবু - „kamalā lēbu“ უწოდეს.
ჩინეთის ბოგდოხანამდე მიაღწია კამალაა ლეებუს შესახებ საოცარმა ამბებმა და მისმა შიკრიკებმა სასწრაფოდ ჩაუტანეს ნაყოფიცა და ნერგებიც. მოიწონა ზეცისქვეშეთის მბრძანებელმა, მას 橘子 - „ჯუძი“ უწოდა და ამ ხილის გაშენება ბრძანა.
თუმცა, მისი დაგემოვნება მხოლოდ დიდებულებს შეეძლოთ. ჩვეულებრივი მოკვდავნი ნერწყვებმომდგარი შესცქეროდნენ ჯუძის ნარინჯისფერ ნაყოფს და მისი დაგემოვნება კი უნდოდათ, მაგრამ სიკვდილით დასჯის შიში ამ სურვილს გონებაშივე უკლავდა მათ.
შემდეგ იყო და ახლო აღმოსავლეთში დამკვიდრებულმა ოსმალებმა ევროპელ გიაურებს აზიისაკენ მიმავალი გზა გადაუკეტეს 1453 წელს კონსტანტინეპოლის დაუფლებით. არა, გასვლა ევროპელებს კი შეეძლოთ, მაგრამ იმხელა თანხებს ითხოვდნენ ოსმალნი უსაფრთხოებისთვის, რომ პორტუგალიის ნაპირებიდან ატლანტის ოკეანის უსაზღვროებას უცქერდნენ ნირწამხდარი ევროპელნი, სპარსეთ-ინდოეთ-ჩინეთიდან ჩამოტანილი სანელებლების გარეშე მომზადებულ უგემურ საკვებს რომ მიირთმევდნენ.
ევრიკა! ევროპელებს გაახსენდათ, ჯერ კიდევ ქრისტემდე დიდი ხნით ადრე არისტოტელემ და ერატოსთენემ დაამტკიცეს, რომ დედამიწა მრგვალია და იტალიელმა ქრისტეფორე კოლუმბმაც ესპანელ მონარქები დაარწმუნა, დაეფინანსებინათ მისი მოგზაურობა ინდოეთისკენ. დედამიწა ხომ მრგვალია და ჩვენც მეორე მხრიდან მივალთ ამ ქვეყნამდეო, - ერთი თუ ორი ამოსუნთქვით უთხრა მათ უდიდებულესობებს იტალიელმა მეზღვაურმა.
კი დაუფინანსეს, კი გაემგზავრა, კი მიაღწია... „ინდოეთს“.
ოღონდ წლების შემდეგ გაიგეს, რომ „ინდოეთი“ ახალი კონტინენტი ყოფილა და იქ ოქრო-ვერცხლი, კარტოფილი, პომიდორი და თამბაქო უხვად კი მოიპოვებოდა, მაგრამ კიდევ მრავალ წელს უნდა გაევლო, რომ ევროპელებს „ოქროს ვაშლი“ (იტალ.: პომოდორო) და სოკო „ტრიუფელის“ ახალი „სახეობა“ (იტალიური „tartufolo“-დან მომდინარეობს გერმანული „Kartoffel“) საკვებად ვარგისად მიეღოთ.
გვიმწიფდება მანდარინი და ჯერ ჩინეთამდე ვერ მივაღწიეთ.
ბევრი იფიქრა თუ ცოტა, პორტუგალიელმა ვასკო და გამამ გადაწყვიტა არა დასავლეთით გაეცურა, არამედ სამხრეთით და 1499 წელს, როგორც იქნა, მიაღწია იმ ნამდვილ ინდოეთს.
ამიერიდან ევროპელებმა აზიისკენ მოგზაურობა დაიწყეს. მთლად უსაფრთხო და ნაკლებხარჯიანი არ იყო, მაგრამ ოსმალებთან ურთიერთობას მაინც ეს ერჩივნათ.
ბოლოს საოცარ და მდიდარ ჩინეთსაც მიაღწიეს. იქ მინის დინასტია ბატონობდა. წვეულებაზე, დიდებულებთან სტუმრობისას, პორტუგალიელ „ავანტურისტებს“ (მოგზაური-მეზღვაური) პატივი ერგოთ ჯიძუს დაგემოვნებისა.
ვინაიდან დიდებულებს, რომელთაც, სახელმწიფო თანამდებობებიც ეჭირათ, ჩინელები 官吏 - guān lì-ს უწოდებდნენ, პორტუგალიელებმა კი „მანდარიმებად“ მოიხსენიეს. ასე უწოდებდნენ ინდონეზიაში, სადაც ვასკო და გამას შთამომავლები ჩინეთამდე ჩავიდნენ, მმართველებს (منتري - menteri).
პორტუგალიელებმაც ჯუძი „მანდარინად“ მონათლეს და ევროპაშიც ჩამოიტანეს. მოეწონათ ახალი საოცარი ხილი ევროპელებს და მალე მათ მოსაშენებლად „ორანჟერეებიც“ (სანარინჯისფრო) მოაწყვეს. განსაკუთრებით, ლუების საფრანგეთში მოიპოვა პოპულარობა ახალმა ხილმა.
მალე მანდარინები ორანჟერეებიდან გამოიტანეს სელექციონერებმა და მისი მოშენება აქტიურად დაიწყეს ხმელთაშუაზღვის სანაპიროს (ესპანეთი, იტალია, ოსმალეთი [საბერძნეთი, ახლო აღმოსავლეთი]) ღია გრუნტში.
XVIII საუკუნეში გერმანელებმა ამ ხილს Mandarin Apfelsine უწოდეს - „ჩინური ვაშლია (აპფელ [ვაშლი] +სინა [ჩინეთი]) მანდარინიო“.
საქართველოში ეს ხილი პირველად 1885 წელს იტალიიდან შემოიტანეს. თუმცა, მისი გახარება ვერ მოხერხდა, რადგან შემოტანილი ჯიში დაბალი ყინვაგამძლეობის აღმოჩნდა და ნაყოფიც დროზე არ მწიფდებოდა.
პირველი მცდელობა უშედეგო აღმოჩნდა.
1896 წელს შემოიტანეს იაპონიიდან შემოიტანეს ახალი ჯიში „უნშიუ“, რომელიც ბათუმთან ახლოს დარგეს. უნშიუმ „ალღო აუღო“ ადგილობრივ კლიმატს და მალე სწრაფადაც გავრცელდა.
1901 წელს ქუთაისის გუბერნიის სოფელ ალახაძეში (გაგრასთან, აფხაზეთი) გადაასახლეს ცნობილი რუსი მილიონერი, ოქროს საბადოების მფლობელი და ქველმოქმედი ნიკოლაი ვასილევიჩ იგუმნოვი.
ის იყო სამრეწველო-კომერციული კომპანიის „იაროსლავის დიდი მანუფაქტურის“ თანამფლობელი (ამჟამინდელი „კრასნი პერეკოპი“) და ციმბირის ოქროს მაღაროების მფლობელი. სწორედ მან ააგო მშვენიერი სასახლე მოსკოვში, იაკიმანკაზე, სადაც ამჟამად საფრანგეთის საელჩოა განთავსებული.
ძალიან თავისებური და სკანდალური პიროვნება იყო „ახალი რუსი“ გოსპოდინი.
ერთ დღეს, მან იაკიმანკას სასახლეში პომპეზური საქველმოქმედო მეჯლისი გამართა. საბანკეტო დარბაზში, რომელშიც წვეულება იმართებოდა, იატაკი მოაპირკეთა იმპერატორ ნიკოლაი II-ს გამოსახულებიანი ოქროს ჩერვონეცებით. რა თქმა უნდა, ამ ამბავმა საიმპერატორო კარს მიაღწია, სადაც ცოფები ჰყარეს (ჯერ იმპერატორის სახე როგორ გათელესო და მერე ამხელა სიმდიდრე ამ კაცს როგორ აქვსო), იგუმნოვს მისი ქონება ჩამოართვეს და კავკასიელ „ტუზემცებში“ გაასახლეს.
ალახაძეში იმხანად მხოლოდ ჭაობები იყო. მოსკოვიდან გამოძევებულმა იგუმნოვმა მის ახალ მამულში ევკალიპტები და კვიპაროსები დარგო, რომლებსაც ჭაობები უნდა ამოეშროთ. მალე სათევზაო საწარმოც შექმნა, რომელსაც თევზეულის საკონსერვო ქარხანაც მოჰყვა. ჭაობის სრული ამოშრობის შემდეგ, იაროსლავლში მისი ყოფილი მამულიდან ჯიშიანი საქონელიც გამოიწერა.
მალე მებაღეობაც დაიწყო და კივი და თამბაქოც მოაშენა. მან ყურადღება მიაქცია დასავლეთ საქართველოში მანდარინის სწრაფ გამრავლებას და ოსმალეთიდან (აბა, იაპონია შორს იყო და თან უკვე იქ რუსებიც არ ეპიტნავებოდათ) ამ ხილის ახალი ჯიშები გამოიწერა. ზოგიერთმა აქაც ვერ იხარა, მაგრამ, საბოლოოდ, იგუმნოვმა ალახაძეში მანდარინის ბაღიც გააშენა.
ვინაიდან ნ. იგუმნოვს საიმპერატორო კარი მაინცდამაინც არ ეპიტნავებოდა, აფხაზეთის მანდარინების დაგემოვნება ნიკოლაი II-მ მხოლოდ სოხუმის დენდროპარკის დამაარსებლის ნიკოლაი ნიკოლაევიჩ სმეცკოის მამულიდან შეძლო, რომელმაც 1916 წელს სანქტ-პეტერბურგში რომანოვების სამეფო დინასტიის 300 წლის იუბილესთან დაკავშირებით მის ბაღში მოწეული მანდარინები გააგზავნა.
გასაბჭოების შემდგომ, იგუმნოვმა, რომელსაც ოჯახი უკვე საფრანგეთში ჰყავდა გახიზნული, მისი მეურნეობა საბჭოთა რეჟიმს „ნებაყოფლობით“ გადასცა. ბოლშევიკებმა ყოფილი კაპიტალისტის ბაღს „მესამე ინტერნაციონალის სახელობის ციტრუსების საბჭოთა მეურნეობა“ უწოდეს. გლეხთა ყოფილი „მჩაგვრელიც“ იქვე დაასაქმეს - აგრონომად.
1924 წელს ნიკოლაი იგუმნოვი 69 წლის ასაკში გარდაიცვალა. დაკრძალულია ალახაძეში.
აი, ასე გაჩნდა აფხაზეთში მანდარინი.
ილუსტრაცია: მანდარინი აფხაზეთში.
